Ijtimoiylashuv jarayonlarining namoyon bo’lish shakllari - Социология - Рефераты

Ijtimoiylashuv jarayonlarining namoyon bo’lish shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

34 KB

Ijtimoiylashuv jarayonlarining namoyon bo’lish shakllari Reja: 1. Ijtimoiylashmagan bolalar haqida tushuncha. 2. Ijtimoiy reaksiyalarning shakllanishi. 3. Ijtimoiylashuv jarayonida deprivasiya

Evolyusion taraqqiyotning quyi bosqichida turadigan maxluqotlar, aytaylik qumursqalarning ko’p turlari, dunyoga kelishi bilanoq o’z g’amlarini o’zlari yeya boshlaydilar va «katta»larning yordamiga juda kam ehtiyoj sezadilar. Quyi maxluqlarda avlodlar yo’q, chunki turning «yosh» vakillari xulq-atvori kattalarniki bilan deyarli bir xil. Biroq biz evolyusion taraqqiyotning yuqorisi tomon ko’tarilganimiz sari bunday holni kamroq uchrata boshlaymiz: oliy hayvonlar xulq-atvorning tegishli usullariga o’rganishlari kerak. Sutemizuvchilarning bolalari dunyoga kelganda mutlaqo ojiz bo’lib, «katta»larning yordamiga muhtoj bo’ladi. Insonlarning chaqaloqlari esa ular orasida ham eng ojizi. Bola, agar loaqal dastlabki to’rt-besh yid davomida yordam olmas ekan, u yashay olmaydi. Ijtimoiylashuv shunday jarayonki, unda ojiz chakaloq o’zi tug’ilgan madaniyatning mohiyatini tushunadigan, o’zini-o’zi anglay oladigan aqlli mavjudotga aylanib boradi. Ijtimoiylashuv bola o’zi muloqotga kirishayottan narsalar ta’sirini passiv qabul qiladigan «madaniy prgrammalashtirish»ning ko’rinishlaridan biri emas. Hayotining dastlabki daqiqalaridan boshlab chakaloq zarurat va ehtiyojlar seza boshlaydiki, ular u haqda g’amxo’rlik qilishi lozim bo’lgan kattalar xulq-atvoriga ta’sir o’tkazadi. Ijtimoiylashuv turli avlodlarni bir-biri bilan bog’laydi. Chaqalokning tug’ilishi uning tarbiyasi uchun mas’ul bo’lganlar hayogini o’zgartiradi va ular yangi tajribaga ega bo’ladi. Ota-onalarning majburiyatlari, odatda ularni umrning qolgan qismida bolalar bilan bog’lab qo’yadi. Keksalar nabira tug’ilgandan keyin ham ota- onaligicha qoladilar va bu aloqalar turli avlodlarni bir-biri bilan bog’laydi. Madaniy rivojlanish chaqaloqlik va ilk bolalik davrida keyingi davrlarga qaraganda intensivroq davom etsa ham, o’qish-o’rganish va moslashish insonning butun hayotida davom etadi. Keyingi boblarda biz oldingi bobda ko’tarilgan «tabiat»-ga qarshi mavzusini davom etgiramiz. Avval biz individning tug’ilishdan to ilk bolalikkacha davrda rivojlanishi asosiy bosqichlaridagi o’zgarishlarni alohida ajratib tahlil qilamiz. Turli mualliflar bolaning nima uchun va qanday rivojlanishini turlicha izohlaydilar va biz ularning yondashuvlarini ko’rib chiqamiz va qiyoslaymiz. Keyin esa individ

hayotining turli bosqichlarida uning ijtimoiylashuviga ta’sir o’tkazuvchi guruh va kontekstlarni tahlil qilamiz. Xarlou kuzatishlarining natijalariga solishtirish mumkinligi haqida guvohlik bermokda, biroq bolalar deprivasiyasining uzoq oqibatlarini kuzatish qiyin (chunki bu borada eksperiment o’tkazish to’g’risida gap ham bo’lishi mumkin emas). Chaqaloqlarni o’rganish bola uchun ilk barqaror mehribonlikning muhimligini ko’rsatmoqsa. Lekin u aynan onasi bilan bo’lishi shart emas, shuning uchun «onalar deprivasiyasi» atamasi unchalik to’g’ri emas. Muhimi — chaqalokdikda va ilk bolalik chog’ida hyech bo’lmasa bir kishi bilan barqaror, hissiy yaqin munosabatlar o’rnatish. Bunday munosabatlar yo’qligi kanday salbiy natijalarga olib kelishi ancha yaxshi tavsiflangan. Masalan, tadqiqotlar ko’rsatishicha, shifoxonaga yotqizilayotgan bolalarning olti oylikdan to’rt yoshgacha bo’lganlari emosional jihatdan boshqalardan ko’proq qiynalar ekan. Undan kattaroq bolalar bunchalik qattiq va buncha uzoq qiynalmas ekan. Bolalarning bu reaksiyasi faqat ular yot muhitga tushib qolgani uchun emas, chunki ularning onalari yoki yaqin odamlari shifoxonada davolanganda bunaqa oqibatlar kuzatilmagan edi. Deprivasiyaning uzoq muddatli oqibatlari Deprivasiyaning keyingi oqibatlari to’g’risida aniq bir narsa deyish qiyin, lekin ilk bolalikda barqaror mehrning bo’lmagani xulq-atvorda iz qoldirish ehtimolini ko’proq tug’diradi. «Aveyronlik yovvoyi» va Jeni bilan bo’lgan kabi voqyealar xayotda juda kam uchraydi. Shuning uchun xam Xarlou o’tkazgan tajribalardagi kabi o’zgarish va og’ishlar to’g’risida aniq bir narsa deyish qiyin. Shunga qaramay, chaqaloqlikda barqaror mehrga qonmagan bolalar tilni egallash va intellekgual rivojlanishda orqada qolishi, kattaroq bo’lganda esa boshqalar bilan yaqin va uzoq muddatli emosional aloqalar o’rnatishi qiyinlashib qolar ekan. Olti-sakkiz yoshdan keyin bunday kamchiliklarni tuzatish ancha qiyinlashadi. Bolaning ijtimoiylashuvi

Boulbining «chaqaloqlik va ilk bolalikda jismoniy salomatlik uchun vitaminlar va oqsillar qanchalik muhim bo’lsa, aqdiy salomatlik uchun ona mehri shunchalik zarur», degan xulosasini kisman qayta ko’rib chiqishga to’g’ri keldi, hal qiluvchi rolni ona bilan muloqot, yoki mexrning yo’kdigi o’ynamas ekan. Eng muhimi — har qanday mehribon odam bilan muloqot natijasida vujudga keladigan xavfsizlik tuyg’usi ekan. Shunday qilib, biz insonning ijtimoiy rivojiga ilk bolalikdagi boshqa odamlar bilan uzoq muddatli aloqalar hal qiluvchi ta’sir o’tkazadi, deb xulosa chiqarishimiz mumkin. Garchi ijtimoiylashuv turli madaniyatlarda turlicha vujudga kelsa ham, ko’pchilik odamlarning turli xil madaniyatlarda ijtimoiylashuvida asosiy jihatlar shundan iborat.

Похожие

Umumiy sotsiologiyada stratifikasiya nazariyasining namoyon bo’lish shakllari

Ijtimoiylashuv va madaniy sikl

Migratsiya jarayonlarining globallashuvi

Ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayot sotsiologiyasi

Sotsiologiyada etnik mansublik jarayonlarining o’rganilish darajasi