Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti nazariy metodologik asoslari manbalari va uni o‘rganishning ahamiyati - История - Рефераты

Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti nazariy metodologik asoslari manbalari va uni o‘rganishning ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti nazariy metodologik asoslari manbalari va uni o‘rganishning ahamiyati R eja: 1. Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti va o‘rganish obekti. 2. Qashqadaryo vohasi tarixini o‘rganishning g’oyaviy-nazariy asoslari. 3. Voha tarixini o’qitishning ahamiyati.

Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti va o‘rganish obekti. Tarix-arabcha so‘z bo‘lib, “tadqiq etish”, “tekshirish”, “voqealar haqida aniq xikoya qilish” ma’nolarini anglatadi. Tarix insonlar haqidagi, ularning uzoq o‘tmishdan bizgacha yetib kelgan hayotiy tajribasi haqidagi fandir. Tarix fani ijtimoiy taraqqiyot va o‘tmishga oid har xil voqea-hodisalarning izchil rivojlanishi, ularning qachon, qayerda, qanday xolatda yuz berganligi hamda insoniyatning paydo bo‘lish, tadrijiy-evolyutsion takomil jarayoni va boshqalarni o‘rganadi. O‘zbekiston tarixi fani umumjahon insoniyat tarixining ajralmas qismi hisoblanadi. O‘zbekiston tarixi fani o‘tmishdagi va hozirgi kundagi hududidagi eng qadimgi davrlardan hozirgacha kechgan voqeliklar, insoniyat hayoti, tabiat va jamiyat taraqqiyoti haqidagi fandir. O‘zbekiston tarixi fani uning o‘tmishidagi va hozirgi hudidida eng qadimgi davrlardan hozirgacha kechgan voqeliklar, insoniyat hayoti, tabiat va jamiyat taraqqiyoti haqidagi fan. O‘zbek xalqining ezgu orzusi ro‘yobga chiqib, o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritdi. Mustaqillik tufayli uning boy madaniy o‘tmishidan saboq olish, vatan tarixini chuqurroq va izchil tadqiq etish va qimmatli xulosalar chiqarish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning “...tarixga murojaat qilar ekanmiz, bu xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan kishining kelajagi ham bo‘lmaydi”, - deganlari ayni haqiqatdir. Shuningdek, O‘zbekistonning har bir hududi tarixini yaratish, o’rganish mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, Qashqadaryo vohasi tarixini o’rganish tadqiq etish borasida qadimgi davrdan hozirgi kungacha olimlarimiz bir talay yutuqlarni qo’lga kiritdilar. Qashqadaryo vohasi tarixi fanining predmeti xalqimizning uzoq o‘tmishdan shu kunlargacha bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy-ma’naviy taraqqiyoti jarayonini, vohada sodir bo’lgan tarixiy jarayonlarni xolisona o’rganishdan iboratdir.

Qashqadaryo vohasi tarixi qadimiy va boy tarixga ega bo‘lgan voha xalqining bir necha ming yillik tarixiy va ma’naviy taraqqiyotini o‘rganuvchi va o‘rgatuvchi fandir. Markaziy Osiyoda, jumladan, O‘zbekistonda yashab kelayotgan xalqlar jahon fani va madaniyati xazinasiga munosib hissa qo‘shib kelmoqdalar. O‘zbek xalqi Markaziy Osiyodagi barcha xalqlar qatorida doimo erkinlik, hurlik, ozodlik va mustaqillik uchun mustamlakachilar va yot kelgindilarga qarshi kurash olib borgan va shu jihatdan u o‘zining chuqur ildiz otgan an’analariga egadir. Qashqadaryo vohasi tarixi fanining manbalari quyidagilardan iborat: 1. Arxeologik yodgorliklar. 2. Yozma yodgorliklar. 3. Etnografik materiallar. 4. Xalq og‘zaki ijodi. 5. Texnik vositalar. Qashqadaryo vohasi tarixi fani o‘rganishda uning oldiga quyidagi vazifalari: 1. Vatan tarixini o‘qish va o‘rganish jarayonida yoshlarda tarixiy bilimlar, ilmiy-nazariy tushunchalar va tasavvurlar shakllanmog‘i lozim. Chunki voqea va hodisalarni bilmasdan, ular haqida tushuncha va tasavvurga ega bo‘lmasdan turib g‘oyaviy-siyosiy dunyoqarash haqida gap yuritish mumkin emas; 2. Voha tarixini yoritish, o‘qitish va o‘rganish jarayonida chuqur ilmiylik, xolislik, tarixiy haqiqatning ustivorligi asosiy va bosh yo‘nalish bo‘lishi lozim; 3. Voha tarixining har bir satri, har bir varag‘i milliy qadriyatlarga hurmat ruhi bilan sug‘orilgan bo‘lishi va milliy g‘oya va milliy mafkurasining kamol topishiga xizmat qilishi darkor; 4. Vatan tarixi jumladan, Qashqadaryo vohasi tarixining boshidan oxiriga qadar singib ketgan asosiy g‘oya-otashin vatanparvarlik, baynalminalchilik, insonparvarlik kabi ulug‘ fazilatlarga qaratilmog‘i kerak; 5. Vatan tarixi fani mustaqil respublikamizning siyosiy, iqtisodiy, madaniy- ijtimoiy qadriyatlarining yanada mustahkamlanishi va ravnaq topishiga xizmat qilishi, davr va zamon bilan hamnafas bo‘lmog‘i ayni muddaodir.

Qashqadaryo vohasi tarixi fanini quyidagi davrlarga bo‘lib o‘rganamiz: 1. Ibtidoiy jamiyat. Qadimgi davr; 2. O‘rta asrlar davri; 3 .Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davri; 4. Sovetlar istibdodi davri; 5. Milliy istiqlol davri. Tarixiy voqealarni o‘rganishda qanday ilmiy-nazariy, metodologik asoslarga tayanishning ahamiyati juda katta. Sovetlar davrida uni o‘qitish ishlari marksistik metodologiyaga bo‘ysundirildi. Har qanday voqeani yoritishga komfirqa mafkuraviyligi, partiyaviylik, sinfiylik nuqtai nazaridan yondoshildi. Mamlakat, butun bir xalq tarixi ikkiga-ekspluatatorlar va ekspluatatsiya qilinuvchilar, quldorlar va qullar, feodallar va qaram dehqonlar, burjuaziya va yollanma ishchilar, boylar va kambag‘allar, mulkdorlar va yo‘qsillar tarziga bo‘lindi. Boylar va mulkdorlar, ular orasidan chiqqan beklar, amirlar, xonlar, davlat arboblari, ruhoniylar qoralandi, nomlari badnom qilindi. Tarixiy voqealar jamiyat a’zolarining bir qismi-kambag‘allar va yo‘qsillarni himoya qilgan, ularning manfaatiga bo‘ysundirilgan holda yoritildi. Din, diniy qadriyatlar qoralandi, insonlarning diniy e’tiqodlari oyoq osti qilindi, ruhoniylar quvg‘inga olindi. Buyuk olimlar, allomalar, ma’rifatparvar shoiru-ulamolar, yozuvchilar ikkiga-materialistlar va idealistlarga bo‘lindi. Ulardan u yoki bu dinga e’tiqod qilganlari idealist deb ataldi, ta’qib etildi, ularning faoliyatini o‘rganish ta’qiqlandi, o‘zlari tahqirlandi, asarlari halqdan yashirildi, yo‘qotib yuborildi. Oqibatda ko‘pgina tarixiy voqea-hodisalar soxtalashtirildi, o‘tmish qoralandi, ma’naviy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz haqoratlandi. Yosh avlodga ularni jirkanch illat, xurofot, eskilik sarqitlari deb o‘rgatildi. Xalqimiz tarixining bu qadar soxtalashtirilishiga faqat marksistik metodologiyaning yaroqsizligi aybdor, deyish kifoya qilmaydi, albatta. Bu borada mamlakatda hukmron bo‘lgan totalitar tuzumning salbiy roli katta bo‘ldi. Tarix esa shu totalitar tuzumning xizmatkoriga, targ‘ibotchi va himoyachisiga, kommunistik mafkura dumiga aylantirilgan edi.

Bizga Ma’lumki, Amir Temurni Yevropa tanigan va unga tan bergan. Vizantiya imperatori Immanuil, Fransiya qiroli Karl, Angliya qiroli Genrix va Ispaniya qiroli Genrix II Amir Temur bilan aloqa o‘rnatishga intilganlar, elchilar yuborganlar (Klavixo), xatlar yozganlar. Ular turk sultoni Boyazid Yildirimning Yevropaga yurishiga halaqit bera oladigan yagona qudratli kuch Amir Temur deb hisoblaganlar va yalinib-yolvorib yordam so‘raganlar. Bu hodisa XIII asr oxiri XIV asr boshlarida sodir bo‘ldi. G‘arbiy Yevropa Rossiyani risoladagi davlat deb, rus podshosi Pyotr I ni risoladagi davlat arbobi deb, faqat XVIII asr boshlariga kelib tan oldi. Amir Temur G‘arbiy Yevropa tomonidan Buyuk Pyotrdan 300 yil oldin tan olingan. Bu tarixiy haqiqat shovinist rus tarixchilariga ma’qul tushmagan, chunki mustamlakachi davlatlar, shu jumladan Rossiya chorizmi ham jahon afkor ommasini aldar edi, biz qoloq, yarim yovvoyi xalqlarni qanotimiz ostiga olib, ularni sivilizatsiya sari olib boramiz deb o‘z bosqinchiligining haqiqiy mohiyatini yashirar edi. G‘arbiy Yevropa tan olgan Amir Temurning qudratli davlati va buyuk shaxsi ana shu mustamlakachilik falsafasiga to‘g‘ri kelmas edi. Shuning uchun bu fakt tarixiy asarlarimizga kirmadi. O‘zbek tarixchilari bu haqda so‘z ochishga hayiqdilar, "moskvalik ustozlari"ni ranjitishni istamadilar. Temurni ulug‘lash, birinchidan, ”millatchilikka” kirar edi, ikkinchi tomondan Rossiyaga va Buyuk Pyotrga hurmatsizlik edi. “Bu qanday gapki, - o‘ylardi shovinistlar, - Pyotr I ni XVIII asrda zo‘rg‘a tan olgan G‘arbiy Yevropa, 300 yil avval qandaydir osiyolik Temurga sig‘insa?!” Tarixni yoritish ana shunday mantiqqa asoslanar edi. Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi qoshida “O‘zbekistonning yangi tarixini yaratish markazini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoni, 1996 yilning 16 dekabrida esa O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekistonning yangi tarixi”ni tayyorlash va nashr etish to‘g‘risida" qarori e’lon qilindi.

Bu qarorda Vatan tarixini yoritishning ilmiy-metodologik yo‘nalishlari ko‘rsatib berildi. Bu yo‘nalishlar quyidagilardan iborat: - xalqimiz o‘tmishidagi millat taqdiri bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy jarayonlarni chuqur ilmiy tadqiq etish, holisona yoritish; - O‘zbekistonning yangi tarixini yozishda tarix bosqichlari va ijtimoiy-siyosiy taraqqiyoti uzluksiz jarayon ekanligini nazarda tutish, tarixiylik va vorisiylik tamoyillariga amal qilish; - O‘zbekiston xalqining buyuk tarixiy merosga ega ekanligi va umumbashariyat qadriyatlariga munosib hissa qo‘shganligini e’tirof etgan holda o‘ziga xos davlat qurilishi an’analari va ularga nisbatan fikrlar, qarashlar xilma- xilligini hisobga olish; - “O‘zbekistonning yangi tarixi”ning har bir qismi va bo‘limlarini yozishda biryoqlama, subyektiv yondoshuvlarga yo‘l qo‘ymasdan holisona tadqiqot usuliga amal qilish; - “O‘zbekiston tarixi"ga oid voqea-hodisalarni yoritishda uning ko‘xna Turoni-zamin, Turkiston tarixining tarkibiy qismi bo‘lganligini yodda saqlash: - O‘zbekiston tarixi dunyoning turli mintaqalarida sodir bo‘lgan ijtimoiy- tarixiy voqea-hodisalar hamda jahon taraqqiyoti jarayonlari bilan uzviy bog‘liq ekanligini va ularning bir-biriga o‘zaro ta’sirini hisobga olish; - tadqiqot yaratishda eski kommunistik-bolshevistik mafkura aqidalariga va o‘tmishni soxtalashtirishga yo‘l qo‘ymaslik, tarixiy jarayonlarni holisona baholash; - yoshlarni milliy istiqlol g‘oyalari, vatanparvarlik va umuminsoniylik ruhida tarbiyalashda tarixiy voqea-hodisalarning ahamiyatini e’tiborga olish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to‘g‘irisida”gi 1998 yil 27 iyulda e’lon qilingan qarori Respublikamizda tarix fanining qaytadan tiklanishi va rivojlanishida tarixiy voqea bo‘ldi. Qarorda Vatanimizda tarix fanining rivojlanishini ta’minlaydigan ishlarni tashkiliy jihatdan qayta qurish, texnikaviy jihozlash, kadrlar tayyorlash; bu ishlarni mablag‘ bilan ta’minlash chora-tadbirlari belgilangan.

Bu chora-tadbirlar, asosan, bir narsaga - “O‘zbek xalqi va uning davlatchiligi haqqoniy tarixini o‘rganish, mamlakatimiz va chet ellarda mavjud tarixiy manbalar tahlili asosida olingan ilmiy natijalarning jahon miqyosidagi e’tirofiga erishish, ularga tayangan holda ilmiy, ilmiy-ommabop asarlar, darsliklar, turli adabiyotlar yaratish va mazkur bilimlarni keng yoyish hamda tarix sohasida yuqori malakali kadrlar tayyorlash”ni ta’minlash va bu ishda Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatining bosh maqsadi bo‘lishi kerak, deb ko‘rsatilgan. Mamlakatimiz prezidenti, davlat arbobi Islom Karimovning bir qator kitoblari va nutqlarida iqtisod va siyosatga, ma’naviyatning turli sohalariga bo‘lgani kabi Vatan tarixiga, o‘tmishimizga to‘g‘ri munosabatda bo‘lish zarurligi haqida qimmatli fikrlar bor. “Xalqimizning otashqalb farzandi” kitobida I.A.Karimov Vatan tarixiga qarashlarini quyidagilarni yozgan: “Bugungi zamon bahosini berish uchun avvalambor, kechagi kunga - o‘tmishga nisbatan qanday munosabatda ekanimizga baho berish kerak”. I.A.Karimovning “O‘zbekiston - kelajagi buyuk davlat” kitobidagi bir fikrga diqqat qilish joiz. “Biz yangi hayot uchun bel bog‘ladik, biroq o‘tmishga malomat toshlarini otmadik. Halqimizning o‘tmishga tosh otish - gunohi azim, degan asl aqidasini yodda tutdik... o‘tmishni taftish qilish yoki uni inkor etish - o‘z ildizimizni o‘zimiz kesishimiz bilan barobar ekanligini yaxshi angladik...” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov 1998 yilning iyun oyi oxirlarida bir guruh yetakchi tarixchi olimlari bilan suhbat o‘tkazdilar. Bu suhbat “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” degan sarlavha bilan alohida risola bo‘lib chiqqan. Prezidentimiz suhbatda Vatan tarixining bir qator dolzarb muammolari haqida so‘z yuritdilar. Bular asosan quyidagicha: - Vatan tarixini yaratishning yagona konsepsiyasi yo‘q. Obro‘li tarixchi olim fikri ilmiy hukm bo‘lib qolmoqda. Munozara, turli fikrlilik yo‘q. - Bugun xalqning holis tarixi yaratilmagan, bor qo‘llanmalar talabga javob bermaydi. - O‘zbek davlatchiligining rivojlanish bosqichlari konkret ko‘rsatilmagan.

O‘zbek millatining shakllanish tarixini, davlatchiligimizning paydo bo‘lishi asoslarini ko‘chmanchi xalqlarga bog‘lashga intilish kuchli. -O‘zbek davlatchiligi asosi tubjoy xalqlardan, masalan, Xorazmdan boshlanganligi, bunga “Avesto” guvoh ekanligi baralla aytilmadi. - Tarixni o‘rganishda yuqoridagi metodologik qoidalar bilan bir qatorda faktlarni taqqoslash, mantiqiy-qiyosiy xulosalar chiqarish, davrlashtirish, sotsiologik tadqiqotlar o‘tkazish, statistik, matematik va boshqa usullardan ham foydalaniladi. Xullas, biz O‘zbekiston tarixi fanining Prezidentimiz aytganlaridek “... davlatga, xalqqa, jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozimligini unutishga aslo haqqimiz yo‘q”, “Tarixga murojaat qilar ekanmiz, bu halq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi”. O‘zbekiston tarixini, xususan Qashqadaryo vohasi tarixini o‘rganish hozirgi islohatchilik va yangilanish davrida ijtimoiy zaruriyatgina emas, balki hayotiy ehtiyoj hamdir. Bu ehtiyoj milliy, ma’naviy-mafkuraviy uyg‘onish, madaniy va iqtisodiy yuksalishlarga bo‘lgan ehtiyojlarning bosh mezoni hisoblanadi. Tarixga bo‘lgan ehtiyojning qondirilishi taraqqiyot va milliy uyg‘onishning asosidir.

Adabiyotlar: 1. История Узбекской ССР. С древнейших времен до наших дней. Под ред. И.М.Муминова.-Т.: “Фан”, 4974 2. O’zbekiston SSR tarixi, Qadimgi davrlardan hozirgi kunlargacha. I.Mo’minov tahriri ostida.-Toshkent: Fan, 1974 3. Jo'raqulov O., Ergasheva J. Qashqadaryo sanoati tarixi. Qarshi, Nasaf, 1996 4. Jo‘raqulov O. Qashqadaryo mang‘itlari. T.:Fan. 1993.256 b

Похожие

O’zbekiston tarixi fanining predmeti, uni o’rganishning nazariy-metodologik asoslari, manbalari va ahamiyati

O`zbekiston tarixi fanining predmeti, nazariy-metodologik asoslari, manbalari va uni o`rganishning ahamiyati

O’rta Osiyo xalqlari tarixi yozma manbalari fani predmeti nazariy metodologik asoslari

O`zbekiston tarixi fanini predmeti, nazariy metodologik asoslari

Davlat boshqaruvining nazariy metodologik asoslari