Qadimgi Yunoniston tarixi - История - Рефераты

Qadimgi Yunoniston tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

188.5 KB

Qadimgi Yunoniston tarixi Reja: 1.Geografik o ‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi. 2. Qadimgi Yunoniston tarixi manbashunosligi. 3. Yunon tarixini davrlashtirish.

Geografik o ‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi. Yunoniston geografik jihatdan 3 qismga] boiinadi: Fessaliya va Epir, shimolda Moli va Pagasey ko‘rfazlari, janubdan Korinf va Saronika bilan cheklangan, markaziy qismi Peloponnes yarim orolidan iborat janubga boiinadi. Shimoliy qismida Fessaliyani Epirdan Pind togiari zanjiri ajratib turadi. Qadimda bu ikki viloyat yunon madaniyati shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu yerda ilk bor shimoldan janubga tomon yunon qabilalari siljib kelgan. Fessaliyada qadimgi yunon afsonalari paydo boidi. Uning janubidagi Sperxa daryosi vodiysidagi axey Ftiotidasi ahil va mirmidonlar vatani. Fessaliyadan afsonaviy Yason uzoq Kolxidaga oltin mo‘yna uchun joiiab ketgan. Dodonda Sella kohinlari muqaddas dub daraxtining barglarini shitirlashiga qarab fol ochganlar. Ejpir yunon madaniyatiga aloqasi boimagan yowoyi oika boiib, uni markaziy Yunoniston bilan faqat xaoii, tesprot, moloss va oresta kabi epir qabilalari joylashgan Axeloy daryosi bogiab turgan.Fessaliya barcha tomondan togiar bilan o ‘ralgan boiib, bu yerda ikki tekislikni Fessaliyalik bosqinchilar ishg‘ol qilganlar. Ular mahalliy aholini qaram penestlarga aylantirganlar. Qisman ularni vodiydan togiarga siqib chiqarganlar. Fessaliya g'arbiy qismida g'alla va chorvachilik rivojlangan. U yerda qulay qirg'oq va qoitiqlar yo‘q. Shimoliy Yunonistonni markaziy Yunonistondan dengiz va Oyta togiari orasida yotgan Fermopil daryosi ajratib turadi.Markaziy Yunonistonda kam sonli togiik qabilalar joylashgan. Egey dengizi qirg‘og‘ida Evbey oroli qarshisida Opunt lokrlari joylashgan. Er avV asrda afinaliklar uchun lokrlar qoloqlikning namunasi boigan.Parnas (2450 m) va Kifris togiarida joylashgan vakiy qabilalari yanada qoloq boigan. Markaziy Yunoniston yoiidagi eng muhim joy bu Elateya shahri boigan. Delfa qadimgi Elladaning diniy markazi vazifasini o ‘tagan. Parnasdan shimolda Yunonistonning eng kichik viloyati — Dorida (185 kv.km) boigan, aftidan doriylar shu yerdan kelib chiqqanlar.

Fokidadan g'arbga Agra, evitan nomidagi illiriya qabilalari yashagan togii va ozroq unumdor vodiyga ega boigan Etoliya viloyati joylashgan. Shimolda Epir bilan tutashgan Abrakiy qoitigigacha boigan hudud Akarnaniyada illiriya qabilalari yashagan. Janubda 3000 kv. km. hududni egallagan Beotiya viloyati birdaniga 3 dengiz bilan tutashgan. Poytaxti Fiva boigan Beotiyada g'allachilik, chorvachilik va baliqchilik kuchli rivojlangan. Beotiyani janubdan Kiferon va Parnas togiari o ‘rab turadi. yunonistonning markazida tuprogi dehqonchilikka noqulay boigan Attika viloyati joylashgan. Qadimgi Attikada suv tanqis boisa-da, ammo marmar, loy, kumush va zaytun darcvtlariga boy boigan. Afmaning dengiz yoiini Salamin oroli to‘sib turadi. Salamin uchun Afina Megara va Egina bilan uzoq urush olib boigan, faqat Eginaning bo‘ysundirilishi Afmaning dengiz savdosiga yo‘I ochdi. Korinf va Saronik qoitiqlari orasidagi togiik hududda Megara shahri joylashgan. Korinf qoitigidan so‘ng Peleponnes yarim oroliga o‘tish mumkin. Uning markazida Arkadiya balandligi turadi. Lakoniya va Messeniya viloyatlari yarimorol g‘arbida joylashgan. Bu viloyatlarda g'alla ekilgan. Messeniyadan shimolda Elida viloyati joylashgan boiib, Alfey va Kladey daryolari qo'shilish joyida har 4 yilda bir marta Olimpiya o'yinlari o ‘tkaziladigan Olimpiada joylashgan. Ellidadan shimolda Axeya viloyati turadi. Yunonistonning iqlimi yumshoq, harorati 16 °C ni tashkil etadi. Landshafii qadimda hozirgidan farq qilgan. Qalin o'rmonlar ko‘p b o iib , tuproq hozirgidek toshloq boigan. Faqat ozgina yer unumdor boigan 1 . Er. av . VI asrgacha faqat bug'doy va tariq ekilgan. Keyin esa uzum va zaytun bu ekinlarni siqib chiqargan. Yunonistonda oltin yo‘q. Mis juda ko‘p. Xalqida shahrining nomi ham «mis» degan ma’noni bildiradi. Bu yerdan mis qazib chiqarilgan. Beotiya va Lakoniyada sifati past temir, Tasos va Sifnos orollaridan er avVIII—VI asrlardan kumush qazib olingan. 1 Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. Oxford University Press. England I994. P.17-19.

Er. av.VIII asrdan Lavrion kumush koni ochilgan. Bu konlardan olingan daromad er. a w V asrda Afinani qudratli flot qurishga va Yunonistonda yetakchilik rolini o ‘ynashga imkon berdi. Afinada tog‘-konchilik sohasida ulkan yutuqlaiga erishildi. Konlarning chuqurligi 100 m. ga yetgan. Qimmatli metallarni qidirib topish san’ati yuqori darajada bo'lgan. Kulolchilikda yunonlar haqiqiy san’atkor bo‘lganlar. Tosh juda yuqori baholangan. Hamma joyda tosh mo’l- ko’l bo'lgan. Marmarning vatani Pentelikon Aflnadan bor- yo‘g‘i 10 km masofada joylashgan. Mashhur Parfenon va Propiley pentelikon mamaridan bunyod etilgan. Qadimgi Yunoniston tarixi manbashunosligi. Qadimgi Yunoniston tarixiga oid manbalar ko‘pligi va yaxshi saqlanib qolganligi bilan boshqa hududlar tarixidan farq qiladi. Yunoniston tarixi manbashunosligida qadimgi tarixchilarning asarlari muhim o ‘rin tutadi. Er avVI—V asrlarda tarix fani gullab yashnagan davridir. Bu davr tarixchiligini g‘arb olimlari «Aliolida polislar tarixi» deb atashadi. Bu davrdagi ko‘zga ko‘ringan tarixchilardan: Gerodot, Fukidid va Ksenofontni olish mumkin. Makedoniyalik Aleksandming sharqqa yurishlaridan so‘ng Yunoniston tarixida yangi tarix maktabi — Arastu maktabi shakllandi. Bu davrning eng ko'zga ko'ringan asari Arastuning «Politiya» asaridir. Bu asar Arastu va uning shogirdlari tomonidan yozilgan bo‘lib, yunon polislari, O’rta yer dengizi qirg‘oqlaridagi yunon koloniyalari haqida muhim ma’lumot beradi. Asar juda ko‘p boiimlardan iborat bo‘lsa-da, uning faqat bizgacha «Afina politsiyasi» qismi yetib kelgan. Ellin davriga kelib yunon jamiyatidagi keskin o ‘zgarishlar, katta davlatlaming vujudga kelishi bilan umumiy tarixga asos solindi. Bu davrning eng ko‘zga ko'ringan tarixchilaridan biri Timey bo‘lib, u o ‘zining asarida Bolqon Yunonistoni, g‘arbiy yunon mustamlakalari haqida muhim ma’lumotlar beradi.

Qadimgi yunon tarixi bo‘yicha eng muhim manbalardan biri arxeologik topilmalar hisoblanadi. Arxeologlar Bolqon Yunonistoni va Egey dengizi orollaridagi qadimgi ibodatxonalar, saroylar, mudofaa inshootlarini qazib ochdilar. Ayniqsa, Krit orolida ingliz arxeologi A. Evans 40 yildan ko‘proq vaqt Knoss saroyini qazib ochdi. Kichik Osiyoda nemis arxeologi G. Shlimanning Troya xarobalarini qazib ochishi qimmatli ma’lumotlarni berdi. Me’muar asarlar. Polislarning yemirilishigacha yunonlar tarix va adabiyotga oid asarlarni me’muar shaklda yozishgan. Er avIV asrdagi eng yirik me’muar asar Ksenofontga tegishli. U asosan harbiy sohaga oid ma’lumotlarni beradi. Ellinizm davrida me’muar va avtobiografik asarlar yozish odat tusiga kirdi. Ellin davri siyosatchilaridan Pirra va Arata eng yirik tarixiy asarlar mualliflari hisoblanadilar. Ular «Axey ittifoqi» haqida keng ma’lumotlarni yozib qoldirishgan. Xatlar. Antik jamiyatda xatlar muhim o ‘rin tutgan. Ular ikki xil shaklda ochiq va yopiq shaklda yozilgan. Platon, Isokrat va Sallyustiylar yozgan ochiq xatlarida falsafiy muammolar haqida fikr yuritilgan. Yopiq xatlar davlat ahamiyatiga molik xatlar boiib, maxsus kishilar nomidan yozilgan. Ularda asosan siyosiy va maxfiy maiumotlar yozilgan. Shoirlar va ularning asarlari. Yunon she’riy adabiyotining shakllanishi er avIX—VIII asarlarga tegishli boiib, bu davmi «Gomer davri she’riyati» deyishadi. Gomer, Gesiod va dramaturglar Esxil, Sofoklning asarlari juda yaxshi saqlangan. Gesiod o‘zining «Mehnat va kunlar» asarida yunon jamiyatidagi ijtimoiy ziddiyatlar haqida yozadi.

Shaharlar. Yunon tarixiy manbashunosligiga shahar qoldiqlari muhim o'rin tutadi. Shaharlardagi saroylar, ibodatxonalar yaxshi saqlangan. Krit- Miken davri saroylari, inshootlari juda ko'plab topilgan. Yunon me’morchigining asosiy yodgorliklaridan bu Palestlar va Gimnasiylardir. Palestlar — bu sport inshootlari jumlasiga ki rib, u yerda asosan yosh bolalar muntazam sport bilan shug‘ullanishgan. Gimnasiy — sport inshooti boiib, bu yerda asosan kattalar sport va fan bilan shug‘ullanganlar. Bizgacha Afinaning ikki katta gimnasiyasi saqlanib qolgan. Ulardan biri qahramon Akadem bogida joylashgan, ikkinchisi likeylik Appolon dala hovlisida joylashgan. Yunonistondagi madaniyat markazlaridan yana biri bu muqaddas joylar va ulardagi haykal va inshootlardir. Sliaharlar tarixini o ‘rganishda qadimgi yoilar ha... muhim ahamiyat kasb etadi. Eng yirik yoilar xarobasi Afina va Pirey portidagi y o i boiib, dengiz ortidan keltirilgan mahsulotlar Pirey portiga tushirilib, shu y o i orqali Afinaga keltirilgan. Bu mashhur y o i Peloponnes urushi davrida Sparta va uning ittifoqchilari tomonidan buzib tashlangan. Hozirgi kunda faqat uning xarobalarigina saqlanib qolgan. Pireydan tashqari Yunonistonning ikki yirik porti Samos va Iskandariya ham o ‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.

Mudofaa devorlari . Yunon mudofaa va harbiy tarixida himoya devorlari va boshqa fortifikatsiya inshootlari muhim o ‘rin tutadi. Yunon tarixini qadimgi davriga oid mudofaa inshootlari Troya, Mikena, Tirinf va Afinada yaxshi saqlangan. Undan tashqari Xersones, Eley, Metapont, Akrogant shaharlari devorlari asl holicha saqlanib qolgan. Yozuvlar. Yunon tarixini o ‘rganishda yozuvlar muhim ahamiyat kasb etadi. Asosan XIX asrning 70-yillaridan papirus topilmalarni o ‘rganish natijasida yangi «papirologiya» faniga asos solindi. Yunon jamiyatiga papirusning kirib kelishi Misr tarixi bilan uzviy bogMiqdir. Qadimgi mashhur yunon — lirik shoirlari Alkey, Sapfo, Korin, Pindara, Vakximida va mashhur fojeanavislar Sofokl va Evripid hamda mashhur hajviy asarlar muallifi Menandrlar o ‘z asarlarini papiruslarga yozishgan. Papirusga ko‘chirilgan eng yirik asar Arastuning «Afina politiyasi» asaridir. Keyinchalik qog'ozning kashf etilishi bilan papiruslar o ‘z ahamiyatini yo'qotgan, ularni faqat hukmdor saroyidagi arxivlardan topish mumkin. Tangalar. Yunoniston iqtisodiy tarixini o ‘iganishda tangalar muhim o’rin tutadi. XVIII asrda Venada o'tkazilgan qadimgi yunon tangalari ko'rgazmasida 70000 dona yunon tangalari kolleksiyasi namoyish etilgan. Qadimgi yunon tangalari iqtisod va savdo sohasidagi eng muhim ashyoviy dalildir. Arxaik davr yunon tangalari kumushdan bo'lib, uning teskari qismida shahar ramzi yoki shahar nomining birinchi harfi tushirilgan. Ellin davri tangashunosligi arxaik davr tangashunosligidan farq qiladi. Ularda asosan hukmdorning surati va teskari tomonida esa yozuv va ramzlar tushirilgan. Tangalardan tashqari tesserlar, ya’ni hozirgi kundagi chipta shaklidagi hujjatlar yaxshi saqlangan. Ular asosan sopol va metalldan tayyorlangan. Tesserlar ikki xil vaziyatda ishlatilgan: harbiy sohalarda kiyimlarga taqilgan bo‘lsa, kundalik hayotda teatr va dam olish joylariga kirish uchun ruxsatnoma vazifasini o ‘tagan.

Bizgacha yetib kelgan tesserlardan eng mashhuri Dionis teatriga kirish uchun ko‘rsatilgan tesserlardir. Ularda asosan yunon harflari yozilgan, har bir tesserda bitta harf uchraydi 2 . Ostrakonlar. Ular sopol parchalari bo'lib, Afina demokratiyasiga xavf soladigan siyosiy arbob, taniqli shaxslarga qarshi ovoz berishda ishlatilgan. Ular er avV asrga oid. Bizgacha yetib kelganlaridan biri Femistoklga qarshi yozilgan. Qadimgi Yunoniston tarixini o ‘rganishda logograflarning asarlari ham muhim o ‘rin tutadi. Logograflar o'sha davr voqea-hodisalarini hech qanday izoh bermay tasvirlaganlar. Ular er avVI—V asrlarda yashaganlar. Ular tarixni afsonalar bilan aralashtiiganlar. Afsonalaiga tarixiy voqealar deb qarab unga ishonganlar. Er. av . VI asrning ikkinchi yarmida yashagan logograf Miletlik Gekatey o'zining asarida Yunonistonning jug‘rofik xaritasini chizadi. Uning asarlaridan bizgacha ayrim parchalar yetib kelgan. Yunon tarixini davrlashtirish. Yunon tarixi' Qadimgi dunyo tarixining bir qismi hisoblanadi. Qadimgi yunon tarixi doirasida Bolqon yarim oroli, Egey dengizi havzasi, janubiy Italiya, Sitsiliya oroli va shimoliy Qora dengiz bo‘yi, Kichik Osiyoning g‘arbiy qirg‘og‘idagi qadimgi jamiyatlaming shakllanishi, gullab-yashnashi va tushkunlik davrini o ‘rganadi. Yunon sivilizatsiyasi tarixi uch bosqichga boiinadi: birinchisi — bu er avII ming yillikda Krit va Mikenada ilk sinfiy jamiyatlar va davlat birlashmalarining paydo boiishi va halokati. Ikkinchi bosqich — bu Krit-Miken sivilizatsiyasining halokatidan keyin antik Yunonistonning er avXII asrdan er avIV asrning so‘nggi choragigacha bo‘lgan taraqqiyot davrini o ‘z ichiga oladi. Qadimgi Yunon jamiyati taraqqiyotining eng yuqori cho‘qqisi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy davlat tuzilmasi bo‘lgan yunon polislarining tug‘ilishi, yuksalishi va tushkunligi bosqichi boidi. 2 История Древней Греции. Под.ред. В.И.Кузищина. М., 2005.С.17-18.

Er avIV asrning so‘ngi choragida yunon-makedonlar tomonidan Ahamoniylar Eroni davlatining bosib olinishidan yunon tarixining uchinchi so'nggi bosqichi boshlanadi. Bu bosqich qariyb uch yuz yilni ,o‘z ichiga olib, sharq va g‘arb madaniyati unsurlarini o ‘z ichiga olgan Ellin davlatlarining tashkil topishi, ellin madani yatining rivojlanishi davridir. Bu bosqich er avI asr so‘ngida ellin davlatlarining g‘arbdan Rim, sharqdan Parfiya tomonidan bosib olinishi bilan tugaydi. Bolqon Yunonistonida davlatchilik taraqqiyotining yangi davri taxminan er avXI asrdan boshlanadi. Bu davrdan antik Yunoniston taraqqiyotining polis davri boshlanadi. U o ‘z ichiga uch davmi oladi: 1. Er avXI—IX asrlar — Gomer yoki polis arafasi («Qorongi asrlar»). Bu bosqichda Bolqon Yunonistoni hududida urug‘-qabila munosabatlari hukmron boiadi. 2. Arxaika davri (er avVIII—VI asrlar) — polisdavlatlarning shakllanishi, Buyuk Yunon kolonizatsiyasi va ilk Yunon tiraniyalari davri. 3. Klassik Yunoniston (er avV— TV asrlar.) — Qadimgi yunon polislari, ularning iqtisodiyoti va yunon madaniyatining gullab-yashnagan davri. Makedoniyalik Iskandarning Sharq yurishlaridan keyin Ellin davlatlarining tashkil topishi bilan qadimgi yunon tarixida yangi ellin davri (er avIV asrning so‘ngi choragi - er av30-yillar) boshlanadi

Adabiyotlar : 1. Xalqaro munosabatlar tarixi va diplomatiyasi. Hammualliflikda, T., 2009. 2. Qadimgi dunyo tarixi. Y.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., I975. Хрестоматия по истории Древней Греции. Под. Ред. Д.П.Каллистова. М., I964. 3. Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под. Ред. С.Л.Утченко. М., I962. 4. Rajabov R. Qadimgi dunyo tarixi. Toshkent 2009. 5. Античная Греция. Под.Ред. Е.С.Голубцовой. М., I983. Т., I-2.

Похожие

Qadimgi Yunoniston tangalari

Eng Qadimgi Yunoniston

Qadimgi sharq tarixi manbashunosligi

Qadimgi Yunoniston tarixnavisligi Ksenofont, Geradot, Fukidid tarixchilar asarlari

Qadimgi Yunoniston va Rimdagi kalеndarlar. Yulian va Grigorian kalеndarlari