Yevropada opera san'atining paydo bo'lishi - История - Рефераты

Yevropada opera san'atining paydo bo'lishi

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

39 KB

Evropada opera san`atining paydo bo`lishi Reja: 1. Opera haqida tushuncha. 2. Opera asarining tuzilishi. 3. Operaning yaratilihi tarihi. 4. Opera san`atining rivojlanishi.

Opera – sahnada ko`rsatiladigan yirik asardir. Bunday asar to`rt xil san`at turi qo`shilishidan hosil bo`ladi. Bular: musiqa san`ati, teatr san`ati, raqs san`ati va rassomchilik san`ati. Musiqa san`ati operada asosiy o`rinni egallaydi. Chunki opera asari voqealari bosh qahramonlarining ichki kechinmalari asosiy kuylash va simfonik orkestrning ijrosi orqali tasvirlanadi. Har bir xonanda sahna mahoratiga ega bo`lishi zarur. Ulardan aktyor bo`lish talab qilinadi. Operada raqs nomerlari ham bo`ladi. Rassomchilik san`ati esa bezashga, dekoratsiyalar tayyorlash uchun zarur. Opera asari kompozitor tomonidan tarixiy voqealar, ertak va afsonalar yoki yozuvchi va shoirlarning asarlari asosida yaratiladi. Opera musiqasi yaratilishidan avval uning adabiy matni yoziladi. Bu matn biror shoir tomonidan yoziladi va libretto deb ataladi. Opera tomoshasi bir necha bo`lim (parda)dan iborat bo`ladi. Har bir parda sahnalar va ko`rinsihlardan iborat. Opera musiqa nomerlardan iborat. Nomerlar besh xil bo`ladi. 1. Yakka nomerlar (ariya, monolog, qo`shiq, romans va x.k.). 2. Ansabml nomerlari (duet, trio, kvartet, kvintet x.k.). 3. Xor nomerlari. 4. Raqs nomerlari. 5. Orkestr nomerlari. Opera tomoshasi orkestr ijro etadigan kuy uvertyura bilan boshlanadi. Uvertyura musiqasi operaning mazmunini aks ettiradi. Opera asari mazmuniga qarab kulgili yoki fojeali bo`ladi. Buni uvertyurani eshitish payqash mumkin. Birinchi opera 1594 yilda Italiyaning Florensiya shahrida yaratildi. Uning muallifi kompozitor J.Peri va shoir O.Rinuchinni edilar. Qadimgi grek tragediyasi opera asarining yaratilishiga asos bo`ldi. Qadimgi grek tratediyasida musiqa ham ishlatilar edi. Peri musiqaning rolini oshirgan holda teatr asarini yaratish mumkin, degan fikrni ilgari surdi. Italida kuylash san`ati nihoyatda rivojlangani uchun yangi asarda barcha voqealar, dialoglar kuylash vositasi orqali tomoshabinga yetkaziladigan bo`ldi. Shu tariqa 1594 – yilda qadimge grek afsonaso asosida olk “Dafna” operasi yaratildi. Bu operaning musiqasi bizgacha yetib kelmagan. 1600 –

yilda shu mualiflar tomonidan “Evridika” nomli opera yaratildi. Bu asar musiqasi bizgacha yetib kelgan. Florensiyada yaratilgan opera janri asta – sekin Italiyaning boshqa shaharlarida ham rivojlandi. Rim, Venetsiya, Mantuya, Neopol shaharlarida opera san`ati jeda tez sur`atlarda rivojlandi. Opera teatrlari qurildi. Opera janri yangi vositalar bilan boyitildi va mukammallashtirildi. Keyinchalik opera boshqa Yevropa mamlakatlariga ham tarqaldi. XVII asrni musiqa madaniyati tarixining ma`lum pillapoyasi sifatida qabul qilish mumkin: asrlar davomida to`plangan ijod namunalari unda mujassamlandi hamda musiqa san`atining ko`pgina yangi tur va janrlarni boshladi. Aynan XVII asrda dunyoviy va cherkov professional musiqasining bir – biridan ajratish jarayoni tugadi hamda operaning tug`ilishiga imkon topildi. Italiya operasi. Renessans (Uyg`onish) davri san`ati gullab yashnagan va o`zining ajoyib hosilini bergan italiya opera vataniga aylandi. Bu janrning ildizlari davrlar tubida yotadi, uning muayyan unsurlari san`atning turli – dunyoviy va diniy, xalq va professional qatlamlai tarkibida uzoq va asta – sekin yetilib keldi. Operaning bevosita paydo bo`lishidan oldin yetralicha rivojlangan dunyoviy musiqa an`analari, keng tarqalgan pastoral musiqa – teatr janri, qo`shilgan kuchli qiziqish, Xvi asrning faol musiqiy hayoti mavjud edi. O`zining boy va badiiy madaniyati bilan shuhrat qozongan Florensiya operaning ilk o`choqlaridan bo`ldi Florensiya maktabi . Shoir, sozanda, olim va san`at shinavandalarining to`garagi (camerata) tarixiy dovruqqa ega bo`ldi, uni florensiyalik metsenat Jovanni vardi va uning do`sti Yakopo Korsi boshqardi. Ushbu to`garakda yangi musiqiy – dramatik janrning asosini tashkil qiluvchi estetik nizomlar, ba`zi tamoyillar birinchi marta shakllantirildi. Birinchi, Peri, Kachchini . Ottavio Rinuchchini (tassoning o`quvchisi, 1562 - 1621), sozandalar Yakpo Peri (1561 – 1633) va Julio Kachchini (1548 - 1618) Florensiya operasining asoschilari bo`ldilar. Rinuchining matni va Perining (qisman Korsining ham) musiqasi bilan (tarixan) birinchi opera “Dafna” 1594 –yil Florensiyada Korsining uyida qo`yildi. U yangi to`ldirish va o`zgarishlar bilan bir necha marta ijro etilardi. Afsuski, “Dafna”nung partiturasi saqlanib qolmagan.

Bizgacha yetib kelgan birinchi Florensiya operasi “Evridika” bo`ldi, u Orfey haqidagi antik afsona syujetiga yozilgan edi. Fransiya qaroli Genrix IV ning Mariya medichi nokoh to`yiga bag`ishlab yozilgan “Evridika” operasi 1600 – yilda qo`yildi. Uning mualliflari – shoir Ottavio Rinuchchini va kompozitor Yakopo Peri. Operaga bag`ishlovda Peri shunday deydi: “oddiy nutqqa nisbatan yuksakroq, so`zlar bo`yicha ishlab chiqarilgan, biroq sof kuyga nisbatan noaniqroq bo`lgan, u bilan buning o`rtasidagi kuylashni izladim”. Florenisya operasida qo`shiq sahnada joylashgan, uncha katta bo`lmagan cholg`u ansamblining jo`rligida ijro etilardi. Uvertura odatda bo`lmagan. Truba fanaralari diqqatni o`ziga tortib, tomosha boshlanishidan darak berardi. Rim maktabi . Ilkb italyan operasining yana bir markazi Rim edi. Bu shaharda opera teatri tashkil qilishda Rim papasi Urban VIII bilan yaqin qarindosh bo`lgan barberining oilasi tashabbus ko`rsatdi. Uch aka – uka Barbernilarning ikkitasi kardinal lavozimida edi; ularning safdoshi kardinal Rospiliozi – bo`lajak papa Kliment IX, qator operalar matnining muallifi efi. Katolitsizmning qasri bo`lmish Rimda, opera o`zining paydo bo`lishidan boshlab ochiq tarzda ifodalangan klerikal xarakterga ega ekanligi ajablanarli emas. Rim opera maktabining sujetlarida xristian dinining g`oyalari, albatta, nasihatlar bilan targ`ib qilinar edi: dunyoviy hayotning lazzatlariga uchgan qalb do`zaxda azoblanadi, biroq gunohkorning tavba qilishi Xudoning mag`firati va abadiy rohatga olib keladi. Katolik cherkovining arboblari Ignatiy Loyoha – iezuitlar ordenining asoschisi, meksikani ishg`ol qilib hindularga “Xudoning yo`lini ochib bergan” Fernando Kortets kabi arboblar shuhrat qozonishdi. Venetsiya maktabi . XVII asr o`rtalariga kelib opera san`atining markazi Florensiya va Rimdan Venetsiyaga ko`chdi. Yevropadagi eng boy savdogar va tadbirkor shahri Venetsiya XVII asrda Gollandiya va Angliyaning ayovsiz raqobatiga uchradi. Uning oldingi qudrati tobora so`nib, dengiz ortidagi savdosi susayib borardi. Venetsiya respublikasining inqirozi oldidan aqliy hayotning keskinlashuvi kuzatildi. Ko`p sonli falsafiy va

abadiy – baddiy akademiyalar ijtimoiy fikr markazlari sifatida xizmat qilib, jamiyat didini boshqardi. Turli xarakterdagi va ko`p millatli, shovqin – suron post shahrining o`ziga xos turmush tarzi o`z navbatida uning madaniyatiga, badiiy hayot tarziga o`z ta`sirini o`tkazar edi. Birinchi ommaviy opera teatri 1637 – yili San – Kasiyano shahrida ochildi. Bu muassasaning mislsiz muvaffaqiyati boshqa teatrlarning ochilishiga turtki bo`ldi. Venetsiyada bir yo`la sakkiz opera teatri ishlagan davrlar ham bo`ldi va teatr mavsumining qisqaligiga qaramasdan yiliga bir nechtalab asarlar qo`yishga ulrurishar edi. Neapol matkabi . XVI asrning ikkinchi yarmidan boshlab Italiya musiqa teatri tarixidagi yetakchilik neopolitan operasiga o`tadi. Neapol kompozitorlari ishlab chiqqan opera dramaturgiyasining tamoyillari universal bo`lib, bu bilan Neapol operasi Italiya seria – operasining umummilliy turidan ajralib chiqadi. Neapol ko`p vaqtlar musiqa madaniyatining markazi hisoblandi. XVI asrdayoq Neaopolda to`rtta konservatoriya faoliyat ko`rsatardi. Dunyoviy musiqaning jadal rivojlanishi, XVII asrda opera teatrlarining paydo bo`lishi, ushbu muassasalarning faolligini yanada oshirdi. Fransuz operasi . XVII asrning ikkinchi yarmi – fransuz absolutizmi rivojlanishidagi eng yuqori avj nuqta bo`ldi. Fransuz monarxiyasini mustahkamlash harakati ma`lum bosqichda progressive ahamiyatga ega bol`di, zero Fransiyaning davlat sifatida birlashishiga, milliy tuyg`u uygo`tishga olib keldi. Qo`shni mamlakatlar, ayniqsa, Italiya bilan savdo madaniy aloqalar kengayishi ijobiy natijalar berdi. Ko`plab ilm va san`at namoyandalari fransuz qirollarining saroylarida boshpana topdi, hatto Fransisk I homiyligida bo`lgan buyuk Leonardo da Vinchi umrining so`nggi yillarini Fransiyada o`tkazdi

Похожие

G'arbiy Yevropada kapitalistik munosabatlarning paydo bo'lishi

Odamning paydo bo'lishi va antrapogeniz jarayoni

Antik davrda ilmiy bilimlarning paydo bo'lishi va shakllanishi

Ibtidoyi jamiyatda urug' va urug' jamoalarini paydo bo'lishi

Arab yarimoroli, arablar va islomning paydo bo'lishi xaqida tarixiy ma'lumot