XI—XV асрларда Испания ва Португалия - История - Рефераты

XI—XV асрларда Испания ва Португалия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

368 KB

XI — XV асрларда Испания ва Португалия Режа: 1. Испания реконкистасининг моҳияти. 2. X аср бошларида Испанияда араблар ҳукмронлиги 3. XIII — XV асрларда Пиренея ярим оролидаги давлатлар. 4. Арагон федерацияси.

Испания реконкистасининг моҳияти. Испан халқининг араблар билан узоқ давом этган, кўп асрлик кураши Испания давла-тининг ташкил топишида жуда катта роль ўйнади. Пиренея ярим оролининг араблардан қайтариб олиниши тарихий адаби-ётда реконкиста деб ном олган. Испан халқларининг араб-маврларга қарши олиб борган озодлик кураши бўлган кенг маънодаги реконкиста VIII асрдан- бошлаб, араблар ярим орол-ни истило қилганларидан кейиноқ, яъни VIII асрдан, то XV аср охиригача давом қилди. XV аср охирида арабларнинг Испа-ниядагн сўнгги йирик мулки ҳисобланган Гранада қўлдан бой берилди. Энг тор маънода реконкиста сўзидан одатда, XI — XIII асрлар даври тушунилади. XI — XIII асрлар даврида испан халқ-лари зўр бериб ярим оролнинг жанубига томон силжиб борган эдилар. Араблар Испанияда. X аср бошларида Испанияда араблар ҳукмронлиги энг кучли эди, бу вақтда Кордова амирлиги Кор дова халифалигига айланган эди. Испан арабларига — маврла-рига Пиренея ярим оролидан ташқари, яна қўшни Шимолий Африкадаги кўп сонли барбар қабилалари ҳам бўйсунар эди лар. Араблар даврида Пиренея ярим оролида ишлаб чиқарувчи кучлар зўр бериб ривожланган эди. Шарқнинг юксак мадания-ти билан боғланган араблар Испанияда сунъий суғориш систе-масини кенг қўлладилар. Улар Пиренея ярим оролида бир қанча янги ва қимматли қишлоқ хўжалик экинларини жорий қилди-лар, улар орасида шоли, шакар қамиши, тут дарахти, апельсин, лимон ва бошқалар бор эди. Араблар даврида турли ҳунарманд-чилик жуда ҳам юксалган эди. Металл, чарм, жун, ипак, ойна ва заргарлик буюмлари ишлаб чиқариш юксак даражада тако-миллашган эди. Кордова халифалиги Шимолий Африка орқали Шарқдаги бутуп мусулмонлар мамлакати билан савдо-сотиқ алоқалари боғлаган эди. Испан араблари Европанинг турли мамлакатлари билан, айниқса қўшни Франция ва Италия, билан, шунингдек, Византия билан ҳам қизғин савдо-сотиқ олиб бордилар.

Қисман римликлар даврида мавжуд бўлган, вестготлар дав рида бир қадар ривож топган Испания шаҳарлари араблар за-монига келиб йирик саноат марказларига айландилар. Улар орасида Андалузия шаҳарлари ва Испаниянинг жанубидаг»: Кордова, Севилья, Гранада, Валенсия шаҳарлари айниқса аж-ралиб турарди. Халифаликнинг пойтахти бўлган Кордова ша- ҳари — XI асрда Европанинг энг йирик шаҳари ҳисобланарди. Кордованинг (теварак-атрофи билан бирга) қарийб 500 минг аҳолиси бор эди. Испанияда ҳозиргача сақланиб қолган араб архитектурасининг энг йирик ёдгорликлари — Кордова масжиди ( VIII асрда қурилган), Гранададаги Альгамбра саройи ( XIII асрдан), Се'вильядаги Алькасар қасри ( XIII асрдан), Испанияда араб маданияти юксак ва оригинал маданият бўлганлигидан яққол далолат беради. Аммо испан-араб жамияти, ҳар ҳолда типик феодал жамияти бўлган. Йирик шаҳарлар билан бир қаторда, ярим оролнинг ички қисми маҳаллий князларнинг хў жалик мустақиллигини сақлаб қолишда давом этган. Бу ҳол халифаликни сиёсий жиҳатдан тараққий эттиришда ҳам акс этди. XI аср ўрталарида халифалик қисман йирик, қисман майда феодал давлатлардан иборат бўлган 23 бўлакка бўлиниб кетди (уларнинг баъзилари шаҳар республикаларидан иборат эди). Айни замонда Испаниядаги араб феодализми маҳаллий аҳо-ли учун ғоятда оғир бўлди, вақт ўтиши билан феодал эксплуа-тациясини тобора кўпроқ қўллади, бунинг ёнига кучайиб борув-чи миллий зулм ва ҳуқуқ жиҳатдан тенгсизлик қўшилди, хрис тиан аҳолисини зўрлаб мусулмон динига ўтказишдек қўпол ди-ний мусулмон фанатизми авж олди. Халифаликдаги аҳолининг катта кўпчилиги араб бўлмаган халқлар эди. Мапрлар иисбатан жуда озчиликни ташкил этар-дилар. Пиренея ярим оролининг истило қилинган халқлари гар-чи қиоман араб тнлипи ўрганиб олган (мосараблар), баъзилари ҳатто мусулмон дииини қабул қилган (ренегатос) бўлсалар-да, лекин улар бари бир, маврларга келгинди истилочилар ва зо-лимлар деб қарардилар. Табиийки, улар ярим оролда истило этилмай қолган ва Пиренея ярим оролининг шимол ва шимоли-

шарқдаги тоғли областлардан жанубга гомон аста-секин ҳужум бошлаган қисмини қўллаб-қувватлар эдилар. Вестгот давлати-нинг собиқ пойтахти бўлган Толедо шаҳари арабларга сира бўйин эгмади. IX — XI асрлар давомида Толедо аҳолиси Кордова халифалигига қарши бир неча бор қўзғолон қилди. Шимолда Астурия (бош шаҳри Овиедо), Наварра ва Испан маркаси территориялари араблар томонидан истило қилинма-ган эди. Ярим оролнинг шарқидаги Испан маркасини бир вақт-лар Карл Буюк истило этган эди. Маврларга ҳужум ҳам худди ана шу ердан бошланди. Реконкиста бундан буен кенг миллий-оэодлик ҳаракатига айланиб, унда таркиб топаётган испан хал қининг турли хил синфлари: феодаллар ҳам, шаҳарликлар ҳам, деҳқонлар ҳам қатнашдилар. Реконкиста испан халқларининг ижтимоий-иқтисодий тараққиёт шарт-шароитлари тақозоси би лан келиб чиққан зарурий қонуний жараён эди. Тоғ-тошларга суриб чиқарилган, деҳқончилик учун зарур бўлган ер майдон-лардан маҳрум этилган, Урта денгиздан кесиб қўйилган испан-лар бир замонлар ўз ота-боболари истиқомат қилиб, кейин араб-лар томонидан истило этилган ва сиқиб чиқарилган жанубга томон силжиб боришлари керак эди ёки бўлмаса, ўз ишлаб чи-қарувчи кучларининг бундан буёнги ўсишидан ва ўз миллатла-рининг равнақ топишидан воз кечишлари лозим эди. Реконкистанинг асосий босқичлари. Реконкистанинг асосий' босқичлари қуйидагичадир. Астурия короллиги VIII — IX аср-ларда ярим оролнинг бутун шимолига ва шимоли-ғарбига ўз таъсирини ёйди. X аср бошларида астурияликлар жанубга ҳам силжиб бордилар, Леон шаҳри эса уларнинг асосий маркази бўлиб қолди ва бутун Астурия короллиги Леон номи ' билан Леон короллиги деб атала бошлади. X асрнинг иккинчи ярми-да— XI аср бошларида Леон жанубгача кенгайиб, Дуэро дарё-си ҳавзасигача чўзилиб кетади. Бу ерда жуда кўп қасрлар-қалъалар — бурглари бўлган чегара область ташкил топади. Ана шу қасрлар номидан олиниб, янги мамлакат Кастилия 1 деб аталди. Бургос шаҳари Кастилиянинг асосий шаҳари ҳисобла- нарди.

1037 йилда Леон короли Кастилиянинг ҳам короли деб атала бошлади. XI асрнинг иккинчи ярмида Кастилияликлар Таҳо да-рёси ҳавзасини бос и б олдилар. 1085 йнли король Альфонс VI Толедо шаҳарини истило қилди. Бу янгидан истило қилинган территория, яъни Таҳо ҳавзаси Янги Кастилия деб атала бош лади. Бироқ XI асрда Янги Кастилиянинг аҳволи ҳали анча но- мустаҳкам эди. 1086 йили, яъни Толедо истило қилингандан кейинги йили Альфонс VI нинг ўзи Заллак шаҳрига яқин жой-да араблардан қаттиқ зарба еди. Шимоли-шарқда жойлашган Наварра короллиги IX асрда жуда катта аҳамиятга эга эди. Бундан кейинги асрларда у унча кенгаймади. Аммо унинг жанубида анча-мунча сиёсий ўзгариш-лар бўлиб ўтди. IX аср охирида Испания маркасидан янги jwyc -тақил мулк, Арагон графлиги ажралиб чиқиб, сўнг XI асрда короллнкка айланди. 1118 йили арагонликлар араблардан Са - рагоса шаҳарини тортиб олиб, уни Арагоннинг пойтахти қилди-лар. 1137 йили Арагон Испания маркаси билан бирлашди, Испа ния маркаси бу вақтда Каталония' ёки Барселона графлиги деган янги ном билан юрарди 2 . Ниҳоят, яр1ш оролнинг ғарбида

Португалия жанубга томон чўзилиб кетган эди. Дастлаб бу ҳам графлик эди (тахминан 1095 йилларда ташкил топган эди), 1116 йилга келиб у ҳам короллик бўлиб олди. Португалиянинг пойтахти бошда Дуэро дарёсининг мансабидаги Опорто шаҳри эди, кейин 1147 йилдан — Тахо дарёсининг мансабидаги Лисса бон шаҳри пойтахт бўлиб қолди. Леон короли ҳоқим'иятидан ха-лос бўлган Португалия короли Рим папасига қарам бўлиб қол-ди. Аммо бу қарамлик номигагина бўлиб, аслида бошқача эди. Шундай қилиб, XII аср бошларига келганда Пиренея ярим оролида унинг тахминан ярмисини эгаллаган тўртта христиан давлати: Кастилия, Наварра, Арагон ва Португалия бор эди. XI асрнинг охири ва XII асрнинг ҳаммаси реконкистанинг энг авжга чиққан даври эди. Кастилия халқ эпосида худди ана шу давр ўз аксини топган, халқ эпосининг қаҳрамони машҳур Сид Кампеадор эди 1 . Шарқдаги салиб юришлари сингари, Пиренея ярим оролида маврлар билан олиб борилган курашга ҳам му-қаддас уруш туей берилган эди. Христианлар билан мусулмон-лар илгариги пайтларда диний масалада баъзан бир-бирлари билан ишлари бўлмасди, реконкиста жараёнида улар бир-биров-ларига фанатикларча нафрат кўзи билан қарайдиган бўлдилар. Маврлар Шимолий африкаликларни, барбарларни ва бошқа мусулмон қабилаларни ўзларига ёрдамга чақирдилар. 1086 йили Испанияга Ғарбий Саҳройи Кабирдан алмуравийлар, 1125 йили Атлас тоғларидан (Шарқий Мороккода) алмуғалар келдилар. Испанияликларта ёрдам бериш учун Франция, Англия, Герма ния ва Италиядан рицарлар келишди. Шарқдаги сингари, Испа-нияда ҳам маврлар билан курашиш учун бир қанча махсус диний-рицарлик орденлари Сант-Яго, Алькантара ва Калатрава орденлари барпо этилди. XII аср мобайнида кастилияликлар араблар Андалузиясига бир неча марта бостириб кириб, уни пайҳон қилдилар. 1212 й-или Лас Навас де Толос ёнида ҳар иккала томон ўртасида энг катта ҳал қилувчи жанг бўлди. Бу жангда Кастилия (Аль фонс VIII ), Наварра ва Арагон короллари иттифоқчилар сифа-тида биргаликда уруш қилдилар. Барбарлар, негрлар ва

Шимо-ли-Ғарбий Африканинг бошқа кўпгина қабилалари маврлар томонидан туриб жангларда қатнашдилар, Араблар қаттиқ маглубиятга учраб, ўзларининг барча бой лагерларини ғолиб-ларга ўлжа қилиб қолдириб чиқиб кетдилар. Шундан кейин Кастилия тез орада Андалузия билан Мурсия-ни эгаллади. 1236 йили у Кордовани, 1248 йили — Севильяни қўлга киритди. 30 ва 40- йилларда Арагон Валенсияни ва Ба-леар оролларини босиб олди. Португалия жанубга томон то Гва диана дарёси мансабигача силжиб борди. Маврлар ихтиёрида •биргина жанубий Гранада короллиги (ёки Гранада амирлиги) сақланиб қолган эдц. Гранада короллиги мустақил давлат си-фатида узоқ вақт, яъни 1492 йилгача яшаб келди. XIII — XV асрларда Пиренея ярим оролидаги давлатлар. На варра ва Португалия. Ярим оролдаги тўртта христиан давлат-ларидан Наварра ва Португалия алоҳида-алоҳида ривожланди-лар. Наваррада фран- цузлар таъсири жуда кучли эди. Атрофии тоғлар ўраб олган бу кичик мамлакатнинг иқтисодий ривожла-ниши секинлик билан борди. Шу сабабли XIII — XV асрлар дав-рида Наварра, умуман, катта роль ўйнагани йўқ. Атлантика океани соҳили бўйлаб узун тор полоса бўлиб жойлашган Португалия жадалроқ ривожланди. XV асрга кел-ганда Португалия катта денгиз флотига эга бўлган савдо-сотиқ қиладиган мамлакатга айланди. Ярим оролдаги маврлар билан олиб борилган кураш уни Шимолий Африкадаги араблар билан урушлар қилишга ҳам тортди. Португалияликларнинг Шимолий Африкадаги мулки бўлмиш Сеута, кейин португалияликларнинг XV асрдаги географик кашфиётларида катта роль ўйнади. Аммо Урта денгиз соҳилидаги мамлакатлар билан, Англия, Нидерлан-дия ва бошқа мамлакатлар билан зўр бериб олиб борилган ташқи савдо-сотиқ алоқалари Португалияни Пиренея ярим оро лидаги бошқа давлатлардан ажратиб қўйди. Реконкиста Пор тугалияни қўшни Кастилия билан боғлаши лозимдек кўринса-да, лекин Португалия ўзининг мустақиллигини рашк билан сақлаб келди.

Кастилия короллиги. Кастилия ва Арагон Пиренея ярим оро-лининг иккита асоеии давлати бўлиб, пировардида улар ягона королликка бирлашдилар. Бу бирлашган давлатларнинг ўрта асрлар давридати тарихи ўзининг бир қанча хусусиятларига эгадир. Кастилия короллиги ярим оролда энг катгч территория-ни эгаллаган эди. Ярим оролдаги территориянинг деярли беш-дан уч қисми унинг ҳиссасига тушар эди. Реконкистада ҳам Кастилия энг актив қатнашган эди. Кастилия тили кейинчалик иснап миллий адабий тилига асос бўлди. Урта аср давридаги Кастилиянинг ижтимоий тузуми ўзига хос кўпгина хусусиятларга эга эди. Кастилиянинг урушқоқ двор-янлари мамлакатда катта таъоирга эга эдилар. Араблар билан курашда қатиашиш дворянларнинг эртароқ тоифа бўлиб таркиб топишига па дворянлар кўичилигининг бевосита король билан алоқа ўриатишига ёрдам берди. Кастилияда католик черкови ҳам жуда катта таъсирга эга эди, реконкиста натижасида като лик черкови кўи ер олди. Кастилияда реконкистанинг бутун оғирлигини ўз знммасига олган ўнлаб эркин шаҳар-коммуналар бор эди. Ҳунармандлар ва майда савдогарлардан иборат бўлган шаҳарликлар бутуи асрлар давомида мунтазам ҳарбий хизмат ўтадилар. Кастилия шаҳарлари шаҳарларнинг алоҳида ҳарбий иттифоқларига — эр'мандиларга бирлашдилар. Кастилия деҳқонлари ҳам реконкистада жуда актив қатнашганликлари сабабли крепостной қарамликдан эртароқ халос бўлдилар. Кас тилия феодаллари деҳқонлар билан ҳисоблашишга ва уларга жиддий ён беришга мажбур бўлдилар. Эски ва янги Кастилия нинг кўпчилик деҳқонлари эркин жамоатчилардан иборат (б е- гетриялар) бўлиб, феодаллар ҳомийлигида кун кўрардилар ва уларга одат бўйича битим билан белгиланган кичик миқдор-да оброк тўлардилар. Кастилия шаҳар ва қишлоқ жам№аларининг сиёсий аҳамияти Кастилияда умумтоифа вакиллиги, яъни кортесларнинг эртароқ вужудга келишида очиқ- ойдин намоён бўлди. Кортеслар ўз фаолиятини 1188'йилдаёқ (инглиз парламента ва француз 'Генерал штатларидан анча олдин) бошлаган эди, шу билан •бирга учинчи тоифа вакиллари составига шаҳарликлар билан

биргаликда деҳқонларнинг ҳам баъзи бир вакиллари кирган эди. Кастилиядаги король ҳокимияти шаҳарларга таяниб туриб, XIII аердаёқ ўз обрў-эътиборини кучайтиришга ҳаракат қилди ва йирик феодаллар билан қаттиқ кураш олиб борди. XIII аершшг иккинчи ярмида король Альфонс X (1252— 1284) қопунлар тўплами («Етти қнсм» деб аталадиган) қонуи-лар тўплами (чиқарди), бу қонуплар тўплами Рим ҳуқуқи ғоя-лари билан сугорилган бўлиб, ўрта аср Европасидаги қонунлар-нинг биринчи умумлаштирувчи тўплами эди. Альфонс X ўзидан сал олдин Саламанка шаҳарида таъсис этилган университетга ^омийлик қилиб, давлат маблағлари ҳисобига шу шаҳарда об - серватория (расадхона) қурдирди. Унинг даврида король ҳо-кимиятининг обруси анча ортди. Аммо феодаллар ҳали тиниб-тинчимаган ва ўзларининг имтиёзларига қаттиқ ёпишиб олган эдилар. Юз йиллик урушда ииглизларнинг иттифоқчиси бўлган ко роль Педро I Золим (1350—1369) XIV аерда феодаллар билан қаттиқ кураш олиб бориб, кўпдан-кўп феодалларни қатл эттир-ди ва уларнинг молу мулкларини мусодара қилдирди. Кастилия грандалари француз феодалларининг кўмагига таяниб, Педро-ни енгдилар ва тахтга унивг рақиби Генрих II Трастамарани ўт-каздилар. Генрих II Трастамара 1369 йилдан бошлаб янги ди-настияга асос солди. XV аср ўрталарига келганда Кастилиядаги король ҳокимияти эришган ютуқлар, умуман олганда, ҳали у қадар катта эмас эди. Кортесларнинг қўллаб-қувватлашига қарамай, короллар қуд-ратли грандаларнинг куч- қудратига шикает етказа олмадилар. XIV ва XV асрларда кортесларнинг ўзи онда-сонда йиғиладиган бўлиб қолди. Кастилия короллари кўпинча феодалларнивг душ ман гуруҳларини шу феодалларнинг сарой билан алоқадор бош қа қисми ёрдамида, шунингдек, католик черкови кўмагида ен-гишга умид боғлаб, шаҳарлар билан ҳар доим иттифоқ бўлишни изчил амалга оширавермасдилар. Бунинг натижасида король ҳокимиятининг ўзи турли феодал тўдаларининг кураш қуролига

айланиб қоларди. XV асрнинг иккинчи ярмида Кастилиядаги-король ҳокимиятининг ночор аҳволига яққол мисол қилиб король-Генрих IV (1454— 1474) ни кўрсатиш мумкин. Генрих IV нинг бутун ҳукмронлиги даври феодал ўзаро уруш-жанжаллари би-лан тўлиб-тошган эди. Зодагонлар королнинг қизи Хуананинг тахт ворислиги ҳуқуқини тан олмай, королнинг синглиси — ма лика Изобелланинг номзодини қўйдилар. Зодагонлар келажакда Изобеллани ўзларига ром қилиб олиб, ундан итоатли қурол си-фатида фойдаланмоқчи эдилар. Арагон федерацияси. Арагон, ўз-ўзича Пиренея ярим ороли-да (агар ҳатто Арагоннинг Каталония билан бирлашганлигини қўшиб ҳисоблаганда ҳам) кичик бир территорияни эгаллар эди. Аммо Урта денгизда унинг кўпдан-кўп мулклари: Сицилия, Сардиния, Неаполь короллига, Балеар ороллари ва бошқалар бор эди. Кастилиянинг аксича, Арагон катта денгиз давлати эди. Лекин бу ерда король ҳокимияти заиф эди. Шаҳарларнинг заиф ўсганлигидан (Арагонда), дворянлар бутун ҳокимиятни ўз қўлларида сақлаб қолган эдилар. Арагон деҳқрнлари энг оғир-крепостной қарамликда яшардилар. Арагон феодаллари ўз кре-гюстнойларига ҳатто ўлим жазоси бериш ҳуқуқига ҳам эга эди лар. Кўпроқ феодаллардан иборат бўлган Арагон кортеслари-королни тўла назорат қиларди, кортеслар дам олган пайтларида королнинг ишларини кузатиб бориш учун «депутация» номи ос-' тида алоҳида комиссия белгилаб қўйиларди. Арагон дворянла-рини махсус сайлаб қўйиладиган судья, яъни Буюк ху с ти сня суд қиларди. Уни ўрнидан бекор қилишга королнинг ҳаққи йўқ эди. Дворянлар королга қарши уруш эълон қилиб, у билав уруш олиб борар ва чет эл фуқаролигига ўтиб кета олардилар ва ҳ. к. Арагон зодагонларининг эркинлиги «Уния имтиёзлари» (1287 й.) деган алоҳида муборакномада ёзиб қўйилган эди. Каталонияда деҳқонларнинг қўзғолонлари. Арагондаги деҳ-қонлардан ташқари, Каталониядаги деҳқонлар ҳам айниқса оғир аҳволда кун кечирардилар. Каталонияда ҳам, «ярамас одатлар» деб аталган царса мавжуд

бўлиб, крепостнойларни мутлақо чидаб бўлмайдиган аҳволга солиб қўяр эди. Фарзанд-сиз деҳқон вафот қилгудай бўлса, помешчиклар унинг барча молу мулкини тортиб олар ва борди-ю, вафот этган деҳқоннинг боласи бўлса, унга қарашли молу мулкнинг анчагина қисмини босиб олардилар. Биринчи кеча ҳуқуқи ҳукм сурарди. Деҳқон-ларни ерсиз қул қилиб сотиб юборардилар. Бироқ Арагоннинг; акси ўлароқ Каталония шаҳар мамлакати эди. Деҳқонлар бу ерда кўпроқ бозор билан алоқадор эдилар. Бу деҳқонларнинг купи крепостной чўриликдан Барселонага ва бошқа шаҳарларга қочиб кетган эди. Пировардида Каталония деҳқонлари бирла-шиб, феодалларга қарши қаттиқ кураш бошлаганлар ва бу кураш узоқ давом этган деҳқонлар уруши характерини олган. Каталония деҳқонларининг қўзғолонлари ўн йилга чўзилган, яъни 1462 йилдан 1472 йилгача давом этган. Қўзғолонлар Шимолий Каталония районини (Барселонанинг шимолидан то Пи-ренеягача бўлган жойларни). ўз ичига олган эди. Деҳқонлар кўзғолонига майда дворян (идальго) Вернтальят бошчилик қилди. Феодаллар қўзғолонни бостира олмадилар. Деҳқонлар нинг феодаллар билан олиб борган курашига Арагон короли Хуан II аралашди. Король Хуан II бу маҳалда Арагон ва Ка талония феодаллари билан ҳамда мустақил бўлиб ажралиб чиққан Барселона билан жанг қилаётган эди. Хуан II Вернталь ят билан музокарага киришди ва қўзғолончиларга ёрдам бера-ман, деб катта ваъдалар қилди. Исёнчи феодалларга қарши деҳ қонларнинг кучларидан фойдаланган ва Барселонани ўзига тобе қилиб олган Хуан II 1472 йилда крепостной ҳуқуқни қисман енгиллаштириш йўли билан деҳқонларни феодаллар билан «яраштирмоқчи» бўлди. Шунда Вернтальят Хуандан виконт ун-вони ва кўпдан-кўп ер-мулклар олди. Аммо Каталония деҳқоя-лари Вернтальятнинг король билан қилган битимидан қаноат-ланмай, 1484 йилда иккинчи марта қўзғолон қилдилар. Бу сафар қўзғолончиларга деҳқон Педро Хуан Сала бошчилик қилди. Деҳқонларнинг иккинчи қўзғолони ғоят дара-жада шиддатли қўзғолон бўлди. Феодаллар Салани асир қилиб олиб, уни қатл этдилар, лекин деҳқоштар

Саланинг вафотидан кейин ҳам партизан урушини давом қилдирдилар. Ниҳоят, 1486 йили Арагоннинг янги короли Фердинанд фармон чиқариб, ҳақ тўлаб қутулиш шарти билан барча «ярамас одатлар» ни бекор қилди. Деҳқонлар ўзларига қарашли участкаларнинг меросхўр ижарачиларига айландилар. Крепостной ҳуқуқни бекор қилиш ҳақидаги фармонни король тез орада Арагонга ҳам ёйди, Ката лония деҳқонлари сингари Арагон деҳқонлари ҳам қўзолон кў-тариш хавфини солмоқда эдилар. Каталония дсҳқоплари ҳаракати билан бир вақтда, XV аср давомида шаҳарлардаги, шупингдек, Арагонга тобе бўлган Бо-леар оролларидаги қўзғолонлар билан қўшилиб кетган кенг деҳ қонлар ҳаракати юз берди. 1450 йилги Мальорка оролидаги ҳаракат, айниқса кучли ҳаракат бўлиб, у ҳам феодалларнинг халқ оммасига қисман ён бериши билан тамом бўлди. Кастилиянинг Арагон билан бирлашуви. Келиб чиқиши ва тил жиҳатдан қон-қариндош бўлган, юз йиллар давомида таш-қи душман бўлмиш арабларга қарши биргаликда курашиб кел-ган, иқтисодий масалада азалдан бир-бирови билан алоқа қил ган Кастилия на Арагон бирлашиш учун етарлича тарихий шарт-шароитларга эга эдилар. Кейинги ўрта асрлар даврида товар-пул муносабатларининг ривожланиши иқтисодий жиҳатдан қандайдир ўзаро биров-би-ровини тўлдирувчи ҳар иккала мамлакатницг — қуруқликдаги Кастилия ва Урта денгиз билан боғланган Арагоннинг бирлаши-шини айниқса зарурий вазифа қилиб қўйди. XV асрнинг иккин чи ярмида Пиренея ярим оролининг ижтимоий ва сиёсий ша-роитлари ҳам ана шу бирлашувни зўр бериб тақозо этган эди. Қастилияда ва Арагонда кеекинлашган синфий кураш, шу-нингдек, реконкистанияг тамом бўлмаганлиги (ярим орол жа-нубидаги Гранада короллиги) ҳар иккала мамлакат феодалла-рини икки королликни ягона Испания давлатига бирлаштириш тўғрисида бир битимга келишга мажбур этди. Иккала қўшни давлат ўртасидаги уния (иттифоқ) династия никоҳи қилиш йўли билаи амалга оширилди. Малика Изабелла Кастильская 1469

йили шаҳзода Фердинанд Арагонскийга тур (мушга чиқди. 1474 йили Изабелла Кастилия королеваси бўлиб олди, 1479 йилиг Фердинанд Арагон тахтига ўтирди. Бирлашган иккала мамла-катнинг ҳар бири ўзининг бурунги қонунлари, урф-одатлари ва алоҳида-алоҳида кортесларини сақлаб қолди. Шундай қилиб, мамлакатни бошқариш ҳали икки тусдалигича қолаверди. Шун-дай бўлса ҳам, ягона Испанияни вужудга келтириш учун асое солинган эди. Кастилияда ҳам, Арагонда 'ҳам король ҳокимияти мустаҳкамлана бошлади. Бирлашиш Фердинанд билан Изабел-ланинг ички ва ташқи сиёсатларида ижобий акс этди. Шаҳар коммуналарининг кўмагига таяниб иш курган Иза белла Кастилия феодаллари оппозициясини тинчитди. Изабелла ёрдамида «муқаддас эрмандада» нами остида ташкил этилган шаҳар иттифоқчи милицияеи талончилик қилиб юрувчи рицар-ларга қақшатғич зарбалар берди. Католик черкови Фердинанд билан Изабеллага катта ёрдам кўрсатди. Католик короллар (папа Фердинанд билан Изабеллага ана шундай унвон берган эди) ўзларига қарашли даҳшатли инквизицияни католик черко ви манфаатларига хизмат қилдирар эди. Чўқинтир'Илган мавр-лар (мотискалар)нинг ишларини назорат қилиш мақсадида 1477 йил Испанияда вужудга келтирилган инквизиция амалда, олий сиёсий судга айланган эди. Кастилия ёки Арагондаги бирорта феодалнинг давлатга хиёнат қилганлиги гумон қилинган тақ-дирда, у инквизициянинг қаҳр-ғазабидан ҳеч қаёққа қочиб қуту-ла олмасди, албатта. Изабелла Кастилиядаги савдо-сотиқ ва саноатни жонланти-риб юборган бир қанча иқтисодий тадбирларни амалга оширди. Мамлакатдаги қимматбаҳо металларни сақлаб қолиш мақсади да ҳамда мамлакат ичкарисида актив савдо балансини таъмин-лашга (яъни ташқаридан мол келтиришга қараганда мол чиқа-ришни кўпайтиришга) интилиб, королева меркантилизм ғоялари-ни амалга ошира (бошлади. Изабелла чет элларга озиқ-овқат маҳ- сулотлари ва хом ашё (ғалла, жун ва бошқалар) чиқаришни май қилди, жун Испаниянинг ўзида қайта ишланмоғи керак, деб буй-руқ қилди. Изабелла

машҳур Христофор Колумбга ҳомийлик кўрсатди, Христофор Колумб Ҳиндистонга бориладиган «ғарбий йўл» ни ахтариб, Испания кемаларида саёҳатга жўнаб кетди. Фердинанд ва Изабелла Испанияси тез орада буюк давлатга айланди. 1492 йили улар Гранадани истило қилдилар. 1512 йили Испания Наваррани ўзига қўшиб олди. Шундай қилиб, Порту-галиядан ташқари, барча Пиренея ярим ороли Испанияга бирлаштирилди. Колумбнинг саёҳатлари Испания учун Янги Дунё-даги жуда кўп мустамлака мулкларни босиб олиш имконини яратиб берди. Фердинанд ва Изабелла Испанияни Европанинг энг йирик давлатлари билан сиёсий иттифоқлар боғлашига са--бабчи бўлган муҳим династия никоҳларини амалга оширдилар. Уларнинг тўнғич қизи Екатерина Тюдорлар хонадонига мансуб инглиз шаҳзодасига турмушга чиқди. Кичик малика Хуана Габсбургларнинг астрогерман хонадонига мансуб шаҳзодалар- нинг бирига хотин бўлди. Испания Европа халқаро сиёсатининг муҳим омили бўла борди.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. «Тарихий хотирасиз келажак йук» Т., 1998 й. 2.Гуломов Я.Г. «Хоразмнинг сугорилиш тарихи» Т., 1959 й. 3 История Узбекистана в источниках. Тузувчи Б. В. Лунин. Т., 1984 й. 4.Жабборов И.М. «Узбек халки этнографияси». Т., 1994 й. 5 Саъдуллаев А.С. «Культура юга Средней Азии 7-4 вв. до н.э.» Т., 1987 й. 6.Кабиров Ж., Саъдуллаев А. «Урта Осиё археологияси» Т., 1990 й. 7.Узбекистон тарихи. Муаллифлар жамоаси. 1997 й.

Похожие

XI—XV асрларда Польша

XI-XV асрларда Англия

XI—XV асрларда Венгрия

XI—XV Асрларда Франция

XI—XV асрларда Англия