Italiya Respublikasi va Sovet davlatlari parchalanishi - История - Рефераты

Italiya Respublikasi va Sovet davlatlari parchalanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Italiya Respublikasi Reja: 1. Tashqi siyosatda Italiya birinchi navbatda G'arb davlatlari integratsiyasini himoya qildi. 2. Sovet davlati va uning parchalanishi

Italiya Respublikasi Fashistik Italiya Ikkinchi jahon urushida fashistlar Germaniya ittifoqchisi sifatida qatnashdi. Biroq urushning oqibati Italiya uchun Germaniya va Yaponiyaga nisbatan o'zgacharoq bo'ldi. Buning sababi — Italiyaning 1943- yildayoq taslim bo'lganligi, Mussolini fashistik dikraturasi ag'darilganligi va yangi hukumat Germaniyaga qarshi urush e'lon qilganligi edi. Ingliz-amerika qo'shinlari Italiyani taslim bo'lishga majbur etgan bo'lsa-da, okkupatsiya tartibi o'rnatmaganlar. Shunday qilib, urush italyan xalqi boshiga katta kulfatlar keltirdi. Chunonchi, Ikkinchi jahon urushi frontlarida 0,5 mln. italiyalik askar halok bo'ldi hamda bedarak yo'qoldi. 3 mln. kishi uy-joyidan ajraldi. 2 mln. kishi ishsiz qoldi. Sanoat ishlab chiqarishi 70 foizga, qishloq xo'jalik ishlab chiqarishi esa 40 foizga kamaydi. Mamlakat milliy boyligining uchdan bir qismini yo'qotdi. 1947-yil 10- fevralda imzolangan Parij tinchlik shartnomasiga ko'ra, Italiya mustamla-kalaridan mahrum bo'ldi. Mamlakat demokratik kuchlari Respublika uchun kurashdilar. Chunki bu davrda Italiyada Konstitut-siyaviy monarxiya tuzumi hukmron edi. Qirol V. Emmanuel HI Mussolinini qo'llab-quwatlab, monarxiya obro'sini to'kkan edi. Bu davrda 3 ta siyosiy partiya mavjud edi. Bular Xristan-demokratik (XDP), Sotsialistik (ISP) va Kommunistik (IKP) partiyalar edi. Ular fashizmga qarshi kurashda faol ishtirok etganliklari tufayli katta obro' qozongan edilar. Ayni paytda XDP ularning ichida eng ta'siri kuchli partiya edi. Shuning uchun ham u parlament saylovida eng ko'p ovoz oldi va koalitsion hukumatni boshqardi. Qirol V. Emmanuel III 1946-yilda o'g'li Umberto II foydasiga taxtdan voz kechgan bo'lsa-da, bu hodisa nurab bo'lgan monarxiyani saqlab qola olmadi. 1946-yilning 2-iyunida davlat tuzumi masalasida, ya'ni Italiyada Konstitutsiyaviy monarxiya tuzumi saqlanib qoladimi yoki u Respublika bo'ladimi, degan masalada referendum o'tkazildi. Unda 12,7 mln. saylovchi Respublika uchun ovoz berdi (10,7 mln. saylovchi esa monarxiya uchun ovoz bergan edi). Shu tariqa, Italiya Respublikasi vujudga keldi.

2-iyun kuni Ta'sis Majlisiga ham saylov o'tkazilgan edi. Unda XDP 35 foiz (8,1 mln.), ISP 20 foiz (4,7 mln.) va IKP 19 foiz (4,3 mln.) ovoz oldi. Yangi tuzilgan koalitsion hukumatni XDP lideri Alchido de Gasperi (1881— 1954) boshqardi va 1953-yil yozigacha hokimiyatda turdi. Bu partiyalar vakillari ishtirokida davlatning yangi Konstitutsiyasi ishlab chiqildi. Kon-stitutsiya 1948- yilning 1-yanvaridan kuchga kirdi. Konstitutsiyaga ko'ra, mamlakat Prezidenti lavozimi joriy etildi. U davlat boshlig'i hisoblanardi va parlament har ikki palatasi (deputatlar palatasi va senat) qo'shma yig'i-lishida 7 yil muddatga saylanar edi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni 5 yil muddatga saylanadigan ikki palatali parlament amalga oshirardi. Deputatlar palatasida eng ko'p o'rinni egallagan partiya hukumat tuzish hukuqiga ega bo'lardi. ' 1948-yilning aprel oyida o'tkazilgan parlament saylovida XDP mutlaq ko'p (12,7 mln.) ovoz oldi. A. de Gasperi endi bir partiyali hukumat tuzdi. Hukumat ichki siyosatda mamlakat iqtisodini rivojlantirishga birinchi darajali masala sifatida qaradi. «Marshall rejasi» ga ko'ra, 1,3 mlrd. dollar miqdorida yordam berilishiga erishdi. U asosan yirik korxonalarni modernizatsiya qilishga va jihozlarni butunlay yangilashga sarflandi. Ayni paytda yuksak taraqqiy etgan davlatlardan patent va litsenziyalar sotib olindi. Qudratli davlat sektori ham vujudga keltirildi. Bu omillar natijasida 50— 60-yillarda mamlakat iqtisodi gurkirab rivojlandi. Iqtisodiy o'sish sur'ati {yilga 10 foiz) jihatidan Yevropada GFR dan so'ng ikkinchi o'ringa chiqdi. Shu tariqa «Italiya mo'jizasi» degan ibora paydo bo'ldi. U dunyoda eng rivojlangan yetti davlatning biriga aylandi. Eksportning o'sishi Italiyaga qarzdan qutulish hamda milliy pul (lira)ning barqarorligiga erishish imkonini berdi. Fuqarolaming turmush farovonligi oshdi. Farog'at davlati qaror topdi. Ish haqi, ijtimoiy sug'urta tizimi, nafaqalar hajmi bo'yicha Italiya dunyoda oldingi o'rinlardan birida turadi.

Tashqi siyosatda Italiya birinchi navbatda G'arb davlatlari integratsiya-sini himoya qildi. 1949-yilning aprel oyida NATOga a'zo bo'ldi. Bu bilan 1947-yilda imzolangan Parij tinchlik shartnomasi majburiyatlari o'z kuchini yo'qotdi. 1950- yilning 27-yanvarida AQSH bilan «Mudofaa maqsadlarida o'zaro yordam to'g'risida» bitim imzolandi. Mamlakat hududida AQSH harbiy bazasi qurildi. GFR ning NATO ga qabul qilinishini qo'llab-quwatladi. 1957-yilda Fransiya va GFR bilan «Qurol-yarog'larni standartlashtirish va yangi qurollarni yaratish yo'lida birgalikda harakat qilish to'g'risida» shartnoma imzoladi. Italiya Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatining faol tash-kilotchilaridan biri bo'ldi. Bugungi kunda yuqorida nomlari sanab o'tilgan tashkilotlar ishida faol qatnashib kelmoqda. Andijon viloyati Kuyganyor shahrida italiyaliklar bilan hamkorlikda tashkil etilgan tomat pastasi zavodi o'z mahsulotlarini xorijga eksport qilmoqda. Farg'ona viloyati yog'-moy kombinatida italyan atir sovunlarini ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. 1997-yil mayida Italiya Respublikasi Prezidenti Luidji Skalfaro rasmiy tashrif bilan O'zbekistonda bo'ldi. I. A. Karimov bilan muzokaralar olib borib, O'zbekiston Respublikasi va Italiya Respublikasi o'rtasidagi o'zaro munosabatlar tamoyillari haqida Deklaratsiya, iqtisodiy, madaniy ilmiy va turizm bo'yicha hamkorlik haqida bitimlar imzolandi. O'zbekistonga ko'plab Italiya yengil sanoat mahsulotlari, jihozlari keltirilmoqda. Italiya bilan O'zbekiston o'rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar yildan-yilga o'sib bormoqda.

Sovet davlati va uning parchalanishi SSSR fashistlar Germaniyasini mag'lubiyatga uchratishda asosiy rol o'ynaydi. Biroq g'alaba katta talafotlar hisobiga qo'lga kiritildi. Chunonchi, SSSR ning 27 mln. fuqarosi halok bo'ldi. Halok bo'lganlarning 11,5 mln. ga yaqini askarlar edi. Bundan tashqari, SSSR milliy boyligining uchdan bir qismini yo'qotdi. Sanoatning xalq iste'moli mahsulotlari ishlab chiqarish sohasi keskin kamaydi. Qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi urushdan awalgi darajaga nisbatan 40% foizga kamaydi. Endi sovet davlati oldida mamlakat xo'jaligini tiklash vazifasi turar edi. Shu maqsadda SSSR Oliy Soveti xalq xo'jaligini rivojlantirishning to'rtinchi besh yillik rejasini qabul qildi. Qattiq markazlashtirilgan rahbarlik hamda SSSR tarkibidagi xalqlarning fidokorona mehnati tufayli sanoat ishlab chiqarishi hajmi 1950-yilda urushdan oldingi darajadan oshib ketdi (73 foizga). Ayni paytda sanoatning tez sur'atlar bilan rivojlanishida mamlakat qamoqxonalarida saqlanayotgan ko'p millionli sovet tutqinlarining hamda 1,5 mln. nemis, 0,5 mln. yapon harbiy asirlarining tekin mehnati, Germaniyadan undirilgan 4,3 mlrd. dollar hajmidagi tovon, shuningdek kapital mablag' asosiy qismining sanoatga yo'naltirilganligi ham katta rol o'ynadi. Urushdan keyingi yillarda yana o'zgacha fikrlov-chi kishilarni qatag'on qilish boshlandi. O'zgacha fikrlovchilarni qatag'on qilish — totalitar sotsia-lizmning yo'ldoshidir. Chunki totalitar sotsializm — kuchga hamda yolg'on aqidalarga asoslanadigan jamiyat. Biroq har bir davrda totalitar sotsializm himoyachilari qatag'on boshlash uchun bahona sifatida nimanidir asos qilib oladilar. Urushdan keyingi qatag'onlarda ham shunday qilindi. Xo'sh, bu safargi qatag'onga nimalar asos qilib olindi? Sovet ziyolilari urushdan keyin chuqur iqtisodiy va siyosiy islohotlar o'tkazilishiga umid qildilar. Ularning ma'lum qismi SSSR da ham, G'arbdagi kabi, erkin jamiyat qaror topishini istardilar. Ayni paytda bunday chuqur o'zgarishlarga islohotlar yo'li bilan erishishni taklif ham etganlar. BMT ning 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan

«Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi» ni SSSR ham imzolagani ularda bunday umidni paydo qilgan edi. Iqtisodiy islohotlar borasida ziyolilarning bir qismi korxonalar o'rtasida raqobat sharoitini vujudga keltirishni, hissadorlik jamiyatlarini tuzishni, davlat ta'minotini bekor qilishni, xususiy savdoni yo'lga qo'yishni, erkin narx joriy etilishini, kolxozlar mol-mulkini va ularga berilgan yerlarni oilalarga bo'lib berish yo'li bilan kolxozlarni amalda tugatishni taklif etdilar. Siyosiy sohada esa muqobil saylov, rahbarlikka saylanuvchilarning vakolat muddati cheklanishi, milliy (aslida mustamlaka) respublikalarda esa ularning huquqlarini kengaytirish haqidagi takliflarni ilgari surdilar. Biroq SSSR rahbariyati bu takliflarni sotsializimni ichdan qo'porish, taklif mualliflarini esa sotsializmga qarshi unsurlar, deb baholadi. Bu esa yangi qatag'onlar kompaniyasining boshlanishiga turtki bo'ldi. Natijada ziyolilarning minglab ilg'or qismi, partiya-sovet xodimlari, respublikalar-ning milliy kadrlari qatag'onga uchradi. O'zbekistonliklar ham bu qatag'ondan chetda qolmadi. Xususan, 1951-yilda mustabid tuzumning tayanchi bo'lmish xavfsizlik xizmati go'yo res-publika «Yozuvchilar uyushmasi» da va ayrim matbuot organlarida «uya qurgan» 12 kishidan iborat «sovetlarga qarshi millatchi guruh» ni «fosh» etdi. Davlat xavfsizlik xizmatining ushbu «faoliyati» natijasida yozuvchi va shoirlar Shukrallo, Shuhrat, Shayxzoda, adabiyotshunos olim H. Sulay-mon qamoqqa olindi va sovetlarga qarshi millatchilik faoliyatida ayblanib, 25 yilga hukm qilindilar. SSSR da 1930—1953-yillar oralig'ida jami 3,8 mln. ga yaqin kishi qatag'on etildi. Ulardan 800 mingga yaqini otib tashlandi. O'zbekistonda 1937—1953- yillarda 100 ming kishi qatag'on etildi. Ularning 15 minggi otib tashlangan. Islom Karimov Toshkentdagi «Shahidlar Xotirasi» yodgorlik majmuasining ochilishi marosimida bu dahshatli holatni ta'riflab, «zulm va zo'ravonlikka qurilgan mustabid, beshafqat tuzum davrida o'zligini, millat qadr-qimmatini teran anglagan, ijtimoiy-siyosiy ongi yuksak, xalqni uyg'otishga, xalqni boshqarishga qodir

bo'lgan, ma'rifat va ma'naviyat yo'lida fidoiylik ko'rsatgan barcha aql-zakovat sohiblarining...» qancha-qanchala-ri jismonan yo'q qilinganligini ta'kidlagandi. To'g'ri, 1953-yilda I. Stalin vafot etgach, turli yillarda qatag'on etilganlar oqlandi. Biroq mustaqil fikrlovchi shaxslarni qatag'on qilish I. Stalin davridagidek ommaviy va qonli tusda bo'lmagan bo'lsa-da, 70—80-yillarda ham davom etdi. Ular yakka-yakka tartibda ta'qib etildi. Ular ustidan turli jinoiy ishlar uyushtirildi va majburan rahiy kasalliklar kasalxonalariga yotqizildi. Dunyo jamoatchiligiga taniqli bo'lganlar uy qamog'ida yoki badarg'ada saqlandi. Ba'zilar mamlakatdan chiqarib yuborildi. I. Stalin vafotidan so'ng rahbarlik lavozimini N. Xrushyov egalladi. U 1956- yilda bo'lib o'tgan KPSS ning XX syezdida I. Stalin shaxsiga sig'inish va uning oqibatlarini qattiq qoraladi. Mamlakatning ilg'or qismi chuqur iqtisodiy va siyosiy o'zgarishlar amalga oshadi, deb yana bir bor umid bilan qaray boshladi. Biroq ularning umidlari oqlanmadi. Mamlakatda stalinizm yangi ko'rinishda davom etaverdi. KPSS ning 1959-yilda bo'lib o'tgan navbatdan tashqari XXI syezdi SSSR da sotsializm «to'la va uzil-kesil g'alaba qozondi», degan xulosaga keldi. Bunga mamlakat iqtisodiy taraqqiyotida ro'y bergan sezilarli ijobiy yutuqlar asos qilib olindi. Aslida bu kommunistlarning navbatdagi xomxayollari edi. Sovet davlatining keyingi butun taraqqiyoti buni tasdiqladi. Biroq 1959-yildan boshlab bu xomxayol hodisa ulkan tarixiy g'alaba, deb talqin etildi. Bu jozibador xulosa sovet rahbariyati tomonidan yanada xomxayol bo'lgan boshqa xulosa ilgari surilishiga asos bo'ldi. Bu — SSSR ning endi kommunistik jamiyat qurilishi keng avj oldirilgan davrga qadam qo'yganligi haqidagi xulosa edi. Va, nihoyat, KPSS ning XXII syezdida (1961-yil) KPSS ning yangi dasturi — Kommunizm qurish dasturi qabul qilindi.

Xo'sh, kommunistlar fikricha, kommunizm qanday jamiyat edi? Birinchidan, bu — ishlab chiqarish vositalari to'la umumxalq (aslida davlat) mulki bo'lgan jamiyat edi. Ikkinchidan, bu — jamiyatning barcha a'zolari ijtimoiy jihatdan batamom teng bo'lgan sinfsiz jamiyat edi. Uchinchidan, bu — ijtimoiy boylikning barcha manbalar mo'1-ko'l bo'lgan, to'lib-toshib turadigan va, natijada, har kim qobiliyatiga yarasha ishlaydigan, lekin jamiyat boyligidan har kim ehtiyojiga yarasha ulush oladigan jamiyat edi. To'rtinchidan, bu — mehnat qilish hamma uchun birinchi hayotiy ehtiyoj, anglangan zaruriyat bo'lib qoladigan jamiyat edi. Dasturda kommunizm qurish uchun quyidagi 3 ta ulkan vazifani bajarish zarurligi ta'kidlandi: — kommunizmning moddiy-texnika bazasini yaratish; — yangi ijtimoiy munosabatlarni vujudga keltirish; — yangi kishini tarbiyalash. KPSS dasturida bundan-da badtarroq xomxayol orzular ilgari surildi. Chunonchi: a) 1960—1970-yillar oralig'idagi o'n yil ichida iqtisodiy taraq-qiyotda AQSH ga yetib olish va undan o'zib ketish; b) 1970—1980-yillar oralig'idagi o'n yil ichida kommunizmning moddiy-texnika bazasini yaratish. Vaqt tez orada KPSS va sovet davlati rahbariyati ilgari surgan yuqoridagi vazifalar xomxayol ekanligini tasdiqlay boshladi. Bu esa oliy rahbariyat o'rtasida ziddiyatlarni kuchaytirdi. Buning oqibatida 1964-yilda N. Xrushyov vazifasidan olib tashlandi. Hokimiyat L. I. Brejnev qo'liga o'tdi. Uning davrida iqtisodiy islohot o'tkazilishiga urinildi. Biroq bu islohot mamlakat iqtisodiyotini tubdan qayta qurishni anglatmas edi. Mafkura iqtisodiyotni chulg'ab olgan bir sharoitda bu tabiiy hoi edi. Chunki qotib qolgan, hayotdan orqada qolgan kommunistik mafkura har qanday tub islohotni sotsializm asoslariga zarba deb baholardi. KPSS ning kommunizm qurish rejasi barbod bo'lgach, L. I. Brejnev KPSS ning XXIV syezdida (1971-yil) «rivojlangan sotsializm» nazariyasini ilgari surdi. Bu nazariyada kommunizm uzoq kelajakda quriladigan jamiyat, deb izohlandi.

Ungacha jamiyat sotsializm va kommunizm oralig'ida rivoj langan sotsializm bosqichini bosib o'tishi lozimligi «asoslandi». Hayot, vaqt bu nazariyaning ham soxta ekanligini tasdiqladi. SSSR ning iqtisodiy taraqqiyoti borgan sari pasaya boshladi va unda turg'unlik holati vujudga keldi. Buning asosiy sababi ma'muriy-buyruq-bozlikka asoslangan iqtisodiyotning ilmiy-texnika inqilobi natijalarini qabul qila olmaganligi bo'ldi. Natijada bu iqtisodiyot katta xarajat talab etadigan va kam samara keltiradigan iqtisodiyotga aylanib qoldi. 1982-yilda L. Brejnev vafot etgach, qisqa vaqt ichida yana ikki rahbar almashdi. Bular Yu. An dropov va N. Chernenko edilar. Ularning har ikkisi ham og'ir kasal edilar. Biroq davlat qonunga bo'ysunmaydigan jamiyatda og'ir kasal kishilarning hokimiyat tepasiga kelib qolishi tabiiy holdir. Nihoyat, 1985-yil mart oyida M. S. Gorbachyov KPSS ning Bosh koti-bi lavozimini egalladi. Shu yilning aprel oyida u qayta qurish va mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish dasturini ilgari surdi. Unga ko'ra, 15 yil ichida (1985—2000) SSSR ning iqtisodiy qudrati 2 baravar ortishi, ya'ni 15 yil ichida sovet davlati yashab kelayotgan 70 yil davomida erishilgan darajaga teng iqtisodiy qudrat yaratilishi kerak edi. Jadallashtirish dasturining amalga oshishi 3 omilga tayanar edi. Bular: — korxonalar mustaqilligini kengaytirib, ularni xo'jalik hisobiga va o'zini o'zi mablag' bilan ta'minlashga o'tkazish; — mehnatning mazmuni va xarakterida, odamlarning moddiy va ma'naviy turmush sharoitlarida chuqur o'zgarishlar qilish, samaradorlikka qarab haq to'lash; — oshkoralik, ya'ni siyosat, ijtimoiy va mafkuraviy muassasalar tizimini faollashtirish. Aslida jadallashtirish dasturi ham KPSS va Sovet davlati rahbariyati-ning yana bir xomxayol, orzusi bo'lib chiqdi. Chunki iqtisodiyotda bozor munosabatlarisiz bu vazifalarni amalga oshirib bo'lmas edi. Buning ustiga SSSR aholisi ongi yangi — bozor iqtisodiyotini qabul qilishga tayyor emas edi. 1988-

yildan boshlab qishloq xo'jaligi, 1990-yildan boshlab esa sanoat ishlab chiqarishi pasaya boshladi. Budjet taqchilligi 100 mlrd. so'mdan ortdi. Davlatning oltin zaxirasi 6 yilda (1985—1991) 10 baravar kamaydi va u atiga 240 tonnaga tushib qoldi. Aholining turmush darajasi shiddat bilan pasaya boshladi. Shunday sharoitda M. S. Gorbachyov «insonparvar, demokratik sotsializm» qurilishini e'lon qildi. Biroq endi uning cho'pchaklariga deyarli hech kim ishonmay qo'ydi. Ittifoq davlati oliy rahbariyati va organlari aholi ko'z o'ngida obro'-e'tiborini, ishonchni yo'qotib qo'ydi. M. S. Gorbachyovning siyosati tarixga «qayta qurish» siyosati nomi bilan kirgan. Bu qayta qurish mamlakat siyosiy hayotiga ham taalluqli edi. 1988-yilda KPSS ning XIX Butunittifoq konferensiyasi qarori asosida qonun chiqaruvchi yangi oliy hokimiyat organi — SSSR Xalq deputatlari syezdi tuzildi. Yangi oliy lavozim — SSSR Oliy Soveti raisi — joriy etildi. 1989-yilning mart oyida chaqirilgan SSSR halq deputatlari 1 syezdida KPSS MK Bosh sekretari M. S. Gorbachyov ayni paytda SSSR Oliy Soveti raisi etib saylandi. Binobarin, siyosiy islohot tugab borayotgan KPSS ning rahbarlik rolini saqlab qolishga ham xizmat qilishi lozim edi. Mamlakatda senzura deyarli olib tashlandi. Biroq bular mavjud tuzumni saqlab qola olmadi. Bu davrda qator respublikalarda mavjud davlat hokimiyati organlariga parallel ravishda yangi hokimiyat organlari ham vujudga keldi. Ko'ppartiyaviylik reallikka aylanib ulgurdi. Ularning ayrimlari KPSS bilan raqobatlasha boshladi ham. Aksariyati sovet modelidagi sotsializmni, KPSS ning davlat hokimiyatiga bo'lgan monopol huquqini inkor etdi. Ayni paytda KPSSning o'zida ham 3 oqimga bo'linish yuz berdi. Boltiqbo'yi respublikalari kommunistik partiyalari 1989— 1990-yillar davomida KPSS tarkibidan ajralib chiqdi. Shu tariqa SSSR da jamiyat hayotining hamma jabhalarida inqiroz kuchaya bordi. Bu hoi milliy res publikalarda aholi milliy ongining uyg'onishiga qulay sharoit yaratdi.

Endi ularda mustaqillikka intilish tobora kuchaydi. Boltiqbo'yi respublikalari «Davlat suvereniteti to'g'risida deklaratsiya» qabul qildilar. O'zbekistonda prezidentlik lavozimi joriy etildi. Shunday sharoitda Markaz milliy nizolar keltirib chiqarish yo'li bilan SSSR ni saqlab qolishga urindi. 1988-yildan boshlab Armaniston va Ozarbayjon o'rtasida Tog'li Qorabog' masalasida munosabatlar keskinlashdi. 1989-yilda Farg'ona, 1990-yilda O'sh, 1991-yilda Gruziya — Abxaziya, Gruziya — Janubiy Osetiya qonli voqealari keltirib chiqarildi. Ayni paytda M. S. Gorbachyov va Rossiya rahbari B. Yelsin o'rtasida hokimiyat uchun kurash kuchaydi. SSSR ning yagona totalitar davlat sifatida saqlanib turishida KPSS ning roli beqiyos katta bo'lgan-ligiga SSSR ning 70-yillik tarixi guvoh. Biroq qayta qurish yillarida KPSS obro'si bgrgan sari yo'qolib bordi. Partiyada poraxo'rlik va korrupsiya kuchaydi. Demokratik kuchlar hatto SSSR Kon-stitutsiyasiga yozib qo'yilgan KPSS ning rahbarlik roli haqidagi qoidaning chiqarib tashlanishiga erishdilar (1990-yilda). Shunday sharoitda yangi la vozim — SSSR Prezidenti lavozimi joriy etildi. 1990-yilning mart oyida SSSR Xalq deputatlari HI syezdi M. S. Gorbachyovni SSSR Prezidenti etib sayladi. M. S. Gorbachyovning maqsadi SSSR ni qanday bo'lmasin saqlab qolish edi. Chunki u o'zi boshlagan islohot SSSR ni qulatishi mumkinligini aslo xayoliga keltirmagan edi. Endi u yangi ittifoq shartnomasi imzolanishi uchun bor kuchi bilan harakat qila boshladi. M. S. Gorbachyov 1991-yilning aprel oyidan boshlab 9-respublika rahbari bilan yangi ittifoq shartnomasi xususida to'g'ridan-to'g'ri muzokara o'tkaza boshladi. Va, nihoyat, 1991-yilning avgust oyida barcha tomonlarni qoniqtiruvchi «Mustaqil Respublikalar Ittifoqi» haqidagi shartnoma loyihasini ishlab chiqishga erishildi. Unga ko'ra, Markaz endilikda boshqaruvchilik maqomini yo'qotar va u asosan muvofiqlashtirish vazifasi bilan shug'ullanar edi. Markaz ixtiyoriga mudofaa, moliya, ichki ishlar, qisman soliq va ijtimoiy siyosat masalalari qoldirildi, xolos.

Ayni paytda rus tili davlat tili maqomini yo'qotib, millat-lararo muloqot tiliga aylanardi. Shartnomani imzolash 1991-yil 22-avgustga belgilandi. Biroq real hoki- miyatni qo'ldan chiqarishni istamagan kuchlar 18-avgustdan 19-avgustga o'tar kechasi davlat to'ntarishi qilishga urindilar. Ular GKCHP (Favqulotda Holat Davlat Qo'mitasi) tuzdilar. Qrimda dam olayotgan M. S. Gorbachyov hokimiyatdan chetlatildi. GKCHP ga SSSR vitse-prezidenti G. Yanayev rahbarlik qildi. GKCHP SSSR ning ba'zi hududlarida favqulodda holat joriy etdi. SSSR ning 1977-yilgi Konstitutsiyasiga zid ravishda tuzilgan davlat organlari bekor qilinishi, muxolif partiyalar faoliyati to'xtatilganligi, mitinglar va namoyishlar o'tkazish man etilganligi, ommaviy axborot vosi-talari nazoratga olinganligi e'lon qilindi. Noyabr oyida B. Yelsin Rossiya Federatsiyasi hududida KPSS faoliyatini taqiqlash haqida farmon chiqardi. Shu tariqa KPSS yagona siyosiy tashkilot sifatida barham topdi. KPSS MK Bosh sekretari lavozimidan voz kechgan M. S. Gorbachyov SSSR ni saqlab qolish uchun harakat qila boshladi. Biroq u hech narsaga erisha olmadi. 1922-yilning 30 dekabrida SSSR ni tuzgan 3 davlat — Rossiya Federatsiyasi, Ukraina va Belorusiya rahbarlari 1991-yilning 8-dekabr kuni SSSR tarqatilganligini e'lon qildilar hamda Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi (MDH) tuzilganligi haqidagi bitimni imzoladilar. Bu bitim tarixga «Belovej bitimi» nomi bilan kirdi. Shu tariqa SSSR parchalanib ketdi. 21-dekabr kuni yana 8 respublika (Ozarbayjon, Armaniston, Qozog'iston, Qirg'iziston, O'zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston va Moldova) ham bu bitimni imzoladilar. 25-dekabr kuni M. S. Gorbachyov SSSR Prezidenti lavozimidan iste'fo berdi. 1996-yilgi saylovlarda B. Yelsin qiyinchilik bilan g'alaba qildi. U bozor iqtisodiga o'tishni «yosh islohotchilar» (Chubays) qo'li bilan jadallashtirishga harakat qildi. Lekin 1998-yilda budjetni hayotga tatbiq etishning iloji bo'lmadi. B. Yelsin Chernomirdin o'rniga Bosh vazir etib S. Kiriyenkoni tayinladi. Lekin ahvol o'nglanmadi. 1998-yil santyabrda keksa siyosatchi Ye. Primakov Bosh vazir etib tayinlandi. 1999-yil ishlab chiqarish biroz jonlansa-di, yangi bozor iqtisodi tartiblari o'rnatilmadi. 1999-yil may oyida Ye. Primakov ishdan olinib

dumaparast V. Stepashin hukumat boshlig'i qilib tayinlandi. Moskva meri Yu. Lujkov «kapitalizmchasiga ishlash, ammo sotsializmchasiga taqsimlash» shiori bilan chiqdi. Shunday og'ir sharoitda B. Yelsin hokimiyatga munosib nomzod izladi va 1999-yil avgustida V. Putin hukumat boshlig'i qilib tayinlandi. Kossiya Prezidenti V. Putin va O'zbekiston Prezidenti I. Karimov Moskva va Toshkentda bir necha bor uchrashdilar. 2005-yil iyun oyida Islom Karimov Moskvada bo'ldi. Rossiya bilan O'zbekiston o'rtasidagi savdo 2004-yilda 1 mlrd. 641 mln. dollardan oshdi. O'zaro iqtisodiy aloqalarni yanada jadallashtirish masalalari kelishib olindi. Shuningdek Rossiya Shanxay hamkorlik tashkilotida qatnashib, belgilangan vazifalarni amalga oshirishda faol ishtirok etmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat, T., «O‘zbekiston» 1992 y. 2. O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi, T., «O‘zbekiston» 1992 y. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi qonuni», T., «O‘zbekiston», 1992 y. 4. Ismoilov R., Sholomitskiy Y., O‘zbekistonda fizkultura tarixi, o‘quv qo‘llanma, T., «O‘qituvchi», 1969 y. 5. O‘zbekiston tarixi va madaniyati, T., «O‘qituvchi», 1992 yil. 6. Jismoniy tarbiya tarixi, darslik (tarjima) T., «O‘qituvchi» 1968 y.

Похожие

Amerika va Yevropa davlatlari

Italiya muzeylari

Ellin davlatlari

Makedoniyalik Aleksandr davlatining vujudga kelishi va parchalanishi

Qadimgi Baqtriya Xorazm va Sug‘diyona davlatlari