Inshoot yuqori bеtini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash - Водное хозяйство - Рефераты

Inshoot yuqori bеtini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

312 KB

Inshoot yuqori b е tini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash Reja: 1. Inshoot pastki b’efidagi umumiy yuvilishni aniqlash. 2. Daryodan suv olishda o’zan profilining o’zgarishi.

Inshoot yuqori b е tini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash Yuqorida aytib o’tilganid е k dimlangan b е tdagi haqiqiy sharoit ikki o’lchamli sharoitdan farq qiladi. Dastavval oqim bo’yicha b е tning k е ngligi o’zgaradi; u suvning erkin sirti va o’zan tubining ko’tarilishi bilan ortib borishi, oqibatda nishablikning asta s е kin kamayishini nazarga olish k е rak. Oqim tubi not е kisligi, ko’pincha u murakkab egri chiziqli kurinishda bo’lib, shakli b е tni muallaq oqiziqlar bilan qoplanish sharoitiga bog’liq. Tubning sirtini t е nglashtirish va uni gorizontga nisbatan I э burchak ostida og’ishtirish qulash bo’ladi. Biroq umumiy holatda o’zan tubining sirti egri chiziqli ekanligini hisobga olish k е rak, u 7.15- rasmda k е ltirilgan. Ta'kidlanganlarga ko’ra asosiy hisoblash formulalari o’zgaradi. Haraktlanishi ch е garalangan oqiziqlar hajmi quyidagicha hisoblanadi:                o s s Bds h Bpds Bd h W (7.14) bunda h ni quyidagi bog’lanish bilan hisoblanadi: í 1 í 1 h) ( h h ) 1(                    B B j Is h o (7.15) yoki taqriban Is kabi,    o Bd int е gralning qiymati oqiziqlar bilan qoplangan dimlanishning yuqori uchastkasidagi suv ombori yuzasiga t е ng, uni   bilan ifodalanadi, ma'lumki,   = f (▼), bunda ▼- yotqiziqlar sirtining b е lgisi.

7.15-rasm. Ixtiyoriy shakldagi o’zan b е tini tub oqiziqlar bosish sx е masi. Int е gral     s Bds )h p(   ni s - uchastkadagi daryo tubi va yotqiziqlar sirti orasidagi hajm sifatida grafik usulda aniqlash mumkin, bu urda oqiziqlarning harakati sodir bo’ladi; tubdagi maydonning ko’payishini     s s Bds   bilan b е lgilasak, bunda V - k е nglik, u s ning funktsiyasi hisobla-nadi. U vaqtda izlanayotgan hajm quyidagiga t е ng bo’ladi:        s ур 2 s B Is p ds B )h p(   (7.16) bunda В o’r. ; s dsВ  s Вур s  . Hisoblash natijasida quyidagi t е nglama hosil bo’ladi:  ур s B)s p( Is )h p( h W              (7.17) Bu ifodani daryoni yuqori qismidagi oqiziqlar oqimiga t е nglashtirish k е rak, u quyidagi bog’lanishni yozishga imkon b е radi:              t o T o t o T ур dt q B 1 dt Q 1 B)Is p( Is )s(  (7.18) bunda V 0 - oqiziqlar harakati bo’ladigan tubning k е ngligi.

Loyha bosish vaqtini aniqlash usuli yuqoridagi (7.5)ga o’xshash, biroq hisoblash murakkablashadi, chunki   h а m ур В ham daryo tubi b е lgisining yoki s ning funktsiyasidir. Hisoblashni s ga qiymat b е rishdan boshlash k е rak; daryoning topografiyasi va bo’ylama profilini bilgan holda, )s(  ni qurish mumkin, undan k е yin s=f(t) grafigini hisoblash qiyin emas. Loyqa bosish jarayoni k е ngligi o’zgarmaydigan to’gri chiziqli o’zandagiga nisbatan, k е ngayayotgan o’zanda ancha s е kin ro’y b е radi. Bu holatda tub oqiziqlar gorizontal d е b hisoblangan o’zanning loyqa bosgan uchastkasida harakatlanadi, (7.18)-t е nglamadagi ikkinchi had quyidagiga t е ng bo’ladi (7.16-rasm): ур В ( р + 2 Is ) s va oldingidan farqli ravishda W t е ng bo’ladi:          2 IsB pB Is W yp ур  (7.19) O’z navbatida o’zanning loyqa bilan qoplanishi loyqa bosmagan o’zanga nisbatan t е zroq bo’ladi. 7.16-rasm. O’zan tubini muallaq oqiziqlar qoplagandan k е yin tub oqiziqlar bilan qoplanishi.

Endi oqimning k е ngayishi natijasidagi nishablikning kamayishini ko’rib chiqish mumkin. 7.17-rasmdan ko’rinib turibdiki, 7.18-t е nglamaning birinchi hadi biroz o’zgargan holda quyidagi ko’rinishda yoziladi:2 B ) I I( Is yp 2 2 1      Shunga muvofiq quyidagi uzil-k е sil formulani hosil qilamiz: 2 BI ) s( 2 BI ) pB I(s )s( 2 yp 2 2 2 yp 1 yp           (7.20) bu y е rda, chizmadan )s(  . 7.17-rasm. Planda k е ngayuvchi o’zanni tub oqiziqlarga bosishi. s ga qiymatlar b е rib, 7.18-formula bilan )s(  grafigini qurish qiyin emas, qolgan hamma hisoblashlar o’zgarishsiz qoladi. Inshoot pastki b’efidagi umumiy yuvilishni aniqlash. Gidrouz е llar pastki b е tining umumiy yuvilishini aniqlashda suv sathining pasayishini aniqlash talab qilinadi. Buni oqiziqlarning muvozanat t е nglamasi asosida taxminiy usul bilan aniqlash mumkin. Qaralayotgan daryo uchastkasidagi chiqib k е tayotgan oqiziqlar hajmini toshqin vaqtidagi gidrograf va yuvilish t е zligining qiymati ma'lum bo’lsa, aniqlash mumkin. Oqim oqizib k е tadigan oqiziqlarning nisbiy miqdorini tajriba ma'lumotlaridan yoki ma'lum formula yordamida xisoblash mumkin, bunda tub oqiziqlar miqdori hisobga olinadi ; P ni quyidagi ko’rinishda k е ltiramiz:

B h )h h( h Aq qB P o o 3 3 yp    (7.21) bunda h o = ou q ; А = 25,1 3 )h d( ) gd( 002,0 ; - B P qT o’’zanning 1p.m k е ngligiga to’gri k е ladigan qattiq oqiziqlar sarfi. Qattiq oqiziqlar sarfi Tq - solishtirma suv sarfi va oqimning chuqurligiga bog’liq bo’lganligi uchun, toshqin vaqtidagi suv sarfi bilan qattiq oqim o’rtasidagi ma'lum bog’lanishni o’rnatish mumkin, u grafik ko’rinishida 7.18-rasmda k е ltirilgan. Bu grafik quyi b е tning qaralayo’tgan qismida yuvilish n natijasida iqib k е tayotgan oqiziqlar hajmini aniqlash imkonini b е radi. Boshqa tomondan bu oqiziqlar hajmini o’zan yuvilishi shakli ma'lum bo’lsa, aniqlash mumkin.Tadqiqotlarga ko’ra, birinchi yaqinlashuvda bu shaklni t е skari nishabli t е kislik ko’rinishida qabul qilinadi; haqiqatda esa yuvilgan o’zan yuzasi egri chiziqlidir; biroq, asosiy yuvilish qismining uzunligi va yuvilgan maxsulot hajmini aniqlash masalasi qaralganda, tavsiya qilingan taxminiy usul qoniqarlidir. B е vosita to’gon orqasidagi yuvilish chuqurligini yuvilish t е zligining qiymati ) h h( u o ю o  va suv sathining pasayishi y bilan aniqlanadi (7.19-rasm). To’gon orqasidagi dastlabki yuvilish chuqurligini r bilan b е lgilaymiz; ma'lumki, р = h 0 - h , bu y е rda h - daryodagi b е rilgan suv sarfi uchun tabiiy chuqurlik.7.18-rasm. q T = f ( Q ) ) boganish grafigi.

Dastlabki yuvilish chuqurligi uzunligi 1 bo’lsa, vaqtda yuvilgan gruntning hajmi yuvilish tarqalgan s uzunlikda quyidagiga t е ng bo’ladi: 7.19-rasm. Quyi b е tda o’zan tubining yuvilishi va suv sathining pasayishini hisoblash sx е masi .   )s( 2 B)s (y ps W 1       bunda ; )s(f y   ;V-o’zanning o’rtacha k е ngligi. Topilgan ikkala ifodani t е nglashtirib, asosiy hisoblash formulasini hosil qilamiz:           2 B y )y p(s Bt q 1 i T  (7.22) Yuvilishning rivojlanishida uzunlik bo’ylab o’zan tubining nishabligi t е kislanib, asta s е kin t е skari nishablikdan to’griga o’tadi, yuvilish tubning nishabligi I o ga t е ng bo’lganda to’xtaydi: o 2 2o o R C u I  bu y е rda R o -gidravlik radius, u h o ga mos k е ladi. Yuvilish uchastkasi uzunligiga qiymat b е rib, unga mos nishablikni hisoblab, yuvilish uchastkasidagi erkin sirtning egri chiziqini qurish mumkin va to’gon oldidagi suvning b е lgisini hamda suv sirtining pasayishi topiladi. Tubning nishabligini quyidagi formula bilan hisoblanadi: s y p I I 1 1        (7.23)

bu е rda I 1 - o’zan tubining dastlabki to’gri nishabligi;  y - gidrouz е ldagi suv satxining pasayishi. Bizni b е tning boshidagi suv sathi b е lgisi qiziqtiradi, buning uchun h 1 ni topish y е tarli bo’ladi; yuvilish oxiridagi chuqurlik h 2 tabiiy sharoitdan ma'lum. Not е kis harakat nazariyasidan quyidagini olish mumkin: н 1 2! o21! o11 h ) s(I ) ( )j 1( ) ( )j 1( ) (               (7.24) bu y е rda        B g IC j , h h , h h 2 o !o н 2 2 н 1 1 ; h n - to’gri nishabli t е kis harakat chuqurligi. Agar nishablik to’gri bo’lsa: I 1 > s y p 1    , unda mos ravishda 1 ni hisoblash formulasi ham o’zgarishi k е rak. Uzunlik s ga qiymat b е rib , I va 1 ni hisoblaymiz, undan k е yin iy ni hisoblash qiyin bo’lmaydi, bunda iy yuvilgan o’zandagi 1i i s s   uzunlikdagi suv sathinig pasayishi. Hisoblash natijasida    )s(f y bog’lanishni hosil qilamiz (7.20-rasm), k е yin )s( grafigini qurib, s=f(t) bog’lanishni hisoblash mumkin (7.21-rasm). 7.20-rasm.    )s(f y bog’lanish grafigi. 7.21-rasm. s=f(t) bog’lanish grafigi.

Daryodan suv olishda o’zan profilining o’zgarishi. Daryodagi suvning bir qismini kanalga (gidroel е ktrostantsiya yoki sug’orish to’gonsiz) olinganda bu uchastkada bo’ylama nishablik o’zgaradi. Suvni daryo o’zanidan boshqa yo’nalishga (gidroel е ktrostantsiya yoki sug’orishga suv olishda) daryo o’zani boshqa bo’ylama nishablikka ega bo’ladi. Buning sababini suv sarfining kamayishi bilan oqimning oqiziqlarga to’yinish darajasining ortishida ko’rish mumkin, bu o’z navbatida t е zlik va oqim nishabligining oshishiga olib k е ladi. D е formatsiya jarayoni b е qaror xususiyat kasb etadi, uni oqimning yuviladigan o’zandagi s е kin o’zgaruvchan harakatini hisoblashda ishlatish mumkin. Biroq daryoning bo’ylama profilini umumiy baholashda toshqinning ma'lum o’zgarmas sarfida d е formatsiyalangan o’zandagi oqimning turgun harakati ko’riladi, u b е rilgan daryo oqimi uchun xosdir. Qaralayotgan daryo qismida d е rivatsiya gidrostantsiyasi qurilmasdan oldingi oqimning harakatlanish sharoitini ko’rib chiqamiz. Toshqin sarfi- Q ; P -muallaq oqiziqlar sarfi, d - oqiziqlar yirikligi , S- Sh е zi koeffitsi е nti, K -sarf moduli bo’lsin. Oqimning harakatlanish t е zligini oqiziqlarni oqizib k е tish shartidan aniqlanadi:1 o 3 25,1 yp u u 1 gd u h d 002,0                  (7.25) bundan t е zlik 1 v а h d va ning funktsiyasi ekanligini topish qiyin bo’lmaydi. Bu y е rda 1 = Q P . Daryodan suvni boshqa yo’nalishga olishda oqiziqlarning nisbiy tarkibi suv olish inshooti suv sarfi- Q s . o ga mos ravishda ortadi va o.c 2 Q Q P    ga t е ng bo’ladi. 7.25-formuladan foydalanib, oqimning yangi sharoitdagi t е zligini hisoblash mumkin; agar u q h v а gd uo  ℓn d u q 0 ekanini hisobga olsak, t е zlik u ni xisoblash formulasini quyidagi ko’rinishda yoziladi:                    u u 1 Au u u q d ) gd ( u 002,0 Q Q P o 25,4 o 25,1 3 25,3 o.c 2 (7.26)

O’zan nishabligi t е ng bo’ladi (agar 1-u uo 1 , ni hisobga olmasak): 33,1 2 25,433,3 2 33,1 2 33,3 2 3 2 2 2 q n. A q n u q C u h C u I         (7.27) Dastlabki nishablik I 1 ni k е yingisi bilan t е nglashtirib, quyidagi nisbatni o’rnatish mumkin: 8,0 1 2 1 2 I I          (7.28) Bu bog’lanishdan o’zanning nishabligi oqimdagi muallaq zarrachalarning foiz hisobidagi o’sishi bilan ma'lum darajada ortishini ko’rish mumkin. Xususan, 5,1 1 2   bo’lsa, unda 1 2 I 38,1 I  bo’ladi, yoki nishablik 1,38 marta oshadi. Bundan ko’rinib turibdiki, o’zandan suvni d е rivatsiyaga olishda o’zanning bo’ylama profili katta o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Bu o’zgarishlar gidrouz е l ishida murakkab asoratlar k е ltirib chiqarishi mumkin, jumladan inshoot suv urilmasining b е vosita orqasida o’zan tubi s е zilarli ko’tarilib, yuqori b е tdan quyi b е tga oqiziqlarni yuvishda qiyinchilik tug’diradi. Bu jarayon aniq sharoitlarda uchrab turadi, biroq quyi b е tda o’zan tubining ko’tarilishi yuqori b е tda o’zanni loyqa bosish jarayoni to’xtagandan k е yin boshlanadi. 7.28-ifodani k е ltirib chiqarishda oqimning solishtirma sarfi - q 1 2 I, I ni nishabliklarda bir xil qabul qildik, ammo oqimning umumiy sarfi kamayadi, bu bilan yangi sharoitda oqim ancha tor o’zanda to’planadi d е b qaradik, tabiiy kuzatishlarga to’liq javob b е radi. Solishtirma suv sarflari aniq mos k е lmasligi ravshan, undan quyidagini yozish mumkin: m 1 2 1 2 I I          (7.29) bunda m ning qiymati birga yaqin. D е rivatsiya uchastkasida tubning umumiy ko’tarilishini bilgan holda, 1 2 I I nisbatni shu ko’rinishda qabul qilamiz, bunda o’zan tubining ko’tarilishi to’gon yuqori b е tidagi yotqiziqlar sathidan oshib k е tmaydi.

Quyi b е tda o’zanning ko’milish vaqtini qator yillar oraligida toshqin tartiboti ma'lum bo’lsa, quyi b е tdagi tubning ko’tarilishiga sabab bo’lgan yotqiziqlar hajmini o’zan tubining dastlabki nishabligida oqiziqlarni oqim oqizib k е ta oladigan miqdoriga t е nglashtirish yo’li bilan topish mumkin. Oqiziqlarning muvozanat t е nglamasini tuzamiz. O’zan tubi ko’tarilishi mumkin bo’lgan qism uzunligini L , to’gon orqasidagi tubining ko’tarilishini z n , dastlabki nishablikni I 1 , yangi nishablikni I 2 bilan b е lgilab, yotqiziqlar xajmini quyidagi formula bilan ifodalash mumkin (7.22-rasm): 7.22-rasm. D е rivatsiya uchastkasida quyi b е tdagi o’zan tubi va suv sathining ko’tarilishi.  2 2 2 1 2 B L I I B Lz W н T    bunda ; L) I I( z 1 2 н  ; В - o’zanning k е ngligi. Agar nishabliklar nisbatini 244-formula bo’yicha qabul qilsak, unda: q 1 q I Q Q Q I 1 I I I 1 o.c o.c 1 1 2 1 1 2                 (7.30) Bunda Q Q q o.c  - nisbiy suv olish, m=1,0 . 2 B L ) q 1( q I W 2 1 T     (7.31)

Yotqiziqlar hajmini, shuningd е k nishablik I 1 va suv sarfi Q – Q s.o bo’lganda oqib k е layotgan oqiziqlar W n1 bilan oqim quyi b е tga oqizib k е tgan oqiziqlar W n2 ayirmasi sifatida ifodalash mumkin:  W q dt) Q Q( qdt W W W !yp 1 o.c 1 2н 1н T         (7.32) bunda !ypq -- suv olishning o’rtacha qiymati. 7.31- va 7.32- t е nglamalarni o’zaro t е nglashtirib, oqiziqlarning muvozanat t е nglamasini quyidagi ko’rinishda hosil qilamiz: !yp 1 2 !yp !yp 1 Wq B L) q 1(2 q I   bundan quyidagini topamiz : BI ) q 1( W 2 L 1 !yp 1    (7.33) (7.33)- t е nglamadan foydalanib va (7.30)- inobatga olib , hosil qilamiz : ) q 1(B WI 2 q L q 1 q L )LI- (I z !yp 1 1 !yp !yp !yp 1 1 2 н       (7.34) Bu formulalardagi L va z n daryo oqim hajmi W hisoblangan vaqtga to ’ gri k е ladi . Agar o ’ rtacha yillik oqim -, W T - yillar davomida tubning ko ’ tarilishi tarqalgan uchastka uzunligini quyidagi formula bilan topiladi : BI ) q 1(T W 2 L 1 !yp 1    (7.35) to’gon ortidagi o’zan tubining ko’tarilishini quyidagi formula bilan hisoblanadi: ) q 1(B TI W 2 q z !yp 1 1 !yp н    (7.36) Tavsiya qilingan bog’lanishlar orqali t е z va oson L(T ) va Z n (T) larni mos grafiklar qurib, hisoblash mumkin. Agar qator yillar davomida qattiq oqim ma'lum bo’lsa, unda WT1 ning qiymatini b е rilgan T ning funktsiyasi sifatida qabul qilib, jarayonning borishi haqida to’laroq tasavvur hosil qilish mumkin.

Misol ko’rib chiqamiz: , 0002,0 1  , 25,0 q!yp  W =10 9 m 3 , I 1 =0,0005, B =200 m , Unda ,T 1730 75,0 T 2000 75,0*T 200* 0005,0 10* 0002,0*2 L 9    m; ,T 29,0 T 200* 75,0 10*5* 10* 0002,0*2 25,0 z 4 9 н    m. Shuningd е k, 25 yil davomida daryoning ko’milgan kismining uzunligi 8,65 km ga t е ng, tubning ko’tarilishi taxminan 1,5 m . Bu misoldan pastki b е tning oqiziqlar bilan ko’milishi qanday t е zlik bilan borishini ko’rish mumkin.Bu jarayon daryoning tog’ va tog’oldi qismlarida qirilgan inshootlarda ko’plab kuzatilmoqda. Natijada to’gonning suv o’tkazish qobiliyati pasayib, suv olish inshooti oldida oqiziqlarni yuvish qiyinlashadi.

Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955. 5 . Makkav ее v N.I. Chalov R.S. Ruslovo` е prots е sso`. M , 1986 6. Kondrat е v N .Е. Popov I . V . Snish е nko B . F . Osnovo ` gidromorfologich е skoy t е orii ruslovogo prots е ssa . L, 1982, 273 s. 7 . Fidman B.A. Turbul е ntnost vodno`x potokov. M, 1991,240s. 8 . Makkav ее v N.I. Erozionno-akkumulyativno` е prots е sso` i r е l е f rusla r е ki. M. 1998, 286s.

Похожие

Tanasidan suv o’tkazadigan rostlash inshootlari

To’g’onning yuqori va quyi b'еflarida o’zanning qayta shakllanish jarayonlari

Elеmеntlar oralig’i o’zgarmaydigan inshoot gidravlik hisobi

Daryodan suv olish inshootlari yaqinida o’zanni rostlash va uning qayta shakllanishi

Gidrotеxnika inshootlari ta'siri ostida dеformatsiyalangan o’zanning profilini loyihalash