Birinchi jahon urushidan so’ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1919–1939 yy.) - История - Рефераты

Birinchi jahon urushidan so’ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1919–1939 yy.)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

34 KB

Birinchi jahon urushidan so’ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1919–1939 yy.) Reja: 1. Dunyoda birinchi jahon urushidan keyingi kuchlar taqsimoti. 2. Parij va Vashington konferensiyalari. 3. Versal - Vashington shartnomalaridan keyin xalqaro munosabatlardagi ziddiyatlar. 4. Jaxon iqtisodiy inqirozi davrida xalqaro munosabat. 5. Ikkinchi jahon urushi arafasidagi xalqaro munosabatlar

Birinchi jaxon urushdan keyingi davr bo‘yicha kuchlar taqsimoti bir qator ziddiyatlarni keltirib chiqardi. AQSh dunyo sahnasida birinchi bo‘lishga astoydil intilar va Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya kabi raqobatchilari ustidan g‘alaba qilishga xarakat qilar edi. Britaniya urushdan keyin ham o‘z qudratini yo‘qotmadi. Germaniya unga dengiz va jaxon bozorida raqobat qilishdan to‘xtadi. Yaqin Sharqda Angliya Turk imperiyasini nazorat qilib turadi. Bu davrda Fransiyaning ham alohida o‘rni bor eda. Fransuz premer ministri aktida marshal Fosh tarqatishga shoshmayotgan 2 milionli armiya turgan edi. Klemanso diplomatiyasi yevropada Germaniya emas, Fransiyani gegemonligining ta'minlashdan iborat edi. Italiya Yaponiyaning bu masalada o‘z fikriga ega edilar. Urushdan keyingi xalqaro munosabatlar Parij tinchlik konferensiyasida (18 yanvar) Vashington konferenyiyasida tamom bo‘ldi. Parij konferensiyasi 27 davlat namoyondalari ishtirok etdilar. Uni «ochiq diplomatiya» misolida o‘tkazildi deyish mumkin. Konferensiyaga qatnashish uchun mingdan ortiq delegatlar kelishdi. Rossiya va Germaniyadan xech kim qatnashmadi. Konferensiyaga urushdan keyingi ishlar muxokamasini qilishdi lekin asosiy masala Germaniya taqdiri bilan bog‘liq edi. 1919 yil 28iyunda Germaniya davlati namoyondalari Versal saroyi oynali zalida urushdan keyingi asosiy xujjatlar bo‘lgan t inchlik shartnomasiga imzo chekdilar. Tinchlik shartnomasi Germaniyasi ittifoqchilari bo‘lgan Bolgariya, Turkiya, Avstriya, Vengriya davlatlarini ham tuzildi. Shartnomada taraqqiyotning muqaddas missiyasi ya'ni xali o‘zini mustaqil boshqara olmaydigan davlatlarga yordam qo‘lini cho‘zish masalasiga ham aloxida e'tibor berildi. Versal shartnomasiga ko‘ra Germaniya hududining sakkizdan bir qism qismini va aholisining o‘n ikkidan bir qismini yo‘qotdi. Shuningdek Germaniya, Polsha, Chexoslavakiya, Lyuksemburg mustaqilligini tan oldi. Avstriya musstaqilligini qattiq xurmat qilish kerakligi ta'kidlandi. Germaniya koloniyalari Fransiya, Yaponiya, Portugaliya, Buyuk Britaniya, Belgiya davlatlari tomonidan bo‘lib olindi. Germaniya urush va barcha oqibatlarni sababchisi deb topildi. Shunday bir vaziyatda Amerika diplomatiyasi Vashingtonda qurollanishni to‘xtatish va «Uzoq sharq» Tinch okeanidagi

muammolarni xal etish to‘g‘risida xalqaro konferensiya chaqirish taklifi bilan chiqdi. 1921 yil 12 noyabrda ochilgan Vashington konferensiyasi to‘qqiz davlat: AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Gollandiya, Portugaliya, Xitoy davlatlari taklif qilindi. RSFSR va Uzoq Sharq Respublikalari taklif qilinmadi. Konferensiya davomida xalqaro munosabatlarning keyingi yillarda ta'sir qiluvchi bir necha kelishuvlar imzolandi. Shuningdek 1921 yil 13 dekabrda AQSh, Buyuk Britaniya, Fransiya va Yaponiya davlatlari a'zolari to‘rt davlat Traktatini tuzdilar. 1922 yil 6 fevralda Yaponiya, Britaniya, Fransiya, AQSh, Italiya mudofa kuchlari birlashib besh davlat Traktatiga qo‘l qo‘ydilar. Ular birgalikda xarbiy dengiz ittifoqining tuzishdi. Vashington konferensiyasi eng axamiyatga molik bo‘lgan Xitoy muammosi bilan tanishib chiqdi. Uzoq Sharq Respublikalari chet el davlatlaridan shartnomalarning tezroq bajarishga chaqira boshladi. 1922 yilda janubiy Sibirdan Yapon askarlari olib chiqib ketildi. 1921 yilda ingliz-sovet shartnomasi buzilganligi uchun savdo aloqalarining buzganligi uchun chetlatildi. 1921 yil 6 may vaqtincha bitim tuzildi Germaniya xukumati bilan sovet elchisi Berlinda bitim tuzdi. Undan keyin Germaniya va Britaniya davlatlari bitim tuzishdi. Ikkinchi jaxon urushi xalqaro munosabatlarni izdan chiqardi. 1929-1933 yillardagi xalqaro inqiroz g‘olib davlatlarga ham qiyinchilik tug‘dirdi. Inqiroz so‘ngida yevropada kuchlar nisbatan o‘zgardi. Germaniya o‘z mustaqilligini mustaxkamlab iqtisodiyotini biroz yuksaltirishga erishdi. yevropada Amerika Qo‘shma Shtatlarining ta'siri kuchaydi. Shu yillarda davlatlar xarbiy flotni qurollantirishga e'tiborni kuchaytirdi. 1930 yil yanvar-aprel oylarida Londonda xarbiy dengiz flotini qurollantirish bo‘yicha AQSh, Britaniya va Yaponiya davlatlari o‘rtasida konferensiya bo‘lib

o‘tdi. Unda Amerika Qo‘shma Shtatlari, Buyuk Britaniya va Yaponiya davlatlari xarbiy dengiz kuchlarini qaytadan ko‘rib chiqdilar. Fransiya davlati 30-yillar boshida Germaniya bilan yaqinlashishga xarakat qildi. Lekin bu amalga oshmadi. Chunki Germaniya siyosati o‘ziga xos bo‘lib, boshqa mamlakatlar bilan chiqisha olmas edi. 1932 yilning 2-fevralida Jenevada qurolsizlanish bo‘yicha xalqaro konferansiya o‘tkazildi. Konferensiyada Germaniya xalqaro xavfsilik va tenglikni ta'minlash maqsadida hamma davlat uchun betaraf davlat sifatida xarbiy iqtisodiyotini yuksaltirish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu narsa xalqaro hamjamiyat tomonidan Germaniyaga qurollanish uchun rasman ruxsat berilganligini bildiradi. Iqtisodiy inqiroz davrida Tinch okeani va Uzoq sharq dengiz yo‘llari uchun kurash kuchaydi. 1931-1932 yillarda Yaponiya shimoliy-sharqiy Xitoy (Manjuriya) xududini bosib oldi. Xalqaro tashkilotlar bu bosqinchilikka e'tibor bermadilar. 1933 yillarda Yaponiya xalqaro milliy kengashidan rasman chiqqanligini ma'lum qildi. Shunday qilib Yaponiyaning Xitoyga nisbatan bosqinchilik siyosati yangi urush o‘chog‘ini yuzaga keltiradi. Germaniya davlatiga Gitler boshchiligidagi milliy sotsialistki partiyaning rahbarlik qilishi xalqaro munosabatlarini keskinlashtirdi. 1933 yilning oktyabr oyida Germaniya ham milliy kengashdan chiqdi. Shu yilning mart oyida Germaniya xarbiy asirlarga umumiy avf e'lon qildi. Iyun oyida esa Angliya bilan dengiz xarbiy kuchlarni rivojlantirish bo‘yicha shartnoma tuzdi. Aksiga olib AQSh va Angliya singari yirik davlatlar ham Germaniyaning xarbiy-iqtisodiy yuksalishiga qarshilik ko‘rsatmadi. 1935 yilda Germaniyadagi Saar viloyati xarbiy-iqtisodiy soxaga qaratilgan maxsus xududga aylantirildi. Betaraflik siyosati Germaniya, Italiya va Yaponiyani yevropada urushga tayorlanayotgan Germaniyaga nisbatan xayrixoxlik munosabatlariga olib keldi. 1936 yilning bahorida Italiya Efiopiyani bosib oldi. Shu yilning martida Germaniya qo‘shinlari Reyn yerlari kiritildi. Bu xolatlar xech kim tomonidan

e'tirozga uchramadi. 1936-1939 yillar Ispaniyada ro‘y bergan grajdanlar urishi Germaniya va Italiya davlatlarining noqonuniy aralashuvi bilan o‘z mazmunini o‘zga o‘gartirdi va yerda Franko boshchiligida fashistlar rejimi o‘rnatilda. 1937 yilning yozida Yaponiya Xitoyga nisbatan bosqinchilik siyosatini kengaytirdi. Natijada Pekin, Tyanszin va shimoliy xududlarni bosib oldi. 1937 yilning avgustida Xitoyning eng katta shaxari Shanxay Yaponiya qo‘shinlari tomonidan zabt etildi va Markaziy Xitoyni butunlay bo‘ysindirish uchun harakat boshlandi. Shunday qilib uchta bosqinchi davlat Germaniya, Italiya va Yaponiya 1937 yilning noyabrida dunyoni bo‘lib olishning yangi rejasi bo‘yicha kelishib oldilar. 1938 yilning martida Germaniya Avstriyani bosib oldi. Ertasi kuni Avstriyaning Germaniya tomonidan qo‘yilgan yangi kansleri Zeyss Avstriya va Germaniya birlashganligini e'lon qildi. 1938 yilning aprelida Angliya, Fransiya va AQSh diplomatlari Vena shaxrida to‘plandilar. Asosiy masala fashistlar-germaniyasiga qarshi birlashish edi. Lekin o‘sha davirdagi eng kuchli davlatlar jumladan SSSR ham Germaniya havfiga qarshi bir qarorga kela olmadilar. Ko‘plab uchrashuvlar. Shartnomalar kutilgan natija bermadi. Yoki tuzilgan shartnoma bajarilmadi. Bu narsa Germaniyaga yangi imkoniyatlar berdi. Germaniya Chexoslovakiyani ham zabt etdi. Angliya, AQSh va Fransiya davlatlarining rahbarlari Chexoslovakiyaga yordam berish o‘rniga sukut saqlash avzal ko‘rdilar. Faqat SSSR gina Chexoslovakiyaga yordam berishga tayyor ekanligini bildirdi. Lekin Chexoslovakiya bu imkoniyatdan foydalanmadi. Aksincha Germaniya qo‘ygan talablarni bajarishga majbur bo‘ldi. 1938 yilning 28 sentyabrida Myunxenda Chemberlen, Dalade, Mussolini va Gitler Chexoslovakiya taqdirini xal qilish uchun to‘plandilar. O‘n kun ichida Chexoslovakiya o‘z xududining beshdan bir qismi va aholining to‘rtda bir qismini tashkil etgan Sudet viloyatini Germaniyaga berishga rozi bo‘ldi. 1939 yilning 15 martida Germaniya qo‘shinlari Chexoslovakiyaning Moraviya viloyatini ham zo‘rlik bilan qo‘shib oldilar. Bosqinchilikdan atigi 3 kun

oldin Slovakiya o‘zining mustaqilligini e'lon qilgan edi. Bu urushga Angliya, Fransiya va AQSh qarshilik ko‘rsatmadi. Chunki ular Germaniyaning sharqqa xujum qilishidan umidvor edilar. Shunday qilib xech qanday qarshilikka uchramagan Germaniya qo‘shinlari birin-ketin Polsha, Litva va Albaniya mamlakatlarini bosib oldi. Shunday keyingina Angliya, Fransiya va AQSh davlatlari Germaniya, Italiya va Yaponiya dunyoni qaytadan bo‘lib olish uchun hamkorlikda urush boshlaganliklarini sezib qolishdi. 1939 yilning 21 martida Fransiya va Angliya jujum bo‘lgan taqdirda o‘zaro yordam berish haqida shartnoma imzoladi. Germaniyani SSSR qarshi qilib qo‘yish bu davlatlarning asosiy maqsadi bo‘lib qolaverdi. 1939 yilning iyulida Angliya, Germaniya bilan yashirin shartnoma imzolashga harakat qildi. SSSR Angliya, Fransiya davlatlari rahbarlarining 1939 yilning yozida Moskvada bo‘lib o‘tgan uchrashuvi xech qanday natija bermadi. yevropada ikkinchi jaxon urushi har daqiqa boshlanishi mumkin edi. Sovet qo‘shinlari esa uzoq sharqqa Yaponiyaga qarshi urushni boshlab yuborgan edilar. 1939 yil mayida Yaponiya Mo‘g‘uliston Xalq Resprublikasiga hujum qildi. SSSR MXR bilan hamkorlik to‘g‘risida bitim tuzgan edi. MXR armiyasi Yaponlar bilan urushga kirdi. SSSR ikki frontda ya'ni sharqda va g‘arbda urush olib borish havfiga tuch keldi. Shuning uchun SSSR Germaniya bilan urush qilmaslik xaqida shartnoma imzolashga xarakat qildi va 1939 yilning 23-avgustida Germaniya va SSSR o‘rtasida har qanday vaziyatda ham urush ochmaslik xaqida bitim imzolandi. Bu shartnoma xozirgacha tarixchilar o‘rtasida baxs va munozaralarga sabab bo‘lib qolmoqda.

Похожие

II Jahon urushidan so‘ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1946-1990 yy.)

Ikkinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1939–1945 yy.)

Birinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1914–1918 yy.)

Ikkinchi Jahon urushidan keyingi xalqaro munosabatlar

Yangi davrda xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1871–1914 yy.)