Numizmatika fanining maqsad va vazifalari - История - Рефераты

Numizmatika fanining maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Numizmatika fanining maqsad va vazifalari Reja: 1. “Numizmatika” fani va uning vazifalari 2. Tangalar va pullar paydo bo’lgunicha turli xalqlarda ayriboshlash vositalari haqida. 3. Birinchi tangalarni ixtiro qilinish.

“Numizmatika” fani va uning vazifalari Bugungi kunda jamiyatimizning turli javhalarida tub islohatlar o’tkazilmoqda. Bu islohatlar zaminida mustaqil O’zbekistonni har tomonlama rivojlangan davlatga aylantirish dunyo davlatlari orasida uni salohiyati yanada ko’tarish mezoni yotibdi. Albatta bunday jamiyat qilishni yosh avlodsiz ko’z oldimizga keltira olmaymiz. Yosh avlod avvalo chuqur bilimga ega, ulartning ma’naviyat dunyosi keng bo’lmog’i lozim. Binobarin, Respublika ta’lim sohasida o’tkazilgan islohat zaminida xam aynan shunday qarashni ustivor yo’nalish sifatida qabul qilinishi bejiz emas. Islohatda jamiyat taraqqiyoti darajasida to’liq javob bera oladigan o’qitish uslub va yo’nalishlarini keng joriy qilishga alohida yotibor berilgan. Tarix fakultetlarida “Numizmatika” fanini o’qitish talabalarning ilmiy- nazariy bilimlarini yanada chuqurlashtirishda, o’z kasblarini mukammal egallashlariga, ularning ma’naviy dunyosini bilishga, dunyo qarashlarini yanada kengaytirish barkamol inson, Vatan fidoiysi bo’lib etishishiga xizmat qiladi. Shu bilan “Numizmatika” fani talabalarda dunyo xalqlari tarixi va madaniyatiga hurmat bilan qarash tuyg’ularini uyg’otadi. Tarixiy manbalar orasida tangalar alohida o’rin egallaydi. Ular boshqa manbalarga nisbatan ko’proq informativligi bilan ajr a lib turadi. Tangalar jamiyat hayotining turli tomonlarini yorituvchi ma’lumotlarni o’zlarida mujassamlashtirganlar. Ayniqsa, insoniyat tarixi va madaniyatini qadimdi davrlarni o’rganishda tangalarning ahamiyari beqiyosdir. Tavar ayriboshlash vositasi sifatida vujudga kelgan tangalar jamiyat iqtisodiy hayotini turli yo’nalishlarini yoritish bilan bir qatorida, siyosiy tarix bilan bo’gliq muammolarni oydinlashtirishda, tilshunoslik, sa’natshunoslik, me’morchilikni o’rganishda ham ularning o’rinlari juda salmoqlidir. Tangalar davlatlarni shakllantirish va rivojlantirish jarayonlarini ularning chegaralarini, shoxlarni nomlari va hukmronlik qilgan yillarini, davlat mafkurasini, halqaro madaniy va iqtisodiy aloqalarni, tabiatini, aholiusini, qishloq xo’jaligini, xunarmandchilik sohalarini, qurol-yaroq tarixini, kiyim-boshlarni o’rganishda muhim mazmun kasb etadi. Turli tarixi va arxeologik yodgorliklarni yoshini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.

Tangalar qadimgi sa’natni rivojlanish yo’llari aniqlashda qimmatli manba bo’lishi bilan birga, tangalar ham noyob sa’nat asarlari hisoblangan. Binobarin ular insonning ma’naviy dunyosini o’rganishda xam katta ahamiyatga ega. Markaziy Osiyoda shu jumladan O’zbekiston tavar ayriboshlash erta rivojlangan mamlakatlar qatoriga kiradi. Xalqimizda ilk bor tangalarni milloddan oldingi III-ming yillik o’rtala r ida tanishgan. Milloddan oldingi III asrdan boshlab esa u o’zining tangalarini muntazam zarb qilib kelmoqda. Xozir O’zbekiston numizmatikasi turli tarixiy davrlarga oid bir necha 100 mingdan ortiq tangalar kolleksiyalariga ega. Bebaho boylik hisoblangan bu tangalar xalqimizning teran tarixi, yuksak va shu bilan birga o’ziga hos bo’lgan madaniyatini, dunyosini o’rganishda katta ahamiyatga egadirlar. Numizmati k a - qadimi y tanga - chaqa va medallarni tari xi y yodgorli k si f atida te k shiradigan f an hisoblanad i , h avas k orlarning qadimiy tangalarni t o’ plashlari oqibatida asta - se k in tari x fanining alohida sohasi - numizmati k a ( l o tincha - numizma - tanga s o’ zidan ) paydo b o’ lgan. Dunyodagi turli mamla k atlarning olimlari o’ z hayotlarini numizmatikaga bag’ishladilar va muhim kashfiyotlar qildilar . Masa l a n : Ilmiy numizmati k a qaror topishida Avstriyali k olimlardan Y.Ekk el', E . Mader, Polya k olimi I.Peleven, Olmon olimi V.Reni k man va Fran s uz olimlari A.Aljel' va R.Serryurlarning o’ rni juda k attadir. Numizmati k ani tabiiy va ijtimoiy fanlar bilan aloqalari k attadir. Bu fan halqlar tarixini o’rganishda qadimiy geografiyani, arxeologiya, qadimiy imloni, xronologiya va geraldikani (gerblar haqida) o’rganishda yordamchi fan tariqasida ayniqsa katta rol o’ynaydi. O’zbekistonda numizmatikasini rivojlanishida o’zlarining salmoqli hissalarini qo’shgan olimlar: M.E.Masson, V.M.Massoy, G.A.Pugachenkova, E.A.Davidovich, O.I.Smirnova, B.I.Vayanberg, v.G.Dukonin va boshqalar. Bugungi kunda o’zbek Numizmatikasi oldida turgan alohida vazifalari va muommalari kattadir. O’zbek davlatchiligi tarihini o’rganishda qadimiy tangalarning o’rni benihoyat kattadir, shunday qilib bu numizmatika fani tangalar

haqidagi fan: tangalarning tasvirlari, yozuvlari, og’irligi, qanday metalldan yasalgaqligi, pul muomalasidagi darajasi va tanga zarb qilinishi tarihini urganadi. Numizmatika hronologiya, moddiy madaniyat, ichki va tashqi savdo tarihi masala-larini tekshirishga imkon beradi. Tarih, arxeologiya, paleografiya, san`at tarihi, siyosiy iqtisod, etnografiya fanlari uchun katta ahamiyatga egadir. Numizmatika tushunchasi yana qo g ’oz pullarni o’ rganish ( bonistika ) va medal, jeton, orden, hamda znachoklarni o’ rganish ham kiradi. ( Faleristika ) metall pullar paydo b o’ lgun g a qadar pul v azifas i ni har hil tovarlar: ha y vonlar, ta q incho q lar, metal q urollar va quy malar bajargan, j amiyatning i q tisodiy tomonidan rivojlanshi, savdoni o’sishi pulga bo’lgan zaruriyatni keltirib chiqardi. Faqat davlat boshliqlarigina tanga chiqarish huquqiga ega edi. Birinchi metal tangalar miloddan avvalgi VII asrga Kichik Osiyoning Lidiya davlatiga zarb qilingan. O’ rta Osiyoda birinchi tangalar (k umushdan ) miloddan a v valgi III asrda chiqarilgan. Uning yuza qismi ( A V ERSI ) ga podshoning surati, orqa tomoni ( RE V ERSI ) ga e sa har x il hudolar, muqaddas ha y vonlar tasviri solingan yo k i podsholarning nomi yozilib, tamg ’ asi tushirilgan. Qadimgi tangalar mua y yan og ’ irli k larga chiqarilgan, le k in p ul islohotlari ta'sirida tez - tez uzgarib to’rga n . Birinchi tangalar k umush va oltin aralashmasi e le k trdan yasalgan b o’ lsa, k eyinchali k oltin k umush, mis v a har hil metallarning aralash m alaridan ham ishlangan. Tanganing ogirligini va metallini aniqlash iqtisodiy hayotdagi qator voqealarni tiklashga, tanga topilgin joylarning topografiyasini o’rganish esa pul muomalasi doirasini, qadimgi savdo yullari yo’nalishi, ayriboshlash tarkibini yoritishga yordam beradi. Numizmatika fani numizmatik kolleksiyalardan farq qiladi. Tangalarni kolleksiya qilish esa XIV-XV asrlarda Italiyada paydo bo’lgan. Ilmi y Numizmatika f ani XVIII asrning ikkinchi yarmida Venalik I.Okkel tomonidan asoslab berilgan. Numizmatika shartli ravshda a ntik davr Vizantiya, Sharqi, Osiyo va Afrika mamlakatlarida, SHuningdek O’rta Osiyo, Kavkaz, Rim, Volga bo’yida o’rta asrlarda chiqarilgan tangalarni o’z ichiga oladi. (G’arb tangalariga G’arbiy

Yevropa hamda AQSH, Kanada va Lotin Amerikasi mamlakatlarida o’rta asrlarda, yangi va eng yangi davrlarga chiqarilgan tangalarni o’rganyadi) va Rossiya Numizmatikasiga bulinidi. Numizmatika antik tangalarning tasvir va yozuvlarini o’rganishdan boshlangan. Antik davr Numizmatikasini o’rganuvchi numizmatlari G.K. Keller, A.V.Oreshnikov, A.N.Zograflardir. Shimoliy Qora dengiz buyi davlatlari tangalarini o’rganganlar. XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Vizantiya Numizmatikasi alohida ajralib chiqadi. Vizantiya Numizmatikasining rivojlanishiga rus numizmatlari I.Tolstov katta hizmati bor. (SHarq numizmatikasiga D.Fren asos solgan. Undan tashqari Sharq numizmatikasini, ayniqsa, O’rta Osiyo davlatlari tangalarini o’rganishda L.S.Savel’ev, A.Davidovich, O.l.Smirnovalar katta hissa qushganlar). O’rta Osiyoda arxeologiya fanining ravnoq topishi Numizmatikaning yanada rivojlanishiga sabab bo’ldi. Panjikentdan topilgan tangalar kompleksyi O.I.Smirnova tomonidan, qadimgi Samarqandan topilgan tangalar kompleksi T.S.Ernazarova tomonidan o’rganilishi natijasida Numizmatikaning yangi turi Sug’d Numizmatikasi paydo bo’ldi. Tangalar va pullar paydo bo’lgunicha turli xalqlarda ayriboshlash vositalari haqida. Dastlabki pullar haqida chaqa pullar paydo bulgunga qadar ayirboshlash bilan savdo - sotiq ishlari olib borilgan. O’sha davrda bir qo’yga ko’p narsani ayirboshlash mumkin edi. Mana shu ayribolash vositasi bo’lgan tavarlar dastlabki pullarni keltirib chiqardi. Har bir mol - tovarning bahosi pul bilan belgilanib, narhi aytiladigan b o’ li b q oldi. Masala n nimalar pul vazifa s i n i o’ tar edi, Ovchilik bilan s hug ’ ullanuvchilarga hayvon terisi, deh q onlarga vino, don,- o’ simlik yog ’ i pul hizmatin i o’ tagan. Sparta, Rim, Karfagen kabi qadimi y Shaharlarda teri pul o’ rnida i s hlatilgan. U s ha davrda estoncha "raha"-"pul" degani lap-land tilida "teri", "charm" deg an i. Mug’ulistonda pul vazifasini toshchay ishlatilgan. (toshchay- bu choy va yovoyi o’simlik barglariga buzoq koni shimdirilib, g’ishtsimon shaklda preslab, pechkada quritilgan). Bu toshchoyni hozirgi kunda ham sevib istimol qilishadi.

Uning og’irligi 1,5 kg bo’lgan. Bundan tashqari zargarlik buyumlari ham pul vositasi hisoblangan, yana katta tegkrmon toshlari katta pul, mayda toshlardan tayorlanga chaqa pullar ham bo’lgan. Bu tosh pullar Palausa orolining toshlari bo’lgan. Kelinchalik metallar yuzaga kelishi bilan ulardan yasalgan uy- ro’zgor buyumlari bolta, pichok, juvolduz, mix, kamon o’qining uchi, nayza, idishlar bo’lgan, bu buyumlga hamma tovarlar almashish mumkin bo’lgan. Vaqt o’ ti s hi bilan tovarlar pul b o’ lib q oldi. Nemis tangasi “ pfennig ” deb atali sh ining o’ zi uning kelib chi q i s hidan darak ber a di. Aslid a bu t o v ardir ( nemischa – pf anne ) . Mana s hu metalldan tayor la ng a n har xil s hakldagi pullar quyi dag icha atalgan. Masalan Xitoyda "Kuylak" pullap, Meksikada "T" harifi misdan, Xindi - Xitoyda yeugon mis chiviqlar, SHimoliy Amerikada qo’rg’oshin soqqachalar, afrikada taxtaga o’xshash temir parchasi, Kombodja temir romchalar pul hizmatini o’tagan. Qadimgi greklarda esa temirdan to’rt qirrali chiviqlar pul hisoblangan grek puli" drahma" deb atalgan. Keyinchalik oltin topilgandan so’ng asosiy pul birligi hisoblangan. Birinchi tamg’ali pulning paydo bo’lishiga "Yanus", hudosi yaratgan deyiladi, Shu tariqa har bir savdogar o’zi chiqaradigan pullarga har xil tamg’alar bosilgan. Masalan: keyinchalik G’arbiy Yevropa dinori, Vladimir kumush tangasi, Kufiylar dirhami, Vizantiya oltin solidi, Yaroslavning kumush tangasi, Elizaveta Petrovnaning impriali, tangalari zarb kilingan. O’rta Osiyoda birinchi yuritilgan pullar Aleksandr Makedonskiy ( Iskandar Zul q arna yi n ) da v riga (e ramizdan oldingi IV asrga ) mansubdir. Iskandar Zul q arnayn v afotidan s o’ ng, un ing imperiyasining Osiyo qismi, uning sarkardasi S a l a vk a davlati tarkibiga kiradi. S a l a vk a ning o’ gli Antioh ( 280-261 yillarda ) O’rta Osiyoda birinchi b o’ lib pul chikarishni boshlagan. E ramizd a n oldingi III asr o’ rtalarida O’ rta Osiyoning janubi y rayonlarini, Afg ’ oniston va Hindistonning bir q ismini o’ z ichiga olgan Grek - Ba q triya p o dsholigi tashkil topdi. Dastlabki davrlarda tangalar O’rta Osiyo n ing fa q at grek aholi si orasidagina yuritilgan bulsa kerak, chunki bu pa y tda tub ahol i hali pul - tovar muomalasi yuritis h ga ulgurmagan edi. Bu jarayon eramizdan oldingi III asr,

ya`ni ikki mustaqil: Parfiya va Grek - Baqtriya podsholigi payado bo’lgan davrda boshlangan. deb tahmin qilish har holda haqiqatga hilof bulmasa kerak, deb hisoblaydi taniqli tangashunos olimlardan E.V.Zeymal va Y.V.Ritveledzelar Numizmatika fani ba`zan tarihning muhim sahifalari bo’lgan o’z zamonasining siyosiy - iqtisodiy tuzumlarini ochib beriShda va tarihiy hujjatlarda qayd kilinmayqol-gan voqealar, podsholarning hukmronlik qilgan yillarini va uning nomlarini anqlaShga juda katta rol' o’ynaydigan asosiy hujjat bulib hizmat qiladi. Ilk O’rta asr davrida Sharq musulmon davlatlarida zarb qilingan hamma tangalarga yerli hukmdor o’z nomi bilan birga halifa nomini ham qushib zarb qilgan. Chunki halifa hudoning yerdagi noibi eng oliy diniy va siyosiy hokimiyat ramzi hisoblangan. Agar tangalarda halifaning nomi qayd qilinmagan bo’lsa, demak yerli hokimiyat bilan Amir al - Muminining o’rtasida qandaydir siyosiy nizo borligini va yoki unga qaral emas, mustakil davlat ekanligini kursatadigan asosiy dalil bo’lgan. Numizmatika fani kungor honliklaridan Cevon - Rabdon . (1697-1727), Goldon - Ceren (1727-1745)lar nomi yozilgan va savdo muomalasidan yuritilgan mis pullarning Yorkend Shahrida zarb kilinganligini isbotladi. Ana Shunday pullardan sakkiz donasi muzeyimizning numizmatika fondida saqlanmoqda. O’zbekiston xalqlari tarixi muzeyining numizmatika fondida faqat O’rta Osiyo tangalari saklanibgina kolmay, balki unga qo’shni Afg’oniston, Hindiston, Eron va Sharqiy Turkistonda zarb qilingan tanga pullar ham saqlanmoqda.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. “Tarixiy xotirasiz kelajak” Toshkent 1998yil 2. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat engilmas kuch” Tashkent 2008 yil 3. Elizavetin. G. “Pulnoma” Toshkent 1979 yil 4. Pidaev. Sh. “Tangalar davr ko’zgusi” Toshkent 1984yil 5. To’xtaev. I. “Tangalar tilga kirganda” Toshkent 1989yil 6. To’xtiev. I. “Amir Temur va temuriylarning moliya-pul siyosati” Toshkent 2006 yil 7. Numizmatiki O’zbekistana Toshkent 1990 .

Похожие

Numizmatika fanining maqsad va vazifalari. Antik davr tangalari

Arxivshunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari

Xronologiya va metrologiya fanining maqsad va vazifalari

Paleografiya va epigrafika fanining predmeti,maqsad va vazifalari

Tarixiy o`lkashunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari