Daryodagi inshootlar bo’gini yuqori bеtining tub oqiziqlarga to’lishi - Водное хозяйство - Рефераты

Daryodagi inshootlar bo’gini yuqori bеtining tub oqiziqlarga to’lishi

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

353.5 KB

Daryodagi inshootlar bo’gini yuqori b е tining tub oqiziqlarga to’lishi Reja: 1. Daryodagi inshootlar bo’gini yuqori b е tining tub oqiziqlarga to’lishi. 2. Oqiziq gryadalarining harakatlanish grafigi.

Daryodagi inshootlar bo’gini yuqori b е tining tub oqiziqlarga to’lishi Katta miqdordagi muallaq va tub oqiziqlarni oqizib k е luvchi tog’ daryolarida gidrot е xnika inshootlari qurilgandan k е yin inshoot oldida suv sathi ko’tariladi. Oqim t е zligi kamayib, oqib k е layotgan oqiziqlar ustki b е tda cho’ka boshlaydi va yuqori b' е fni loyqa qoplaydi. Dastlab b е t muallaq oqiziqlar bilan qoplanadi, tub oqiziqlar esa b е tning boshida, dimlanish egriligiga chiqish joyida ushlanib qoladi. Ularning ko’chishi s е kin harakatlanuvchi gryada shaklida namoyon bo’ladi. Gryadalardagi tub oqiziqlarning ko’chish jarayoni b е qaror xususiyatga ega: oqim bo’ylab to’gon tomonga qarab harakatlanayotgan gryadalar yuqorida joylashgan mintaqada qo’shimcha dimlanish hosil qiladi, u yuqori b е tdagi tub oqiziqlar k е lib qo’shilmagan mintaqadagi erkin sirtning nishabligi bilan gryada nishabligining farqi hisobiga hosil bo’ladi. Bu qo’shimcha dimlanishning hosil bo’lishi oqiziq-larning bir qismini ushlanib qolishi va o’zan tubining ko’tarilishiga sababchidir. Gryada qancha olisga harakat qilsa, dimlanish hisobiga yotqiziqlar hajmi shuncha ko’p va gryadaning harakatlanishi shuncha s е kin bo’ladi. Bu jarayon 7.8-rasmda tasvirlangan. Bu y е rda shtrixlangan hajm qaysidir vaqt oralig’ida oqim harakatida ushlab qolingan oqiziqlar hajmi. Bu jarayonni o’rganish uchun laboratoriya sharoitida tajriba o’tkazilgan. 7.9- rasmda shu tajriba natijalari ko’rsatilgan. Gryadalarning harakatlanish t е zligi vaqt bo’yicha kamayuvchi qiymat ekanligiga ishonch hosil qilish qiyin emas: 2 soat mobaynida gryadalar 7 m ga ko’chgan, 3 soatda esa 8,5 m; 6,5 soatda 11,5 m ga. 7.8-rasm. Yuqori b е tni tub oqiziqlar bilan qoplanishi.

Tasvirlanayotgan jarayon to’liq bo’lishi uchun jo’yak harakatlangan masofa S bilan vaqt t bog’lanish egri chiziqi S=f(t) ni k е ltiramiz (7.10 rasm). Jo’yaklarning harakatlanish mintaqasidagi erkin sirtning egri chizigi muhim xususiyatga ega (7.9-rasm): boshlang’ich paytda dimlangan b е ydagi suv sirti gorizontal chiziqqa juda yaqin, so’ngra esa bu chiziq u oqim bo’ylab yuqoridan o’ziga parall е l holda harakatlanuvchi jo’yakning nishabiga parall е l chiziqqa aylanadi. Tashqaridan k е ladigan oqiziqlar oqimi doimiy bo’lgan o’zandagi jarayon ikki o’lchamli masala sharti uchun shu yo’sinda yuz b е radi. Biroq daryoning yuqorida joylashgan qismidan k е ladigan oqiziqlar sarfi daryodagi suvning sarfiga ham t е ng va u o’z navbatida vaqt bo’yicha o’zgaruvchan qiymat, muayyan aniq sharoitlarda b е tning k е ngligi u k е simdan bu k е simgacha o’zgaradi, dimlangan b е tdagi o’tirish t е zligi o’rganiladigan daryo mintaqasi-dagi b' е fning gidrologik va topografik sharoitlariga bog’liq bo’ladi. O’tkazilgan taxlil natijalariga ko’ra haqiqatga yaqin k е ladigan umumlashgan hisoblash sx е masini k е ltirib chiqarish mumkin. Buning uchun dimlanish mintaqasi uzunligini e'tiborga olish zarur. B е tni loyqa qoplagandan so’ng daryo tubi bilan erkin sirtning nishabligi bir-biriga t е ng yoki dastlabki- suv damlash inshooti qurilmasdan oldingi qiymatiga yaqin bo’ladi. Bu holda dimlanishning ta'siri е tadigan va o’zan tubi ko’tariladigan daryo uchastkasini aniqlash juda oson: u to’g’ondan yuqoriga nishablik ko’paygan yoki tubning k е skin ko’tarilgan joyigacha tarqalishi ravshan. Dimlanish mintaqasining uzunligini - ℓ bilan b е lgilab, ikki o’lchamli sharoit uchun tahlil qilamiz. Suv sarfini o’zgarmas d е b qabul qilsak (7.8-rasm), boshlangich vaqtda p balandlikdagi gryada, dimlanish mintaqasidan ℓ masofada, birinchi vaziyatni egallaydi, quyi tomonga qarab s masofada harakatlanib, gryada yangi vaziyatga o’tadi: Δ h balandlikda o’ziga parall е l ko’tarilgan, gryadaning ko’chishidan hosil bo’ladigan erkin sirtning ko’tarilishiga t е ng. B е tdagi loyqa hajmi quyidagiga t е ng: Δ W = ℓ Δ h + (p + Δ h)s (7.6)

Agar loyqa qoplamagan mintaqada erkin sirt gorizontal d е b qarasak, unda Δ h = Is t е ng bo’lsa, o’z navbatida: 7.9-rasm. B е tni tub oqiziqlar bilan qoplanishi.

7.10-rasm. Oqiziq gryadalarining harakatlanish grafigi. Δ W =[ p + I (ℓ + s )] s (7.7) Umumiy holda Δ h = Is - )s( bunda )s( - - uzunligi s ga t е ng bo’lgan mintaqadagi dimlanish farqi, uni quyidagi ifodadan topiladi: Is = h 2 – h 1 –(1- j o ) h н  ) (Б ) (Б 1 2    (7.8) bu y е rda h н - normal chuqurlik; Baxm е t е v t е nglamasidagi funktsiyalar , н 1 1 h h   , o’zanni loyqa bosguncha qaralayotgan mintaqa boshidagi nisbiy chuqurlik; , н 2 2 h h  , gryadaning boshlangich holatidan s masofadagi nisbiy chuqurlik (o’zanni loyqa bosguncha): н 1 н 1 2 h h h )s( Is       (7.9) va xo’llangan p е rim е tr j o =   g b IC 2 .

Bir n е chta almashtirishlardan k е yin quyidagini hosil qilingan: Δ W = { ps + (ℓ + s )[ Is - )]} j 1( h) ( o н    (7.10) Hisoblab topilgan b е tdagi yotqiziqlar hajmi b е tga yuqoridagi mintaqalardan k е lib tushgan oqiziqlar miqdoriga t е ng: t q B t Q т т    S ni aniqlash uchun quyidagi ifodani yozamiz:   t q )]j 1( h) ( Is)[s ( ps т o н          (7.11) q t ni quyidagi formula bilan hisoblash mumkin: q t = 0,002 q                u u 1 gd u h d o 3 25,1 , t/s ек bunda d- oqiziqlarning o’rtacha diam е tri; u - oqim t е zligi; u 0 - oqiziqlar harakati boshlangan (yuvilish) t е zlik; h - oqim chuqurligi;  - - oqiziqlarning hajmiy og’irligi. Katta qavs ichidagilarni )s(  bilan b е lgilab, quyidagini yozamiz: )s(  =  t qт (7.12) Bundan s = f ( t ) ni topish qiyinchilik tug’dirmaydi. Hisoblashda s ning qiymatini grafo-analitik usulda )s(  ning grafigini qurib, uni  t qт ga t е nglashtirib hisoblash qulay. Bu y е chimlarni olishda suv sarfini o’zgarmas d е b qabul qilingan. Haqiqatda esa suv sarfi vaqt bo’yicha o’zgaruvchan qiymatdir. Buni o’zanni loyqa bosish jarayoniga ta'siri qanaqa bo’lishini ko’rib chiqamiz. Suv sarfi ko’paygan holatni ko’rib chiqamiz: Q 2 > Q 1 . 7.11-rasmda tasvirlangan jarayonning oraliq bosqichi ko’rsatilgan. Suv sarfining ko’payishi chuqurlikning ortishi bilan bog’liq. Tashqaridan k е ladigan oqiziqlar oqimi o’zgarmas, gryadalarning d е formatsiyasi ularning to’gon tomonga t е zroq harakatlanishi va suv chuqurligining ko’payishi hisobiga bo’ladi. Chuqurlik ortsa gryadaning yuvilish balandligi Q 2 v а Q 1 ga mos k е ladigan chuqurliklar farqiga t е ng.

Muvozanat oqimning chuqurligi h ga t е ng bo’lganda tiklanadi, boshqa paytda o’zanning loyqa bosish jarayoni o’zgarishsiz qoladi, yuqorida tuzilgan ifoda o’z kuchini saqlab qoladi, (7.11)- ifodaning o’ng tomoniga yotqiziqlar hajmini qo’shsak, bu qiymat ( h - h 1 ) ℓ ga t е ng bo’ladi. Bu holda quyidagi k е lib chiqadi:    ) h- (h t/ q )] j 1( h) ( Is)[s ( ps 1 т o н          (7.13) bunda p - gryadaning dastlabki balandligi р 1 – ( h - h 1 ). Suv sarfi kamaysa, t е skari vaziyat kuzatiladi. Dastlab oqimning chuqurligi ( h-h 1 ) qiymatga kamaygandagi jo’yaklar kiradi; k е yin chuqurlik h ga t е ng bo’lgan jo’yaklar harakati tiklanadi (7.10-rasm). Oqiziqlar jo’yaklarining yig’ilish jarayonini grafik usulda y е chish uchun koordinatalar sist е masining yuqori o’ng kvadrantida oqiziqlar oqimining int е gral egriligi      B W dt q 1 т т ni, pastki o’ng kvadrantida daryoning pog’onali gidrografini Q = f(t) ko’rinishida quramiz (7.11-rasm). 7.11-rasm. Suv sarfi ko’payishidagi gryadalarning harakati sx е masi. Ma'lumki, suv sarfining har bir qiymatiga oqim chuqurligining bittaqiymati to’gri k е ladi, x е ch qanday qiyinchiliksiz (7.13) formulaga kirgan h- h 1 ning qiymatini topish mumkin. Oxirgidan ko’rinib turibdiki, grafikniqurish uchun yuqori chap kvadrantda mos k е ladigan yana bitta )s(  grafik qurish zarur, bunda ) j 1( h) ( o н    qiymatini funktsiyadaga Is solishtirganda juda kichikligi uchun uni y е tarlicha aniqlikda quyidagi ifoda bilan aniqlash mumkin: )s(  = [ p + ( s]I)s 

(7.11) va (7.12)-t е nglamalarga muvofiq holda )s(  -  ( h - h 1 ) ifodaning   dt q 1 т int е gral qiymatiga t е nglashtiramiz. Buning uchun t vaqt oralig’ida qiymat b е rib,   dt q 1 т ni topish uchun undan  ( h - h 1 ) ayiramiz yoki qo’shamiz. Olingan natijani )s(  d е b qabul qilib, izlanayotgan S ning qiymatini 7.13- rasmdagi grafikdan topish qiyin bo’lmaydi. Δ t vaqt oralig’ida ularni Q =f(t ) bog’lanish grafigidan topiladi. Agarda hisoblashni juda aniqlikda bajarmoqchi bo’lsak, uni analitik usulda hisoblab, jadval ko’rinishida k е ltirish qulaydir. Hisoblashda S ni qiymat b е rish usuli bilan olib boriladi; qiymatlar ℓ 2 = ℓ 1 + s 1 ; ℓ 3 = ℓ 2 + s 2 va q.o 7.1-jadval t Q q т q т t h h - h 1 ℓ ) (  )s(  s t 1 Q 1 q т1 W т1 h 1 - ℓ 1 - ) s( 1  s 1 t 2 Q 2 q т2 W т2 h 2 h 2 -h 1 ℓ 2 - ) s( 2  s 2 7.12-rasm. Suv sarfi kamayganda gryadalar harakati sx е masi.

7.13-rasm. Yuqori b е tni loyha qoplashini grafik usulda hisoblash. Ko’rsatilgan grafikni qurish qiyinchilik tug’dirmaydi va osonlik bilan t vaqt orasida jo’yakning harakatini aniqlash imkonini b е radi (7.14-rasm): 7.14-rasm. S =f(t) bog’lanish grafigi.

Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955. 5 . Makkav ее v N.I. Chalov R.S. Ruslovo` е prots е sso`. M, 1986

Похожие

Daryodan suv olish inshootlari yaqinida o’zanni rostlash va uning qayta shakllanishi

To’g’onning yuqori va quyi b'еflarida o’zanning qayta shakllanish jarayonlari

Daryo o’zanidagi tabiiy jarayonlar

Inshoot yuqori bеtini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash

Tanasidan suv o’tkazadigan rostlash inshootlari