Сиёсий психологиянинг предмети - Социология - Рефераты

Сиёсий психологиянинг предмети

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

С иёсий психологиянинг предмети Режа: 1. Сиёсий психологиянинг фан сифатида вужудга келиши. 2. Сиёсий психологиянинг ҳозирги аҳволи. 3. Сиёсий психологиядаги илмий назариялар 4. Психологик-сиёсий таҳлилнинг асосий тушунчалари.

1 . Сиёсий психологиянинг фан сифатида вужудга келиши Маълумки, Республикамиз Президентининг Олий Мажлис 2-чақириқ 1- сессиясида қилган “Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз” номли маърузасида мамлакатимиз ҳаёти, келажаги учун улкан тарихий аҳамиятга эга бўлган стратегик режалар белгилаб берилган. Жумладан, мазкур маърузада сиёсий маданият ва уни юксалтириш билан боғлиқ бўлган асосий бош вазифалар ҳам белгилаб берилди ва сиёсий маданият омилини ҳар томонлама ривожлантиришдан кўзланган янги стратегик мақсадлар илмий жиҳатдан янада аниқроқ асосланди. Президентимиз И.А.Каримов ўз нутқида “одамларнинг сиёсий онги, сиёсий маданияти, сиёсий фаоллиги юксалиб боргани сари, давлат вазифаларини нодавлат тузилмалар ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказиб бориш зарурлигини ” ҳақида фикр билдирган. Шунингдек, Президентимиз “Жамиятимиз мафкураси халқни-халқ, миллатни миллат қилишга хизмат этсин” номли асарида “миллий сиёсий маданият, ўзлигимизни, муқаддас анъаналаримизни англаш туйғуларини, халқимизнинг кўп асрлар давомида шаклланган эзгу орзуларини, жамиятимиз олдига бугун қўйилган олий мақсад ва вазифаларни қамраб олишини” ҳам алоҳида таъкидлаб ўтган. Сиёсатшунослик фанида сиёсий психология келажаги порлоқ соҳа сифатида ХХ аср ўрталарида эътироф этилган бўлса ҳам у расман орадан бир неча ўн йилликлар ўтгач тан олина бошланди. Сиёсий психология турли сиёсий тузумларда ўзига хос тарзда пайдо бўлган ва ривожланган. ? Сиёсий психология қандай фан? Ҳозирга қадар сиёсий психологиянинг Афлотун давридан шу бугунги кунгача бўлган тарихи ёзилмаган. Бироқ, унинг тарихи – Арасту, Сенек, Маке иа велли, Руссо Тоббс, С имит , Г е ге ль каби мутафаккирлар номи боғлиқ . Ўз даврида бу мутафаккирлар бошқа назарий қарашларга, яъни психологияга алоқаси бўлмаган ёндашувга асосланишган.

Ҳатто Гобб с ва Руссо даврида ҳам психология фани ҳозирги ҳолатда талқин этилмаган эди. XIX асрнинг иккинчи ярмидагина пайдо бўлган назарияларни ҳозирги замон сиёсий психологиясининг бевосита ўтмишдошлари деб аташ мумкин. Тарихчи ва файласуфлар, социолог ва сиёсатшунослар сиёсатдаги янги ҳодисага эътибор бера бошладилар. Унда раҳнамолар, қироллар, президентлар ва сиёсат оламининг вакиллари билан бир қаторда ҳалқ оммасининг ҳам ўрни борлиги маълум бўлди. Бу мавзуга биринчилардан бўлиб француз Г.Лебон ўзининг “Халқлар ва омма психологияси”, “Оломон психологияси”, “Социализм психологияси” асарлари орқали эътиборни қаратган бўлса, кейинчалик итальян С.Сигелнинг “Жиноятчи оломон” асари пайдо бўлди. Г.Лебон оммада шахснинг индивидуаллиги, кучи ва барқарорлигини йўқотувчи хавф мавжуд деб баҳолайди. Омманинг турлари ичида айниқса оломонга алоҳида таъриф бериб унга хос тажовузкорлик, жазава, масъулиятсизлик каби хусусиятларни таъкидлаб ўтган. Замонавий тадқиқотчилар эса оммавий хулқ-атвор нафақат салбий ҳарактерга, балки ижобий жиҳатларга ҳам эгалигини уқтирмоқдалар. Сиёсий психология тараққиётига психоанализ ғояси тарафдори Г.Лассуэлнинг “Психопатология ва сиёсат”, асари ҳам катта ҳисса қўшган. ХХ аср бошларида эълон қилинган П.И.Ковалевскийнинг “Тарихдан психиатрик этюдлар” китобида кўплаб машҳур сиёсий арбоблар шоҳ Давиддан Петр 1 гача, Суворовдан Жамна Д.Арккача ва Наполеоннинг психологик портрети тавсифлаб берилган. А.А.Бодалев ўзининг “Қандай қилиб машҳур ва буюк бўлиш мумкин” деб номланган китобида кўплаб машҳур кишиларнинг сиёсат майдонига кириб келиш тарихи ҳақида фикр юритади. 2. Сиёсий психологиянинг ҳозирги аҳволи ХХ асрнинг 60-йилларида АҚШда сиёсат психологиясига оид дастлабки назарий-фундаментал тадқиқотлар олиб борила бошланди. Ўша

пайтда Америка Психиатрия ассоциацияси қошида халқаро сиёсат билан шуғулланадиган алоҳида гуруҳ ташкил этилди, кейинчалик ундан кейинчалик 1970 йилда психиатрия ва ташқи сиёсат институти ташкил топди. 1979 йилда эса сиёсий психологлар жамияти тузилди. Ҳозирда унинг 1000 дан ортиқ аъзолари мавжуд. Мустақил фан сифатида сиёсат психологияси АҚШ ва Канаданинг кўплаб университетларда ўқитила бошланди. 90-йилларда 78 университетда 100 дан ортиқ сиёсий психология курслари ўқитилиб, маъруза ва семинар машғулотларини 2300 дан ортиқ талабалар тинглашди. Бу курс нафақат сиёсатшунос-талабалар учун , балки психологлар учун ҳам олиб борилди. Россияда сиёсий психология тараққиёти 60-йилларда ўзининг биринчи босқичини бошлади. Бу даврда Б.Ф.Поршнев, Ю.Н.Давидов, В.Д.Паригин, Ю.Ф.Замошкин каби социологлар, тарихчилар, психологларнинг илмий тадқиқот ишлари эълон қилинди. Иккинчи босқич 70-80 йилларга тўғри келиб, унда Б.Ерасов, Б.Старостин, М.Пишков, Б.Мирский каби олимлар томонидан кўплаб изланишлар олиб борилди. Учинчи босқичда яъни 90-йилларда сиёсатнинг ўзи сиёсий психологиянинг ривожланиши учун жуда катта туртки берди. Сиёсий психологларга сиёсий хулқ-атвор, ҳокимият образларини идрок қилиш, етакчилик (йўлбошчилик), кўппартиявийлик, сиёсий ижтимоийлашув каби муаммоларни тадқиқ этиш учун буюртмалар берила бошланди. Айниқса сайловлар даврида улар амалий, таҳлилий ва маслаҳат ишларини кенг авж олдирдилар. Москва ва Санкт-Пе т ербург шаҳарларида сиёсий психология билан шуғулланадиган махсус илмий бўлинмалар ташкил этилди. Дастлабки ўқув қўлланмалари нашр эттирилди. 1993 йилда Россия сиёсий психологлари ассоциацияси тузилди. Яқин-яқинларгача жуда кўплаб олимлар сиёсий психологиянинг мустақил фан бўлишига шубҳа билан қарашган, сиёсий муаммоларни таҳлил қилишда психологияни “кутилмаган, ёқимсиз” феномен сифатида қабул

қилишган. Психологлар эса янги фаннинг предметини аниқлашда жуда кўп қийинчиликларга дуч келишган. Сиёсий психологиянинг предметини аниқлаш борасидаги баҳс- мунозарадаги муҳим хусусиятлар қуйидагилардан иборат. Биринчидан , сиёсий жараённинг психологик таркибий қисмини нима ташкил этиши керак ? Иккинчидан, сиёсий хулқ-атвор, сиёсий тафаккур, сиёсий маданиятни ўрганадиган мутахассислар тадқиқот воситаси сифатида сиёсий ва психологик статистика ва социологик методологиядан фойдаланишган, сиёсий психологик махсус методологик асосга эга бўлмаган. Учинчидан, сиёсий – психологик муаммо нафақат бу фаннинг ичида, балки этнография, ўлкашунослик, иқтисод, тарих, социология ва бошқа фанларга алоқадор ишларда ҳам ривожлана бошлади. Сўнгги йилларда фанлараро оралиқдаги муаммоларга бағишланган кўплаб нашрлар пайдо бўлади. Уларда шахснинг сиёсатда ривожланиш қонуниятлари, сиёсий маданиятнинг мамлакат тақдирига таъсири, шаклланган тарихий менталитет (ақл-идрок)нинг миллат тараққиётига таъсири муаммолари акс эттирилган. 3. Сиёсий психологиядаги илмий назариялар Сиёсий психологиянинг предмети таркибига кирган феноменларини аниқлаш масаласи ҳам мунозаралидир. Масалан, Г.Г.Дели генскийнинг фикрича сиёсий психология макросиёсий жараёнларни эмас, балки сиёсатчилар психологиясини ўрганиши керак. М. Херманн, Ж.Кнутсон, Х.Юлау каби сиёсий психологлар фикрича, сиёсий психологиянинг вазифаси сиёсат субъектлари шахсининг хулқ-атвор ва когнитив (билиш) соҳа билан боғлиқ жиҳатларини ўрганиш, унинг қонуниятлари, механизмлари, шарт-шароитлари, омилларини тадқиқ этишдан иборат. 4 . Психологик-сиёсий таҳлилнинг асосий тушунчалари.

Ҳар қандай фан каби сиёсий психологиянинг ҳам илмий тушунчалари мавжуд. Тадқиқотлар тармоқлараро табиатга эга бўлганлиги сабабли унда фалсафа, антропология, социология, пси хология ва сиёсатшуносликка оид тушунчалардан фойдаланилади. Сиёсий фалсафа шахс ва давлатнинг муносабати фуқаронинг сиёсатга бўйсуниши муаммосини ўрганишидаги назарий тушунчалари билан сиёсий психологиянинг ривожланишига ҳисса қўшган. Сиёсатшунослик мазкур сохани сиёсий тизим, сиёсий иштирок, можаро, плюрализм, демократия, гегемония каби тушунчалар билан таъ минлади. Социология ва ижтимоий психология сиёсий психологияга методик усуллар , тадқиқот методологиясини берди. Роллар, меъёрлар, қ адрият, қизиқиш, етакчилик, конформлилик, ижтимоийлашув, сиёсий ижтимоийлашув, каби тушунчалар сиёсий психологияда ҳам муҳим аҳамиятга эга. ? Ижтимоийлашув нима? Ижтимоийлашув - (социализация) индивиднинг аждодлар тажрибасини ўзлаштириш орқали жамиятга қўшилиш жараёни. Ресоциализация – шахснинг болаликда, ўсмирликда ўрганган хусусиятларини қайта ўзлаштириши. Сиёсий ижтимоийлашув қонунларни ўзлаштириш, ижтимоий кўникмаларни аста-секин ўзлаштириб бориш, ўз ҳуқуқларини англаш, инсонлар ва турли ижтимоий институтлар ўртасидаги муносабатларни тушунтиришдан иборат жараёндир. Ижтимоийлашувнинг сиёсий омиллари-давлат тизими типи ва табиатини ифодаловчи сабаблар, сиёсий тартиб, институтлар, партиялар ва тузилмалар тизими. Сиёсий психология учун бевосита психология фани томонидан олинган тадқиқот натижалари ҳам муҳим аҳамиятга эгадир: жумладан шахс психологияси – хулқ-атвор мотивацияси, фикрлаш услуби, қарор қабул

қилиш услуби, шахслараро муносабатлар услуби каби тушунчалар билан сиёсий психологияни бойитди. Ўз навбатида сиёсий психология социология билан узвий боғлиқ. Сиёсий социология сиёсатнинг ижтимоий асослари, оммавий онг хусусияти, жамиятдаги қадрятлари, ахолининг сиёсий ахамиятга эга объектларга муносабатига таъсир этувчи ижтимоий-иқтисодий, демографик, ижтимоий- касбий омилларни ўрганади. Юқоридаги фикр мулоҳазаларга асосланиб сиёсий психологияни илмий-амалий интегратив тармоқ деб аташ мумкин. ? Сиёсий психологиянинг у учун “ ота-она ” вазифасини ўтаган психология фани га муносабати қандай? У психология фанининг мустақил тармоғи бўла оладими? К.К.Платонов психология тармоқларини ажратишнинг учта мезонини кўрсатиб ўтган: булар олинган хулосаларнинг ижтимоий аҳамияти, ўрганилаётган психологик ҳодисаларнинг намоён бўлиш шарти ва хусусиятларнинг махсуслиги, тўпланган маълумотларнинг етарли эканлиги. К.К. Платонов сиёсий психологияни ижтимоий психологиянинг таркибий қисми деб қарайди. Ўз навбатида унинг мустақил фан бўлиши нисбий табиатга эга. Инсоннинг сиёсатга муносабати муаммосини шахс психологиясининг лидерлик, мотивация, “мен” - концепцияси, сиёсатчининг профессионализми каби тушунчаларсиз изоҳлаб бўлмайди. Агар сиёсий психологияни ижтимоий психологиянинг бир тармоғи деб қаралса, у ҳолда сиёсий жараёнларнинг ижтимоий-психологик жиҳатлари унинг предметини ташкил этади. Энг кенг тарқалган фикрларга кўра, сиёсий психология инсон сиёсий хулқ атворининг психологик томонларини ўрганади. Машҳур америкалик олим М.Дойчнинг фикрича, сиёсий психологиянинг майдони сиёсий ва психологик жараёнларнинг ўзаро таъсирини ўрганишдир. Кўпгина олимлар ўзаро таъсирнинг икки жиҳатини очишни таклиф этишди: шахс ва гуруҳ

психологик хусусиятларининг сиёсий муносабатларга таъсири, сиёсатнинг фуқаро психологик сифатларининг шаклланишига таъсири. А.И.Донцовнинг фикрича, сиёсий психология-“Ижтимоий субъектларининг сиёсий фаоллиги” ҳақидаги, А.П.Назаретян фикрича эса сиёсий фаоллик мотивациясини ўрганувчи фандир. А.И.Юрьев сиёсий психологиянинг объектига фақат сиёсат соҳасида намоён бўладиган психологик хусусиятларга эга бўлган “Ҳукмронлик қилувчи одамлар”ни киритади. “Сиёсатдаги одам”-нафақат сиёсий психологиянинг балки бошқа оралиқ соҳаларининг ҳам ўрганиш объектидир. Бахс- мунозара нафақат сиёсий психологиянинг предмети ва объекти хусусида, балки унинг номланиши хусусида ҳам мавжуддир. Баъзи омиллар ва амалиётчилар “сиёсий психология” билан “сиёс ат психология си ” ни синоним деб ҳисоблашади. Д. В.Оль ш анский бу икки тушунчани таҳлил қилиб, сиёсий психи ка мавжуд эмас экан, сиёсий психология уни психологиялаштиришга олиб боради. “Сиёсат психологияси” эса мазкур тармоқ предметини очиб бериш учун зарур тушунча деб таъкидлайди. Шундай қилиб, сиёсий психология ўзининг предметига, объектига эга бў лган психология фанининг тармоғидир.

ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР : 1. Каримов И . А . Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда .- Т ; “ Ўзб екистон” нашр. 1999. 48 бет . 2. Каримов И. А. Баркамол авлод – “ Ўзб екистон” нашр . тараққиётининг пойдевори.- Т; 1998, - 64 бет. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тақдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. -Т., 1998. 4. Берон Э. И гры в которые играют люди. М. «Совершенство», 1999 5. Гозман Л.Я., Шестопал Е.Б. Политическая психология. Ростов на Д. «Феникс», 1996. 6. Лебом Г. Психология народов и масс. СПб. «Макет», 1995. 7. Стефаненко Т., Этнопсихология. М. Академический проект. 1999 8. Мерлин В.С. Структура личности. Характер, способности, самосазнание. - Пермь, 1990.

Похожие

Сиёсий ҳокимият сиёсий психологиянинг асосий объекти сифатида

Политология фанининг предмети ва максади. Сиёсий карашлар ва таълимотлар

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз