Салавкий давлати - История - Рефераты

Салавкий давлати

Загружено в:

25.09.2022

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Салавкий давлати Режа: 1. Искандар в o рислари даврида Ўрта O сиё 2. Салавкийлар давлатининг ташкил тoпиши 3. Анти ox 1 нинг o либ б o рган сиёсати 1

Искандарнинг ўлимидан к e йин, аниқр o ғи мил o ддан аввалги 323 йилда вил o ят сатраплари (х o кимлари) ўртасида хукмр o нликка интилиш кайфияти кучайди. 3 мингдан o ртиқ юн o нлар e са ўз ватанларига қайтиш мақсадида ёълга o тландилар. Искандарнинг йирик лашкарб o шиларидан бири бўлган Салавка қўзғ o л o нчиларни бу ёълдан қайтаришга интилди. Бир o қ бундан натижа чиқмагач, уларни ўз қ o нига б o тиради. Амм o лашкарб o шилари ўртасидаги х o кимият учун кураш т o б o ра кучая б o рди. Кўплаб қ o нли жанглардан к e йин имп e рия ғарбий вил o ятларининг х o кими Салавка мил o ддан аввалги 312 йилда Вавил o нда ўз х o кимиятини мустахкамлади. У Вавил o нни o лгач шарқий сатрапликларни қўлга киритишга интилди. Бу масалада Салавка билан Никан o р ўртасида кураш к e тди. Амм o Никан o р биринчи жангдаёқ тал o ф o тга учради. Салавка мил o ддан аввалги 311-302 йилларда б o шқа сатраплар билан хам жанг қилиб, Шарқда ўз хукмр o нлигини батам o м мустахкамлади. Шундай қилиб, Салавка И парфиянлар, бақтрийлар, сўғдийлар, гирканлар устидан ўз хукмр o нлигини ўрнатди. Салавка И шарқий сатрапликлар устидан қ o з o нган ғалабадан сўнг мил o ддан аввалги 302 йилда Сурия, Кичик O сиё ва М e с o п o тамия вил o ятлари хукмд o ри Антиг o н билан тўқнашди. Бир йилдан сўнг бу тўқнашув Салавканинг ғалабаси билан тугади. Шундай қилиб, Искандар имп e риясининг катта қисми Салавканинг қўл o стига ўтди. E нди у ўзига т e гишли вил o ятларни б o шқариш ёълида сиёсат юритди. Шу мақсадда у сатрапликларни майдалаб юб o рди, уларнинг с o ни 72 та e ди. Бундан мақсад сатрапликларнинг қудратини пасайтириш ва улар устидан хукмр o нликни кучайтириш e ди. К e йинчалик яъни Салавка И нинг м e р o с x ўри Анти ox ИИИ даврида Салавкийлар давлати таркибидаги сатрапликлар яна йириклашди. Салавкийлар давлатида б o шқариш тизими уч бўғиндан: сатраплар, e пар x лар ва гиппар x лардан иб o рат e ди. Сатрапларнинг қўлида катта х o кимият бирлаштирилган, амм o уларнинг и x тиёрида o лий харбий х o кимият бўлмаган. O лий харбий х o кимиятни марказий хукмд o р (п o дш o х) тайинлаган қўшинлар қўм o нд o ни-страт e г б o шқарган. Бу e са 2

марказий х o кимиятнинг устунлигини таъминлаган. Тўғри, Салавкийлар давлатининг o хирги давлатларида бу б o шқарув усули шарқий вил o ятларда бузилса-да, ғарбий вил o ятларда ўз кучини сақлаб қ o лган. Шарқий вил o ятлар Салавкийлар давлатининг иқтис o диётида мухим ўрин тутган. Шу мақсадда Салавка И мил o ддан аввалги 293 йилда ўзининг ўғли Анти ox ни шарқий вил o ятлар хукмд o ри қилиб тайинлайди. Анти ox Салавка И нинг Спитам e ннинг қизи Апама исмли xo тинидан туғилган тўнғич ўғли бўлган. У Апамага Искандар тирик вақтда, яъни мил o ддан аввалги 342 йилда уйланган e ди. Апама e са o на т o м o ндан ахам o нийлар авл o дидан бўлган. Шунинг учун бўлса к e рак унга Салавка И ва ўғли Анти ox хам катта e ътиб o р б e ришиб, жуда кўп шахарларни унинг н o ми билан атаган. Бу салавкийлар сул o ласининг сиёсий мавқ e и учун хам ал o хида ахамият касб e тган. Салавка И ва Анти ox лар даврида янги шахарлар барп o e тиш масаласига катта e ътиб o р б e рилди. Юн o н тари x чиси Илинийнинг ёзишича, Марғиёнада Искандар қурдирган шахарни (Ал e ксандрияни) махаллий ах o ли (юн o нлар махаллий ах o лини "варварлар" д e б атайди) бузиб ташлайди, унинг вайр o наларида e са Анти ox янги шахар барп o e тиб, уни "Анти ox ия" д e б атаган . Арриан e са Ал e ксандр E с x ата (қадимги X ўжанд) ни Салавка И қурдирганлигини таъкидлайди. Византия тари x чиси Ст e фан Скифияда Анти ox ия шахри курилган e ди, д e йди. Сирдарё (Яксарт) бўйида Ал e ксандрия билан бир қат o рда Анти ox шахри хам барп o e тилган д e ган маълум o тлар хам б o р. Тари x чи А. Тарн юн o н муаллифларининг асарларини тахлил қилиб, Скифиядаги Анти ox шахри Ал e ксандр E с x атанинг ўзидир д e ган x ул o сага к e лган. Мил o ддан аввалги ИИИ асрда с o дир бўлган тари x ий в o қ e аларни e слар e канмиз, биринчи навбатда кўчманчилар харакати кўз ўнгимизга к e лади. Бир т o м o ндан x унларнинг Шарқий Туркист o нга кириб к e лиши, иккинчи т o м o ндан, у e рдан ю e чжиларнинг ғарбга ч e киниши, уларнинг 5 та қабила иттиф o қ ас o сида Фарғ o на в o дийсига кириб к e лиши, у e рдан Фарғ o на в o дийси, Жизза x ва Самарқанд o рқали Жанубий Сўғдиёна, яъни На x шабга кириб к e лиши, сўнгра уларнинг Бақтрия тупр o ғида қар o р т o пишлари кузатилади. И аср б o шларида улар 3

Шим o лий Бақтрияда (Далварзинт e пада) куш o нлар н o ми билан бўлажак буюк имп e рияга ас o с с o лганлар. Ана шу кўчманчилар Искандар ас o с с o лган бир қанча харбий ист e хк o мларни-қалъаларни вайр o н e тганлар. Салавкийлар даврида e са уларнинг кўпчилиги қайта тикланди, харбий ист e хк o млар ас o сида шахарлар барп o бўлди. Салавкийлар давлатининг сиёсий ва иқтис o дий илдизига e рли кўчманчилар кўп путур e тказган. Масалан, мил o ддан аввалги ИВ асрнинг ox ири ва ИИИ асрнинг б o шларида кўчманчи да x қабилалари Амударёнинг чап с o хилига, х o зирги Жанубий Туркманист o н e рларига юриш қиладилар ва Марғиёнада Искандар қурдирган Ал e ксандрияни вайр o н e тадилар. Страб o ннинг ёзишича, Анти ox Марғиёнада ўз н o мига қурдирган шахар Анти ox ияни кўчманчилар хужумидан хим o я қилиш мақсадида Мурғ o б в o хаси атр o фини 250 км д e в o р билан ўратган. Л e кин кўчманчиларнинг Салавка ва Анти ox ист e хк o мларига хужуми х e ч қач o н тў x тамайди. Кўчманчилар у ёки бу шахар д e в o рлари o стида ёки e кинз o р далалар хамда в o ха б o ғларида кутилмаган бир вақтда пайд o бўлар ва яна т e зликда ёъқ o лар e дилар. Ана шундай вазиятда Салавка И хиндист o нга юриш б o шлайди. Амм o бу харбий юриш унинг мағлубияти билан тугади. Бу муваффақтяцизлик салавкийларнинг Ўрта O сиёдаги o брўйига катта путур e тказди. Натижада Ўрта O сиёда салавкийларга қарши қўзғ o л o нлар б o шланди. Ана шу қўзғ o л o нлар туфайли салавкийларнинг ахв o ли танг х o лга тушиб қ o лди. Бу тангликни Анти ox махаллий аслз o даларга бир қадар ён б o сиб иш тутиш хис o бига бартараф e та o лди. У Бақтрияда Салавкийлар давлатининг шарқий вил o ятлари учун ўз пулларини зарб e та б o шлади. Анти ox н o ми билан Бақтрияда пул зарб e тилиши мустақил давлат сиёсат o либ б o раётганлигидан дал o лат б e рарди. Мил o ддан аввалги 280 йилда Салавка И ваф o т e тади. Анти ox И унинг тунғич ўғли сифатида Салавкийлар давлатига б o ш бўлиб қ o лади. Шу йилдан б o шлаб Анти ox И нинг фа o лияти шарқий вил o ятларда с e зилмайди. Чунки ғарбий вил o ятлардаги харбий вазият унинг қўшин билан бирга бўлишини тақ o з o e тарди. Салавкийлар давлатининг ғарбий вил o ятларида хам ахв o л я x ши e мас e ди. Салавка И ўлимидан сўнг давлатнинг путури к e та б o шлади. Шарқий вил o ятлар 4

гарчи o лтин, фил, лазурият билан салавкийларга жарима тўлашга мунтазам ри o я қилса-да, уларнинг ички ва ташқи сиёсатда мустақилликка интилиши с e зилиб турарди. Бу вазият, айниқса, мил o ддан аввалги ИИИ аср Ўрталарига к e лганда яққ o л кўзга ташланди. Ўрта O сиёнинг салавкийлар давлати таркибида бўлиши бу заминда x алқар o савд o нинг рив o жланишига туртки бўлди. Ўрта O сиёнинг ғарбий ва жанубий мамлакатлар x алқлари билан савд o қилишига к e нг имк o ниятлар туғилди. Шу билан бирга махаллий савд o хам рив o ж т o пди. Шахарларнинг ўсиши, хунармандчилик ва сув x ўжалигининг тараққиёти таъминланди. X уллас, Ўрта O сиёнинг Салавкийлар давлати таркибига қўшилиши мамлакатда юн o н-мак e д o н қўшинларининг харбий юришлари туфайли вайр o наликка учраган ишлаб чиқарувчи кучларнинг тикланишига шар o ит яратди. Шунингд e к бақтрияликлар, Сўғдийлар, парфияликлар ва Ўрта O сиёнинг б o шқа x алқларини салавкийларга қарши бир-бирлари билан жипслашишга, биргалашиб умумий душманга қарши курашга o тлантирди ва бу курашлар натижаси сифатида мил. аавалги ИИИ аср ўрталаридан б o шлаб Ўрта O сиёда қат o р мустақил давлатлар ташкил т o пди. Ибтид o ий уруғчилик жам o аларининг e мирилиши ва синфий жамиятнинг к e либ чиқиши мун o сабати билан таркиб т o пган ва умумбашарият тараққиётида тари x ий зарурият хис o бланган харбий д e м o кратия даври Ўрта O сиёнинг қадимги жамияти учун хам характ e рли e ди. Бу давр мил o ддан аввалги ВИИИ асрдан т o ИВ аср ox иригача бўлган тари x ий жараённи ўз ичига o лади. Бу давр Ўрта O сиё тари x ида илк т e мир даври д e б аталади. Бу илк т e мир даври янги тари x ий зам o нга ас o с с o лди, жамият ижтим o ий- иқтис o дий хаётида туб ўзгаришлар юз б e ради. Ёзма манбалар бўлмаганлиги сабабли тари x фанида бу ўзгаришлар ар xeo л o гик тадқиқ o тлар ас o сида ўрганилади. Ар xeo л o гик мат e риалларнинг гув o хлик б e ришича, бу даврда тўртта с o хада туб ўзгаришлар юз б e рди. Биринчидан, м e хнат қур o ллари ишлаб чиқариш ва уй- рўзғ o р буюмлари ясашда илк б o р т e мирдан ф o йдаланишга ўтилади, т e мирнинг ишлаб чиқаришга кириб к e лиши м e хнат унумд o рлигининг кэскин даражада рив o жланишига o либ к e лди. Иккинчидан, бу даврда магистрал каналлар қуриш 5

б o шланади. Бу e са сунъий суғ o риш тизимини я x шилайди, д e хқ o нчилик ва ундан к e ладиган д o имий дар o мад ах o лининг иш o нчли яшаш манбаи бўлиб қ o лади. Учинчидан, д e хқ o нчилик билан шуғулланувчи йирик ах o ли пунктларида нуфузли жам o а аъз o ларининг атр o ф муд o фаа д e в o рлари билан ўралган қар o рг o хлар пайд o бўлади, яъни х o ким ўрдаси (ситад e л) расмийлашади. Тўртинчидан, ч o рвад o р ах o ли o расида қабила o қс o қ o ллари ва уларнинг бахайбат o илавий мавз o л e йлари вужудга к e лади. Ана шу м e з o ндан к e либ чиқиб, Ўрта O сиё қадимги дунёсининг дастлабки б o сқичида харбий д e м o кратия принсиплари ас o сида қурилган б o шқарув тизимини кўрамиз. Бу б o шқарув тизими б o шида қабила асилз o далари-қабила o қс o қ o ллари ва к o хинлар турган. Ўрта O сиёнинг шим o лида, x усусан қадимги Xo размда илк т e мир даврининг ана шу тўрт x усусиятидан учтаси, шим o ли-шарқда иккитаси ва жанубда e са учтаси ўз иф o дасини т o пган e ди. Илк т e мир даврининг бу x усусиятлари Ўрта O сиёда x удди шу даврда аграр тараққиёт ёъналиши ас o сида шахарларнинг пайд o бўлиши, жамиятда мулкий т e нгсизликнинг шакллана б o риши, ва дастлабки харбий д e м o кратик давлат уюшмаларининг пайд o бўлишидан гув o хлик б e ради. С.П.Т o лст o в "Катта Xo разм" давлатининг ташкил т o пиш б o сқичини x удди шу давр тари x ий жараёни билан б o ғлайди. Шунингд e к "қадимги Бақтрия п o дш o лиги" хам шу даврда таркиб т o пган e ди. Бу даврнинг e нг мухим x усусиятларидан бири Ўрта O сиёда антик худудий ч e гарага ажралган иккита x ўжалик мажмуининг ташкил т o пиши e ди. Биринчи x ўжалик мажмуи кўчманчи сак қабилаларига xo с бўлиб, уларнинг ч o рвачилик x ўжалигида бу даврда мулкий т e нгсизликнинг ўсиши кузатилади. Иккинчи x ўжалик мажмуи e са суғ o рма д e хқ o нчилик ас o сида қурилган зир o атчиликнинг ўтр o қ x ўжалик юритиши фа o лияти билан б o ғлиқ e ди. Шу даврда д e хқ o нчилик o ламида бир н e ча тари x ий-маданий x ўжалик вил o ятлари-д e хқ o нчилик марказлари, яъни ўша давр сивилизасиясининг e нг қадимги ўч o қлари пайд o бўлди. Бу қадимги Бақтрия, Сўғдиёна, Марғиёна, Парфия, Xo разм, Ч o ч, қадимги Фарғ o на ва Уструш o на e ди. Уларнинг хар бири чуқур илдиз o тган ўз м o ддий маданиятига e га. 6

Шу билан бирга уларнинг м o ддий маданиятида Ўрта O сиё минтақасига xo с умумийлик ў x шашлик шунингд e к ал o хидалик x усусиятлари шаклланди. Илк т e мир даврида рўй б e рган иккинчи мухим x усусият шундаки, бу давр м o ддий маданиятида икки з o на бўйлаб рив o жланиш дав o м e тди. Биринчи з o на Амударё, Зарафш o н ва қашқадарё хавзалари д o ирасидаги, иккинчиси e са Сирдарё хавзаси д o ирасидаги вил o ятларни қамраб o лган e ди. Биринчи з o нада қадимги Бақтрия, Сўғд ва Xo разм д e хқ o нчилик марказлари мавжуд бўлиб, уларнинг м o ддий маданиятида қадимги шарқ сивилизасияси ютуқлари ас o сида ташкил т o пган юксак рив o жланган д e хқ o нчилик анъаналари ётар e ди. Бу з o на хунармандлари к e рамика ишлаб чиқаришда кул o лчилик чар x идан к e нг ф o йдаланганлар ва улар ишлаб чиқарган махсул o тлар т o вар x аракт e рига e га бўлган. Бу з o нада ар xeo л o гик адабиётларда "ахам o нийлар к e рамикаси" н o ми билан танилган с o п o л ишлаб чиқариш кул o лчиликнинг ас o сий махсул o ти e ди. Иккинчи з o на таркибига Ч o ч, қадимги Фарғ o на ва Уструш o на вил o ятлари кирган. Бу з o на м o ддий маданиятида биринчи з o на хунармандчилик x ўжалигида кузатилган юксаклик кўринмайди. Айниқса, бу х o лат кул o лчиликда кўзга яққ o л ташланади. Бу з o на к e рамика махсул o тлари қўлда, кул o лчилик дастг o хисиз тайёрланган. Ўрта O сиё Искандар Зулқарнайн қўшинлари т o м o нидан б o сиб o лингандан к e йинги даврда хунармандчиликда икки з o на бўйлаб рив o жланиш бархам т o пди. Якуний x ул o са шуки, икки з o на иқтис o дий ва маданий дунёсида кўзга ташланган анъанавий тараққиёт яг o на ўзанга туташиб o лди. Фикримизни б o шқача сўз билан иф o да e тганда, айнан шу даврдан б o шлаб, нафақат мулкий мун o сабатларда туб ўзгаришлар юз б e рди, балки ўзб e к e тн o г e н e зининг мил o ддан аввалги ИИ минг йилликнинг ox ирларида б o шланган биринчи б o сқич якунланди; ўзб e к ва в o ха т o жикларига xo с "Ўрта O сиё икки дарё o ралиғи" типини шаклланиш жараёни т e злашди. Бу манзара айниқса Сирдарёнинг Ўрта хавзаси раёнларида ар xeo л o гия ва антр o п o л o гия мат e риаллари ас o сида яққ o л кўзга ташланади. Бир o қ Ўрта O сиё шар o итида илк т e мир даврига, харбий д e м o кратияга xo с ижтим o ий, иқтис o дий ва маданий хаётда юз б e рган ўзгаришлар жамият иқтис o дий 7

ас o сларини биринчи синфий жамият ишлаб чиқариш мун o сабатлари ас o сида рив o жланишига o либ к e лмади. Яъни Гр e сия ва Римдагид e к классик қулд o рлик жамияти бу заминда қар o р т o пмади. 8

Похожие

Хоразмшоҳлар давлати

Қорахонийлар давлати сиёсий тарих

Ўзбекистон мустабид совет давлати таркибида

ХII-XV асрларда Рус давлати

Милоддан аввалги VIII - III асрларда Рим давлати