Turkistonda boshqaruv tizimining shakllanishi va ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi o‘zgarishlar va madaniy hayot - История - Рефераты

Turkistonda boshqaruv tizimining shakllanishi va ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi o‘zgarishlar va madaniy hayot

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Turkistonda boshqaruv tizimining shakllanishi va ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi o‘zgarishlar va madaniy hayot Reja ; 1. Sovetlar bosqini arafasida Buxoro va Xivadagi siyosiy , ijtimoiy - iqtisodiy ahvol . 2. “Yosh buxoroliklar” tashkilotining yuzaga kelishi va uning faoliyati. 3. “Yosh xivaliklar” tashkilotining faoliyati.

1. 1917 yil Oktabrda Rossiyada amalga oshirilgan harbiy to‘ntarish oqibatida butun mamlakatda, shu jumladan Rossiyaning mustamlakasi bo‘lgan Turkistonda vujudga kelgan ijtimoiy-siyosiy voqealar Buxoro amirligi va Xiva xonligi hududidagi xalqlarga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Ma’lumki, bu davrda Buxoro va Xivada monarxistik tuzum hukmron edi. Ya’ni amir va xon bu yerda cheklanimagan hukmronlik mavqeiga ega edi. Buxoro amiri Abdulahad (1885-1910) dan so‘ng taxtga o‘tirgan uning o‘g‘li Amir Olimxon davri (1910-1920) da amirlikning ijtimoiy-siyosiy tuzumida ibrat olarlik darajada biron bir yangilik amalga oshirilmadi. Amirlik poytaxti Buxoro tipik o‘rta asr shahri edi. Amirdan keyingi shaxs qushbegi bosh vazir hisoblangan. Undan keyingi mansabdor shaxs devonbegi bo‘lgan. Sudlov ishini qozikalon boshqargan. Qo‘shinga lashkarboshi bosh bo‘lgan. Bu davrda amirlik 25 ta beklikka bo‘lingan. Beklar amir tomonidan tayinlangan, amirlikda Qarshi, Chorjo‘y, Karki, Xisor, Ko‘lob va boshqalar yirik bekliklar sanalgan. Buxoro amirligida aholi ro‘yxatga olinmagan. Sovetlar bosqini arafasida bu yerda tahminan 3 millionga yaqin aholi yashagan. Aholi tarkibiga ko‘ra bu yerda o‘zbeklar (50,7 foiz), tojiklar (31,1 foiz), turkmanlar (10,3 foiz), qozoqlar, qoraqalpoqlar, buxoro yaxudiylari, arablar, eroniylar va boshqalar yashaganlar. Aholining asosiy qismi daryo voxalarida yashagan. Amirlik hududlaridan chor Rossiyasi hukmronligi yillarida temiryo‘l tizimlari o‘tkazilgan va bu yo‘llar yoqasida yangi shaharlar paydo bo‘lgan. Yangi Buxoro (Kogon), Chorjo‘y, Termiz shular jumlasidandir. Bu shaharlarga asosan, rus millatiga mansub aholi joylashtirilgan. Xiva xonligida ham Buxoro amirligidagi kabi tuzum hukmron edi. 1910 yilda Muhammad Rahimxon Feruz vafotidan keyin taxtga Asfandiyorxon (1910-1918) o‘tiradi. Xiva xoni ham Buxoro amiri kabi har qanday huquqlardan mahrum bo‘lib, u Rossiya imperiyasiga to‘la qaram edi. Xondan keyingi mansablar mehtar, devonbegi va boshqalar bo‘lgan. Xonlik asosan Turkiston general-gubernatorligi nazorati ostida faoliyat ko‘rsatgan. Xonlikning asosiy shaharlari – Xiva, Toshxovuz, Pitnak, Ko‘hna Urganch, Xazorasp va boshqalar edi.

20 beklik va 2 noiblikdan iborat bo‘lgan Xiva xonligida 600-900 ming aholi yashagan. Milliy tarkibiga ko‘ra ularning 60 foizini o‘zbeklar, 28 foizini turkmanlar, qolganlarini qozoqlar, qoraqalpoqlar, eroniylar va boshqalar tashkil qilgan. Buxoro va Xiva hududlari ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda juda orqada edi. Bu yerda kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari haqida so‘z ham bo‘lishi mumkin emas edi. Buxoroning ruslar yashagan “Yangi Buxoro” (Kogon) qismida bir qator mayda sanoat korxonalari qurilgan bo‘lsada, bu amirlik hududidagi kapitalistik munosabatlar haqida so‘z aytishga asos bo‘la olmas edi. Buxoro va Xiva aholisi asosan dehqonchilik, hunarmandchilik, kosibchilik va boshqa ishlar bilan shug‘ullangan. Bu davlatlarda xalq ommasining iqtisodiy turmush sharoiti haddan tashqari og‘ir edi. Eng yaxshi yerlar, katta-katta podalar, sug‘orish manbalari bo‘lgan ariqlar va quduqlar boylar va ruhoniylar qo‘lida bo‘lgan. Mehnatkash xalq ularga ko‘p miqdordagi soliq va majburiyatlarni to‘lab turgan. Shu boisdan aholining kichik bir guruhi to‘q va farovon hayot kechirgan bo‘lsa, asosiy ko‘pchilik qashshoqlik va faqirlikda kun kechirgan. Shaharlardagi kosib va hunarmandlarning ahvoli ham nihoyatda nochor edi. Bu davlatlarda mehnatkash omma amir va xonga qarshi bir necha bor bosh ko‘targan. Ammo bu qo‘zg‘olonlar shafqatsizlik bilan bostirilgan. Jumladan, 1912-1913 yillarda Xiva xonligida turkmanlarning chiqishlari, 1916 yilgi Jizzax qo‘zg‘oloni ta’sirida Buxoro amirligining Murg‘ob, Vobkent, Yakkatut, G‘ijduvon, Bahovuddin, Ziyovuddin, Xatirchi va boshqa bekliklarida yuz bergan qo‘zg‘olonlar bungi misol bo‘la oladi. 1914-1918 yillardagi jahon urushi, 1917 yilda Rossiyada amalga oshirilgan fevral inqilobi va undan keyingi voqealar Buxoro amirligi va Xiva xonligidagi ijtimoiy- siyosiy va iqtisodiy hayotni keskinlashtirib yubordi. Xar ikkala davlatda iqtisodiy tanglik kuchaydi, narx-navo mislsiz darajada o‘sdi, qashshoqlik, ochlik avj oldi. Ayniqsa ekin maydonlari keskin qisqarib ketdi. Masalan, Buxoro amirligida paxta ekilgan maydonlar 1918 yilda 1913 yildagiga nisbatan 50 foizga, 1919 yilda esa 20 foizga tushib qoldi. Rossiyaga olib borib sotilayotgan paxta, jun va qorako‘l terining miqdori keskin qisqarib ketdi. Shuningdek, bu mahsulotlarning harid narxlari ham juda pastlab ketdi. Ayni paytda oziq-ovqat mahsulotlarining narxi keskin ko‘tarildi. Buning

ustiga xalqdan olinadigan soliqlar miqdori ham tinimsiz ko‘payib bordi, soliqlar xajmi ko‘tarildi. Bu ham yetmagandek mehnatkash aholi qo‘lidagi g‘alla zo‘rlik bilan tortib olina boshladi. Bu tadbirlarning hammasi sovetlarning amirlikka hujum qilishi xavfi tufayli amalga oshirilgan edi. Yana buning ustiga amir qo‘shinlariga aholidan ommaviy safarbarlik e’lon qilinishi dard ustiga chipqon bo‘ldi. Natijada sabr kosasi to‘lgan xalq amirga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi. 1919 yilning fevral oyida qo‘zg‘olon amirlikning bir qator bekliklarini qamrab oldi. Amir qo‘zg‘olonni bostirish uchun harbiy kuch safarbar qiladi. Qo‘zg‘olonchilarga qarshi shafqatsiz choralar ko‘rildi, 5 ming kishi zindonga tashlandi, faol ishtirokchilardan 63 kishi Registon maydonida qatl etildi. Albatta bu tadbirlar xalq ommasining amir va xon zulmidan norozilik harakatining yanada kuchayishiga sabab bo‘ldi. 2. Buxoro amirligi va Xiva xonligida sodir bo‘layotgan xalq kurashining mafkuraviy asosini jadidchilik harakati tashkil qilardi. Buxoro va Xivada vujudga kelgan jadidchilik harakatida 1905-1907 yillarda Rossiyada yuz bergan inqilobning va yosh turklarning 1908 yilda o‘z hukmdorlariga qarshi bosh ko‘tarishlari katta ta’sir kuchiga ega bo‘lgan edi. Buxoro va Xiva jadidlari jamiyatni isloh qilish tarfdorlari sifatida maydonga chiqqan edi. Buxoro va Xiva xalqlari uchun mustamlakachilik zulmi yo‘q edi. Bu yerda mahalliy boylar va amaldorlarning zulmi kuchli edi. Mehnatkash xalq arz-dodini eshitadigan kimsa yo‘q edi. Xalq ommasi amir va xon o‘rniga insofliroq va adolatliroq hukmdorga ega bo‘lishni xoxlar edi. Xalqning bu intilishi va qiziqishini Buxoro va Xiva jadidlari idrok etdilar va ko‘tarib chiqdilar. Ular amir va xonga qarshi kurashni bosh maqsad sifatida belgiladilar. Yosh turklar faoliyati Buxoro va Xiva jadidlari faoliyati uchun namuna va o‘lchov mezoni bo‘ldi. Shuning uchun ular o‘zlarini yosh turklarga nisbat berib “yosh buxoroliklar” va “yosh xivaliklar” deb atay boshladilar. Ularning pirovard maqsadlari konstitutsiyaviy monarxiya tuzumi edi. Ular ana shu tuzum doirasida islohotlar o‘tkazish yo‘li bilan adolatli va insonparvar jamiyat qurish mumkin deb ishonardilar. Lekin bu mo‘’tadil talablar amir va xon tomonidan e’tiborga olinmas edi. Bu talabni ilgari surganlar hukmron tabaqa vakillarining keskin qarshiliga duch keldi, shu bois ular yashirini faoliyat olib bordilar.

Amir va xon hokimiyati chor Rossiyasi nazorati ostida bo‘lsada, xali ancha mustahkam edi. U asosan konservativ va yangilikni yoqtirmaydigan kuchlar: beklik hokimlari, boshqaruv va idora amaldorlariga tayanar edi. Bunday monarxistik idora tartibi islom dini g‘oyaviy-mafkuraviy asosiga qurilgan edi. Bu mafkuraga asosan davlat hukmdori “xudoning yerdagi soyasi” edi. Yosh buxoroliklar va yosh xivaliklar xalq ommasi o‘rtasida tayanch bazaga ega emasdi, ular o‘zlariga ittifoqchini chetdan izladilar va Rossiya timsolida amir va xon zulmidan ozod bo‘lish mumkin, degan katta xatoga yo‘l qo‘ydilar. 1916-1917 yillarda yashirin “Yosh buxoroliklar” tashkiloti va uning 12 kishilik markaziy qo‘mitachsi tashkil topdi. Uning tashkil bo‘lishida “Yosh turklar”ning “Ittihod va taraqqiy” partiyasi, Rossiya va Turkistondagi sotsial-demokratik partiyalarning ta’siri katta bo‘ldi. “Yosh buxoroliklar” partiyasining markaziy qo‘mitasi raisi Abduvohid Burxonov, kotibi Usmon Xo‘jaev, xazinadori Muso Saidjonov edi. Bulardan tashqari partiyaning tashkil topib rivojlanishida Abdurauf Fitrat (1886-1938), Ota Xo‘jaev (1894-1938), Mukomil Burxonov, Fayzulla Xo‘jaev (1896-1938), Sadriddin Ayniy (1870-1954), Fazlitdin Maxsum, Abduraxim Yusufzoda va boshqalarning xissasi katta bo‘ldi. “Yosh buxoroliklar” partiyasi o‘z faoliyatida Buxoroda o‘tkazilishi zarur bo‘lgan islohot loyixasini ishlab chiqqan. Unda yer-suv masalasiga katta e’tibor berilgan. Bundan tashqari harbiy, moliya, ichki ishlar va davlat boshqaruv organlari kabi masalalarga ham katta o‘rin berilgan. Maorif sohasida davlat mablag‘i hisobiga maktab va oliy o‘quv yurtlari ochish, ularni zamonaviy o‘quv qurollari, dasturlar, jihozlar bilan ta’minlashga e’tibor berilgan. Islohotda davlat boshqaruv tizimi, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma’rifiy hayot masalalari qamrab olingan. Buni unda ko‘rsatilgan 10 ta nozirlik isbotlaydi. Mana shu nozirliklar asosida Nozirlar Kengashi tashkil qilinishi nazarda tutilgan. Islohotdan kutilgan maqsad yakka amir hukmronligini yevropacha konstitutsion monarxiya bilan almashtirish, maorif va madaniyatni, ishlab chiqarish va sanoatni rivojlantirish, ilm-fan va texnikani taraqqiy ettirishdan iborat bo‘lgan. Buning uchun “Yosh buxoroliklar” partiyasi dastlab Amir Olimxonga har xil yo‘llar bilan tinch demokratik ta’sir va hatto,

kuch bilan tazyiq o‘tkazishga harakat qildilar. Bularning hammasi Rossiya va Turkistondagi inqilobiy harakat bilan bevosita bog‘liq edi. Fevral inqilobidan keyin Buxoroda ham siyosiy vaziyat tezlik bilan o‘zgara boshladi. Ruslar yashaydigan joylarda hokimiyat Muvaqqat hukumatning Ijroiya qo‘mitalari qo‘liga o‘tdi. 1917 yil 12 martda Yangi Buxoroda Ijroiya qo‘mita saylandi. “Yosh buxoroliklar” partiyasi rahbarlari o‘z maqsadlarini Rossiya muvaqqat hukumati orqali amalga oshirish uchun unga murojaat qilib, amirni isloh o‘tkazishga ko‘ndirishni iltimos qildilar. Lekin unga javob kelmadi. Shunda “Yosh buxoroliklar” partiyasi Fitrat va Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jaevdan iborat delegatsiyani Petrogradga yuboradilar. Ana shundan keyin Amir Olimxon Rossiya muvaqqat hukumati va uning Buxorodagi vakili Miller ta’sirida 1917 yil 7 aprelda islohot o‘tkazish to‘g‘risida Manifest e’lon qiladi. Unda amir sud va soliq ishlarini tarntibga solish, savdo va sanoatni rivojlantirish, barcha amaldorlarni nazoratga olish, poytaxt Buxoroni obodonlashtirish, fuqarolar sog‘lig‘i haqida g‘amho‘rlik qiluvchi maxsus komissiya tuzish haqida va’da qilingan edi. Shuningdek, manifestda moliya ishlarini taribga solish aniq byudjetni tashkil qilish, xalqqa yengilliklar berish, maorif va fan-texnikani rivojlantirish, bosmaxona tashkil qilib matbuotga asos solish, qamoqxonalardagi erkin fikrlilarni ozod qilish ko‘rsatildi. Bu manifest Buxorodagi siyosiy vaziyatni keskinlashtirdi. Uni din peshvolari va mutaassiblar shariat qonunlarining buzilishi deb qabul qildilar. Buning ustiga “Yosh buxoroliklar” o‘rtasida qat’iy birlik yo‘q edi. Shu bois partiya markaziy qo‘mitasining 12 a’zosi o‘rtasida ajralish yuz beradi. Abduvoxid Burxonov “qizillashgan” F. Xo‘jaev va uning guruhi nuqtai nazarini ma’qullaydi. F. Xo‘jaev va uning tarafdorlari tabiatan rus inqilobchilari ta’siriga berilgan, asosiy maqsadga esa faqat Rossiya yordamidagina erishishga ko‘r-ko‘rona ishonar edi. Ularning o‘z mustaqil mahalliy imkoniyatlarni hisobga olgan, qat’iy yo‘li va dasturi yo‘q edi. Manifest e’lon qilinishi munosabati bilan “Yosh buxoroliklar” tomonidan tashkil qilingan 1917 yil 8 apreldagi namoyish ruxoniylarning keskin qarshiligiga uchradi. Ularning talabi bilan namoyish qatnashchilari va jadidlardan 30 kishi qamoqqa olindi va kaltaklandi. Namoyish fojia bilan tugadi, jadidlarni ta’qibga olish va jazolash

boshlandi. Bu esa namoyishga boshchilik qilgan Markaziy qo‘mita ichida yana bo‘linishga sabab bo‘ldi. Yangi saylangan Markaziy qo‘mita Yangi Buxoroda turib rus armiyasi va hukumati yordamida amirga tazyiq o‘tkazishga, uni jadidlarga amnistiya e’lon qilishga, ta’qibni to‘xtatishga majbur qilishga harakat qildi. 14 aprel kuni amir Olimxon manifestni bekor qildi. Jadid vakillari esa o‘z xomiylari – Yangi Buxoodagi bolsheviklar oldiga keladilar. Shu davrdan e’tiboran F. Xo‘jaev guruhi bolsheviklar yo‘lini o‘z yo‘li sifatida tanladi. 3. “Yosh xivaliklar” tashkiloti 1917 yilda Xiva jadidlarining so‘l qanotidan ajralib chiqdi. Uning tashkilotchi va asoschilari Xusaynbek Matmurodov, Bobooxun Salimov, Polvonniyoz xoji Yusupov, Mulla Jumaniyoz Sultonmurodov va boshqalar edi. Ular rus podshosi istibdodi bilan uyg‘unlashgan mustabid xon zulmi, mutassiblik, xurofot, soliqlarning ko‘pligidan azob chekayotgan xalqni erkin va farovon turmushga olib chiqish, vatanni iqtisodiy va madaniy taraqqiy ettirish yo‘lida bosh qotirdilar va demokratik islohotlar o‘tkazishni yoqlab chiqdilar. Bu muholifatchilar orasida xonlikdagi yirik ulamo va amaldor vakillari ham bor edi. Jumladan, Bobooxun Salimov shayxulislom va qozikalon mansabida edi. U o‘z lavozimidan foydalanib Xiva xoni Asfandiyorxonni adolatli va insofli bo‘lishga chaqirdi. 1917 yil 4 aprelda Xiva shahridagi rus askarlari deputatlari soveti va B. Salimov rahbarligidagi “Yosh xivaliklar” namoyish o‘tkazadilar. Bundan cho‘chigan Asfandiyorxon 5 aprelda “yosh xivaliklar” qo‘mitasi tomonidan yozilgan manifestga imzo chekishga majbur bo‘ldi. Bu hujjat asosida Xivada xon boshchiligida konstitutsiyaviy monarxiya qaror topishi e’lon qilinadi. Saylov yo‘li bilan deputatlar majlisi va Nozirlar kengashi tashkil topdi. 8 aprelda bo‘lgan Majlisning 1-yig‘ilishida majlis raisligiga B. Salimov, Nozirlar kengashining raisligiga Xusaynbek Matmurodov saylandi. Ana shundan so‘ng majlis va hukumat butunlay “Yosh xivaliklar” qo‘liga o‘tdi. Majlis nomidan e’lon qilingan manifestga ko‘ra xonlikda vaqf, xususiy mulk va podsholik yerlari daxlsizligicha saqlanib qoldi, xazinaning kirim-chiqimlari ustidan nazorat o‘rnatildi shariat sudlari davlat ta’minotiga o‘tkazildi, yangi usuldagi jadid maktablari ochila boshladi. Majlis a’zolari orasiga turkman va qoraqalpoq vakillari ham

kiritildi. Ammo bu g‘alaba uzoqqa bormadi, u bor-yo‘g‘i 2 oy umr ko‘rdi. Asfandiyorxon Rossiya muvaqqat hukumatining Xivadagi vakili general Mir Badalovga suyangan holda 1917 yilning iyun oyining boshlarida jadidlar boshliq majlisga qarshi fitna uyushtirdi. Bu paytda B. Salimov va “Yosh xivaliklar”ning boshqa yirik namoyandalari Toshkentga Sho‘ro hukumatidan yordam so‘rash uchun ketgan edi. Xon Nozirlar kengashining raisi X. Matmurodov boshliq jadidlarning 17 vakilini qamoqqa oldi. Ularning ko‘pchiligi otib tashlandi, bir qismigina qochib qutulishga muvaffaq bo‘ldi. Jadidlar “shariatga hiyonat qilganlikda” ayblanib ta’qib ostiga olindi. Xiva xoni majlisga yangidan “saylov” o‘tkazdi. Uning raisi qilib Ortiq Oxun saylandi. Nozirlar kengashining raisi lavozimi Bosh vazir deb qayta nomlandi va unga Isoqxo‘ja tayinlandi. Bu amalda o‘ziga xos davlat to‘ntarishi edi. Bu ishni amalga oshirishdagi xizmatlari uchun xon Mir Badalovga 40 000 so‘m pora beradi. B. Salivovning boshi uchun katta miqdorda pul va’da qilindi, singlisi tutib olinib, qiynab o‘ldirildi. Shundan keyin B. Salimov va boshqa jadidlar yashirin faoliyat ko‘rsatishga o‘tdilar. Asfandiyorxon xalq noroziligini bostirish va jadidlarni ta’qib qilishda rus askarlaridan keng foydalandi. 1917 yil iyulda Rossiya muvaqqat hukumati Xiva xonligida maxsus harbiy ma’muriyat tashkil qildi. Xalq ommasining haq-huquqlari rus askarlari tomonidan toptaldi. Buning ustiga 1917 yilda xonlik hududida ocharchilik boshlandi. Xivada may oyida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Mana shunday og‘ir bir sharoitda 1917 yil sentabrida Junaidxon o‘z qurolli to‘dalari bilan Xivaga qaytib keladi. U 1916 yildagi qo‘zg‘olon davrida Afg‘onistonga o‘tib ketgan edi. Junaidxon xonlikda juda katta o‘zgarishlar yasashga muvaffaq bo‘ldi. Junaidxonning shaxsiyati juda murakkab bo‘lib, unga bir tomonlama baho berishning imkoni yo‘q. Junaidxon o‘z yigitlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri Xiva xonligiga xavf solib turgan kommunistik bosqinga, ya’ni sho‘ro hokimiyatiga qarshi bosh ko‘tardi. Uning bu maqsadi na faqat Asfandiyorxonga, balki chor Rossiyasining Xivadagi barcha aksilsovet harbiylariga va umuman milliy mustaqillik uchun kurashayotgan kuchlarga ayni muddao edi. Asfandiyorxon 1918 yil yanvarida Junaidxon bilan aloqa o‘rnatib, xonlikni birgalikda idora qilish hamda bolsheviklarga qarshi kurashish maqsadida

Xivaga taklif qildi. Xon Junaidxonni qo‘shinlar qo‘mondoni qilib tayinladi. 1918 yil sentabr oyida Junaidxon odamlari Asfandiyorxonni o‘ldirib, o‘rniga xonning tog‘asi irodasiz Abdulla To‘raxonni xon qilib ko‘taradilar. U nomigagina xon bo‘lib, amalda butun hokimiyat Junaidxonning qo‘lida edi. Bu paytda Turkistonda sovet hukumati Xivaga qarshi harbiy-inqilobiy tayyorgarlikni boshlab yuborgan edi. Shu bois Junaidxon va qo‘g‘irchoq xon Said Abdullaxon sovetlarga qarshi harbiy tayyorgarlikni boshlab yubordilar. Quroli yoki oti bo‘lgan har bir kishi navkarlikka chaqirildi, quroli yoki oti bo‘lmagan har uch xonadon esa bitta otliq navkarni qurollantirishga majbur qilindi. Oldingi soliqlar saqlab qolingan holda dehqonlar qo‘shimcha 10-12 tillo pul va 10-12 pul don solig‘i to‘lashi shart qilib qo‘yildi. Junaidxon vaqtdan foydalanish uchun 1919 yilning aprelida sovet hukumatiga sulh tuzish to‘g‘risida taklif kiritdi. 9 aprelda Taxtaqal’ada RSFSR bilan Xiva xonligi o‘rtasida sulh shartnomasi imzolandi. Unda har ikkala tomon ham har qanday harbiy harakatlarni to‘xtatishi, sovet hukumati Xiva xalqining o‘z taqdirini o‘zi belgilashini tan olishi qayd qilindi. Xiva xonligi Rossiya vassaligidan chiqdi, 1873 yilgi Gandimiyon shartnomasi o‘z kuchini yo‘qotdi. Lekin birinchi npavbatda sovet hukumati shartnomaga rioya qilmadi. Sovet hukumati Xiva xonligining ichki ishlariga qo‘pol ravishda aralashdi, qurolli harbiy yurishlar qildi. Bu yo‘l Xiva xonligida ham qo‘llanildi. Bolsheviklar xonlikdagi ichki nizolardan ustalik bilan foydalandi. Rus sotsial-demokratik partiyalari, ayniqsa bolsheviklar o‘z e’tiboini Xivaga qaratadilar. To‘rtko‘l shahrida “Yosh xivaliklar”ning 15 kishidan iborat qo‘mitasi tashkil qilinadi. 1919 yilning boshida bu tashkilot a’zolarining soni 600 taga yetdi, 200 kishilik o‘z harbiy qismiga ham ega bo‘ldi. Asli jadidlardan bo‘lgan “Yosh xivaliklar”ning dasturiy talablari keskin o‘zgarib, endi ular xon hokimiyatini ag‘darib, Xivani RSFSR tarkibiga birlashtirishni maqsad qilib qo‘ydilar. Xullas, “Yosh xivaliklar”ning bolsheviklar ta’sirida inqilobiylashuv jarayoni kuchayadi. Bu borada “yosh xivaliklar”ning islohotchi tashkilotini komfirqaga aylantirish va mahalliy inqilobchilarni ko‘paytirish zarur deb hisoblandi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. Karimov I. Milliy mafkura - mamlakat kelajagi poydevori. “Xalq so`zi” gazetasi, 7 aprel, 2000 yil. 2. Karimov I. “Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q”, T.”Sharq”, 1998. 3. Karimov I. “Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz” “Ishonch” gazetasi, 25 yanvar 2000 yil. 4. O`zbekiston tarixi (qisqacha ma`lumotnoma) T. ”Sharq”, 2000. 5. O`zbekiston tarixi (1-qism), T.”Universitet”, 1997. 6. O`zbekiston tarixi (talabalar uchun qisqacha Ma`ruzalar matni), T., “Universitet”, 1999. 7. www.ziyonet.uz 8. www.pedagog.uz

Похожие

Amir Temur va Temuriylar davrida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayot

V-XII asrlarda o’zbek davlatchiligi va ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayot

Amir Tеmur va tеmuriylar davrida o'zbеk davlatchiligi. Ijtimoiy - siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot

BXSR va XXSR ning tuzilishi Respublikalarda madaniy ijtimoiy- siyosiy va iqtisodiy islohatlarning

Turkistonda Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida idora usuli va boshqaruv