VII—XI асрларда ғарбий славянлар. Ғарбий европада славян давлатларининг вужудга келиши - История - Рефераты

VII—XI асрларда ғарбий славянлар. Ғарбий европада славян давлатларининг вужудга келиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

VII — XI асрларда ғарбий славянлар. Ғарбий европада славян давлатларининг вужудга келиши VI -- VII асрларда славянлар. Славянлар VI — VII асрларда-ги «кўчйгд^дан кейин Ғарбий Европада жуда катта территория ми ишғол қйлдилар. Ғарбда — Эльба бўйлаб кетган чегарадан, шарқда — Висла ҳавзасигача, шимолда — Балтика денгизи қир- ғоқларидан, жанубда — Дунайгача бўлган территорияда сла-вянларнинг ғарбий тармоғи деб аталган кўп/сонли славян қабилалари (славянларнинг шарқий тармоғидан — рус славян-ларидан ҳамда жанубий, болқон славянларидан — болгарлар, серблар, хорватлардан фарқ қилиб) яшар эди. Ғарбий славян ларнинг ўзи яна уч группага: »Чехия-Моравия славянлари, Польша-Висла славянлари ва полаб^балтика бўйи славянларига бўлинар эди. Ғарбий славянлар уруғчилик тузумининг тушкун-лик босқичйни бошидан кечираётган бўлиб, VII — IX асрлар ичида ўзларининг қабиЛавшЗг иттифоқларини туздилар, бу қа-билавий иттифоқлар вужудга келаётган давлат формаларидан бири эди. X — XI асрларда феодаллашув процесси муносабати билан славянларда илк феодал давлатлари вужудга келди. Ғарбий славян давлатларининг вужудга келишида ички шароит-лардан, яъни ҳукмрон' феодал ер эгалари синфининг ва шахсан қарам бўлган жамоачи деҳқонлар синфининг ташкил топишидан ташқари, славян қабилаларининг қўшни халқларга қарши, яъни •славянларни забт этиб, қулликка солишга уринган халқларга қарши олиб борган қаттиқ кураши ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, ғарбий славян давлатларининг вужудга келишини тез-лаштирди. Аварларга, франкларга, венгрларга, айниқса герман феодалларига қарши олиб борилган кураш славянларни ўз дав-латларини вужудга келтиришга мажбур қилди, бу давлатлар баъзи территория жиҳатдан жуда катта бўлди.

Князь Само дарлати. Энг илк ғарбий славян давлати Боге мия (ёки Чехия) қабилалари. иттифоқи бўлиб, бу иттифоқ VII асрнинг ўрталарида ҳукм су'рган эди (бу -давлат ҳақидаги мЯъ-лумотлар бизга йилномаларда қОлган"дир). Бу иттифоқ славян ларнинг аварларга қарши олиб б©р:ган кураши процессида вужудга кслди (рус йилномаларида аварлар «обрлар» деб юри-тилади). Аварлар турк ирқига мансуб халқ бўлиб, Дунайга VI асрнинг иккинчи ярмида келдилар. VI асрнинг охирида — VII асрнинг бошларида улар бир қанча славян қабилаларини ўзла-рига бўйсундириб, бу қабилаларга хирож солдилар ва кўп ки-шини қул қилиб олдилар. Славянлар аварлар ҳукмронлигига қарши қўзғолон кўтариб, улардан озод бўлдилар ва жуда катта бир ҳарбий-қабилавий иттифоқ туздилар. Бу сиёсий иттифоққа Само деган бир князь бош бўлдй. Бир франк йилномаси (фре-дегар)да ёзилишича, Само франк савдогари бўлиб, славянлар билан^савдо қилган ва кейин уларнинг ҳарбий бошлиғи бўлиб олган. | Бироқ кўп тарихчилар жуда асосли равишда Самони аслида славянлардан чиққан деб ҳисоблайдилар. Само деган номнинг ўзаги славянча бўлганлигининг ўзи (Самослав, Само-свят деган исмлар славянларда кўп учрар эди), Самонинг маъ-жузий, яъни христианликдан олдинги тарздаги турмуш-маишати (бу ўша франк йилномасида таърифланган) ва унинг аварлар-гагина эмас, балки франкларнинг ўзига ҳам қарши уруш олиб

боргани Самонинг аслида славян бўлганлигидан далолат бе-ради. Бундан ташқари, бош'қа йилномаларда (масалан, Зальц бург йилномасида) Само тўғридан-тўғри славян деб аталади. Само иттифоқига чехия славянларидан ташқари, яна жанубий славянлар (словенлар) ва полаб славянлари — серблар (сорб-лар) ҳам кирди. Шундай^ қилиб, гарчи «Само давлати»нинг че- гараларини аниқ белгилаш қийин бўлса-да/славян қабилалари иттифоқи жуда катта бўлган. Само 35 йил идора қилди (623— 658) ^Само ўлгандан кейин қабилалар иттифоқи тарқалиб кет-ди.Аварлар хавфи бу вақтда энди у қадар қўрқинчли эмас

Улуғ Моравия давлати. Ғарбий славянларнинг иттифоқлари ичида мустаҳкамроғи Улуғ Моравия иттифоқи деб аталган иттафоқ эди; у ҳам бўлажак Ч£хйя терр'иториясида вужудга келиб, бутун бир аср ҳукм сурди) Бу иттифоқ составига турли чех қабилалари кирди. Лекин унйнг асосий мояси чехларнинг ўзи эццИ эди, балки уларга қардош бўлган моравиялар эди. Бў Улуғ Моравия иттифоқи деб аталган давлатга Моймир исмли бир князь (818—846) асос солган бўлиб, ундан кейин Ростислав (846—870) ва Святополк (870—894) деган князлар идора қилди. Бу князларнинг ҳаммаси ҳам немис феодалларига қарши қат-тиқ кураш олиб борди. Улуғ Моравия давлати Ростислав ва Святополк замонида айниқса, катта муваффақиятларга эришди. Қнязликнинг пойтахти Велеград шаҳри эди. Улуғ Моравия давлатига морав ва чех қабилаларидан ташқари, яна серблар ва Лаба (Эльба) бўйидаги баъзи славянлар (Эльбанинг юқори ва қисман ўрта рқимида яшаган славянлар), поляк қабилалари-нинг бир қисми, Паннония, Словакия ва анча кейинги Галиция славянлари ҳам кирган эди. Славянларга қиоман католик немис черкови орқали кираётган немислар таъсирига қарама-қарши ўлароқ, Ростислав Византия билан алоқа боғлади, христианлик-ни тарғиб қилиш учун у ердан грек миссионерлари Константин (бу кўпроқ Кирилл номи билан маҳшурдир) ва Мефодийни чақириб келтирди. Кирилл билан Мефодий Солуиь шаҳридан чиққан греклар бўлиб-, славян тилини яхши билар эдилар. Кирилл 855 йилларда Солунда славянлар учун алифбе тузди (у кириллица деб ата лади), бу алифбега грек алифбесидаги ҳарфлар асос қилиб ол'инди. Кирилл билан Мефодий диний китобларни славян ти-лига таржима қилдилар. Кирилл билан Мефодий Моравияга 863 йилда келиб, дастлаб муваффақият қозонди. Ростислав уларга ҳар жиҳатдан ёрдам берди. Бир неча минг моравлар ва чехларни грек руҳонийлари чўқинтирди. Чўқинган, христианлик-ни қабул қилган моравларнинг купи хат- саводни ўрганиб,, ру-ҳоний бўлди, яъни' Кирилл билан Мефодийнинг ёрдамчиларига айланди. Шундай қилиб, Моравияда немисларнинг воситачили-гисиз мустақил славян черкови вужудга кела бошлади. Шу билан

бирга Моравиянинг Византия билан ҳамда қардош жа нубий славянлар билан маданий ва сиёсий алоқасини янада мустаҳкамлашига имкон туғила бошлади. Бироқ, орадан кўп вақт ўтмай, Кирилл ва Мефодий катта қийинчиликларга дуч келдилар. Католик немис руҳонийлари уларнинг ишига ҳар қандай йўл-лар билан тўсқинлик қилишга уринди, бунинг учун папага улар устидан шикоят қилдилар. Кирилл билан ч Мефодий жавоб бериш учун Римга боришга мажбур бўлдилар. Кирилл сал вақт ичида вафот этди (869 й.), Мефодий моравлар ўртасида тарғиб ишларини давом эттиришга пападан рухсат олди ва Моравияга архиепископ.қилиб тайин-ланди.. Бироқ Моравия давлатидаги сиёсий аҳвол боягидек жуда мураккаб ва зиддиятлигича қолаверди. , 870 йилда Ростиславни ўз жияни Святополк немисларнинг ёрдами билан тахтдан туширди. Бироқ, орадан кўп вақт ўтмай, немислар Святополкдан ҳам қутул'ишга -қарор қилдилар. У дав латга хиёнат қилганликда айбланиб, тахтдан туширилди ва Германияга олиб кетилди. Бутун Моравияни немислар эгаллаб олди ва уни ижора қилиш учун немислардан иккита немис-граф тайинланди. Лекин Моравия иттифоқига кирган славянлар 871 йилда немислар зулмига қарши қўзғолон кўтардилар. Қўзғолон-чиларга Кирилл ва Мефодийнинг шогирдларидан Славомир бошчилик қилди. Немис феодаллари бу қўзғолонни бостириш учун Святополкнинг ўзидан фойдаланишга уриндилар. Аммо Святополк ёлғюндан немисИарга ёрдам беришга рози бўлди-ю, кейин ўзининг ҳамқабилалари томонига ўтиб, улар билан бир-галикда немис феодалларига қарши кураш олиб борди. Ахир оқибйтда Германия короли (Людовик Немис) ён берди ва 874 йилда Святополк билан битим тузиб, уни мустақил Мора вия князи деб тан олди. Кейинчалик Святополк Моравия дав латининг чегараларини анча кенгайтиришга, Лаба, Одер бўй-ларида, Карпат этакларйда яшовчи славянларни бўйсундиришга муваффақ бўлди, Святополк немислар назоратидан қутулишга муваффақ бўлди ва немисларнинг, бизга итоаткор

қурол бўла-ди, деган умидини пучга чиқарди. Бироқ, ҳар ҳолда у немис феодалларига бирмунча, ён беришга мажбур бўлди. Бу ён бе-ришдан бири шу бўлдики, Мефодийнинг фаолиятига зарар етка-зиб, католик черковининг фаолиятига эркинлик берилди. Мефо-дий ўлгандан кейин (885 й.), унинг шогирдлари Моравиядан бутунлай ҳайдаб чиқарилди/ Улар Болгарияга кетдилар ва у ерда ҳам миллий славян-болгар черковини вужудга келтиришга ва илк славян-болгар ёзувини ривожлантиришга ёрдам берди-лар. Святополк Моравский ўлгандан кейин унинг ўғиллари бир-бири билан уруш олиб бориб, князликни тезда заифлаштириб қўйдилар. Лекин Улуғ Моравия давлатининг ҳалок бўлишига, асосан IX асряинг охирида Урта Дуяайда венгрларнинг пайдо бўлиши сабаб бўлди, улар 906 йилда Моравия давлатини ғоят даражада хароб қилдилар. Моравиянинг венгрлар тбмонидан вайрон ва хароб қилиниши Моравия иттифоқининг парчаланиб кетишига сабаб бўлди. Чехия давлатининг ташкил топиши. X асрнинг бошларида Улуғ Моравия давлатининг бир қисмидан Чехия князлиги ву жудга келди. Чех князлари IX асрда ҳам бор эди, у вақтда улар ҳали Моравия князларига қарам эдилар. Чунончи, князь Бори-вой (874—879), унинг хотини княгина Людмила епископ Мефо-дийдан христианликни қабул қилганлар орасида тилга олинади. IX асрнинг охирларида Чехияда бир қанча вақтгача иккита Қабилавий иттифоқ: шимоли-ғарбда маркази Прага шаҳари бўлган асл чехлар иттифоқи ва жануби-шарқда маркази Ли- бЩа шаҳари бўлган зличанлар иттифоқи ҳукм суриб келди. Чехиянинг шимоли-ғарбий қабилал'ар иттифоқи енгиб чиқди. Пшемйсль хонадонига мансуб бўлган князлар X ва XI асрлар давомида (Боривой ҳам шу хонадонга мансуб эди) уруғ зода-гонларига, яъни лехларга қарши қаттиқ кураш олиб боришга мажбур бўлдилар. Лехларга қарши олиб борилган бу кураш князлар — Болеслав I ДаҳшатЛи (936—937) в а Болеслав II (967—999) замонида айниқса кескин туе олди. Бу кураш нати-жасида зличан қабилалари иттифоқига

бошчилик қилган "Слав— никовичларнинг бутун бир авлоди — лехлар қириб ташланди; Либица шаҳари вайрон қйлинди (996 й.), 1041 йилда, яъни ккязь Бржетислав I замонида (1034—1055) Чехия князи билан Германия империяси ўртасида шундай муносабат ўрнатилдики, Чехия князи Германия империясига вассал бўлиб қолди. Князларнинг зодагонларга қарши олиб борган кураши Германия империясиг-а Чехиянинг ички инмари-га аралашувйга имкон берди. Лекин Германия императорлари ҳам мустаҳкамланиб олган Чехия князи билан иттифоқда бў-лишта муҳтож эдилар. Шунинг учун Чехия князи Германиянинг бош герцоглари орасида алоҳида мавқега эга эди. 1086 йилда император Генрих IV князь Вратислав II га (1061—1092) ко-роллик унвонини берди. Чехия королликка айланди, бироқ империя системасида қола берди. Бу вақтда эски лех зодагонларининг кучи бутун лай синдирилган эди. Уларнинг ўрнини хизмат аҳли бўлган ердор янги зодагонлар олди, булар король ҳокимиятй билан мустаҳкам алоқада бўлиб, бу вақтда анчагина феодаллашиб қолган эдилар. Ғарбий Европанинг худди марказида жойлашган ўрта аср Чехия давлати сўнгти юз йилликларда жуда тез ри-вожланди. Бироқ чех халқи ўсиб, улғайган сари унинг герман-лар таъсири билан келиша олмаслиги муқаррар равишда намоён бўлган эди, бу зиддиятлар негизида Чехиянинг Герма-ниядан сиёсий қарамлиги ётар эди. Польша давлатининг ташкил топиши. Чехия давлати билан бир вақтда яна битта ғарбий славян давлати — Польша ташкил топди. Бу давлат дастлаб Висла дарёси ҳавзасида яшовчи бир нечта қабиланинг, яъни поляклар (янги давлат шуларнинг номи билан аталди), слезанлар (ёки силезлар), куявлар, мазурлар (ёқи мазовшанлар) ва бошқаларнинг иттифоқидан иборат бўл ди. Лольшанинг биринчи князи Пястлар хонадонига мансуб бўлган Мешко (Мечислав) бўлди. Метко Буюк Польшанинг, Силезия, Мезовия ва Куявиянинг бир қисмини князь сифатида 960 йилдан 992 йилгача бошқарди. .

966 йилда Мешко ўз дружинаси билан бирликда христиан ликни қабул қилди. Польша, шундай қилиб, католиклар мам-лакати бўлиб қолди. Мешконинг ўғли ва вориси Болеслав I Ботир (992—1025) жуда кучли князь бўлиб, унйнг жуда кўп, (20 минг кишига я!қин) дружинаси бор эди. Болеслав даврида Краков щаҳари билан бирга Малая Польша, шунингдек, бу^ун Силезия Польша давлати составига кирди. Болеслав славянлар ни — поморларни (Балтика денгизи қирғоқларида яшаган сла вянларни), полаб славянларининг (лужичанларнинг) бир қис мини бўйсундирди ва Червен шаҳарларини <ҳозирги Ғарбий Украинада) босиб олди. Чехия билан Моравия ҳам бирмунча вақт унга тобе бўлди. Болеслав 'пападан короллик унвонини олди. Унинг вақтида Гнезиянинт архиепископи бевосита папага бўйсуна бошлади (бунгача Польша черкови немисларнинг Маг дебург архиепископига тобе эди). Бироқ Болеслав ўлгандан кейин, у забт қилган ерларнинг кўп қисми ажралиб кетди. Фео-даллашув процесси мунос'абати билан мамлакат кўп князларга удел бўлиб бўлиниб кетди. Польшадаги феодал тарқоқлик кўзга яққол ташланиб турди. Шундай бўлишига қарамай, Польша давлати каттагина территориями ўз ичига олган эди. Дастлабки Польша иттифоқига кирган кўпдан-кўп қабилалар бора-бора қўшилиб, ягона поляк хал:қларига айланди. Польша давлати бутун ўрта аср давомида Германия империяси билан ҳеч қан-дай вассаллик муносабатида бўлмай, мустақил давлат бўлиб-яшаб келди. Полаб ва Балтика бўйи славянларининг давлат тузиш йўли-даги уринишлари. X — XI асрлар давомида гарбий славянлар — полаб славянлари ва Балтика бўйи славянлари ҳам давлат тузиш йўлида- ҳаракат қилдилар. Лекин бу ҳаракатлар ҳеч қандай мустаҳкам давлат бирлашм.аларини вужудга келтира олмади. Бупга немислар агрессияси халал берди, бу қабилалар энг оддий ҳарбий-қабилавий иттифоқлар босқичида турган вақт-да немислар агрессиясига дучор бўлдилар. Давлат тузиш йўли-даги ҳаракатлардан помор славянларининг сиёсий иттифоқини кўрсатиб ўтиш керэк. Помор славянлари немисларга, даниялик-ларга, скандипавларга

қарши қаттиқ кураш олиб бордилар. Мапа шу асосда X асрда шарқий поморларда мустаҳкам княз*> ҳокимияти айниқса ривож топди. Бир немис хроникасида айти-лишича, шаркни поморларнинг бош князида 40 минг кишидан иборат қўшин бўлган. Шарқий Поморьеда Қолобрег, Белград (ёки Белгард), Гданьск деган каттагина савдо шаҳарлари бўлиб, бу шаҳарлар қалъа ҳам эди. XI асрда шарқий поморлар Польшага бўйсуниб, XIII асрнинг ўрталаригача Польшапинг қўл остида бўлдилар. Гарбий поморлар X — XI асрларда шаҳар федерациям типи-да иттифоқ туздилар. Бу иттифоққа Волин, Шчецин, Камень ва бошқа шаҳарлар кирди. Бу шаҳардарда ҳокимият шаҳар арис-тократияси қўлида — маҳаллий савдогарлар, ер эгалари ва қисман қулдорлардан иборат бўлган «шаҳар катталари» қўлида бўлиб, булар маҳаллий князларни ҳам назорат қилиб турарди-лар, бу князликлар фақат ҳарбий роль ўйнар эдилар. Гарбий Поморье шаҳарларида вече бор эди, лекин бу вечеларда шаҳар аристократларининг таъсири катта эди. Гарбий Поморье шаҳар-ларининг сиёсий тузум,и баъзи жиҳатдан шимолий рус шаҳар-ларининг Новгород ва Псковнинг тузумига ўхшар эди. Полаб славянларидаги королликлар ичида энг кучлиги Венд короллиги эди. Бу королликнинг асосини Эльба қуйи оқимининг ўнг қирғоғида яшовчи ободритлар иттифоқи ташкил этар эди. X асрдаёқ кучли ободрит князлари Мстивой, Мстислав ва бошқа- лар донг чиқарган эди, бу князлар немис хроникаларида славян короллари ( reges slavorum ) деб аталади. XI асрда ободрит князларининг Готшальк (1030—1066), Крутой (1066—1093) ва Готшалькнинг ўғли король Генрихдан (1093—1125) иборат бу тун бир династиям вужудга келди. Генрих Готшалькович рас-мий суратда вендлар (яъни венед славянлари) короли деб юри-тилар эди. Унга ободритлардан ташқари, лютичларнинг ҳам хийла қисми бўйсунар эди. Ободрит князлари витязлардан тузилган ўз дружиналарига суяниб туриб, уруғ зодагонларига қарши кураш олиб борди. Уз ҳокимиятини кучайтириш

учун улар немис феодаллари билан ҳам иттифоқ тузди. Готшальк худди шу мақсадни кўзлаб королликлар маросими асосида христианликни қабул қилди. Бирок христианлик мамлакатда жиддий қаршиликка учради. Князь Крутой эски «мажусийлар гуруҳи»га суяниб туриб, Гот-шалькни ағдарди. Готшалькнинг ўғли Генрих ҳам, Крутойнинг ўрнини эгаллаб, отасининг Германия билан яқинлашувига ва христнанлаштирувга қаратилган сиёсатини давом эттирди. Би-роқ немислар билан, жумладан немисларнинг католик черкови билан яқиилашув венд королларига ўз мустақилликларини сақ-лаб қолишда ёрдам бермади. XII асрда, немисларнинг «шарққа тазйиқи» яна бошланиши билан ободритларнинг ерлари биринчи навбатда истило қилиниб, немис феодаллари асорати остига тушиб қолди. Қуйида, Византия тарихи гапирилган вақтда, жанубий сла вян мамлакатлари тарихи билан, хусусан Болгария тарихи би лан танишамиз, Болгария Европадаги энг қадимги славян дав-латларидан бири бўлиб, VII асрнинг иккинчи ярмидаёқ тузил ган эди. Шу нарсани упутмаслигимиз керакки, шу VII — IX асрларда Шарқин Еиропада ҳам славян данлатларп ташкил топди, бу давлатлар кейинги вақтда вужудга келган қадимги улуғ Киев рус давлатининг бевосита ўтмишдоши эди.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. «Тарихий хотирасиз келажак йук» Т., 1998 й. 2.Гуломов Я.Г. «Хоразмнинг сугорилиш тарихи» Т., 1959 й. 3 История Узбекистана в источниках. Тузувчи Б. В. Лунин. Т., 1984 й. 4.Жабборов И.М. «Узбек халки этнографияси». Т., 1994 й. 5 Саъдуллаев А.С. «Культура юга Средней Азии 7-4 вв. до н.э.» Т., 1987 й. 6.Кабиров Ж., Саъдуллаев А. «Урта Осиё археологияси» Т., 1990 й. 7.Узбекистон тарихи. Муаллифлар жамоаси. 1997 й.

Похожие

VII – XI асрларда Гарбий Европада славян давлатларининг вужудга келиши

XVI-XVII асрларда ғарбий европада техника ва табииетшуносликнинг таракиёти

VI-XI асрларда жанубий Славянлар

VI —XI асрлдрда жанубий Славянлар

VI—XI Асрларда Византия империяси