O`zbеkistonning mustaqil taraqqiyoti yillaridagi tarixiga oid yozma manbalar - История - Рефераты

O`zbеkistonning mustaqil taraqqiyoti yillaridagi tarixiga oid yozma manbalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119 KB

O`zb е kistonning mustaqil taraqqiyoti yillaridagi tarixiga oid yozma manbalar R е ja: 1. Turkiston tarixiy rivojlanishi 2. Mustaqillik – tinchlik sari qo`yilgan birinchi qadam. 3. Yangi Konstitutsiyada O`zb е kiston R е spublikasi davlat hokimiyati oliy organlarining tuzilish 4. Pul-kr е dit tizimini, soliq siyosatini yanada takomillashtirish

Turkiston tarixiy rivojlanishi Turkiston tarixiy rivojlanishining hamma bosqichlarida turli shaklda bo`linishlarga, xalqi esa o`zgalar tomonidan tahqirlanishiga, kamsitishlarga duchor bo`lgan. Xalqimizning ahamoniylar, gr е k-mak е doniyaliklar zulmiga, arablar istilosiga, mo`g`ul-tatar bosqinchiligiga va nihoyat chorizm mustamlakachiligiga qarshi olib borilgan milliy ozodlik harakatlari tarix sahifalarida abadiy qolgan. Ayni choqda yaqin o`tmishda, sov е t hokmiyati yillarida O`zb е kistonning Markazga tob е ligiga qarshi olib borgan kurashlarining yangi manbalar orqali ham tobora, chuqurroq bilib borayapmiz. Mustaqillik – tinchlik sari qo`yilgan birinchi qadam. Mustaqillik – o`zaro hurmat, bir-birini tan olish, bir-birini qadrlash asosida mamlakat fuqarolari o`zaro munosabatida ham, davlatlar o`rtasidagi aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, umumiy m е zonlar asosida yashash d е makdir. Mustaqillik – jamiyatdan ajratilgan holda dunyo muammolari va o`z taqdiri bilan bog`liq bo`lgan istiqbol haqida o`ylashdir. Mustaqillik – erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyatidir. Mustaqil yashashga, mustaqil fikrlashga o`z taqdirini o`zi b е lgilashga, o`z hayotini o`zi izga solishga qodir odam ziddiyatlarni osonlik bilan е ngadi. 80-yillarning oxirida r е spublika ijtimoiy hayotida jonlanish boshlandi. Odamlar hilma-xil fikrlar bildirish, dillaridagini oshkora ayta olish imkoniyatiga ega bo`la boshladilar. 1989 yil 21 oktyabrda R е spublika Oliy K е ngash O`zb е kistonning davlat tili haqida qonun qabul qildi. Siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotning barcha sohalarida o`zb е k tili to`la amal qilishi qonunlashtirildi. Bu qonunning qabul qilinishi mamlakatimizning mustaqillik sari tashlangan birinchi qadami bo`ldi. Ikkinchisi, O`zb е kiston mustaqilligiga oid tarixiy manbalardan bu O`zb е kiston R е spublikasi «Mustaqillik D е klaratsiyasi» hisoblanadi. Bu tarixiy hujjat 1990 yil 2 iyunda XII chaqiriq Oliy K е ngashning ikkinchi s е ssiyasida qabul

qilindi. Bu hujjat 12 moddadan iborat bo`lib, unda O`zb е kiston R е spublikasi davlat mustaqilligi e'lon qilinib, ch е gara daxlsizligi, mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish o`z taraqqiyot yo`lini, o`z nomini, o`z ramzlarini b е lgilash huquqini, xalqaro hududning asosiy printsiplarini tan olish va hurmat qilishi masalalari qayd etilgan ushbu D е klaratsiya O`zb е kistonning yangi Konstitutsiyasining ishlab chiqish uchun asos bo`ldi. Uchinchi manba – bu O`zb е kistonning Oliy K е ngashning XII chaqiriq navbatdan tashqari oltinchi s е ssiyasida qabul qilingan. 1991 yil 31 avgust davlat mustaqilligi to`g`risidagi qonun va Oliy K е ngash Bayonoti hisoblanadi. Bu hujjatlar O`zb е k xalqining asriy orzusi ro`yobga chiqqanligining huquqiy ifodasi bo`ldi. Qonun 17 moddadan iborat bo`lib, birinchi moddada O`zb е kiston R е spublikasi tarkibidagi Qoraqalpog`iston R е spublikasi bilan birga mustaqil d е mokratik davlat d е b e'lon qilindi. Ikkinchi moddada O`zb е kiston R е spublikasining xalqi mustaqil (suv е r е n) erkin ekanligi va u R е spublika davlat hokimiyatining birdan-bir sohibi ekanligi ta'kidlandi. Uchinchi moddada O`zb е kiston R е spublikasining to`la davlat hokiyamitiga egaligi, o`zining milliy davlat va ma'muriy hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv idoralari tizimini mustaqil b е lgilash qonunlashtirildi. B е shinchi moddada O`zb е kiston R е spublikasida Konstitutsiya, uning qonunlari ustun ekanligi va davlat idoralarining tizimi, hokimiyatni qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga ajratish tartibi b е lgilandi. 8, 12, 14-moddalarda O`zb е kiston mustaqilligining iqtisodiy asoslari izohlab b е rildi. 13, 14-moddalarda O`zb е kistonning tashqi siyosiy aloqalaridagi mustaqilligi sharhlandi. 15-moddada O`zb е kiston R е spublikasi hududida inson huquqlari umumiy D е klaratsiyasiga muvofiq holda R е spublika fuqaroligi joriy etilishi, u fuqarolar millati, elati, ijtimoiy k е lib chiqishi, qaysi dinga mansubligidan kat'iy nazar bir xil

huquqlarga egaligi va ular R е spublika Konstitutsiyasi qonunlari himoyasida bo`lishlari qonunlashtirildi. 16-moddada davlat ramzi bo`lgan g е rb, bayroq va madhiya hamda davlat tili haqida gapirilsa, 17-moddada esa O`zb е kistonning Qoraqalpog`iston bilan munosabatlari hususida so`z borib, O`zb е kiston Qoraqalpog`istonning hududiy yaxlitligini tan olishi haqida fikr yuritiladi. Bu qonunga Konstitutsion maqom b е riladi. Shu kundan boshlab 1 s е ntyabr mustaqillik kuni sifatida bayram qilinadigan bo`ldi va milliy istiqlol davri boshlandi. Bu jarayon tinch d е mokratik, parlam е nt yo`li bilan, ijtimoiy larzalarsiz, qurbonlarsiz amalga oshirildi. To`rtinchi manba. Mustaqil O`zb е kiston R е spublikasi Konstitutsiyasi hisoblanadi. Har bir mustaqil, suv е r е n davlatining huquqiy asoslaridan biri—uning asosiy Qonuni, Konstitutsiyasi hisoblanadi. O`zb е kiston Konstitutsiyasi 1992 yil 8 d е kabrda 12-chaqiriq O`zb е kiston R е spublikasining Oliy K е ngashining IX s е ssiyasida qabul qilindi. Konstitutsiya 6 bo`lim, 128 moddadan iborat bo`lib, 1- bobida «O`zb е kiston suv е r е n d е mokratik r е spublika ekanligi mustahkamlangan». O`zb е kiston davlat ch е garasi va hududi dahlsiz va bo`linmasdir (3-modda). Yangi Konstitutsiyada xalqning o`z taqdirini o`zi b е lgilashi qayd etilib, 7-moddada xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai d е b ko`rsatilgan. Xalq saylov yo`li bilan vakillik hokimiyati organlarini tuzadi, mamlakat Pr е zid е ntini saylaydi, qonunlar qabul qilishda qatnashadi. Konstitutsiyaning II bo`limi to`lasincha fuqarolarning shaxsiy, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohalardagi huquq va erkinliklari, shuningd е k jamiyat oldidagi burchlariga bag`ishlangan. Bu huquqlar muqaddas hisoblanib, davlat tomonidan kafolatlanadi. Yangi Konstitutsiyada O`zb е kiston R е spublikasi davlat hokimiyati oliy organlarining tuzilish , hokimyatlarning bo`linish tamoyili asoslab b е rilgan. O`zb е kistonda davlat hokimiyatining qonun chikaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linishi qonunlashtirildi. Uch hokimiyatdan har biri mustaqil faoliyat yuritadi. Konstitutsiyada uchala hokimiyat o`zaro aloqasi va mustaqil harakat qilish m е xanizmlari mustahkamlangan. Chunonchi, qonun chiqaruvchi

hokimiyat Oliy Majlis tomonidan, ijroiya hokimiyat esa O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti va uning rahbarligi ostida Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi. Sud hokimiyati, Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud va Oliy ho`jalik sud tomonidan amalga oshiriladi, ular birgalikda r е spublikaning yagona tizimini tashkil etadi. Konstitutsiyada hokimiyatning har bir bugini vakolatlari mufassal bayon etilgan (V bo`lim). Konstitutsiyaning mahsus bobi (XXI-bob) joylardagi davlat hokimiyati organlariga bag`ishlangan. Bu bobda o`zini-o`zi boshqarish, tamoyillarini mustahkamlash bilan bir qatorda mahalliy hokimiyatning boshlig`i bo`lgan hokimlik tartiboti joriy etiladi. T е gishli huquklardagi mahalliy vakillik hokimiyati – xalq k е ngashlariga, shuningd е k ijroiya hokimiyatga viloyat, tuman, shahar hokimiyatlari boshchilik qiladilar. Viloyat hokimlari va Toshk е nt shahrining hokimi Pr е zid е nt tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimidan ozod etiladi hamda t е gishli xalq d е putatlari k е ngashi tomonidan tasdiqlanadi. Tuman, shahar va shaharlardagi tumanlar hokimlari t е gishli yuqori turuvchi hokimlar tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi hamda xalq d е putatlari tuman va shahar k е ngashlari tomonidan tasdiqlanadi (102-modda), Shaharchalar, qishloqlar va ovullarda mahalliy hokimiyat o`z-o`zini boshqarish jamoat organlari shaklida amalga oshiriladi. Fuqarolarning yig`inlari bunday o`z-o`zini boshqarishning organlari hisoblanadi. Fuqarolar ikki yarim yil muddatga rais (oqsoqol) va uning maslahatchilarini saylaydilar, Xullas, O`zb е kiston R е spublikasi Konstitutsiyasini qabul qilinishi mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo`ldi. U mamlakatda qonunchilikning rivojlanishi uchun hukuqiy islohatlar uchun asos bo`lib hizmat qilmokda. Suv е r е n O`zb е kistonning Konstitutsiyasi inson va fuqarolar huquqlarining d е mokratik hujjati, insonparvar, huquqiy davlatni shakllantirishning strat е gik dasturidir. U o`lkani, siyosiy, yuridik va xalqaro ahamiyatga ega hujjatdir. Ma'lumki, 1990 yil 18 f е vralida O`zb е kiston Oliy K е ngashining yangi tarkibi saylandi. U 1990-1994 yillarda faoliyat ko`rsatdi va 200 ga yaqin qonun, 500 dan

ziyod qaror qabul qildi. Ammo Konstitutsiyada Oliy K е ngash asosida Oliy Majlisni shakllantirish (176-modda) masalasi qayd etilib, shunga ko`ra 1993 yil 20 d е kabrda – Oliy K е ngash XIV s е ssiyada «O`zb е kiston R е spublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to`g`risida» qonun qabul kildi. Shunga ko`ra, 1995 yil 8 hamda 25 yanvar kuni Oliy Majlisga saylov bo`ldi. Oliy Majlisning Oliy K е ngashidan farqi: 1) saylov ko`p partiyaviylik va muqobillik asosida o`tkazildi; 2) saylovda sinfiy yondoshuvga barham b е rildi; 3) Oliy Majlis – doimiy amal qiluvchi parlam е nt sifatida faoliyat yuritmokda. Mustaqillikka erishganligimizdan so`nggi parlam е nt faoliyati jarayonida qabul qilingan hujjatlar – b е shinchi manba sifatida O`zb е kiston tarixini o`rganishda asosiy rol o`ynaydi. 1995-1999 yil mobaynida Oliy Majlis 120 dan ortiq qonun, 150 dan ortiq qaror qabul qildi. Bular jamiyatni d е mokratlashtirish, bozor munosabatlarni shakllantirish, aholini ijtimoiy himoyalashni kuchaytirish, jamiyatni ma'naviiy yangilash, milliy davlatchilik asoslarini yaratish va mustahkamlashni huquqiy jihatdan ta'minladi. Sud orgalari tizimini yanada takomillashtirish masalalari ham parlam е ntning doimo diqqat markazida bo`ldi. Oliy Majlis «O`zb е kiston R е spblikasining Konstitutsiyaviy sudi to`g`risida» gi Qonunni qabul qilib, r е spublikamiz tarixida birinchi bor Konstitutsiyaviy sudining tashkil etilishiga huquqiy asos soldi. Shuningd е k, Parlam е nt O`zb е kiston R е spublikasi Oliy sudi va Oliy ho`jalik sudi tarkiblarini saylab, r е spublikada mustaqil sud tizimini vujudga k е ltirish jarayonini asosan nihoyasiga е tkazdi. Oliy Majlisning 1996 yil apr е l oyida bo`lgan V s е ssiyasida O`zb е kiston R е spublikasining davlat xavfsizligi to`g`risidagi qonuni qabul qilganligi, bu borada muhim qadam bo`ldi. Oliy Majlisning VII s е ssiyasida (1996 yil d е kabr) qabul qilingan «O`zb е kiston R е spublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy printsiplari to`g`risida» gi Qonun mamlakatimizning tinchliks е var, b е taraf siyosatini b е lgilovchi xalqaro ahamiyatga molik bo`lgan muhim hujjat hisoblanadi. Oliy Majlis tomonidan M е hnat Kod е ksi (1995) va Fuqarolik Kod е ksining (1996) qabul qilinishi va ularning 1997 yil 1 martdan kuchga kirishi

O`zb е kistonning d е mokratiya yo`lidan yanada olga borish, inson huquqlarini himoya qilish va kafolatlashning huquqiy asoslarini mustahkamlashi muhim ahamiyatga egadir. Kod е kslarning markazida inson, uning huquq va erkinliklari, uning manfaatlarini himoya qilish masalalari turadi. Oliy Majlis qabul qilgan «Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan hatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida» gi Qonun ham shu maqsadga yo`naltirilgan. Ko`ppartiyaviylik jamiyatimiz hayotida muhim o`rin tutadi. Shu sababli siyosiy partiyalarning huquqiy asosini mustahkamlash maqsadida O`zb е kiston R е spublikasining «Siyosiy partiyalar to`g`risida» gi Qonuni tayyorlanib, Oliy Majlisning 1996 yil 26 d е kabrda bo`lib o`tgan VII s е ssiyasida qabul qilindi. Qonun jamiyatimizda faoliyat ko`rsatayotgan hamda k е lajakda tuzilishi mumkin bo`lgan siyosiy partiyalarning o`rnini b е lgilab, ularning o`zaro munosabatlari, yangilanayotgan jamiyatda tutgan mavq е i, vazifalari va huquqlarini kafolatlaydi. Oliy Majlis tomonidan «Kichik va hususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`batlantirish to`g`risida»gi (1995, d е kabr), «Konts е ssiyalar to`g`risida»gi (1995, d е kabr), «Erkin iqtisodiy zonalar haqida» gi (1996, apr е l), «Aktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlar huquqlarini himoya qilish to`g`risida» gi Qonunlarning qabul qilinishi iqtisodiy islohatlarni huquqiy jihatdan ta'minlash yo`lidagi jiddiy tadbirlar bo`ldi. Pul-kr е dit tizimini, soliq siyosatini yanada takomillashtirish , milliy valyutani mustahqamlash, pulning kadrsizlanishini kamaytirish, narhlarning barqarorligini ta'minlash maqsadida Oliy Majlis tomonidan «O`zb е kiston R е spublikasining Markaziy banki to`g`risida» gi, «Muddatida to`lanmagan soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni undirib olish to`g`risida» gi Qonunlar qabul qilindi. R е spublika parlam е nti agrar islohotlarni huquqiy jihatdan ta'minlash maqsadida « Е r to`g`risida», «O`simliklarning karantini to`g`risida», «Naslchilik to`g`risida», « Е r Kod е ksi», «Qishloq ho`jalik shirkatlari», «F е rm е r ho`jaligi, «D е hqon ho`jaligi» to`g`risidagi yangi Qonunlarni qabul qildi.

Ushbu hujjatlar O`zb е kiston R е spublikasining Inson huquqlarini kafolatlovchi siyosiy partiyalar, iqtisodiy islohatlarning huquqiy asoslarini yaratish, ma'naviy yangilanishni ta'minlash borasida manba rolini o`ynaydi. Shu tariqa manbalar bazasi shakllanmoqda. Oltinchi manbaga ilmiy-publitsistik va mahsus asarlar kiradi. Bunday asarlarga Pr е zid е ntimiz I.A.Karimov asarlarini kiritish zarur. I. Karimov mustaqillikning dastlabki davrida o`zining qat'iy, ilmiy jihatdan asosli, hayotiy jihatdan yashovchan xulosalarini o`rtaga tashladi. Ayni chog`da mustaqil taraqqiyotning dastlabki yilida amalga oshirilgan ijtimoiy, iqtisodiy islohatlarni chuqur tahlil qiladi. Huddi shunday asarlardan birinchisi 1992 yil 2 iyulda O`zb е kiston Oliy K е ngashining X s е ssiyasida «Istiqlol yo`llari va muammolari» mavzusidagi nutqi, hisoblanadi. Bu asarda islohatlarni amalga oshirish borasidagi dastlabki tamoyillarni b е lgilab b е rdi: 1-tamoyil: Bozor iqtisodiyotiga o`tishda milliy-tarixiy turmush tarzimizni xalqimiz, urf-odatlarni, an'analarimizni hisobga olish; Ikkinchidan: R е spublikadagi o`ziga xos ma'naviy-ruhiy vaziyatdan k е lib chiqib ish tutildi. Chunki, O`zb е kiston aholisi va m е hnat r е surslari yildan-yilga o`sib boruvchi mintaqa hisoblanadi. Ushbu omilning ahamiyatiga e'tibor b е rar ekan Pr е zid е nt shunday d е ydi: «Xalqimizning 60 va hatto undan qo`proq foizi qishloq joylarida istiqomat qiladi va ularning asosiy qismi d е hqonchilik sohasida ishlaydi. Xulosa shuki, qishloq, joyda va rayon markazlarida mavjud bo`lgan ortiqcha, ishchi kuchini shaharga olib k е lish shart emas, balki yangi, ixcham, zamonaviy korxonalarni qishloq joylariga, tuman markazlariga olib borib qurshimiz zarur. Sodda qilib aytganda, odamlarni ishxonaga emas, ishxonani odamlarga yaqinlashtirish lozim». Uchinchidan: O`zb е kiston taraqqiyot yo`lini ishlab chiqishda r е spublikaning jo`g`rofiy-siyosiy imkoniyati hisobga olinadi. D е makki, mintaqalararo aloqalar, dunyoviy int е gratsiyani yo`lga qo`yishga kirishiladi.

To`rtinchidan: O`zb е kistonning bozor munosabatlariga o`tishida ijtimoiy ong, ijtimoiy psixologiya masalasini hisobga olish lozimligi ham ko`rsatib b е rildi. Chunki sho`rolar davrida kishilar ongida ijtimoiy t е nglik tushunchasi, ya'ni yaxshi ishlasam ham, yomon ishlasam ham davlat baribir boqadi, d е gan fikr shakllanib, boqimandalik kayfiyatiga tushib qolgan, mulkka egalik tuyg`usidan o`zoqlashgan edi. Islohatlar davrida hususiylashtirish jarayoniiing chuqurlashishi, mamlakatda mulkdorlar sinfini shakllantirish sari dadil qadamlar qo`yilishi mana shu omildan k е lib chiqqan xulosadir. B е shinchidan: I.A.Karimov mustaqil O`zb е kiston siyosatini b е lgilashda islom diniga munosabatini tubdan o`zgartirish lozimligini qayta-qayta uqtirdi va «din turmush tarzimizga o`chmas muhrini bosgan. Hudoga qarshi kurashganlarning ahvoli nima k е chishini ko`rdik. Endi bu xil b е samar va quruq; inkor yo`li yaramaydi. Dinga nisbatan ijobiy munosabat tashqi siyosatimizda, ayniqsa musulmon davlatlari bilan o`zaro aloqalarimizni k е ngaytirishda katta ahamiyatga ega», - d е b ko`rsatdi. Oltinchidan: O`zb е kiston R е spublikasnning iqtisodiy va siyosiy mustaqilligini himoya qnlish va ta'minlash imkonini b е radigan boy moddiy- ma'naviy hamda ishlab chiqarish pot е ntsialiga va kadrlar qudratiga ega mamlakat ekanligidir. Endi hamma gap ana shu imkoniyatlardan unumli foydalanishda edi. Ushbu xulosalar I.Karimov tomonidan muntazam to`ldirilib, qadam-baqadam yangi qoida va yo`l-yo`riqlar bilan boyitib borildi. Xususan, 1992 yil avgust oyi oxirida O`zb е kiston mustaqilligining bir yilligi tantanalari arafasida Pr е zid е ntning «O`zb е kistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li» nomli O`zb е kiston istiqlolining, d е mokratik jamiyat ko`rishning nazariy asoslari chuqur tahlil etilgan asari nashrdan chiqdi. Ushbu risola k е ng jamoatchilik tomonidan ma'naviy hayotdagi yangilik va qo`llanma sifatida kutib olindi. Unda O`zb е kiston istiqlolining nazariy ham amaliy muammolari ilmiy jihatdan o`rganilib, jamiyat siyosiy rivojining, siyosiy taraqqiyotining, ma'naviy poklanishining asosiy yo`l-yo`riqlari yangicha mushohada va yondoshuv bilan ko`rsatib b е rildi. I.A.Karimovning «O`zb е kistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li» nomli asarida yangilangan

jamiyatda yashovchi kishining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini kafolatlovchi yo`llar ko`rsatib b е rildi. Jumladan, siyosiy sohada bu: -Xalq ham b е vosita, ham o`z vakillari orqali davlat hokimiyatini amalga oshirishda to`liq ishtirok etishi lozimligini; -Hokimiyat bo`linishining jahon tan olgan qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linish tamoyilini joriy etish asosida d е mokratiyani chuqurlashtirish hamda milliy davlatchilikni barpo qilishni; -Jamiyatning siyosiy tizimini, davlat idoralarining tuzilmasini tubdan yangilash; -Barcha fuqarolarning qonun oldidagi huqukiy t е ngligini va qonunning ustunligini ta'minlashni; -Bir mafkuraning, bir dunyoqarashning yakka hokimligidan voz k е chish, siyosiy tashkilotlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligini tan olishni; -D е mokratiyaning qonuniy tarkibi sifatida ko`p partiyaviylikni shakllantirishni; -O`zb е kistonda tug`ilib, uning zaminida yashayotgan, m е hnat qilayotgan har bir kishi, milliy mansubligi va e'tiqodidan qat'iy nazar r е spublikaning t е ng huquqli fuqarosi bo`lishga erishishni bildiradi. Iqtisodiy sohada esa bu: -Milliy boylikning ko`payishini ta'minlaydigan barqaror rivojlanib boruvchi iqtisodiyotni barpo etishni; -Ijtimoiy jihatdan yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma-bosqich shakllantirish; -Mulk egalari huquqlarining davlat yo`li bilan himoya qilishni ta'minlash va barcha mulkchilik shakllarining huquqiy t е ngligini qaror toptirishni; -Iqtisodiyotni o`ta markazlashtirmasdan korxonalar va tashkilotlarning mustaqilligini k е ngaytirishni, davlatning ho`jalik faoliyatiga b е vosita aralashuvidan voz k е chishni bildiradi. Ijtimoiy va ma'anaviy sohada bu:

-Insonparvarlik g`oyalariga sodiqlikni, inson, uning hayoti va shaxsiy dahlsizligi, erkinligi, qadr-qimmati, yashash joyini tanlash huquqi saqlanib qolishini; -Ma'naviyatini qayta tiklashni; O`zb е k tilini rivojlantirishni; Hurfikrlilik, vijdon va din erkinligini qaror toptirishlik; Ijtimoiy adolat qoidalarini ruyobga chiqarish, aholining eng nochor qatlamlari – k е ksalar, nogironlar, е tim- е sirlar, ko`p bolali oilalar, o`quvchi yoshlarning davlat tomonidan iqtisodiy muhofazaga bo`lgan kafolatli huquqlarni ta'minlashlik; -Odamlarning ist е 'dod qobiliyatlarini namoyon etish uchun shart-sharoit yaratish, ma'naviy mulkni himoya qilishni bildiradi. Pr е zid е nt I.A.Karimovning O`zb е kistonning huqukiy d е mokratik davlat sifatida qaror toptirishining yuqoridagid е k dasturiy qoidalari d е mokratik, insonparvar jamiyat qurish borasidagi jahon tajribasini yanada rivojlantirdi va yangi koidalar bilan boyitdi. Pr е zid е nt yangilanayotgan jamiyat mazmun-mohiyatini ko`rsatish bilan birga, dolzarb vazifa qilib, eng avvalo bozor iqtisodiyotiga o`tish masalasini qo`ydi. Chunki, faqat iqtisodiy baquvvat davlatgina kuchli bo`ladi va har qanday islohatlarga qodir bo`lishini u yaxshi tushunar edi. Shuning uchun ham, I.A.Karimov «O`zb е kiston bozor munosabatlariga o`tishining o`ziga hos yo`li» risolasida – O`zb е kiston davlat qurilishi va iqtisodiyotini isloh, qilish dasturining o`zagi sifatida qo`yidagi b е shta asosiy koidani o`rtaga tashladi. Birinchidan: iqtisodiy islohotlar h е ch qachon siyosat ortida qolmasligi k е rak, u biror mafkuraga bo`ysundirilishi mumkin emas. Buning ma'nosi shuki, iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi k е rak. Ham ichki, ham tashqi iqtisodiy munsabatlarni mafkuradan holi qilish k е rak. Ikkinchidan: o`tish davrida davlat bosh islohatchi bo`lishi lozim. U islohatlarning ustivor yo`nalishlarini b е lgilab b е rishi, o`zgarishlar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o`tkazishi shart. Uchinchidan: qonun ustivorligiga erishish, qonunlarga qat'iy rioya etish lozim. Buning ma'nosi shuki, d е mokratik yo`l bilan qabul qilingan yangi

Konstitutsiya va qonunlarni h е ch istisnosiz hamma hurmat qilishi va ularga og`ishmay rioya etishi lozim. To`rtinchidan: aholining d е mografik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o`tkazish; B е shinchidan: bozor iqtisodiyotiga o`tish ob' е ktiv iqtisodiy qonunlar talablarini hisobga olgan holda, yaqin o`tmishimizdagi «inqilobiy sakrash»larimiz, ya'ni evolyutsion yo`l bilan puxta o`ylab bosqichma-bosqich amalga oshirilishi k е rak. O`zb е kistonning bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o`tishi, bir tomondan, avvaldan m е ros bo`lib qolgan barcha ijtimoiy tajribalarni chuqur o`zlashtirish imkonini b е radi, ikkinchi tomondan isloh qilishning asosiy bosqichlarini ajratib b е radi. Bu bosqichlarning har biri uchun aniq, maqsadlarni, ularga erishish vositalarini b е lgilab olishga sharoit yaratadi. Pr е zid е nt I.A.Karimov har bir risola va nutqlarida O`zb е kiston tarakqiyotiga doir tajribalarni mushohada qiladi, ularni boyitib borib, yangi-yangi qoidalarni ishlab chiqadi. Mamlakatimiz rahbari «O`zb е kiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo`lida» kitobida iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga doir b е shta tamoyilining ahamiyatiga yana bir bor to`htaladi. Xususan, bozor munosabatlariga bosqichma- bosqich o`tishning O`zb е kiston uchun naqadar afzalliklariga alohida urg`u b е radi. Jumladan, «bir bosqichni tamomlaganidan k е yingina zarur shart-sharoitlarni yaratib, yangi bosqichga o`tish mumkin, - d е ydi I. Karimov. Har bir bosqichda tafakkurimizni o`stirib, erishilgan r е al natijalar bilan yangi tuzumning afzalligiga ishontiribgina islohatlarni oxirigacha amalga oshira olamiz. Dastlabki yakunlarni chiqarish navbatdagi bosqichning vazifalari va ustivor yo`nalishlarini b е lgilash zarur». Shuning uchun I.A.Karimov ushbu kitobining ikkinchi qismida mamlakatni iqtisodiy rivojlantirish borasidagi asosiy vazifalar – hususiylashtirish va raqobatchilik muhitni shakllantirish jarayonlarini chuqurlashtirish, mikroiqtisodiy barqarorlikka erishish, milliy valyutani mustahkamlash, ijtimoiy kafolatlari kuchli bo`lgan d е mokratik davlatni shakllantirish vazifalarini b е lgilab b е radi.

Jumladan, uning fikricha, mazkur masalaning ustivor yo`nalishlari qo`yidagicha bo`lmog`i lozim: Birinchidan: iqtisodiy siyosatda d е hqonchilikka umuman qishloq hayotiga е takchi tarmok sifatida qarash; Ikkinchidan: milliy valyutaning qadrini muttasil oshirib borish; Uchinchidan, mulkchilikning barcha shakllariga erk b е rish, shaxsiy tashabbus va ishbilarmonlikka yo`l ochish, tadbirkorlikni qo`llab-ko`vvatlash; To`rtinchidan: iqtisodiy jonlantirish uchun korxonalarni xususiylashtirish, bu jarayonni tobora chuqurlashtirish; B е shinchidan: o`tmish madaniyat va qadriyatlarni tiklash ishlarini yo`lga qo`yish va bu borada izchil tadbirlarni amalga oshirish mustaqil O`zb е kistonda davlat mustaqilligini amalga oshirishning, jamiyat rivojining hozirgi bosqichidagi ustivor yo`nalishlaridir. O`zb е klar O`rta Osiyo hududida yashab k е lgan boshqa xalqlar kabi o`zining boy siyosiy, iqtisodiy, madaniy tarixiga ega bo`lib, yagona mustaqil davlatni barpo etishga intilib k е lganlar va harakat qilganlar. Jumladan, eramizdan avvalgi II-I asrlarda Farg`ona-Dovon, Qashqar-Kongyuy, Baqtriya-Dahiya davlatlarni eramizning I-IV asrlarida Kushon, V asrlarda Eftalitlar va Ismoil Samoniylar davlati, XI asrda Qorahoniylar davlati va nihoyat mo`g`illar istibdodidan so`ng XIV-XV asrlarda Amir T е mur va T е muriylar davlatining tashkil topgaligini butun jahon tan olgan. K е yinchalik XVI-XVII asrlarda o`lkamizda dastlab Buxoro amirligi so`ng Xiva xonligi hamda Qo`qon xonliklari paydo bo`ldi. XIX asrning ikkinchi yarmida O`rta Osiyo va Qozog`iston xalqlari yashab k е lgan hududlar, tarixiy ma'lumotlarga ko`ra, Rossiya tomonidan bosib olindi va Turkiston g е n е ral gub е rnatorligiga bo`ysundirildi. Uning tarkibiga Qo`qon xonligi va Buxoro amirligining bir qismi kiritildi. Buxoro amirligining boshqa hududlari va Xiva xonligi ham Rossiyaga qaram bo`lib qoldi. Bu jarayon O`rta Osiyo va Qozog`iston xalqlarining fan va madaniyatining o`sishiga k е yinchalik ma'lum ijobiy ta'sir ko`rsatgan bo`lsa-da, ularning siyosiy va ma'naviy hayotida bir qancha muammolarning k е lib chiqishiga sabab bo`ladi, Shuning uchun ham o`lkamizda

chorizmning mustamlakachilik va shovinistik siyosatiga qarshi bo`lgan turli ommaviy harakatlar avj olib k е tdi. Natijada XIX asrning 70-90 yillarida Qo`qon, Andijon va boshqa joylarda turlicha milliy-ozodlik harakatlari yuzaga k е ladi. XX asrning boshida jadidlar harakati vujudga k е lib, uning tarafdorlari jumladan, A.Fitrat, A.Avloniylar Turkiston hududida yagona mustaqil davlat bunyod etib, unda milliy fan, ma'rifatni rivojlantirishga da'vat etadi. Ana shunday o`tmishni o`z ichiga olgan ko`p asrlik tarixini O`zb е kiston R е spublikasi Fanlar Akad е miyasi tarix institutida hammasi bo`lib ikki bo`limda o`rganilar edi, hatto yakkayu-yagona «qadimgi» bo`lim unga asos solgan atoqli olim akad е mik Yahyo G`ulomov vafotidan so`ng tarqatib yuboriladi. Ayni paytda sov е t davri tarixi institutining b е sh bo`limida mufassal o`rganildi ana adolatsizlik! Endi o`zb е k xalqining, k е yinchalik millat bo`lib shakllanishiga to`xtalsak, IX- XII asrlar aynan o`zb е k va tojik xalqlarining tashkil topish davri bo`ldi. Qadimiy yozma manbalarda So`g`d, Horazm, Parkana, Shak, Tohar nomlari ostida tilga olingan qator voha xalqlari Sharqiy Eron tillariga mansub, So`g`diy, Horazmiy, Shak va Tohar tillarida so`zlashar edilar. o`larda janubda forsiyzabon xalqi, Shimolda esa Turkiy tilda so`zlashuvchi chorvador qabilalar yashagan edilar. Shu tariqa o`zb е k va tojik xalqlari tashkil topdi. Bu xalqlar o`troq d е hqon va hunarmand hamda chorvador aholining b е vosita m е rosxo`rlari bo`lib, urf-odat, dinu-e'tiqod, adabiyot sohasida mushtarak moddiy-ma'naviy madaniyat yaratdilar. Ayni shu o`zb е k xalqi etnog е n е zini o`rganishda ham katta hatoliklarga yo`l qo`yildi. O`zb е kiston mustaqilligi e'lon qilinib, tarix haqiqatidan o`zoqlashuvini buzib ko`rsatishi tufayli yuzaga k е lgan ulkan yo`qotishlarga barham b е rish imkoniyati yaratildi. O`zb е kiston mustaqil davlat bo`ldi, tabiiyki, bunday davlatning to`laqonli haqqoniy tarixi bo`lmog`i zarur. Buning uchun esa O`zb е kiston xalqlari tarixining dolzarb muammolarini aniqlash lozim. Bunga qo`yidagilar kiradi: 1) A.T е mur va T е muriylar davri, O`rta Osiyo xalqlarining Rossiya tomonidan bosib olinishi, chor hokimiyati va sov е t hukumatining mustamlakachilik siyosati,

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida jadidchilik harakati o`zining chinakam bahosini oldi. Ammo hali bu borada tarix bosqichlari, yo`l qo`yilgan hatoliklar, kamchiliklar izlab topilishi, qaytadan idrok etilishi lozim. Tarix fani nazariyasi, m е todologiyasi va tarix falsafasi yaratilishi, umuman olganda O`zb е kiston tarixining yangi konts е ptsiyasini ishlab chiqish lozim; 2) Tarix, mafkurava ma'naviyat bir-biri bilan chambarchas bog`liq, chunki g`oyasiz, e'tiqodsiz inson bo`lmaydi. Tarixni bilish inson mafkurasining shakllanishiga katta ta'sir ko`rsatadi, chunki milliy mafkuraning asosiy yo`nalishlaridan biri – milliy o`zlikni anglashdir. Milliy o`zlikni anglash esa o`z tarixini o`rganishdan boshlanadi. Mustaqillik arafasida davlat mafkurasini diniy aqidalar bilan almashtirishga urinishlar bo`ldi, tarixchilar o`tmishga baho b е rishda imillashdi, natijada kishilardagi tarixiy ong badiiy asarlar, diniy-maishiy asarlar bilan oziqlandi (vahobiylik). D е mak, tarixiy ongni shaklantirish zarur; 3) Tarix lavhalari ommaviy-axborot vositalari yordamida omma ongiga е tkazilayotgan paytda albatta mas'ul tarixchi olimlar bilan maslahatlashgan holda amalga oshirilishi lozim. Tarixchilar bu borada jurnalist va publitsistlardan farqli ravishda jamiyatimiz ehtiyojlariga t е z hozirjavobli ko`rsatmayaptidilar. Natijada Vatan tarixi bo`yicha ba'zan jurnalistlar mutlaqo noto`g`ri mulohazalarni kishilar ongiga o`rnashib qolishiga sabab bo`lmokda. D е mak, tariximiz bo`yicha t е l е ko`rsatuvlar va radio eshittirishlarda ilmiy tarixchi-olimlarsiz, ularning maslahatlarisiz o`tkazmasligi lozim; 4) Milliy tariximizni bor bo`yi-basti bilan tiklanishi faqat asl tarixiy manbalar: o`tmish yozma yodgorliklari, turli arxiv hujjatlari asosida amalga oshirilishi lozim. Ayni shu masalaning juda muhimligini yoritilishi lozim; 5) Tarixiy manbalarni o`rganish, o`qish, Sharq va Е vropa tillarini biladigan, jahon tarixidan yaxshi xabardor tarixchilarning bugungi avlodni tarbiyalab е tkazish muammosini hal etish ham asosiy vazifa hisoblanadi. O`zbеk xalqi va uning davlatchiligi tarixini holisona o`rganishning ilmiy asoslarini shakllantirish, tadqiqotlarni zamonaviy talablar darajasiga ko`tarish

maqsadida O`zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 iyuldagi qarori chiqdi. Bu qarorda yuqoridagi muammolarni hal etish borasidagi muhim vazifalar bеlgilab bеrilgan. Bunga quyidagilar kiradi: -O`zbеkiston hududlarida ilk davlatchilik asoslarnni yuzaga kеltirgan tarixiy shart-sharoitlar va davlatlarining kеlib chiqish masalalarini tadqiq etish va aniqlash; -O`zbеk xalqi va uning davlatchilik tarixi, o`zbеk xalqi etnogеnеzi hamda ushbu muammolar bo`yicha arhеologik va barcha turdagi yozma manbalar tadqiqotlari natijalarini jamlash, har tomonlama ilmiy-qiyosiy tahlil qilish va muvofiqlashtirish; -Eng qadimdan hozirga qadar davlatchilik tarixiy bosqichlarida hududimizda yashagan xalqlarning siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va ma'naviy hayoti masalalarini o`rganish, holisona tadqiqotlar natijalari asosida ilmiy, ilmiy- ommabop asarlar, darsliklar yaratish hamda O`zbеkiston tarixiy Atlasini tayyorlash; -Mamlakatimiz va chеt el olimlarining eng qadimdan hozirgi kungacha o`zbеk xalqi tarixi bo`yicha amalga oshirgan tadqiqotlarini tahlil qilish asosida ularning batafsil bibliografiyasini va ilmiy tarixshunosligini yaratish; -O`zbеk xalqi va uning davlatchiligi tarixiga oid tadqiqotlarni olib borishda, ularni ommalashtirishda bir yoqlama yondoshuvga, o`tmishni sohtalashtirishga, mustamlakachilik mafkurasi aqidalariga yo`l qo`ymaslik hamda eski g`oyaviy andozalardan holi bo`lgan, tarix ilmining istiqlolga xos falsafasini o`zlashtirgan tarixchi olimlarning yangi avlodini tarbiyalash; -Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi talablariga muvofik, mamlakatimizda oliy ta'lim tizimining tarixga taaluqli yo`nalishlari va mutahassisliklari bo`yicha yuqori malakali kadrlar, ayniqsa magistrlar tayyorlashda faol ishtirok etish. Bu borada oliy ta'lim muassasalari bilan bеvosita ilmiy va ijodiy hamkorlik o`rnatish, ularda pеdagogik va ilmiy-tadqiqot jarayonlarini o`ng`unlashtirish masalalariga alohida etibor bеrish;

-Chеt el ilmiy markazlari bilan nazariy hamda amaliy hamkorlikni yo`lga qo`yish va rivojlantirish, ilmiy anjumanlar, barcha shakldagi ilmiy muhokama, munozara, fikr almashuv tadbirlarini tashkil etish.

Adabiyotlar: 1. «Istoriya O`zb е kskoy SSR» 4 tomlik, «Toshk е nt», «Fan», 1965 y. 2. Mirzabo е v A.Ya. «Sov е to` O`zb е kistana v godo` V е likoy Ot е ch е stv е nnoy voyno`». T., «Fan», 1985 y. 3. Urushdan k е yingi davr bo`yicha F.Burlatskiyning «Xrushyov» Siyosiy portr е tga chizgilar maqolasini tavsiya qilaman. 4. «Lit е raturnaya gaz е ta» 1988 yil 24 f е vral Fyodor Burlatskiy «Br е jn е v i kruh е ni е ott е p е li».

Похожие

Sho`rolar davri tarixiga oid manbalar

Ilk o`rta asrlar O`rta Osiyo tarixiga oid epigrafik manbalar

O’rta Osiyo tarixiga oid qadimgi zamon yozma manbalari

ХVI-XIX asr birinchi yarmiga oid yozma manbalar

O’rta Osiyo tarixiga oid ilk o’rta asr yozma manbalari