Урушдан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда Франциянинг ўрни - История - Рефераты

Урушдан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда Франциянинг ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Урушдан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда Франциянинг ўрни Режа: 1. Жазоир инқирози ва давлат тепасига генерал де Голлнинг келиши 2. АҚШ ва Франция ўртасида 1946 йили Вашингтон шартномасининг имзоланиши,

Урушдан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда Франциянинг ўрни Қаршилик кўрсатиш ҳаракатининг нацизмга қарши олиб борган фаол кураши натижасида Франция ўзининг ҳалқаро статусини тиклаш имконига эга бўлди. Бунда собиқ СССРнинг тутган сиёсати ҳам муҳим аҳамият касб этди. 1944 йил ноябрь-декабрь ойларида де Голль бошчилигидаги Франция делегацияси Москвага ташриф буюрди. Бу музокоралар натижасида “Иттифоқчилик ва ўзаро ёрдам ҳақидаги шартнома” имзоланди. Шартномада Германия сепаратив музокоралар олиб боришдан воз кечиш битим имзоланаётган томонларга қарши қаратилган ҳар қандай иттифоқлар қатнашмаслик мажбурияти ҳам кўзда тутилди. Собиқ СССР ва Франция ўртасидаги шартнома давлатлар сафидан жой олишга имконият яратди. Бу масала узил-кесил Ялта конференциясида ҳал этилди. Франция Германияда ўз оккупацион зонасини ташкил этиш ҳуқуқини олган тўртта йирик давлатлардан бири бўлди. Потсдам конференцияси қарорларига кўра, унинг вакили Ташқи ишлар министрлари Кенгашига киритилди. Бу кенгашнинг асосий вазифаси, урушдан кейинги даврдаги Германия масаласидаги муаммоларни бартараф этишдан иборат эди. Потсдам конференцияси ва Ташқи ишлар министрлари Кенгашининг йиғилишларида Франция Германия масаласи бўйича олиб борилган музокораларда ўта қатъий позицияни эгаллади. Француз дипломатияси ўзининг тарихан азалий душманини максимал даражада заифлаштиришга, Германия устидан халқаро назоратни ўта қаттиққўллик билан ўрнатишга ҳаттоки мамлакатни бўлиб ташлаш даражасига олиб эришишни мақсад қилиб олди. Франциянинг вакили Иттифоқчилар назорат Кенгашининг умумгерман ҳукуматининг асосини ташкил этадиган- “Марказий немис департаментларини” ташкил этиш ҳақидаги қарорга вето берди. 1945 йил ноябрида АҚШ ИНКга ином ёки уч зона учун марказий департаментлар ташкил этиш таклифи билан чиқди. Собиқ Совет томони бу таклифни

Германияни тўрттомонлама бошқариш принципини бузиш деб ҳисоблаб рад этди. Бу билан маълум маънода Франциянинг манфаатларини ҳам ҳимоя қилди. Бир йил ўтар ўтмас вазият кескин даражада ўзгариб кетди. Иттифоқчилар ўртасидаги муносабатларидаги келишмовчиликлар, очиқдан-очиқ конфронтацияга айланди. Англо-америкаликларнинг бирлашган оккупацион зонасининг ташкил этилиши сепаратив характерга эга бўлиб, француз оккупацион зонасининг қўшилиши Ғарбий Германияда давлат ташкил этилишига имкон яратилди. Немис давлатининг парчалаб ташланиши, ГФРнинг ғарбий давлатлар учун ҳарбий ва иқтисодий зонага айлантирилиши, Франция дипломатияси манфаатларига мос келар эди. АҚШ ва Франция ўртасида 1946 йили Вашингтон шартномасининг имзоланиши, бу давлатларнинг ажратган иттифоқчиларга айланиши учун биринчи қадам бўлди. Бу шартномага асосан, АҚШ Францияга кредит берадиган ва унинг олдинги қарзларидан воз кечадиган, икки томонлама иқтисодий муносабатлар эркинлаштириладиган (либерализациялаш), ҳукуматлар ўртасида мустаҳкам контактларни ўрнатиш ва маданий алоқаларни фаоллаштириш кўзда тутилди. 1947-1948 йилларда Германия инқирозининг эскалацияси (ўсиши, кучайиши), францияликлар-америкаликлар яқинлашишини тезлаштирди. Франциянинг Маршалл режасига қўшилиши эса Франция ташқи сиёсатидаги “атлантика бирдамлиги” ғалаба қозонишига олиб келди. Франциянинг кўпгина йирик партиялари уни ўзларининг энг асосий дастурий кўрсатмаларидан бири сифатида қарар эди. Франция ташқи сиёсатида атлантик курсининг кучайиши муқаррар равишда собиқ СССР-Франция муносабатларининг бузилишига олиб келди. Франция ғарбий давлатларнинг ҳарбий-сиёсий альянсининг ташкил топишида фаол иштирок этди. Франция 1948 йил 17 мартда Брюсселда имзоланган шартномага кўра ташкил этилган Ғарбий Иттифоқнинг ташкилотчиларидан бири бўлди. Бир йил ўтиб, Франция 1949 йил 4

апрелида имзоланган Шимолий Атлантика шартномасига аъзо бўлди. қисқа вақт ичида Франция АҚШнинг Европадаги асосий ҳарбий плацдармига айланди. Унинг ҳудудларида НАТОнинг ҳарбий ва транспорт инфраструктураларининг катта қисми жойлаштирилган эди. Фонтенблода НАТОнинг бош штабида жойлашди. 1950 йил 27 январда имзоланган шартномага кўра, Франция АҚШ ўзининг Европадаги Иттифоқчиларига бераётган ҳарбий ва моддий ёрдамларининг асосий қисмини олаётган эди. Франциянинг ҳарбий-саноат комплекси тезкор суръатлар билан тараққий эта бошлади. 40-йилларнинг охирларидан бошлаб, Франция Европа интеграцияси жараёнида фаол иштирок эта бошлади . Унинг стратегияси 1948 йилда паневропа ташкилотлари томонидан ўтказилган Европа конгрессида фаол муҳокама қилинди. Конгрессда федералистик ва юн и онистик амбициоз концепциялар бир-бирига тўқнаш келди. Ҳар иккиласи ҳам барча соҳаларда Европа мамлакатларининг мустаҳкам интеграциясини, жумладан иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий ижтимоий ҳамкорлигини кўзда тутган эди. 1949 йилда Европа Кенгашининг ташкил этилиши эса бу йўлдаги муҳим қадамлардан бири бўлди. Аммо, Европа давлатлари тараққиётида турли ривожланиш даражаси бундай лойиҳаларни амалга оширишда тўсқинлик қилар эди. Урушдан кейинги даврдаги француз дипломатиясининг етакчилари Ж.Бидо, Р.Шуман, Р.Плевен, Ж.Моннелар Европа интеграцияси жараёнида ўзига хос концепциясини ишлаб чиқдилар. 1950 йилда Франция шу концепцияга мос келадиган ташаббус билан чиқди. 9 майда Роберт Шуман Ғарбий Европа мамлакатларидаги кўмир ва пўлат саноатини интеграцион бирлашувини кўзда тутадиган лойиҳасини эълон қилди. “Шуман режаси” тор соҳадаги интеграцион бирлашувларни кўзда тутса-да, Ғ арбий Е вропа интеграцион жараёнларидаги таянч принципларига асос солди. 1951 йилда “Шуман режаси”нинг амалга

ошиши натижасида Европа Иттифоқи тизимидаги биринчи ташкилот-КПЕБ га асос солинди. 1950 йил октябрида Рене Плевен Европа мудофаа бирлашмасининг ўзагини ташкил этиши мумкин бўлган бирлашган Европа қуролли кучларини ташкил этиш режаси билан чиқди. Француз сиёсатчилари буни КПЕБнинг мустаҳкамланиши учун қўшимча қадам деб баҳолашди. Узоқ давом этган музокаралардан сўнг, 1952 йил май ойида “олтиликка” аъзо бўлган давлатлар ўртасида ЕМБ тўғрисидаги шартнома имзоланди. Унга кўра, миллатлараро бошқарув ва бюджетга эга бўлган умумий қуролли кучларни ташкил этиш кўзда тутилди. Аммо, бу шартнома барибир кучга кирмади. 1951 йил сайловларидан сўнг ташкил этилган Франция парламентининг янги таркиби шартномани ратификация этишни рад этди. ЕМБ тўғрисидаги баҳслар 1954 йил августигача давом этди ва шуни кўрсатдики, Европа интеграцияси муаммолари Франция ички сиёсий ҳаётидаги энг муҳим масалалардан бирига айланди. Интеграция алоқаларининг кераклиги ҳеч шубҳа уйғотмасада, миллатлараро Европа институтларнинг кучайиши кўпгина сиёсатчилар томонидан миллий суверенитетга хавф солиши мумкинлиги эътироф этилди. Шуниси қизиқки, ЕМБ шартномаси ратификация этишдан бош тортганига бир ой ўтгач Франция, Ғарбий Европа Иттифоқини ташкил этиш тўғрисидаги шартномага қўшилди. Ғарбий Европа Иттифоқи структурасида Миллий қуролли кучларнинг мустақиллиги тўла сақланар эди. 50-йилларнинг охирида Тўртинчи Республикадаги инқирознинг кучайишига қарамасдан, Франция Европа бирлашмаси тизимининг тараққиётига ўз ҳиссасини қўшишни давом эттирди. 1957 йилда француз дипломатияси Европа Иқтисодий Ҳамдўстлиги ва Европанинг атом энергияси бўйича ҳамкорлигини ташкил этиш лойиҳасини қўллаб- қувватлади. Урушдан кейинги Франциянинг ташқи сиёсат соҳасидаги энг муаммоли масала-мустамлакачилик масаласи бўлди. Иккинчи жаҳон уруши

йилларида мустамлака тизимига дарз кетди. Империяни тиклашнинг имконияти йўқлигини тан олган Франциянинг янги сиёсий элитаси бу вазиятдан чиқиб кетиш учун, Франция Иттифоқи ҳуқуқий формуласи кўринишидаги компромисс вариантини ўртага ташлади. Аммо, бу қуқуқий формулани ҳам амалга оширишнинг имкони бўлмади. Бунга Тўртинчи Республика режимининг сиёсий жиҳатдан барқарор эмаслиги, колониялардаги маҳаллий маъмуриятнинг жиддий қаршилиги ва француз жамиятининг ижтимоий онгида мустамлакачилик қарашларнинг кенг тарқалганлиги ҳам сабаб бўлди. 1945 йил майида мустамлака ҳукумати Жазоирдаги қўзғолонни даҳшатли равишда бостирди. Бир ярим йил ўтиб, худди шундай ҳодиса Мадагаскарда ҳам бўлиб ўтди. Маҳаллий аҳоли ичидаги қурбонлар сони 80 мингдан ортиқ кишини ташкил этди. Ҳиндихитойдаги ҳарбий мажоро ҳам Франциянинг сиёсий ҳаётига салбий- таъсир кўрсатди. 1945 йилнинг 19 августида вьетнамдаги қўзғолончилар қўшининг бошлиғи Хо Ши Минь томонида мустақил давлатнинг ташкил этилганлиги эълон қилинди. Франция ва Въетнам хукуматлари ўртасида Франция иттифоқига кирадиган Вьетнам Республикасининг мустақил давлат сифатида тан олингани тўғрисидаги шартнома имзоланганига қарамай, тез орада мустамлака маъмурияти “Кохинхин Республикаси қўғирчоқ хукуматнинг ташкил этилишини кўллаб-қувватлади. 1946 йил ноябридан бошлаб, Ҳиндихитой-ярим ороли худудида ҳарбий ҳаракатлар бошланди. У етти йилга чўзилди. 10 минг кишилик Вьетнам армияси партизан уруши методларидан фойдаланиб, францияликларининг до-минг кишилик экспедицион корпусига карши чиқди. АҚШ томонидан қўллаб-қувватланган Франция контелгентининг сонини 180 минггача етказди. Вьетнамнинг ҳам армияси таркибида 100 мингдан ортиқ жангчи бор эди. 1950-1951 йилларда генерал де Латрама де Тассиньи бошчилигида франция армиясини қисқа муддатли муваффқиятлардан сўнг, ташаббус вьетнамликларга ўтди. Бунда Францияларнинг Дьенбьенфудаги

мустаҳкамланган ҳудудининг кун ойлар мобайнида қамал қилиниши аҳолини касб этди. қамал ўз ниҳоясига етишидан олдин, яъни 1954 йилнинг январь- февраль ойларида Франция, Буюк Британия, АКШ ва собиқ СССР давлатлари ташқи ишлар министрларининг Бермен кенгашида, 1954 йилнинг апрель ойида Женевода ҳиндихитойда тинчлик ўрнатиш масаласида маҳсус кенгаш чақириш тўғрисида келишиб олинган эди. 1954 йил 7 майда Дьенбьенфу гарнизтнинг капитулиясидан сўнг, компаниянинг ва Женева музокараларининг натижаси олдиндан ҳал бўлиб қолди. Францияда ҳукумат тепасига Менденс- Франциянинг келиши етти йиллик “шармандали урушга” охирги нуқтани қўйди. Бу урушда Франция ўлдирилган, асирга тушган ва ярадор бўлганларни ҳисобласа 140 минг кишидан ажралди. 1954 йил 21 июлида Женевада “Женева шартномаси” номи билан битим имзоланди. Унга кўра, 17-параллел чегарасидан Шимолий ва Жанубий Вьетнамда мустақил суверен давлатлар ташкил этилди. Франция Ҳиндихитой ҳудудидан ўз қуролли кучларини олиб чиқиб кетиш мажбуриятини олди, бундан ташқари, Жанубий Вьетнам қуролли кучлари устидан назорат ўрнатиш ҳуқуқини ҳам сақлаб қолди. 50-йиллар бошларида Франция ва унинг Шимолий Африкадаги протекторатлари ҳисобланган - Тунис, Марокаш давлатлари ўртасидаги муносабатлар кескинлашиб кетди. Бу давлатлар Франция Иттифоқига “қўшилган давлатлар” ҳолатида кирган эди. 1951 йилнинг октябрь ойида Тунис ҳукумати тўла мустақиллик бериш талаби билан чиқди. Франция давлатининг маъмурияти бунга қатағонлар тўлқини билан жавоб берди. Бу қатағонлар асосан Тунисдаги Нео-Дестур миллий партиясининг фаолларига қарши қаратилган эди. Маҳаллий ҳукуматнинг премьер министри Шеник қамоққа олинди, Тунис касаба уюшмаларининг бош котиби Хашед ўлдирилди. Тунисда партизанлар уруши бошланди. Марокашдаги вазият ҳам ўта кескинлашди. 1952 йил декабрь ойида “Истиқлол” Миллий партияси ва Марокаш Коммунистик партиясининг фаолияти таъқиқлаб қўйилди. Француз

ҳукумати қонуний ҳисобланган Султон Муҳаммад ибн Юсуфни тахтдан ағдариб ташлашни қўллаб-қувватлади. 1954 йилда Жазоирда Миллий Озодлик Фронтининг ташкил топиши, Миллий Озодлик ҳаракатининг кучайишига олиб келди. 1955 йилда Франция парламенти Жазоирда фавқулодда ҳолатни эълон қилишга мажбур бўлди. Ҳукумат тепасига Ги Молленинг келиши, вазиятнинг кескин ўзгаришига олиб келди. 1956 йил мартида Марокаш ва Туниснинг мустақиллигини тан оладиган шартномалар тузилди. Жазоир муаммоси бундан ҳам мураккаб эди. Мамлакатда 1 млндан ошиқ европаликлар истиқомат қилиб, улар бир неча ўн йиллар давомида Франция ва бошқа Европа давлатларидан келиб қолган ва маҳаллий аҳоли билан чатишиб кетган кишиларнинг авлодлари эди. Улар маҳаллий халқ билан этник, маданий ва лингвистик синтез оқибатида ташкил топган, ўзига хос ижтимоий гуруҳ эдилар. Евроалтирликлар ўзларини бу мамлакатнинг асл хўжайинлари ҳисоблаб, француз жамияти онгида эса Жазоир ҳаттоки мустамлака эмас, балки Франциянинг бўлинмас ҳудуди бўлиб қолган эди. Х I Х асрнинг охирига келганда, Жазоир Франция Миллий ҳудудининг бир қисми эканлиги ҳақидаги статусига эга бўлди. Мусулмон аҳолиси ичида миллий озодлик ҳаракатининг авж олдирилиши туфайли фуқаролар ўртасидаги зиддиятлар, кенг миқёсли ҳарбий ҳаракатларга айланиш хавфини келтириб чиқарди. Ҳаттоки, деконолизациялаш жараёнига ҳуқуқий тус беришга интилаётган Ги Молле ҳукумати ҳам, Жазоирда ҳарбий кучларни сақлаб туриш зарурияти тўғрисида баёнот беришга мажбур бўлди. Ги Молле бу низодан чиқиб кетиш йўли, сайлов тизимида ислоҳот ўтказиш деб ҳисоблар эди. Бу ислоҳотга кўра, маҳаллий (туб) ва европаликларга оид аҳолининг сайлов ҳуқуқини тенглаштириш лозим эди. Аммо бу лойиҳа, низо қилаётган ҳар икки томонни ҳам қониқтирмас эди. Ги Молле ҳукуматига фавқулодда ваколатларнинг берилиши, юзага келган инқирознинг кучайишига олиб келди. Жазоирга қўшимча равишда 100

мингдан ортиқ аскар ва резервистлар жўнатилди (юборилди). Орадан уч ой ўтиб, 1956 йил июлида шу ҳукуматнинг ўзи Сувайиш каналини давлат тасарруфига ўтказган Миср ҳукуматига қарши уюштирилган дипломатик демаршларни фаол қўллаб-қувватлади. қатъий антимиср курси, Франциянинг 1956 йил октябрида Сувайш ҳарбий можаросида иштирок этишига олиб келди. Бу можарода француз дипломатиясининг мағлубиятга юз тутиши, Жазоирдаги вазиятнинг янада кескинлашишига сабаб бўлди. 1957 йил январида француз ҳукуматининг Жазоирдаги вакили, ҳарбий ҳаво кучлари бўлинмаси қўмондони генерал Массюга Жазоирдаги бошқарув ваколатини берди. Бу юзага келган низони сиёсий методлар билан бартараф этиб бўлмаслигини тан олишдан бошқа ҳеч нарса эмас эди. Янги ҳукумат бошлиғи Ф.Гайаранинг Жазоир муаммосини америкалик дипломатияси ёрдамида бартараф этиш учун қилган уринишлари, еврожазоирликлар ичида янада кучли норозиликларни келтириб чиқарди. Уларнинг раҳбарияти ичида генерал де Голлнинг тарафдорлари муҳим ўрин тута бошлади. “Француз Жазоирини янгилаш ва сақлаб қолиш учун кураш иттифоқи”нинг ташкилотчиси Ж.Сустель генерал Массю билан биргаликда Жазоирда ўта ўнгчилар фитнасининг ташаббускорлари бўлдилар. 1958 йил 13 майда улар бошчилигидаги “Миллий қутқариш қўмитаси” Жазоирдаги ҳукумат тўла равишда улар ихтиёрига ўтганлиги эълон қилинди. Ўша куннинг ўзидаёқ Франциядаги ҳукумат Т. Пфлимлен бошчилигидаги коалицион ҳукумат ихтиёрига ўтди. ҳукумат раҳбарияти билан генерал Де Голлъ ўртасида қисқа муокара бўлиб ўтди. Музокара Де Голлъ бошчилигида “Миллатни қутқариш ҳ укумати ” ни тузиш ва масалани Миллий Ассамблеяда кўриш билан тугалланди. 1958-йил 1-июнда овоз бериш бўлиб ўтди ва кўпчилик овоз билан Де Голлъ бошчилигида “Миллатни қутқариш ҳукумати” тузилди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5.

Похожие

ССЖИ урушдан кейинги даврда

1945-2005 йилларда Франция

Янги даврда Франциянинг ривожланиши

Классик даврдаги юнон маданияти

Франциянинг янги даврда конституциявий ривожланиши