Miloddan avvalgi II ming yillikda Yunoniston Krit Miken jamiyati rivojlanishi xususiyati - История - Рефераты

Miloddan avvalgi II ming yillikda Yunoniston Krit Miken jamiyati rivojlanishi xususiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Miloddan avvalgi II ming yillikda Yunoniston Krit Miken jamiyati rivojlanishi xususiyati Reja: 1. Egey dunyosi madaniyati. 2. Miken madaniyati. 3. Gomer davri Yunonistoni. 4. Kiklada madaniyati .

Egey dunyosi madaniyati. Eramizdan av. I-II ming yilliklarda Dunay ortidan yunonlarning keyingi avlodlari Bolqon yarim oroliga bostirib kirdilar.Bu davrda Bolqon yarim orolida va unga yaqin orollarda kariylar, Ieleg va pelasglar yashaganlar. Krit-Miken madaniyati ingiliz arxeologi Artur Evansning (185I—194I) Krit orolida olib borgan arxeologik qazishmalari, G. Shliman (1822—1892)ni Kichik Osiyodagi Xissorlik tepaligida Troya shahri xarobalarini qazib ochishi, Yunoniston janubida Mikena va Tirinf shakarlarini qazishmalari natijasida ma’lum bo‘ldi. Artur Evans Krit orolidagi Knoss saroylarini ochib Kritning afsonaviy podshosi Minoy nomi bilan atalgan ajoyib Minoy ma daniyati manzarasini yaratdi. Bundan tashqari Amoigos, Paros, Sifnos, Siros, Naksos, Tera, Melos, kabi Egey orollaridagi ko'pgina madaniy yodgorliklar ochildi. Natijada eramizdan avalgi ikkinchi ming yillikkacha xalqlar yaratgan va bu xalqlar yutuqlarini ijodiy o ‘zlashtirgan yunonlargacha boMgan axeylaming Miken madaniyati deb atalgan madaniyatini yaxlit ko‘rinishi shakllantirildi. Qadimda Egey havzasida uch madaniy birlik: eng qadimgi Krit yoki Minoy deb nomlangan (er.av.3000— 1200-yiIlar) markazi Krit boMgan orollardagi Kiklad, Bolqon Yunonistonidagi Ellada madaniyatlari mavjud boMgan. Krit madaniyati Krit yoki Minoy madaniyati uch davrga: ilk Minoy (er. a w .3000—2300-2100-yillar), o ‘rta Minoy (2300-2100— 1600-yillar) va soiiggi Minoy (1600—1200-yillar)ga boMinadi 1 . Kritning ilk gullab-yashnash davri va uning Egey dunyosidagi yetakchiligi er. avv. III—II ming yilliklarga to‘g‘ri keladi. Dastlab orolning janubiy, sharqiy qismi rivojlangan. O’rta Minoy davrida Kritda «birinchi saroylar» davri bo’ldi. Knoss, Fest va Malliya kabi shahar markazlari rivojlandi. Krit me’morchiligining kiklad va ellada sivilizatsiyalaridan ajratib turadigan xususiyati bu saroylarni ulug‘vor qurilgani bu saroylardagi nafis freska tasvirlarini yuksak san’at 1 История Древней Греции. Под.ред. В.И.Кузищина. М., 2005. C.21-22.

darajasida boMganidir. Freska tasviriy san’atini gullab-yashnashi «ikkinchi saroylar davriga» (er.av.XVII asr) va so'nggi Minoy davriga to‘g ‘ri keladi. O'rta Minoy davri Kritda taxminlarga ko'ra yer qimirlash natijasida halokat bilan tugallandi er avXVIII asrda Knoss, Fest, Malliya saroylari xarobaga aylandi. Ellik yildan so‘ng Krit yana qayta tiklandi va bu yuksalish er. av. 1400- yiIlarigacha davom etdi. Bu davrda Krit dengizida cheksiz hukmronlik qiladi. Krit Bolqon yarim oroli, Misr, Iberiyaga oily nav vino, zaytun moyini eksport qildi. Misrdan rangli shisha, fayans, Kipr orolidan mis, Suriyadan otash, Liviyadan qimmatbaho metallar va fil suyagi olib kelinadi. Kritning Egey dengizidagi yangi yetakchiligi er av1700-yildan boshlanib Knoss va Festda yangi saroylar qurilib, uning devorlari ajoyib freskalar bilan bezatilgan. Ingliz arxeologi Artur Evans Knoss saroyini 40 yil davomida tekshirdi. Bir necha qavatli saroy Kritdagi eng ulug'vor inshoot edi. U bir necha marta qayta qurilgan bo'lib podsho oilasi istiqomatgohi, rasmiy qarorgoh va xo'jalik inshootlaridan iborat edi. Saroyda ko'plab xona va zal devorlari did bilan bezatilgan. Devoriy tasvirlarda hashamatli kiyingan ayollar va erkaklar, saroy hayoti manzarasi, o'simlik va hayvonlarning real ko'rinishlari yuqori darajadagi badiiy usulda chizilgan. Krit kulolchiligida ham badiiy san’atning nihoyatda yuksak darajada shakllantirilgani ko‘rinadi. Sopol idishlarda tabiatning boy manzaralari mohirona tasvirlanadi. Bunday tasvirlar amforalar (ko‘za), zaytun yog‘i va vino saqlanadigan bo‘yi 2m gacha bo'lgan pifos (xum) lami sirtiga chizilgan. Krit madaniyatini gullab yashnaganligini yana bir dalili Knoss saroyidagi raqqosa tasvirining bizgacha yetib kelgan bir qismidir. Raqqosani go‘zal qaddi-qomatini yuksak noziklikda tasvirlanishidan hayratda qolgan arxeologlar uni shartli «parijlik ayol» deb atadilar.

Knoss saroylaridan topilgan fayans haykalchalarda tasvirlangan kohinlarni uzun yubkada, yalang'och ko‘krak, nozik yelkalarga tushib turgan sochlari tasviri, saroyda hukm surgan nozik didgo'zallik dunyosidan dalolat beradi. Devoriy tasvir-freskalar va Krit xudolar panteonida ayol ma’budalarini oldingi o'ringa turgani ayollarni Krit jamiyati hayotida mavqeini yuqori darajada bo'lganidan dalolat beradi. Bundan tashqari, Gemma va uzuklarda qalqon tutgan ayol, kabutar bilan ma’buda, tog‘ cho‘qqisidagi ma’buda va ikki sher o'rtasidagi ma’buda tasvirlari buning yaqqol misoli bo'ladi. Freskalarda Krit orolining saroy va diniy hayoti tasvi lari: yosh yigit- qizlaming yurishi, gullar orasidan yurib kelayotgan hokimning tasviri, qo'shiq aytib raqs tushayotgan raqqosalar, qo‘lida marosim ko‘zalarini ko'tarib ketayotgan o ‘smirlar, Kritda diniy ramz sanalgan ikki yoqlama bolta — labris ushlagan kohina kabi tasvirlar aks ettirilgan. Kritning ijtimoiy-siyosiy munosabatlari to‘g‘risida hech qanday aniq ma’lumot yo‘q. Taxminlarga ko‘ra o’rta Minoy davrida orolning shimoliy qismida (poytaxti Knoss) mustaqil sulola, boshqasi janubda (poytaxti Fest) hukmronlik qilgan. Hokim oliy kohin vazifasini ham bajaigan. So‘nggi Minoy davrida Kritdagi butun hokimiyat Knoss hokimlari qoiiga o ‘tadi. Siyosiy hokimiyat tuzilishi jihatidan sharq despotiyasiga o ‘xshash boigani ehtimolidan holi emas. Yer davlat mulki boigan. Hunarmandlar, qullar boigani taxmin qilinadi. Kritda qul mehnatidan podsho xo'jaliklarida foydalanilgani, xonaki qulchilik mavjud boigani faraz qilinadi. Jamoa munosabatlarini uzoq mavjud boiganligidan er av III ming yillikka borib taqaladigan Messara vodiysida mavjud boigan guruhiy qabrlar, Vasilikada topilgan ikki qavatli uylar dalolat beradi 2 . Er. av.1450-yillarda ibtidoiy va jangovor axey qabilalari orolga bostirib kirib Kritning siyosiy yetakchiligiga chek qo'ydilar. Egey havzasi ikki asr mobaynida doriyiar kelganlariga qadar axeylar hukmronligi ostida qoldi. 2 Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. Oxford University Press. England I994. P.25-26.

Er av III ming yillik oxirlarida Bolqon Yunonistonida qabilalarning ko'chishi bilan jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida jiddiy o'zgarishlar yuz berdi. Taxminlarga ko‘ra bu vaqtda Sharqiy O’rtayer dengizi qirg‘og‘ida hind- yevropa tillarida so‘zlashuvchi etnik guruhlar paydo boiadi. Er av II ming yillik boshlarida kulolchilikda, kumushga ishlov berish ishlarida, uif-odat, an’analarda O’umladan, uy ichida, pol ostida yoki devor orasida bolalar qabri) yangi jihatlar paydo boiadi. Yangi etnik birliklar eskilari bilan aralashaib yangi moddiy va ma’naviy madaniyatini vujudga keltirdilar. Taxminan, er avXVIII asr oxirlarida Bolqon Yunonistonida mustahkamlangan kichik-kichik qishloqlar ko‘plab paydo boiadi. Qabrlarda metall qurollar uchramaydi. Bolqon Yunonistonini Kritdan (qabrlarda krit ko‘zalari, krit namunasiga taqlid qilib yasalgan sopol buyumlar) boshqa hududlar bilan aloqalar deyarli yo‘q. Miken madaniyati. Er av 1600-yillar atrofida Kritda yuksak rivojlangan madaniyat mavjud boigan paytda Bolqon Yunonistonida jiddiy o ‘zgarishlar yuz berdi. Markaziy va janubiy Yunoniostonda qudratli markaz Mikena shahri va boshqa ilk shaharlar shakllana boshlaydi. Egey havzasida 400 yil davomida bir xil madaniyatni mavjud boiishi uni shartli ravishda «Miken» madaniyati deb atalishiga sabab boidi. Mikena siyosiy markaz sifatida o ‘z hukmronligini keng qamrovda amalga oshira olmadi. Faqat Mikenada olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida Mikena madaniyatiga mansub in shootlar qazib ochilgan. 1876-yilda arxeolog G.Shliman Mikenada qoyaga o ‘yilgan shaxta tipidagi qabrlami topdi. Qabrlarda kumush va oltin bilan bezatilgan bronza (jez) qilichlar, oltin va kumush qadahlar, tilla niqoblar va boshqa buyumlar topildi. Qabr toshlarida ov va jang lavhalari tasvirlangan.

Er av XV asrdan boshlab Mikenada va Yunonistonning boshqa viloyatlarida gumbazli qabrlar rasm bo’la boshladi. Bunday qabrlarda hokimlar dafn qilingan. Mikenadagi mashhur «Agamemnon qabri» hashamatli va ulug‘vor qilib qurilgan. 5 metrgacha balandlikda boigan og’ir eshiklar, usti har biri taxminan 120 tonna keladigan ikki xarsangtosh bilan yopilgan. Qabrlarda ko‘p miqdorda qimmatli buyumlar qurol-yarogiar topilgan. Mikena madaniyatining kulolchilik mahsulotlari Rodos, Kipr, Kichik Osiyo, Misr, Si- tsiliya va Janubiy Italiyaga chiqarilgan. Bolqon Yunonistonida Er.av. 1400- yildan boshlab mustahkamlangan qo‘rg‘onlar (Terin, Mikena, Afina, Fiva, Iolik) paydo boiadi. Mikena san’ati ko‘p jihatdan Krit madaniyati bilan o ‘xshash. Mikena tasviriy san’atida mavhum va o ‘simliklar tasviri, hashamatli kiyingan kishilarni bir xildagi tantanali yurishlar, tasvirlarda statiklik, shartlanganlik hukm suradi. Bu davrda monumental me’morchilik mavjud emas. Diniy tasavurlar to ‘g ‘risida ma’lumotlar juda kam. Diniy rasm-rusmlar gemma va muhrlarda ifodalangan, joylarda diniy tomlmalar mehroblar topilgan. XX asrning 60-yillarida Mikena akropolida (mustahkamlangan qalba) diniy marosimlar bajariladigan markaz topildi. Markazda qoilarini yuqoriga ko‘targan 16 ta loy haykalcha, loydan yasalgan ilonlar va mexrob bor. Muqaddas joy yaqinida turar joy binosi bo’lib, tadqiqotchilarning fikricha bu binoda bosh kohin yashagan. 1953-yil ingliz olimlari Ventris va Chedvik Mikena saroylari buyumlarida sanoq hisob-kitoblar to‘g ‘risida maiumot beradigan loy taxtachalardagi mikena yozuvlarini o'qidilar. Er av 1000 yillikni oxirida Kipr Kichik Osiyodagi panfiliyalik axeylar tomonidan o ‘zlashtiriladi. Er av XIV asrda Kichik Osiyoda Axaya davlati mavjud boigani to‘g‘risida mixxat yozuvlari ma’lumot beradi. Xett manbalarida (XIV—XIII asrlarda) Axaya deb atalgan davlatni tadqiqotchilar Bolqon yarim oroli Kichik Osiyo va Rodos orolida deb turli farazlar qiladilar.

Gomer davri Yunonistoni. Er av XII asr boshida Sharqiy O’rtayer dengizining osiyo qirg‘og‘ida filimstinlar deb atalgan xalqlar o'mashadi. Ularning manzilgohlarida bu yerda ilgari boimagan shu yemihg o ‘zida ishlab chiqarilgan mikena sopol buyumlari ko‘plab topilgan. Bu vaqtda Bolqon Yunonistoniga shimoldan turli qabila guruhlari migratsiyasi boshlanadi. Yodgorliklarda moddiy-ma’naviy madaniyatning tushkunligi ko‘rinadi. Bu vaqtdan, boshlab lekin temir o ‘zlashtirila boshlanadi. Eng avalo, Peloponnes yarim oroli va Kritga doriylar kelib o ‘rnashadilar. Troya urushi to‘g‘risida muammoli fikrlar juda ko‘p. Qadimgi Troya Kichik Osiyoda joylashgan boiib, yer er. av.3000-yillik atrofida bronza asrida o'zlashtiriladi. Lekin bu Troya Mikenadagi shaxta qabrlaridan yosh jihatdan 600 yil katta boigan va Bolqon yarim orolidan kelgan qabilalar tomonidan bosib olinishi mumkin emas edi. Er av1800-yillar atrofida Troya VI qatlami paydo bo’ladi.

Er avXI asrda xo'jalik hayotidagi bir qancha tushkunlikdan so‘ng temir o'zlashtirilib, xo‘jalikning intensiv taraqqiyoti boshlanadi. Kulolchilikda protogeometrik usul shakllanadi. Dafn marosimlari o ‘zgaradi. Endilikda tuproqqa dafn etish o'miga krematsiya qilish (yoqish) rasm boiadi. XI asr oxiridan boshlab Kichik Osiyoning g ‘arbiy qirg‘og‘ida yunon qo‘rg‘onlari paydo boiib, uning aholisi eoliy, ioniy va doriy shevalarida so'zlashadi. Er av XII—VIII asrlarda jamoa tizimidan polis shaklidagi davlat tashkilotiga o ‘tish boshlanadi. Yunonlar oqsoqollar saylab qo‘yiladigan urug‘ jamoasida yashaganlar. Ayrim paytda urugiar biror bir umum masalani yechish uchun kattaroq tashkilot fratriyaga birlashadilar. Gomer poemalariga ko'ra er. av.VIII asrda qadimgi yunon adabiyotining noyob namunalari «Iliada» va «Odisseya» dostonlari ko‘r baxshi Gomer tomonidan yaratildi. Dostonlar Mikena davridagi jang qilayotgan qahramonlar dunyosi tasvirini beradi. Axill qalqoni, finikiya ko'zalarining ajoyib tasvirlari, jangchilaming qurol-aslahalari yunon tarixini arxaik davri to‘g‘risida tasavur hosil qilishga yordam beradi. «Odisseya» va «Iliada» ni o'qiganda yunon jamoasidagi mulkiy tabaqalanishini, urug'chilik munosabatlarini zaiflashganini, basilevlar bilan hokimiyatga intilayotgan ko‘p sonli zodagonlar qatlamini shakllanayotganini kuzatish mumkin. Poemalarda temirchi, tosh teruvchi, duradgor va kema yasovchilar to‘g‘risida hikoya qilinadi. Erkin kishilar bilan bir qatorda qullar ham mehnat qilganlar. Qulchilik hali xonaki shaklda ko‘rinadi. Xo‘jalik natural holatda, xo‘jayin qul bilan yonma- yon jismoniy mehnat qilishdan hali jirkanmaydi. Odisseyning otasi Laert yerga ishlaydi, xotini Penelopa kalava yigiradi, Navsakiya kir yuvadi, Odissey sol, Paris butun bir saroy quradi. Odisseyning xo‘jaligida 50 qul bor. Gomer o‘tmish qaqhramonlarini sharaflab o‘zi yashagan davrning mavjud ijtimoiy tabaqalanishning real tasvirini chizadi. Troyani qamal qiluvchilar bilan yoiboshchi Agamemnon o ‘rtasida unga qarshi norozilik tug‘diruvchi о ‘jar Tersit obrazini kelib chiqishi Olimp xudolariga borib taqaluvchi yo’lboshchi

podsholar bilan oddiy xalq ommasi o ‘rtasidagi yetilib kelayotgan qarama- qarshilik o ‘z aksini topgan. XIX asrdan so‘ng Egey dengizi orollarida ham faol arxeologik qazilma ishlar olib borildi. Ingliz arxeologik ekspeditsiyasi Antikoros orolida bronza davri yodgorliklarini topdi. Shundan so‘ng Melos, Seros, Spornos, Loros, Naksos orollarida arxeologik qazish ishlari olib borildi. 1967-yil arxeologlar Fera oroligidan Akrotir shahrini topishdi. Uni Egey Pompeyasi deb atashgan. 1932-yil yosh yunon arxeologi Spiridan Mrinotos Minos orolining yirik porti Amnissni topdi. U arxeologik ishlarda Strabonning «Geografiya» asaridan keng foydalandi.

Kiklada madaniyati. Kiklada Krit shimolidagi Egey dengizidagi ko‘pgina orollar majmuasidir. Ularni greklar «kikladalar», ya’ni aylana deyishgan. Kiklada madaniyati uch yirik davrga bo’linadi: Qadimgi kiklad davri (2700—2300) O’rta kiklad davri (2300-1500) So'nggi kiklad davri (1500—1100) Kiklada madaniyati bronza davri madaniyati bo’iib orollardan bronzadan yasalgan mehnat qurollari, „sopol buyumlar, zebziynatlar topilgan. Rassomchilikda freska tasvir san’ati yuksak rivojlangan. Eng mashhur freskalar «Ikki ayol jangi» va «antilopalar» tasviridir. Kiklada madaniyati shakllarida Kichik Osiyo orollari muhim ahamiyat kasb etgan.

Adabiyotlar : 1. Xalqaro munosabatlar tarixi va diplomatiyasi. Hammualliflikda, T., 2009. 2. Qadimgi dunyo tarixi. Y.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., I975. Хрестоматия по истории Древней Греции. Под. Ред. Д.П.Каллистова. М., I964. 3. Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под. Ред. С.Л.Утченко. М., I962. 4. Rajabov R. Qadimgi dunyo tarixi. Toshkent 2009. 5. Античная Греция. Под.Ред. Е.С.Голубцовой. М., I983. Т., I-2.

Похожие

Miloddan avvalgi V IV asrlarda yunoniston polis tizimining inqirozi

Eng Qadimgi Yunoniston

Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunonistonning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi

Miloddan avvalgi V-IV ( 5- 4 ) asrlarda Yunonistonning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi

Qadimgi Yunoniston tarixi