Шахс ва жамият курсини ўрганишда педагогик технологиялардан фойдаланиш - Социология - Рефераты

Шахс ва жамият курсини ўрганишда педагогик технологиялардан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Шахс ва жамият курсини ў рганишда педагогик технологиялардан фойдаланиш Режа: 1 . Шахс ва жамият дарсларида педагогик технологияларни тутган урни 2 . Танқидий фикрлаш методлари. 3 . Ў қитишнинг интерактив методлар

Педагогикада дарс жараёнига янгича ёндошувларнинг (инновацияларнинг) мақсад ва вазифалари. Технология тушунчаси. Технология ва методика. Таълим технологияси ва ўқитувчи. Дарснинг технологик картаси. Таълим жараёнида интерфаол усуллар. Интерфаол усуллар – ўқувчиларнинг ўзаро ва ўқитувчи билан фаол мулоқоти сифатида. Бундай педагогик усулларни қўллаш шартлари. Психологик вазият яратиш. "Гуруҳларда ишлаш", "Муайян позицияни эгаллаш", "Ақл-идрок ҳужуми (Мозговой штурм)", "Ҳамма бир-бирини ўқитади", "Давра суҳбати", "Сенектика усули" ва бошқа интерфаол усуллар. Социологик тадқиқотлар ўтказиш, муаммовий анжуманлар ташкил қилиш, илмий ишлар ёзиш ўқувчиларни илмий изланишга йўналтириш шакллари сифатида. Деярли барча дарсларни ҳар хил турдаги интерфаол усуллардан фойдаланган ҳолда ўтказиш мумкин. Улар комплекс равишда ҳам (масалан, баҳсда зарур элемент – далил келтириш), маълум бир кетма-кетликда ҳам (масалан, топшириқларни муҳокама қилишда “ҳар бир киши бошқа кишини ўқитади”, “позицияни танла”, ақлий ҳужум” усуллари қўлланиши мумкин, ундан ташқари, усулларни алмашишда “қор уюми” ғояси қўланилиши мумкин) ишлатилиши мумкин. Агар педагог дарсларни интерфаол усулларда ўтказишга аҳд қилса, унда ўқувчиларни бундай таълим услубияти билан таништириши зарур. Гуруҳларга бўлиб ишлаш. Педагогда қуйидагича асосли савол туғилиши мумкин: дарс вақти чекланган бўлса, қандай қилиб барча ўқувчиларга ўз фикрини билдириш имкониятини бериш мумкин? Фикримизча, агар дарсда иш маълум тарзда уюштирилса, буни амалга оширса бўлади. Кичик гуруҳларга бўлиб ишлаш мунозара ўтказиш ва ўқувчиларни баҳсга жалб этишнинг энг самарали шаклларидан биридир. У ҳатто энг уятчан ва журъатсиз ўқувчиларга ҳам фаоллашиш имконини беради.

Гуруҳ 4-5 кишидан ортиқ бўлмаслиги лозим. Бундай таркибда ҳар бир иштирокчи қўйилган масалани ечишга ўз ҳиссасини қўшиши мумкин. Шу тарзда гуруҳнинг иши рағбатлантирилади ва ҳар бир иштирокчи самарали ишлай олади. Бироқ бу фаолият ўқитувчидан ҳам, ўқувчилардан ҳам муайян амалий кўникмаларни талаб қилади. Гуруҳлар ишини шартли равишда тўрт босқичга бўлиш мумкин: - гуруҳларга бўлиш (уларнинг таркибини мунтазам ўзгартиринг, 3 кишидан кўп бўлмаган гуруҳлардан бошланг), аудиторияда тегишли тарзда муҳит яратиш; - иш олиб бориш (яъни баҳслашиш) қоидаларини (бу қоидалар олдиндан коллектив равишда қабул қилиниши ва кўринарли жойга илиб қўйилиши мумкин), топшириқни (қандай бажариш, қанча вақт сарфлаш, ким вақтни кузатиб боради, ҳатто гуруҳлар учун ёзма йўриқномалар тайёрлаш, лекин уларни оғзаки эълон қилиш мақсадга мувофиқ) ва ундан сўнгги амалларни (масалан, натижалар истаган ҳар қандай ўқувчи томонидан бутун аудиторияда муҳокама қилинади ёки гуруҳ вакили гуруҳнинг умумий фикрини барчага хабар қилади) тушунтириш; - ҳар бир гуруҳда баҳсни олиб борувчи, котиб, маърузачи белгиланади (жуда қисқа вақт ичида); - ҳар бир гуруҳда муаммони муҳокама қилиш; - гуруҳда қабул қилинган ечимни тақдим қилиш; - умумий аудиторияда гуруҳларнинг ишига якун чиқариш. Баҳс-мунозара – бирор-бир баҳсли масала ёки муаммони оммавий муҳокама қилиш. Ўқувчилар билан биргаликда мунозара олиб бориш қоидаларини ишлаб чиқиш мумкин. Бунга асос сифатида қуйидагиларни таклиф қиламиз: - баҳсга киришишдан аввал ўз нуқтаи назарингизни аниқ шакллантириб олинг; - ўз нуқтаи назарингизни қўллаб-қувватловчи далилларни тайёрланг;

- содда тилда, лекин мантиқли ва изчил гапиришга ҳаракат қилинг; - ўз фикрларингизни фактларга асосланиб тузинг, ўзингиз аниқ билмаган нарсани гапирманг; - сиз фикрига қўшилмаган кишининг фикрларини нотўғри талқин қилманг; - айтиб ўтилган ғояларни такрорлашга фақат шахсий нуқтаи назарни исботлаш мақсадида йўл қўйилади; - овозингизни баланд кўтарманг. Энг яхши далил – аниқ ва текширилган фактлар, ишонтиришнинг энг яхши воситаси – қатъий мантиқдир; - гуруҳдошингизни хафа қилмасликка, камситмасликка ҳаракат қилинг. Баҳсдошингизга ҳурмат кўрсатишингиз – сиз нафақат баҳсда кучли эканингизни, балки яхши тарби кўрганлигингизнинг ҳам далили; - унча фаол бўлмаган ва уятчан ўртоқларингизни ҳам мунозарага жалб этишга интилинг – ҳар бир кишининг фикри ҳал қилувчи аҳамиятга эга! Далил келтириш – бирор бир фикр, концепция, назариянинг ҳақиқат эканлигини тасдиқлаш учун келтириладиган бошқа фикр, мулоҳаза ёки мулоҳазалар йиғиндиси. ФСИ услуби . Ўқувчиларнинг муҳокама қилиш маҳоратини ўстириш усули. Бунда муҳими ҳар бир ўқувчи ўзининг шахсий фикрини ёки ғоясини билдиришидир. Муҳокама кетма-кетлиги қуйидагича бўлиши лозим: фикр – ўқувчилар ўз фикрларини, нуқтаи назарларини баён қиладилар; сабаб – ўқувчи нима учун бошқача эмас, айнан шундай ўйлаётганлигининг сабаблари кўрсатилади; изоҳ – мисол билан келтирилган сабаб изоҳланади. Тадқиқот (масалан, ўхшашликлар ва фарқларни топиш; кетма-кетликни белгилаш; мослик, устунлик ёки камчиликларни топиш; оқибатларни аниқлаш; умумлаштириш) – ўқувчиларнинг ечимни ишлаб чиқишлари жараёни, у оғзаки ёки ёзма тарзда бўлиши ҳам, шунингдек, “ақлий ҳужум” услуби билан амалга оширилиши ҳам мумкин. Бундай ёндашишда (қўлланма

матни, қўшимча адабиётлар, маълумотномалар ва ОАВ хабарларига оид) фактлар ва статистик материалларни таҳлил қилиш муҳим ҳисобланади. Эҳтиёжларни баҳолаш – бирор ҳолат ёки бошқа фактик материал асосида аввало муайян гуруҳларнинг эҳтиёжлари аниқланади, сўнг эса муаммони ҳал этиш учун маълум ҳаракатлар рўйхати кўрсатилади. Бу топшириқнинг биринчи варианти – 1-мавзудаги қочоқлар учун лагер қуришни режалаштириш (65-бетга қаранг), иккинчи варианти – қуйидаги мазмундаги жадвалларни тўлдириш: бирор ҳаракатни амалга оширишда фуқаро нима қила олиши мумкин, давлат нима қила олиши мумкин, фуқаро ёки давлат нима қила олмайди (90-бетга қаранг); бирон нарса-ҳодисанинг ҳозирги замондаги шахс ёки давлат учун, Амир Темур давридаги давлат ёки шахслар учун устунликлари нимада (68-бетга қаранг). Аҳамиятига қараб тартибга солиш – бунда бир қатор мулоҳазаларни кўриб чиқиш ва уларнинг ҳар бирини бошқасига нисбатан муҳимлиги ёки қимматлилиги жиҳатидан таққослаш талаб этилади. Бундай топшириқни бажариш шахсий фикрга асосланган бўлиб, кўп баҳсларга сабаб бўлади. Бу хилдаги топшириқлар ўқувчиларнинг бирор муаммони амалда қандай тушунишларини аниқлаш учун жуда фойдали. Масалан, бир гуруҳ таниқли арбобларнинг битта муаммо бўйича билдирган фикрларини шу тарзда табақалаштириб кўриш мумкин. Ролларга бўлиниб ўйнаш – педагог таклиф қилган дилемма вазиятини саҳналаштириш. Бундай ёндашувда ўрганилаётган муаммолар шахсий аҳамиятга эга бўлиб боради: ўқувчилар образга кирар эканлар, муаммони янада чуқурроқ ўрганадилар. Бу хилдаги машқларни бажаришда актёрлик қобилияти унчалик аҳамиятга эга эмас. Берилган ролга мос хулқ-атвор усулини (тарзини) танлаш, инсон ҳатти-ҳаракатларининг сабабларини, унинг кўнглида кечаётган ҳолатни ва юз бераётган воқеаларга муносабатини асослаб бериш қобилияти кўпроқ муҳимдир. Ўйин давомида иккинчи даражали ҳолатларни муҳокама қилиш билан овора бўлмасдан, қўйилган масалани ечиш муҳим.

Ҳар ким ҳар кимни ўқитади – ўқитувчи ўқувчиларга варақчалар тарқатади, бу варақчаларда, масалан, Конституциядан, шунга ўхшаш бошқа қонунчилик ҳужжатларидан, халқаро битим ёки биронта асар матнидан кўчирма бўлиши мумкин (ҳар бир иштирокчига биттадан варақча). Бунда ҳар учинчи ёки тўртинчи варақчада бир хил ахборот қайтарилади, яъни уч ёки тўрт карточка гуруҳдаги уқувчилар сонига мос нусхада кўпайтирилади. Ҳар бир ўқувчи “ўзининг” варақаси билан танишиб чиқиб, қисқа вақт ичида бундай маълумотга эга бўлмаган гуруҳдошларини “ўқитади”, худди шундай карточкага эга бошқа ўқувчилар унинг фикрларини тўлдириши мумкин. Ўз позициянгни танла (фикрлар шкаласи) – бу ҳаракатчан ўйин варианти бўлиб, уни ўтказишда ўқувчиларнинг у ёки бу вазиятга муносабати аниқланади. Ўқувчилар олдида баҳс-мунозарага қадар муайян муаммо қўйилади ва унинг аниқ ечими берилади. Аудитория деворларига ечимга “Розиман”, “Рози эмасман”, “Шубҳаланаман” сўзлари ёзилган плакатлар осиб қўйилади (учта плакатга “100%”, “50%”, “0%” рақамларини ёзиш билан ифодалаш ҳам мумкин). Ўқувчиларга уларнинг нуқтаи назарини акс эттирадиган плакат ёнида туришни таклиф қилинг. Улардан ўзаро маслаҳатлашиб олиб, нега айнан шу позицияни эгаллаганини тушунтириб беришни сўранг. Баҳсдан сўнг шу гуруҳлар аъзолари нуқтаи назарлари ўзгарган-ўзгармаганлиги тўғрисида ўз фикрларини айтишлари керак. Ҳар бир гуруҳдан қарама-қарши томон келтирган энг ишонарли далилни айтиб беришни илтимос қилиш мумкин. Бу машқ гуруҳларда ёзма равишда ҳам бажарилиши, мустақил экспертлар гуруҳи (ҳар бир гуруҳдан баҳсни кузатиб турадиган, лекин баҳсга аралашмайдиган бир киши ажратилади) эса ҳар бир гуруҳ танлаган қарорни изоҳлаб бериши мумкин. Ақлий ҳужум – қисқа вақт ичида берилган масалани ечишнинг кўплаб йўлларини топишга имкон берувчи услуб. Педагог ўқувчиларга муайян қисқа вақт ичида муаммони ҳал этишнинг ёки муаммо вужудга келиши ҳақидаги фаразларнинг имкони борича кўп вариантларини айтишни таклиф қилади.

Энг кўп миқдорда ғоя билдириш рағбатлантирилади. Қарор гуруҳдаги барча аъзолар томонидан қўллаб-қувватланиши лозим. Бир киши бу қарорни бутун аудитория эътиборига ҳавола қилиши керак. Гуруҳнинг қарорини ҳамма кўриши ва кейинчалик мақсадга йўналтирилган ҳолда муҳокама қилиш учун ватман қоғозига ёзиб қўйилса яхши бўлади. Умумлаштириш – бунда ўқувчилар ўрганилаётган материалнинг асосий жойларини аниқлашлари, уларни турли усулларда муайян шаклга киритишлари ва ёзиб олишлари керак. Бундай ахборот рўйхат, қисқа иншо, жадвал, чизма, схема кўринишида бўлиши мумкин. Кластерларга бўлиш услуби. Кластерларга бўлиш – бу ўқувчиларга бирор-бир мавзу юзасидан эркин ва очиқ фикр юритишга ёрдам берувчи педагогик стратегиядир. Бу усул ғоялар ўртасидаги алоқалар ҳақида мулоҳаза юритишни рағбатлантиришга имкон берадиган таркибий қисмларнигина ажратиб олишни талаб қилади. Бу тафаккурнинг ўзига хос шакли бўлиб, миямиз қандай ишлаши билан яқиндан боғлиқ. Кластерларга бўлиш даъват босқичида ҳам, мулоҳаза юритиш босқичида ҳам ишлатилади. У жуда содда ва осон эсда қолади: 1. Асосий сўзни ёки гапни катта қоғоз варағининг ўртасига ёки партага ёзинг. 2. Шу сўз билан боғлиқ бўлган ва миянгизга келган сўз ёки гапларни ёзаверинг. 3. Сизда пайдо бўлган ғояларни ёзишингиз баробарида ушбу ғоялар ўртасидаги сизнинг фикрингизча мавжуд бўлган боғлиқликларни ҳам аниқлаб боринг. 4. Фикрингизга қанча ғоя келса, шунча ёзинг ва бу ишни ажратилган вақт ёки миянгизга ғоялар келмай қолгунига қадар давом эттиринг. Кластер усулини қўллашнинг бир неча асосий қоидалари мавжуд: 1. Хаёлингизга келган ҳамма нарсани ёзиб боринг. Бу фикрларнинг сифати ҳақида ўйламанг, уларни фақат ёзиб қўяверинг.

2. Орфография ва ёзишни қийинлаштирадиган бошқа жиҳатларга эътибор берманг. 3. Ажратилган вақт тугагунча ёзишни тўхтатманг. Агар бирдан ғоялар хаёлингизга келмай қолса, унда ғоялар пайдо бўлгунича қоғозга чизиб туринг. 4. Иложи борича кўпроқ алоқаларни белгилашга ҳаракат қилинг. Ғоялар сонини, уларнинг йўналиши ва улар ўртасидаги алоқаларни чекламанг. 5. Сиз илк бор кластерлар усулини қўллаётган бўлсангиз, гуруҳдаги барчага таниш бўлган мавзуни танланг. Намуна сифатида “Ватан”, “Боғдорчилик” каби мавзулардан фойдаланиш мумкин. Венн диаграммаси . Венн диаграммаси икки ва ундан ортиқ ўзаро кесишадиган доиралардан иборат. Бу усул ўзига хос қайтарилмас ва умумий хусусиятларга эга бўлган икки ёки ундан ортиқ ҳодисаларни бир-бирига таққослаш ёки уларни таҳлил қилишга имкон беради. Мавжуд доираларнинг ҳар бири таҳлил қилинадиган ёки таққосланадиган маълум муаммо ёки ҳодисани билдиради. Қуйида келтирилаётган 1-чизмада икки доирадан иборат бўлган Венн диаграммаси келтирилган. "Инсонийлик ва шафқатсизлик – ўзаро муносабатларнинг икки томони" мавзуси мисолида 1- доира (А)га ўқувчилар Умархоннинг давлат бошқарувига оид ўзига хос бошқарув хусусиятлари ва шу кабиларни ёзишлари, 2-доирага (Б) эса Амир Насруллонинг давлат бошқаришига, ҳукмронлик усулларига оид ўзига хосликларни ёзишлари мумкин. Иккала доиранинг кесишган қисмига эса (АБ) ушбу икки ҳукмдор учун умумий жиҳатлар ёзилади. Учта ёки ундан ортиқ муаммони таҳлил қилишда ёки таққослашда эса уларга мос равишда уч ва ундан ортиқ доирадан иборат диаграммадан фойдаланилади. Бу усул ўқувчиларга ўз билимларини намоён қилишга, ҳодисаларни маълум белгилар бўйича таҳлил қилиш ва таснифлашларига, турли муаммо ва фикрларни ўзаро таққослашларига имкон беради.

"Чархпалак" усули. Бу усул бир неча гуруҳлардан уларга берилган саволларга жавоб олишга имкон беради. Масалан, 5 та гуруҳ ташкил этилади. Ҳар бир гуруҳга ватман қоғозига ёзилган биттадан савол берилади. Уларга жавоб ёзиш учун 2-3 минутдан вақт ажратилади. Шу вақт ичида ҳар бир гуруҳ ватман қоғозига берилган саволга ўз жавобларини ёзиши ва қолган 4 гуруҳга ҳам ўз жавобларини ёзиши учун жой қолдириши керак. Ажратилган вақт тугагач ҳар бир гуруҳ ўз қоғозларини соат стрелкаси бўйлаб (ёки стрелкага тескари йўналишда) кейинги гуруҳга беради. Гуруҳлар уларга берилган саволларга яна ўз жавобларини ёзиб уни навбатдаги гуруҳга узатадилар. Шундай қилиб, ватман қоғозлари чархпалак мисол айланади, бу ҳол ҳар бир гуруҳга ўзларининг дастлабки саволлари қайтиб келгунча давом этади. Бу усул 10 – 15 минут давомида 5 гуруҳдан мавзунинг 5та саволига ёзма жавоб олишга имкон беради. Баҳс-мунозарада иштирок этиш. Кўпинча машғулотларда фақат бир неча кишигина ўқув жараёнида фаол қатнашади, қолганлар эса ўзини четга тортиб туради. Баҳс иштирокчилари доираси энг фаол ўқувчилар билан чекланиб қолиши мақсадга мувофиқ эмас. Айнан мана шу сабабли баҳс- мунозарани кичик гуруҳларда ўтказиш тавсия этилади. Педагог бир гуруҳдан А А Б Б А А АВ Б Б АБВ БВ В

бошқа гуруҳга ўтиб, уларнинг ишини бошқариб бориши, муҳокама мавзусига оид қўшимча саволлар билан ёрдам бериши, ишчанлик муҳитини сақлаб туриши лозим. Фаолиятнинг самарали бўлиши учун ўқувчиларга 3 минутдан 10 минутгача бўлган қандайдир аниқ муддат давомида ўқитувчининг аралашувисиз саволларни муҳокама қилиш имконини бериш керак. Бироқ ўқувчилар мавзудан ташқари суҳбатларга берилаётган бўлсалар, ўқитувчи аралашиши зарур. Ҳатто жонли баҳс кетаётган бўлса ҳам, хулқ-атворни бошқариб турувчи интизом ҳақида унутмаслик лозим. Гуруҳларда мустақил ишлаш фикрларнинг эркин бўлишини назарда тутади, лекин фақат салбий танқид ва нигилизм (ҳамма нарсани инкор этиш) – бу эркинлик эмас. Рефлексия (лот. reflexio – ортга мурожаат, ортга қайтиш) – ўқувчиларнинг дарс тўғрисидаги тасаввурларини ўрганиш шакли. Ҳар бир машғулот якунида ўқувчиларга алоҳида варақда бир-иккита фикр ёзишни таклиф қилиш мумкин: - бугун мен қандай янги нарсани ўргандим...; -мени ҳайрон қолдирган нарса шу бўлдики, ...; -менда шундай саволлар туғилди:... (бу саволларни кейинги машғулотда доскага, ватман қоғозига ёзиш мумкин). Шунга ўхшаш ишнинг бошқа тури: педагог дарс тугашида ўқувчиларнинг эътиборини асосий ғояларга қаратади (Концепцияга қаранг), масалан, уларни ўқиб беради ва ҳар бир ўқувчидан бу муаммоларни у қандай тушуниши тўғрисида иш дафтарида бир неча қатор фикр ёзишни сўрайди. Мавзулар бўйича тавсиялар асосан ўқитувчиларга камроқ таниш бўлган халқаро инсонпарварлик ҳуқуқи (ХИҲ)га доир масалаларга тегишлидир. Саволларга оид тушунтиришлар жамиятшуносликнинг назарий курси ҳамда халқаро ҳуқуқнинг моҳияти, асосий қоидалари ва унинг меъёрларига амал қилишнинг ўзига хос масалалари юзасидан бўлади. Баҳс иштирокчиларининг самарали мулоқотларини енгиллаштириш мақсадида аудиториядаги парталар ва ўқув жиҳозларини жойлаштиришнинг тахминий вариантларини таклиф қиламиз.

Аудиторияни баҳс олиб боришга оид қоидалар, таниқли кишиларнинг фикрлари, ҳикматли иборалар, мақол ва маталлар ёзилган плакатлар билан безатиш мумкин. Шунингдек, оммавий ахборот воситаларининг шарҳлари келтирилган махсус стендлар, географик ва сиёсий хариталар, тарихий шахсларнинг портретлари, китоблардан олинган иллюстрациялар, картиналарнинг нусхалари, фотосуратлар ва кўплаб бошқа шунга ўхшаш нарсалардан ҳам фойдаланиш мумкин. Ўқитувчига аудиторияда вазиятга қараб парталарни турлича жойлаштиришга эътибор беришни сўраймиз. "Шахс ва жамият" предмети ўқув дастурида айтиб ўтилганидек, баъзи назарий мавзулар ўқитувчининг истагига кўра амалий машғулот сифатида ташкил этилиши мумкин. Қуйида машғулот ўтказишга оид бир неча дарс ишланмаларини эътиборингизга ҳавола қиламиз. 9-мавзу. Инсон ва жамиятнинг маънавий ҳаёти Машғулотнинг мақсади: Жамият ҳаётида маънавиятнинг роли муҳимлиги, мамлакатимиз мустақилликка эришгач жамиятдаги маънавий асосларнинг тиклангани, инсон ва жамият ҳаётида диннинг роли, диний экстремизм ва фундаментализмнинг ҳақиқий моҳияти ва ҳуқуқий онгнинг ривожи ҳақида ўқувчиларнинг билимларини чуқурлаштириш ва кенгайтириш. Кутилаётган натижа: Инсон ва жамият учун маънавият масалаларини тушунишнинг, турли террорчи ташкилотларнинг дин ниқобидан фойдаланиб тинч ҳаёт ва мустақил давлатимизга қарши душманлик фаолиятларини тушуниб олишнинг муҳимлиги. Асосий ғоя: Юқори маънавият – инсоннинг такомиллашуви ва жамиятнинг тараққиёти кафолати. Таянч тушунчалар: маънавият, ижтимоий онг, ижтимоий психология. диний онг, ҳуқуқий онг, диний экстремизм, "Ҳизб-ут-таҳрир", фундаментализм, ваҳҳобийлик, виждон эркинлиги. Дарснинг жиҳозлари:

1. "Шахс ва жамият" ўқув қўлланмаси. 2. Турли даврлар атоқли маърифатпарварларининг портретлари. 3. Дунёнинг сиёсий харитаси. 4. Доска, бўр, фломастер, катта қоғоз (ватман). 5. Кўргазмали материалларни намойиш этишга мўлжалланган техник жиҳозлар. Дарс режаси: Тартиб рақами Дарс босқичлари Вақт I Ташкилий қисм 5мину т II Олдинги дарсда ўтилган мавзуни такрорлиш 15мин ут III Янги дарс мавзуси мазмунини тушунтириш 22мин ут IV Гуруҳларда ишлаш 20 м ин ут V Мусобақа ўтказиш 10мин ут VI Дарсни якунлаш 5мину т VII Уйга вазифа бериш 3мину т I. Ташкилий қисм. Ўқувчиларнинг давомати аниқланади. Ўқитувчи ёки олдиндан тайёрланган бир неча ўқувчиларнинг дунёда юз берган сўнгги янгиликлар ҳақидаги қисқача ахборотини тинглаш орқали ўқувчилар диққати дарсга жалб этилади. II. Олдинги дарсда ўтилган мавзуни такрорлаш.

Бу вазифа тарқатма материал асосида амалга оширилади. Аудиторияни 8 гуруҳга ажратган маъқул. Ўқитувчи оолдиндан тайёрлаб келган карточкаларни ўқувчиларга тарқатади. Уларда қуйидаги савол ва топшириқлар бўлса маъқул: 1-карточка: Жамиятнинг сиёсий тизими нима? 2-карточка: Сиёсий тизимда давлатнинг тутган ўрнини тушунтириб беринг. 3-карточка: "Сиёсий онг" ва "сиёсий маданият" сўзларини қандай тушунасиз? 4-карточка: Давлат тузилишининг турли шакллари ҳақида сўзлаб беринг. Ўзбекистонда давлат тузилишининг қандай шакли амал қилади? 5-карточка: Ҳокимият бўлинишининг қандай тамойиллари бор? Ҳокимият бўлинишининг сабабларини кўрсатинг. 6-карточка: Фуқаролик жамияти ҳозирги замонда қандай тушунилишини айтиб беринг. 7-карточка: Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини вужудга келтиришнинг қандай хусусиятлари мавжуд? 8-карточка: Мамлакатимиздаги сиёсий партиялар ва ҳаракатлар ҳақида сўзлаб беринг. III. Янги дарс мавзуси мазмунини тушунтириш. Дарс мавзуси мазмунини тушунтиришда ҳикоя, тушунтириш ёки аралаш методдан фойдаланиш мумкин. Маънавиятнинг мазмуни, таърифи унинг нималарни ўз ичига олиши, ижтимоий психологиянинг мазмун-моҳияти, миллий истиқлол мафкурасининг асосий ғоялари ўқувчиларга аниқ далиллар асосида тушунтириб берилади. Шунингдек мамлакатимизда динга ва диндорларга муносабат, унинг Конституциямизда ифодаланиши, диний қадриятларнинг тикланиши ва уларнинг ёшлар тарбиясидаги роли ҳақида тушунтириш берилади.

Худди шу пайтда мамлакатимиз мустақиллигини кўра олмаётган, хориждан садақа олиб юртимизда динни сиёсат даражасига кўтармоқчи бўлаётган диний экстремизм ва фундаментализм ҳақида, уларнинг халқаро терроризм билан яқиндан алоқада эканлиги ҳақида фикр юритиш зарур.Улар юртимиз хавфсизлигига жиддий хавф туғдираётган омиллардан ҳисобланади. Мана шулар ҳақида гапираётиб ўқитувчи вақтли матбуот саҳифаларидан, давлат арбоблари ва турли йўналишлар атоқли вакилларининг чиқишларидан фойдаланиб бундай ҳатти-ҳаракатлар муваффақиятсизликка учраши, уларнинг ёшлар учун хавфли эканлигини очиб беради. Шунингдек мамлакатимизда фуқароларнинг сиёсий онги ва маданиятини ошириш учун қилинаётган ишлар ҳақида ҳам тушунтириш берилади. Мазкур мавзуни тушунтиришда мавзулараро ва предметлараро боғланишларга эътибор қаратиш керак. IV. Гуруҳларда ишлаш. Ўқувчилар 5 гуруҳга бўлинишади ва ҳар бир гуруҳга тегишли топшириқ берилади. 1-гуруҳга топшириқ: "Маънавият – кишиларнинг фалсафий, сиёсий, ҳуқуқий, илмий, бадиий, ахлоқий, диний тасаввурлари ва тушунчалари мажмуи" деган таърифнинг мазмунини изоҳланг. 2-гуруҳга топшириқ: "Маънавият деганда, авваламбор, одамни руҳан покланишга, қалбан улғайишга чорлайдиган, инсон ички дунёсини, иродасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун қиладиган, виждонини уйғотадиган кучни тасаввур қиламан", деган фикрнинг мазмунини изоҳланг. 3-гуруҳга топшириқ: "Ҳозирги замондаги энг катта хавф – инсонларнинг қалби ва онгини эгаллаш учун узлуксиз давом этаётган мафкуравий курашдир. Эндиликда ядро майдонларида эмас, мафкура майдонларида бўлаётган курашлар ҳамма нарсани ҳал қилади", деган сўзларнинг мазмун- моҳиятини изоҳлаб беринг.

4-гуруҳга топшириқ: Индивидуал онг, ижтимоий онг, ижтимоий психологиянинг мазмунини тушунтириб беринг. 5-гуруҳга топшириқ: "Мафкура" тушунчасининг моҳиятини тушунтириб беринг. Ҳар бир гуруҳ ўзига берилган топшириқни бажариб бўлганидан сўнг, уларнинг ҳар бири ўз жавобларини бутун аудиторияга ҳавола қилишади. Бунда топшириқни аниқ ва тўғри ечган, фаоллик кўрсатган гуруҳни ва алоҳида фаол ўқувчиларни рағбатлантириш мақсадга мувофиқ. V. "Ким тез топади" ўйин-мусобақа усулидан фойдаланиш. Дарснинг бу қизиқарли қисмида ўқувчилар ўз хотираларида сақланиб қолган билимларга таяниб вазифани ёзма равишда бажарадилар. Мусобақа ўтказиш учун ўқувчилар уч (олти) гуруҳга ажратилади. Бу гуруҳларнинг ҳар бири ўзларига бошлиқ тайинлайдилар ва топшириқ мазмунидан келиб чиқиб гуруҳга ном ўйлаб топадилар. Топшириқ олганидан сўнг ҳар бир гуруҳ унга ёзма жавоб ёзишади. Гуруҳдан бирор киши ўз гуруҳига нега айнан шу номни қўйишганини ва жавобларини бошқа гуруҳларга тушунтириб беради. 1-топшириқ. а) "Маданият" ва "маърифат" тушунчалари нималарни англатади? б) "Наврўз" байрами қачондан бошлаб расмий равишда байрам қилинмоқда? в) "Дин" тушунчасини таърифлаб беринг. 2-топшириқ. а) "Ахлоқ" ва "тамаддун" тушунчаларини нимани англатади? б) Қурбон ва Рамазон ҳайит мамлакатимизда қачондан бошлаб расмий равишда нишонланмоқда? в) Дунёда амал қилаётган йирик динлардан қайсиларини биласиз?

3-топшириқ. а) Ҳуқуқий онг ва эстетик онг нима? б) Республика "Маънавият ва маърифат" маркази качон тузилган? У қандай вазифаларни бажаради? в) Диний эътиқод нима? Иқтидорли ўқувчилар учун вазифа: Диний эътиқод ҳақида матбуот материаллари асосида ёзма иш тайёрланг. Гуруҳлар ажратилган вақт ичида топшириқларни бажриб бўлишгач, ўқитувчи уларнинг ёзган ишларини йиғиб олади. Ўқитувчи бу ишларни келгуси дарсгача албатта кўриб чиқиши ва уларга ўзининг муносабатини ёзма равишда билдириши керак. VI. Дарсни якунлаш. Дарсга умумий хулоса чиқарилади, бунда машғулотда эришилган ютуқлар ва камчиликлар албатта тилга олинади. Улар алоҳида ўқувчиларга ёки гуруҳга баҳо беришда эътиборга олинади. VII. Уйга вазифа. Мустақил иш: Мавзу охирида келтирилган таянч ибора ва тушунчаларга ўз изоҳингизни беринг. Тартиб рақами Таянч ибора ва тушунчалар Изоҳ Келгуси дарсда ҳар бир ўқувчи ўзи бажарган ишни текшириш учун ўқитувчига топшириши керак. Ёки ўқитувчи бир гуруҳ аълочи ўқувчиларга ишларни текшириш учун бериши мумкин, Бунда улар ҳар бир ишга нима

учун у ёки бу баҳо қўйганини тушунтирувчи ёзувларни ёзиб қўйишлари керак. 9-мавзу. “Инсон ва жамиятнинг маънавий ҳаёти.» Дарснинг технологик харитаси Дарснинг мақсад ва вазифалари: - маънавият тушунчасини изоҳлаш; - маънавий ҳаёт соҳаси ҳақида ахборот бериш; - юксак маънавият ва маънавий қашшоқлик муаммоларини муҳокама қилиш; - дин ва сиёсатнинг, диний экстремизм ва ақидапарастликнинг ўзаро таъсири, уларнинг жамият учун хавфли таъсири тўғрисида мунозара юритиш; - ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданият шаклланишининг муҳимлиги ҳақида фикр юритиш. Ўқув жараёнини амалга ошириш педагогик технологияси: Услуб: Оғзаки баҳс, мунозара – суҳбат, кластер, ўз фикрини ифодалаш (ФСМУ) . Шакли: Кичик гуруҳларда ва бутун аудиторияда ишлаш. Воситалар: Тарқатма материаллар, гуруҳда ўқиш учун матнлар, ўқитувчи ва тайёрланган ўқувчиларнинг ахбороти, “Ўзбекистон XXIаср бўсағасида» видеофильми. Усул: тайёр ёзма материаллардан, жадвал ва чизмалардан фойдаланиш. Дарс материаллари: 1. “ Инсон ва жамият” қўлланмаси, 9-мавзу. 2. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т., “Ўзбекистон», 1997 й. Назорат: Оғзаки назорат; савол-жавоб; ўз-ўзини назорат қилиш. Баҳолаш: 5 баллик тизим бўйича рағбатлантириш.

Мавзунинг асосий атама ва тушунчалари: - маънавият; - фуқаролик жамияти; - сиёсий-иқтисодий, ижтимоий онг; - ахлоқий меъёрлар; - индивидуал онг; - “хизбут-таҳрир”; - мафкура; - ақидапарастлик; - глобаллашув; - ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданият. - қадриятлар; - эътиқод эркинлиги; Кутиладиган натижалар: Ўқитувчи: Қисқа вақт ичида ўқувчиларга дарс мазмунини ўзлаштириб олишга ёрдам беради. Маънавиятнинг жамият роли, дунё ривожланишини уйғунлаштириш муаммолари ва маънавий омиллар, дунё динлари ва уларнинг ҳозирги жамият ҳаётидаги ўрни тўғрисида ўқувчиларнинг билимларини кенгайтиради. Ўқувчилар: Янги билимларни ўзлаштирадилар. Якка тартибда ва гуруҳ таркибида ишлашни ўрганадилар. Нутқларини ривожлантирадилар. Қисқа вақт ичида кўп билимларни эгаллайдилар. Дарснинг мундарижаси Дарснинг бориши Вақт и 1. Ташкилий қисм 2. Ўтилган материални такрорлаш 3. Синф билан ишлашнинг турли усулларидан фойдаланган ҳолда асосий ва қўшимча матнларни ўзлаштириш орқали дарснинг мазмунини тушунтириш. 4. Кичик гуруҳларда кластер услуби бўйича ишлаш. 5. Янги мавзуни мустаҳкамлаш – “ФСИ” технологияси. 6. Дарсни якунлаш, ўқувчилар билимини баҳолаш. 7. Уйга вазифа 5 минут 10 минут 30 минут 10 минут. 20 минут. 10 минут 5 минут. ДАРСНИНГ БОРИШИ

1. Ташкилий қисм: Дарс режаси эълон қилинади (у доскага ёзилиши ёки илгаридан ёзиб тайёрланган ватман қоғози доскага илиб қўйилиши мумкин):  Маънавиятнинг жамият ҳаётидаги ўрни.  Мустақиллик ва халқнинг маънавий уйғониши.  Инсон ва жамият ҳаётида диннинг ўрни.  Диний экстремизм ва ақидапарастлик хавфи.  Ҳуқуқий онг ва жамият. 2. Уй вазифасини текширишга қадар ўтган машғулот мазмунини ўзлаштириш бўйича ишлаш зарур. Бунда қуйидаги саволларни бериш мумкин:  Одамлар, гуруҳлар, ҳамжамоалар ва мамлакатларнинг ҳаётини можароларсиз қандай тасаввур қиласиз?  Сиз инсонийлик тушунчасини қандай тушунасиз?  Ватанимизда ўрта асрларда инсоннинг ахлоқи ҳақидаги мулоҳазалар қандай ривожланган?  Одамларнинг ўзаро муносабатларидаги шафқатсизлик ҳақида гапириб беринг.  Шафқатсизлик қай тарзда ўта шафқатсизликка айланиб кетиши мумкинлигини тушунтириб беринг. Ўқитувчи ва аудитория ўқувчиларнинг жавобларини эшитишади. Мустақил ва ўзига хос жавоблар рағбатлантирилади 3. Янги мавзуни тушунтириш ўқув қўлланмасидаги матнларни ва оммавий ахборот воситалари хабарларини ўзлаштиришга йўналтирилган турли усуллардан фойдаланиш билан олиб борилади. Масалан, аудитория 4 гуруҳга ажратилади. Ҳар бир гуруҳга ўқув қўлланмасининг 132 – 135 бетларидаги матндан, ўқувчиларнинг фикрича, шу қисмнинг мазмунини очиб берувчи ва асосий деб ҳисобланувчи таянч сўз ва ибораларни топиш вазифаси қўйилади. Ўқитувчи томонидан берилувчи ва ОАВдан олинган

матндан ҳам шу каби асосий тушунчалар излаб топилади. Сўнгра ҳар бир гуруҳ бутун аудиторияга ана шу таянч сўзларнинг муҳимлигини очиб бериши керак. Бошқа гуруҳлар унга ўз қўшимчаларини киритиши мумкин. Бунинг учун ўқувчилар дарсгача уйларида ушбу мавзу материаллари билан танишишлари зарур бўлади. 4. Кичик гуруҳларда ишлаш. Ўқитувчи янги мавзу атама ва тушунчалари билан кластер технологияси бўйича ишлаш қулай бўлиши учун ўқувчиларни кичик гуруҳларга бўлади. Бунда ана шу тушунчаларни ўқувчиларнинг ўзлари таърифлаши ва уларнинг жамият маънавий ҳаёти учун муҳимлигини тушунтириб беришлари катта аҳамиятга эга. 5. Янги мавзуни мустаҳкамлаш учун ўқувчиларнинг ўз шахсий фикрларини асослаб беришлари, яъни “ФСИ” технологияси таклиф МАЪНАВИЯТ ОНГ ТАФАККУРВИЖДОН МАЪРИФАТ ХУЛҚ-АТВОРМАФКУРА АНЪАНАЛА Р ҒОЯ ДУНЁҚАРА Ш

қилинади. Бунинг учун ҳар бир гуруҳга учтадан қоғоз варақлари берилади. Уларнинг бирининг ўнг ёки чап бурчагига Ф, иккинчисига С, учинчисига И ҳарфлари ёзилган бўлади. Бунда: Ф - ўз фикрингни баён қил; С - нима учун шундай фикрда эканлигингга бирон-бир сабаб келтир; И - мисол билан келтирилган сабабни изоҳла деган маънони билдиради. Масалан: Ф ФИКР Ҳар бир киши ўз ҳатти-ҳаракати учун шахсан жавобгардир. С САБАБ Бу фикрни шунинг учун келтирдимки, мен бир киши қилган иш учун бир неча кишини жазоланганига гувоҳ бўлганман (Мисоллар ёки вазият тушунтириб берилиши мумкин). И ИЗОҲ Жавобгар киши жазоланса адолат ғалаба қилади. Бундай карточкалар тўлдирилиши учун, мисол тариқасида ўқитувчи томонидан қуйидаги саволлар берилиши мумкин:  Сиз диний ақидапарастликнинг моҳиятини қандай тушунасиз?  Ўзбекистонга диний ақидапарастлик ва фундаментализм қандай хавф туғдириши мумкин? Гуруҳлар карточкаларни қатъий кетма-кетликда, яъни аввал Ф, кейин С, ниҳоят И карточкани тўлдиришлари керак. Агарда вақт бор бўлса машқ бажаришда ҳар бир гуруҳга уларга берилган саволларга жавоб беришга имкон бериш керак. Шундай қилинса гуруҳларнинг жавобини осонроқ ва объектив баҳолаш имкони туғилади. 6. Дарс давомида гуруҳларнинг ҳар бири ва алоҳида фаол ўқувчиларда маълум миқдорда балл тўплаш имкони бўлади. Ўзига хос ва қизиқарли жавоблар рағбатлантирилади. 7. Уйга вазифа. Қуйидаги жадвални тўлдиринг: Янги мавзудан сиз Қандай билимларга Сиз нималарга кўпроқ

нималарни аниқлаб олдингиз? эга бўлдингиз? эътибор қаратган бўлар эдингиз? Асосий тушунчалар Педагогиканинг назарий вазифаси - илғор ва янги педагогик тажрибаларни ўрганиш. Педагогиканинг технологик вазифаси — диагностик сатҳ - педагогик ҳодисалар ҳолатини аниқлаш; башорат қилиш сатҳи - педагогик фаолиятни экспериментал тадқиқ қилиш ва шу асосда педагогик воқеликни яратиш моделларини ўрнатиш; лойиҳа сатҳи - педагогик фаолиятнинг назарий концепцияси, унинг мазмуни ва характери асосида уларга мувофиқ методик материаллар (ўқув режа, дастур, дарслик ва ўқув қўлланмаси, педагогик тавсияномалар) ишлаб чиқиш; яратувчилик сатхи - педагогик фан ютуқларини такомиллаштириш ва қайта режалаштириш мақсадида таълим амалиётига татбиқ этиш; рефлектик ва тузатма (корректировка) сатҳи — илмий тадқиқотлар натижаларининг таълим ва тарбия амалиётига сингиб кетишини баҳолаш. Муаммоли ўқитиш -ўқув машғулотини ташкил этиш шакли бўлиб, унда педагог раҳбарлигида муаммоли вазият юзага келтирилади ва унинг ҳал қилинишида таълим олувчилар фаол мустақил ҳаракат қиладилар. Муаммоли вазият - ўқув вазияти бўлиб, у машаққат билан ҳал қилинадиган масала туфайли юзага келади. Мулоқотнинг етакчи тури - ривожланишнинг маълум бир даврида атрофидаги кишилар билан муомалада етакчилик қиладиган мулоқот тури бўлиб, унинг натижасида шахснинг асосий сифатлари шаклланади.

Мунозара — 1) матбуотда, суҳбатда бирор баҳсли масалани муҳокама қилиш, баҳс; 2) муайян муаммо бўйича фикр алмашишга асосланган таълим методи. Педагогик технология - 1) олдиндан лойиҳалаштирилган педагогик жараённи амалиётда режали ва бир маромда татбиқ этиш ёки педагогик масалани ечишга қаратилган педагогнинг узлуксиз ўзаро боғланган ҳаракатлари тизимидир; 2) таълим ва тарбия методларининг у ёки бу тўпламини қўллаш билан боғлиқ бўлган педагогнинг узлуксиз, ўзаро шартланган ҳаракатлари тизимидир; 3) педагогнинг ютуқларига кафолат берадиган аниқ ишлаб чиқилган ва қатьий илмий лойиҳалаштирилган педагогик ҳаракат; 4) таълим шаклларини оптималлаштиришга қаратилган ва техника ҳамда инсон омиллари, унинг ўзаро ҳамкорлиги асосида ўқитиш жараёни ва билимларни эгаллаш, яратиш, қўллаш ва белгилашнинг тизимли методидир.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 1992. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-ж., Т.: Ўзбекистон, 1996. 3. Каримов И.А. Биздан обод ва озод Ватан қолсин. 2-ж., Т.: Ўзбекистон, 1996. 4. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-ж., Т.: Ўзбекистон, 1996. 5. Каримов И.А. Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман. "Fidokor" газетаси мухбирининг саволларига жавоблар. 2000 йил 8 июнь. 6. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Т., 2000. 7. Қуръони Карим. Т.: Чўлпон, 1992. 8. Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлоқ. Т.: Ўқитувчи, 1992. 9. Алимова Д., Буряков Ю., Филанович М. Объективность в истории – ответственность за будущее. "Учитель Узбекистана", 2003 г., 16 мая. 10. Ахлоқ одобга оид ҳадис намуналари. Т.: Фан, 1990. 11. Бекмуродов А. Ўзбекистонда жамоатчилик фикри. Т.: 1997. 12. Бобоев Х., Норматов К. Миллий давлатчилик ҳақида. Т.: Ёзувчи, 1999. 13. Буюк сиймолар, алломалар. Т.: мерос, 1-китоб – 1995, 2-китоб – 1996, 3-китоб – 1997. 14. Воҳидов Ҳ.Ф. Ўзбек маърифатпарварларининг социологик қарашлари. Т.: 1996. 15. Во ҳ идов Р., Неъматов Ҳ., Ма ҳ мудов М. Сўз бағридаги маърифат. Т., 2001.

Похожие

Жамият, шахс ва гурухлар социологияси

Шахс ва жамият курсининг ўқитиш методикаси мақсади ва вазифалари

Жамият конунлари, унинг жамият тараккиётидаги урни ва ахамияти

Жамият ва унинг тизимлари

Шахс социологияси ва унинг ижтимоийлашуви