Социологияда ижтимоий муносабатлар - Социология - Рефераты

Социологияда ижтимоий муносабатлар

Загружено в:

09.02.2024

Скачано:

0

Размер:

292.2919921875 KB

Социологияда ижтимоий муносабатлар Режа Кириш 1. Бирдамлик ва кооперация - жамият барқарорлигининг асосий омили сифатида. 2. Ижтимоийлашув ва таназзул. Ижтимоий оқибатлар. 3. Миллий мафкура - ижтимоий муносабатларнинг муҳим таркибий қисми. Хулоса Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати.

Кириш Мамлакатимизда амалга оширилаѐтган кенг қамровли ижтимоийиқтисодий ислоҳотлар жамият ҳаѐтининг барча соҳаларини чуқур қамраб олиб, давлатимизни ривожланган мамлакатлар сафидан тезроқ ўз муносиб ўґрнини эгаллашига ҳизмат қилмоқда. Албатта, ушбу ижтимоий жараѐннинг бир текисда кечиши муайян қийинчиликларга дуч келмоқда. Мазкур қийинчиликлар ижтимоий муносабатларнинг алоҳида тури бўґлган миллий мафкурани яратиш ҳаракатларида кўґпроқ намоѐн бўлаѐтган биз жамиятшуносларни кўґпроқ ташвишга солмоқда. Чунки, миллий мафкура мустақил давлатнинг асосий маънавий пойдеворларидан ҳисобланади. У сиз ҳеч бир давлат барқарор ривожланиш хусусиятига эга бўґла олмайди. Миллий мафкурамиз эса бирор бир сиѐсий партия, ѐхуд ижтимоий ҳаракатларнинг эмас, балки умумхалқ манфаатларини ифодалаши жуда муҳимдир. Ушбу мафкуранинг мазмун ва моҳияти миллатимизнинг ўзига хос бўґлган тафаккур тарзига мос келиши уни реал ҳаѐтдан ажралмаслигини таъминлайди. Республика Президенти томонидан илгари сурилаѐтган фикрлардан маълумки, миллий мафкурани шаклланишига миллатнинг ўзига хос хусусиятлари: миллий урф-одатлар, қадриятлар, анъаналар ва удумлар негизида шаклланадиган ҳамда ривожланадиган тафаккур тарзи бевосита асос бўлади. Шу жиҳатдан қараганда, миллий Ғоя ва тафаккур ўзаро узвий боқлиқ тушунчалардир. Шунинг учун уларни бир- бирларидан сира ажратиб олишимиз мумкин эмас. Шу нуқтаи назардан, қайси бир жамиятда ушбу масалага тўғри муносабатда бўґлиб, унинг негизида миллий мафкура шаклланса, ўґша жамиятдан тараққиѐт, эркинлик ва озодлик қарор топади.

Бирдамлик ва кооперация - жамият барқарорлигининг асосий омили сифатида. Ижтимоий бирдамлик тушунчаси ижтимоий муносабатлар тизимида муҳим ўґрин тутади. Чунки бирдамлик - бу кўґпгина маънавий омилларнинг мажмуасидан ташкил топган социологик категория бўґлиб, у ижтимоий ҳаѐтда фаолият кўґрсатаѐтган инсонларнинг ижтимоий тараққиѐт масалаларини ҳал қилишларидаги ҳамкорлигининг кўґринишидир. Шуни таъкидлаб ўґтишимиз жоизки, социология фанига ижтимоий жипслашувни билдирадиган тушунча сифатида бу терминни биринчи бўґлиб О. Конт киритган эди. Бу муаммога кўґпгина мутафаккирлар ўзларининг эътиборларини қаратганлар. Айниқса Э. Дюркгейм, Г. Спенсерлар бу муаммони чуқур таҳлил қилганлар. Лекин улар ўз тадқиқотларини турли хил йўґналишларда олиб бордилар. Э. Дюркгеймнинг фикрича, ижтимоий бирдамлик бу аҳлоқий тамойил ва олий универсал қадрият бўґлиб, у жамиятнинг ҳар бир аъзоси томонидан тан олинади. О. Конт ва Г. Спенсерларнинг тадқиқотларида ижтимоий ҳамжиҳатликнинг асосини иқтисодий манфаатлар ташкил қилиши марказий ўґрин эгаллайди. Г. Спенсер ўзининг бирдамлик таълимотида мажбурий ва кўґнгилли ҳамжиҳатликни кўґрсатади. Унинг фикрича, кишилик жамияти ўзининг ривожланиш йўлида икки даврга - ҳарбий ва саноат даврларига бўґлинади. Ғарбий турдаги жамият иерархик тартиби ва кучли марказлашган назорати билан ҳарактерланади. Саноат туридаги жамият эса осойишта ижтимоий ҳамкорликнинг эркин шаклларини ифода этади. Муаммони худди иккита жиҳатга ажратиб таҳлил қилишни Д. Дюркгеймнинг ҳам илмий фаолиятида кўґриш мумкин. Юқорида эътироф этилганидек, у ўз таълимотида ҳамжиҳатликнинг механик ва органик турларини ажратади. Ривожланмаган ва эски жамиятларда ҳукмронлик қиладиган бирдамликни Дюркгейм механик бирдамлик деб атайди.

Механик бирдамлик - бу «жамоа туридаги» бирдамлик бўґлиб, у бу жамоадаги индивидларнинг ўґхшашликлари билан белгиланади ва улар томонидан ижтимоий вазифалар бир хил турда бажарилади. Ғарбнинг кўпгина олимлари ижтимоий мулкка асосланган кооперациянинг сермаҳсуллигини инкор этиб келадилар. Уларнинг фикрича, бутун жамият билан ишлаб чиқариш воситаларидан фойдаланишнинг иложи йўґқдир. Шунинг учун уларни, яъни бу воситаларни гуруҳлар мулки қилиб беришни таклиф қиладилар. Агар ишлаб чиқариш воситалари ижтимоий мулк хусусиятига эга бўґлса «маъмурият» халқдан ажралиб қолади ва шу сабаб бюрократ бошқарувчилар ташкилоти вужудга келиши мумкин. ¤зўзидан табиийки, бу жараѐнлар туфайли ишчилар ўзларининг меҳнатларида шахсий манфаатдорликни ҳис қилмайдилар. Ижтимоийлашув ва таназзул. Ижтимоий оқибатлар. Мазкур таҳминларнинг аксарияти ижтимоий ҳаѐтнинг кўґплаб соҳаларида ўз исботини топди. Айниқса, мустамлакачилик даврида бизнинг диѐрда соҳта бирдамлик асосида кооперациялаштириш кўґплаб салбий оқибатларни келтириб чиқарди. Меҳнатнинг ижтимоий тақсимоти ва кооперация ниқоби остида бизнинг ҳудуд ҳом-ашѐ етиштирадиган республикага айланди. Жамиятимизда туб маънода бирлашма жараѐни фаолият кўґрсатмади. Бунинг натижасида мамлакатимиз аграр республика мақомига эга бўґлди. Мана энди шукурлар бўґлсинки ўзимизнинг миллий давлатчилигимизга эга бўґлдик. Мамлакатимиз ривожланган, кучли ва қудратли бўґлиши учун жамиятимиз ҳаѐтининг барча соҳаларида барқарорликка эга бўґлиш лозим. Бунинг учун миллий қадриятлар асосида шаклланган бирдамлик туйҚулари билан уйҚунлашган инсонларнинг ўзаро ҳамкорлиги ўґта муҳим маъно касб этади. Ижтимоийлашув муаммоси социология фанининг муҳим масалаларидан ҳисобланиб, уни бир қатор таниқли социологлар ўз

тадқиқотларида ўґрганганлар. Замонавий жамият ҳаѐтида қуйидаги Ижтимоийлашув турларини ажратиб кўґрсатиш мумкин. 1). Иқтисодий. 2). Сиѐсий. 3). Маданий 4). Ижтимоий 5). Психологик. Ушбу Ижтимоийлашув турлари ўзларининг маълум бир шаклларига эгадирлар. Масалан, иқтисодий Ижтимоийлашув учта шаклга эга: 1). Фаолиятдан Ижтимоийлашув. 2). Фаолият бошқарувидан Ижтимоийлашув. 3). Фаолият натижаларидан Ижтимоийлашув. Миллий мафкура - ижтимоий муносабатларнинг муҳим таркибий қисми. Сиѐсий Ижтимоийлашув сиѐсий ҳокимиятдан бегоналашишдан; маданий бегоналашив маънавиятдан ва маданиятдан; ижтимоий Ижтимоийлашув мулоқатдан, инсонларнинг бир-биридан; психологик Ижтимоийлашув ўзўзидан бегоналашишдан иборат бўґлади. Ижтимоийлашув жараѐни ва таназзул бир-бириларига боҚлиқ ҳодисалардир. Агар жамиятда ишлаб чиқариш суръатлари кескин пасайса, хўґжалик алоқалари узилса, пулнинг қадри тушиб кетиб, нархлар тез суръатларда ошиб кетса, бошқарув тузилмалари издан чиқса ва сиѐсий тангликлар вужудга келса, биз жамиятнинг ҳамма соҳалари таназзулга учраган, деган фикрга келишимиз мумкин. ўз навбатида Ижтимоийлашув жараѐни қанчалик кенгайса, таназзул ҳам чуқурлашиб бораверади. Масалан, ишлаб чиқариш жараѐнида меҳнатнинг тақсимланиши рўґй беради. Бир қарашда бу тараққиѐт учун қўґйилган катта қадамдир. Лекин бунда ижтимоий мулкка асосланган шундай ишлаб чиқариш муносабатлари шаклланадики, унинг асосида бевосита ишлаб чиқарувчи ишлаб чиқариш воситаларидан узоқлашиб, аста секинлик билан ўз меҳнатининг натижасидан бегоналашиб боради. Энди бу ишлаб чиқарувчи шахс учун меҳнат унумининг ҳам қизиҚи йўґқ. Марксизм таълимоти бўґйича хусусий мулк ижтимоийлаштирилгач, ишлаб чиқариш

воситаларига ишлаб чиқарувчилар умумий эгалик қилишлари керак эди. Лекин ижтимоий амалиѐтда эса бунинг акси бўґлиб чиқди. Сиѐсий ҳокимиятни босиб олган пролетариат ишлаб чиқариш воситаларини энди давлат мулкига айлантиради. 73 йиллик тарих давомида бизга уқтириб келинган ижтимоий мулк мутлоқ давлат мулки эди, бу мулк эса мулкчиликнинг энг жирканч, адолатсиз тури бўґлиб чиқди. Меҳнат кишиси хусусий мулкдан бегона этилган эди. Бунинг натижасида давлат мулки бошқарув аппаратининг хусусий мулкига айлантирилди ва бу салбий ҳол номенклатурани «янги» синф сифатида шакллантирди. Бу антигуманистик жараѐнлар натижасида ишлаб чиқариш ўзининг ҳақиқий эгасини топа олмади. Сиѐсий жабҳада ҳам жамиятнинг кўґпгина аъзолари сиѐсий ҳокимиятдан бегоналаштирилдилар. Яъни, сиѐсий ҳокимият бу - халқ ҳокимияти, умумхалқ ҳокимияти, деб эълон қилинган бўґлса-да, аслида у маълум бир гуруҳ - элитанинг хусусий мулкига айланди. Бунинг асосида бутун бир халқ давлат сиѐсий ҳокимиятидан бегоналашди ва бу бегоналашган омма билан номенаклатуранинг орасида улкан жарлик пайдо бўґлди. ¤з навбатида бу жараѐнлар чуқур ижтимоий-иқтисодий ва сиѐсий таназзулни келтириб чиқарди, тоталитар давлат ўз-ўзидан парчаланиб кетди. Жамиятда соғлом муҳитни яратишда маънавият ва маданиятнинг роли катта. Маданий соҳадаги Ижтимоийлашув ҳам анчагина чуқур салбий оқибатларга олиб келадиган маънавий таназзулни келтириб чиқаради. Чунки у индивидларни баркамол шахс бўґлиб шаклланишларига салбий таъсир кўґрсатади. Агар жамият аъзолари ўз маънавиятлари, бой маданий меросларидан узоқлашиб кетиб, ундан бегоналашсалар, улар ўзларининг келиб чиқишларидан тортиб, то ўз миллатларининг миллий урф-одатлари, анъаналарини инкор қила бошлайдилар. Агарда яқин ўтмишимизга мурожат этсак, ушбу мулоҳазаларимизнинг яққол исботини кўрамиз. Масалан, бой маданий меросимиздан Ижтимоийлашувимиз,

атоқли адиб Чингиз Айтматовнинг таъбирича, бизларни манқуртларга айлантирай деди, яъни биз ўз халқимиз тарихи, миллий озодлик ҳаракатлари ва уларнинг саркардалари жасоратларидан, динимиз ва ўзлигимиздан узоқлашиб қолдик. Давлатимиз мустақиллигига эришиб, маданий Ижтимоийлашувни бартараф этишни бошладик. Социологиядаги муҳим Ижтимоийлашув ҳисобланган ижтимоий Ижтимоийлашув инсонларни мулоқатдан, бирбирларидан узоқлашишлари натижасида юзага келади. Инсон ўз моҳиятига кўра ижтимоий хусусиятга эгадир. ¤заро фаолият туфайли пайдо бўґлган эҳтиѐжлар асосида инсонлар доимо бир-бирлари билан муносабатларда, мулоқотларда бўґладилар. Мулоқотнинг ижтимоий маъноси шундаки, у маданият шакллари ва ижтимоий тажрибаларни узатиш воситаси бўґлиб хизмат қилади. Руҳий ижтимоийлашув - бу инсоннинг ўз моҳиятидан узоқлашишдир. Бу муаммони немис мутафаккири Эрих Фромм жуда яхши ишлаб чиққан. Замонавий жамиятни Э. Фромм инсон моҳиятини «машиналаштириш», «компьютерлаштириш» ва «роботлаштириш» жараѐнлари туфайли Ижтимоийлашувнинг бир маҳсули, деб таърифлайди. Психологик ва ижтимоий ижтимоийлашувни бир-бирларига яқинлиги шундаки, инсонлар ўзаро муносабатларда ва амалий мулоқотда бегоналашсалар, ўз-ўзларидан ижтимоийлашув ҳам юз беради. Чунки инсонларнинг бир-бирларидан бегоналашишлари оқибатида уларда яккаланиш, зерикиш ва ҳаѐтга қизиқишни сўґниши вужудга келиши мумкин. Бунинг натижасида инсоннинг ўз келажагига, орзу-ниятларига ишончи йўґқолиб, у ўзини бегона деб ҳисоблайди ва бу жараѐн кўґпинча салбий оқибатларга олиб келади. Ўрта асрларда яшаб ўґтган авлод-аждодларимиз ҳаѐт йўлларни таҳлил қилиб кўґрсак, шунга амин бўґламизки, ал Форобий, ал Беруний, Ибн Сино, Амир Тимур, Улуғбек, Навоий, Бобур ва бошқа кўґплаб юксак тафаккур эгалари бўґлган бобокалонларимиз яшаган ижтимоий-маданий

муҳитда шаклланган тафаккур тарзи ва миллий Ғоялар нақадар теран ва илмий асосга қурилганлигини кўґрамиз. Демак, аждодларимиз яшаган ўґша даврларда ушбу масалаларга катта эътибор қаратилган. Шунинг оқибати ўґлароқ, Турон эли юксак ривожланган илм-фан ва маданият ўґчоҚи бўґлган. Лекин бахтга қарши, Европадаги машҳур Ренесанс давридан анча илгари яратилган бу тараққиѐт йўлини биз аста-секинлик билан унута бошладик. Миллий ғоя, миллий мафкуранинг асосларидан бўґлган маънавий бойликларимизга қанчалик эътиборимизни камроқ қаратсак, тараққиѐт йўлидан шунчалик четга чиқиб кета бердик ва миллий Ғоя ўґрнини «маҳаллийчилик» ғояси эгаллади. Бунинг натижасида эса марказлашган улкан давлатимиз парчаланиб, миллатимиз тарқоқ ва қолоқлик даражасига тушиб қолди. Ягона миллий Ғоямизни маҳаллийчилик ғоясига айлантиришимиз, бунинг натижасида эса тарқоқлилик ва кучсизлик даражасига тушишимиз сабабли аввал чоризм мустамлакасига, кейинчалик эса собиқ совет империясининг арзон ҳом ашѐ етиштириб борадиган «вилояти» га айландик. Мана энди биз 130 йилдан ортиқ давом этган мустамлачиликдан қутулиб, яна марказлашган ва мустақил давлатчилигимизга эришдик. Шу ўґринда айтишимиз жоизки, биздан олдин ўґтган авлодларимиз йўл қўґйган хато ва камчиликларни асло қайтармаслигимиз зарур. Бунинг учун эса ўґсиб келаѐтган ѐш авлодни миллий истиқлол мафкураси руҳида тарбиялаш керак. Жамият ҳаѐтини социологик таҳлил қилиш шуни кўґрсатаяптики, ватандошларимиз ушбу миллий мафкура моҳиятини борган сари чуқурроқ тушуниб бораѐтганларини қайд қилиш мумкин. Социология ва бошқа ижтмоий-гуманитар фанлар доимий равишда ўзларининг ҳам назарий, ҳам амалий тадқиқотлари билан миллий истиқлол мафкураси ғояларини ҳаѐтга тадбиқ этишнинг самарали усулларини чуқурроқ тадқиқ этишга мавжуд барча имкониятларини амалга оширишлари керак.

Цивилизация жараѐнлари ижтимоий гуруµлар, синфларнинг турҚун амал қилиши тўґҚрисидаги тасаввурларни йўґққа чиқарди. Жамиятда синфларнинг анъанавий, аниқ белгиланган фарқлари емирилиб, илгари кузатилмаган негизлардаги ижтимоий гуруµланиш тенденциялари юзага чиқа бошлади. Гуруµларнинг қайта таснифланиши эса шу гуруµларнинг таркиби, уюшиш сифати ва мазмунига мувофиқ бўґлган янги бошқариш тизимларини ишлаб чиқишни талаб қила бошлади. Бошқариш тизимининг жамиятда жадал юз бераѐтган қайта гуруµланиш жараѐнларига мослашиши эµтиѐжи кескин кучайди. Бундай мосланишга улгурмаган µолларда кутилмаган катаклизмлар (буµронлар), локал ижтимоий-сиѐсий портлашлар ялпи тарзда юз бера бошлади. Мисоллар мамлакатимизда µам, хорижий ўґлкаларда µам талай. Мазкур ижтимоий-сиѐсий µолат жамиятимизда юз бериб улгурган ва жадал шаклланаѐтган янги ижтимоий гуруµлар - страталар моµиятини англаш ва уларга мувофиқ замонавий бошқариш тизимларини жадал суръатларда ишлаб чиқиш масалаларини зудлик билан бажаришни долзарб масала сифатида кун тартибига қўґяди. Жамиятни ўґрганиш тамойиллари, ижтимоий-иқтисодий воқеликка ѐндошув хусусиятлари доимий равишда ўґзгариб, такомиллашиб боради. Тоталитар тузум даврида ижтимоий тараққиѐтнинг бош сабаби синфлараро кураш деб қаралганлиги сабабли жамиятдаги муаммоларга умумий ѐндошиб, бир синф вакиллари билан иккинчи синф вакиллари қарашларидаги тафовутни аниқлаш барча ижтимоий фанлар, хусусан, социологиянинг µам асосий илмий тадқиқот тамойилларидан µисобланиб келинган. Жамиятнинг тинчлик шароитида мўґътадил ва одатий µолатлардаги барча ижтимоий зиддиятлари асосан муайян синфлар, гуруµ ва табақалар ичидаги қарама-қаршиликлар тарзида намоѐн бўґлиб келади. Ижтимоий гуруµлардаги табиий амал қилиш µолати бўґлган ички, ботиний муаммо ва зиддиятларнинг синфлараро зиддиятларга кўґчиши, яъни бир гуруµ зиддиятларнинг бошқа гуруµлар томонидан

ўґзлаштирилиши, зиддиятларининг ижтимоийлашуви умумжамият катаклизмига, синфлараро, давлатлараро урушларга олиб келган. Бундай ѐндашув табиийки, жамият ижтимоий гуруµларини мулкий, сиѐсийижтимоий ва маънавий бараварлаштиришга, ижтимоий психология масаласини ўґрганишнинг негизий мазмунидан, яъни ички жиµатларидан ташқи томонларига буриб туриш эµтиѐжи ва заруратидан келиб чиққан бўґлиб, кишилар томонидан воқелик ўґзгаришлари моµиятини билиш, миллий ўґзликни англашга бўґлган интилишларига йўл бермасликни ифодалар эди. Бундай ѐндашув аµолини маънавий забун қилар, ўґз хақхуқуқлари учун кураш, ўґзликни муµофаза этиш, ўґзгаларга керакли бўґлишдек инсоний фазилатлар ривожига йўл бермасдан, эгоизм, сурбетлик, боқимандалик, ялқовлик, ижтимоий мулкка нисбатан юлқичлик хусусиятларини таркиб топтирар эди. Иккинчи катта ижтимоий қусур - бу ижтимоий воқеликни идрок этишда индуктив ѐндашувнинг мутлақлаштирилишидан иборат эди. Индуктив метод, яъни хусусда умумнинг тўґла намоѐн бўґла олиши Ғояси µар қандай µолатда умумий ижтимоий-иқтисодий муµитдан қатъий назар амал қилиши муқаррар, деб қарашдан келиб чиққан эди. Умумий табиий муµитнинг устуворлигини тан олмаслик оқибатида табиат ва жамиятга ўґнглаб бўґлмас даражадаги катта зарарлар етказилди. Минглаб, миллионлаб инсонларнинг ѐстиҚи қуритилди. Мисол сифатида экологик муµитнинг глобал бузилиши, ичимлик сувларнинг заµарланиши, аµоли ўґртача умрнинг қисқариши, Оролнинг қуритилиши, электр станциялари қуриш мақсадларида Сибирь ўґрмонларининг сув остида қолдирилиши, пахта яккаµокимлиги ва хоказоларни µисобга олиш ибратлидир. Индуктив методни мутлақлаштиришнинг маънавий ўґз-ўґзини англаш борасида жуда зарарли эканлигини Шарқ ва ўарб мутафаккирлари Зардушт, Лао Цзин, Конфуций, Платон, Аристотель, Цицерон, Имом Исмоил ал- Бухорий, АбуМансур ал-Мотуридий, Форобий, Беруний ва бошқалар ўґз асарларида асослаб берганлар. Умумнинг чегарасиз устунлиги Ғоясига

қарама-қарши ижтимоий қарашларнинг соµиблари, яъни хусуснинг умумга мувофиқлиги ғояси муаллифлари сифатида Мансур Халлож, Умар Хайѐм, Джордано Бруно ва бошқаларнинг тарих саµнасидаги ўґринлари маълумдир. Хусусан, умум билан бараварлаштиришга уриниш Ғояси ижтимоий воқеликда қатор ижтимоий назарий йўґналишлар юзага келишга сабаб бўґлди. Булар жумласига хақнинг µамма жойда зоµирлиги, хақнинг хусус яъни шахсда мужассамлиги, хақ билан хусуснинг узвий уйҚунлиги, боқийлик ғоясининг мавхумлиги, моддиюнчилик абадийлиги ва устуворлиги ва хоказо шунга ўґхшаш илмий-назарий фикр-қарашлар шулар жумласидандир. Хусуснинг умумга айнанлиги ва ундан фақат хажм ва шаклда кичиклиги, яширинлиги нуқтаи назари кутилмаган ижтимоий-маънавий оқибатлар юзага келишга сабаб бўґлди. Жамиятни англашда тажриба қилинган бундай ѐндашув бир томондан хусуслар ўґртасидаги фарқларни, µар бир хусусга хос бетакрорлик ва уникаллик жиµатларининг истисно этилишига олиб келган бўґлса, иккинчи томондан, умум олдида хусуснинг арзимаслиги, беқадр этилишига сабаб бўґлди. Тоталитар тузум даврида табиатнинг ноѐб истеъдодлари оѐқ ости қилинганлиги, µаммани баробарлаштириш шиори остида қараб келинганлиги, кишиларни «жамиятнинг винтиклари» ва уларни истаган пайтда бирини иккинчисига алмаштириш мумкин, деб ѐндошиш услуби кенг кўґламларда амалда бўґлиб келди. Ижтимоий адолатни қарор топтириш тарихини инсоният томонидан ўґзўґзини англаш жараѐнлари бошланишидан излаш ўґринлидир. Дунѐнинг илк китобларидан µисобланувчи Авестода аµолининг барча қавмлари, қатлам ва гурухлари учун умумий турмуш тарзи қоидалари тавсиф этилади. Антик дунѐ қонуншуноси Солон томонидан яратилган илк қоидалар мажмуи µам турли хил ижтимоий гуруµлар ўґртасида тотувлик ва муроса (консенсус) мейѐрларидан иборатдир.

¤з-ўґзини англаш жараѐнлари муµимлигини алоµида таъкидлаган ўґрта асрлар мутафаккири Рене Декарт моµиятга µар бир индивид алоµидаалоµида интилади ва µар ким µар хил шароитда унга эришади деб µисоблайди. ЎҐақиқат гарчи умумий бўґлсада, унга ялпи интилиш орқали кутилган натижани олиш ва уни ялпи англаш имкони йўґқ. ЎҐар ким, µар хил гуруµ µақиқат моµиятига турлича даражада яқинлашади. Декартнинг алоµида уқтиришига кўґра, «ЎҐақиқатни бутун халқдан кўґра алоµида инсонлар тезроқ ўґзлаштирадилар» 1 ва бу англанган µақиқатни бошқаларга етказадилар, шахсларнинг жамоадан фарқлари µам ана шунда намоѐн бўґлади. Жамиятни стратификацион тасниф этишга мухолиф кучлардан бири сифатида маълум бўґлган Покистон, Бангладеш, ЎҐиндистонда амал қилаѐтган А.А. Мавлудий асос солган «Жамоати Исломия» уюшмаси аµолининг ирқий, миллий ва тиллари борасидаги тенглигини эътироф этган µолда, улар таркибида синфлар, ижтимоий қатламлар, ижтимоий гуруµлар мавжудлигини инкор қилади. А.А. Мавлудий тарафдорлари µар қандай демографик, ижтимоий, интеллектуал ва µиссий бўґлинишлар сунъий моµиятга эга бўґлиб, исломий якдилликка эришиш йўлида уларни эътиборга олмаслик лозимлигини уқтирадилар. Ижтимоий таснифларни тан олмаслик кайфияти бошқа динийконфессионал оқимлар ва µаракатлар «ЎҐезби таµрири исломия», «Ваххобийя» «Нур» тарафдорларида айниқса яққол намоѐн бўґлиб келмоқда. Уларнинг назарида динга садоқат, исломий эътиқод даражалари мусулмонларни ўґзаро фарқлантириб турувчи, фақат эътиқодий жиµатдан страталарга ажратувчи асосий маънавий меъѐр вазифасини ўґтайди. 1 (Р. Декарт, Ибр. произв. М., 1950, с.27Н).

Хулоса Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, жамият ҳаѐтидаги турли хил Ижтимоийлашув жараѐнлари тезроқ илмийлик ва уйғунлик асосида бартараф қилинсагина, жамият ижтимоий соғлом шароитда тараққий этади ва салбий ҳодисаларнинг таъсири ўз вақтида бартараф этилади. Масалан, меҳнатдан бегоналашишни бартараф этиш учун биринчи навбатда инсонларнинг ўз меҳнатлари натижаларидан манфаатдор бўґлишлари ва унинг оқибатида эса меҳнатга бўґлган муносабатларини тубдан ўзгартириб, уларни қизиқиш ва куч-Қайрат билан ишлашларини ташкил этиш керак. Ишлаб чиқаришни бошқаришдан Ижтимоийлашув муаммосини бартараф этиш ҳам жуда муҳим маъно касб этади. Бунинг учун ишлаб чиқариш муносабатларини чуқур демократиялаштириш, корхона, ташкилот ва муассасалардаги мавжуд бошқарув тизимларини ижтимоий адолат мъѐрлари билан такомиллаштириш ва ишчи, хизматчиларга хўґжалик эгасининг аниқ вазифаси, ҳуқуқи ҳамда масъулиятларини топшириш керак. Маданиятдан Ижтимоийлашувни бартараф этиш учун маданий меросга муносабатни такомиллаштириб бориш, жамиятнинг ҳар бир аъзоси маънавий қадриятлардан яхши ҳабардор бўґлиши ва маданий қурилишга етарли маблаҚ ажратилишини таъминлаш зарур. Ижтимоий Ижтимоийлашувни бартараф қилиш учун инсонларни бирбирлари билан муносабатлари, муаммоларини ҳақиқий бирдамлик ва ҳамкорлик асосига қуриш керакки, шунда ҳар бир инсон ўзини бошқалар ҳам учун керак эканлигини чин юракдан ҳис қилсин. Руҳий Ижтимоийлашувни бартараф этиш чоралари ижтимоий Ижтимоийлашувни бартараф этишнинг узвий давомидир. Инсон ўзини кимгадир кераклигини руҳан сеза олсагина у ҳеч қачон тушкунликка тушмайди ва яккаланиш, изтиробга тушиш хавфидан халос бўґлади.

Оқибатда уни ўз-ўзидан, ўз моҳиятидан Ижтимоийлашувига деярли ҳеч қандай сабаб қолмайди.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйҳати 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т: «Ўзбекистон», 1999. 2. Алиқориев Н.С. ва бошқалар. Умумий социология. Муаллифлар жамоаси. - Бишкек.: 1999. 3. Бекмуродов М.Б. Социология асослари. - Т.: Фан, 1994. 4. Бурганова Л.А. Институционнализация социологии в США. Социс, М. Наука, №11, 1998.

Похожие

Ижтимоий муносабатлар

Ижтимоий-этник муносабатлар

Иктисодий социологияда ижтимоий фикрни урганиш ва ундан бошкарувда фойдаланиш

Социал муносабатлар

Социал муносабатлар социологияси