Қадимги шарқ давлатларидаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар - Социология - Рефераты

Қадимги шарқ давлатларидаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қадимги Шарқ давлатларида диний-афсонавий, сиёсий ва ҳуқуқий қарашларнинг шаклланиши ва ривожланиши. 2. Қадимги Мисрда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлр. 3. Қадимги Бобил (Вавилон)да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Хаммурапи қонунларидаги сиёсий ва ҳуқуқий ғоялар. 4. Қадимги ҳиндистондаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Брахманизм сиёсий-ҳуқуқий ғоялари, Будда диининг сиёсий ғоялари, Ману қонунларидаги сиёсий ва ҳуқуқий ғоялар. 5. Қадимги Хитойда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Конфуцийнинг давлат, ҳуқуқ ва сиёсат тўғрисидаги ғоялари. Легизм таълимоти.

www.arxiv.uz Қадимги Шарқ афсоналари да дастлабки қарашлар: Геродотнинг “Тарих” асарида маълумот бер илишича, Мисрнинг биринчи подшоҳи давридан то Геродот Мисрга ташриф буюрга н давр (эрамиздан аввалги V аср) гача бўлган 11340 йил мобайнида юқори мартабали коҳинлар ва подшоҳларнинг 341 авлоди ўтган ва бу вақт ичида Мисрни одамлар бошқарган. Бу давргача, коҳинларнинг айтишича “Мисрда худолар ҳукмдорлик қилишган, улар одамлар орасида яшашган, худоларнинг бири уларнинг энг қудратлиси ҳисобланган”. Худоларни дастлабки ҳукмдорлар ва қонун ўрнатувчилар сифатида тасаввур қилиш Қадимги Юнон афсоналарига ҳам хос бўлган. Қадимги Бобил ва Қадимги Ҳиндистон диний афсоналарига кўра, худолар ҳукмдорлар ҳокимиятининг манбаи бўлиш билан бир га ердаги ишлар ва кишилар тақдирини ҳал қилишда давом этганлар. Қадимги Хитой афсонасида ҳам ердаги ҳокимиятнинг келиб чиқиши илоҳи йлиг и илоҳий хусусиятларга эга эканлиги тўғрисида гап боради. Унда айтилишича, Осмоности олий ҳукмдорининг (яъни Хитой императорининг) шахси, шахсий салоҳияти ва ички қуввати кўкдаги олий кучлар билан алоқанинг ягона воситасидир. Қолган барча мансабдорлар ва давлат маъмурияти бор-йўғи императорнинг шахсий ҳокимияти кўмакчилари деб ҳисобланган. Қадимги Мисрдаги сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар: Қадимги Миср диний-афсонавий қарашларига мувофиқ , Маат (Ма- ат) худоси ҳақиқат, адолат ва одил судлов тимсоли сифатида намоён бўлади. Суд ь ялар бу худо тасвирини тақиб юришган ва ўзларини Маат худоси фидоийлари деб ҳисоблашган. Фиръавн, коҳинлар ва зодагонлар ҳокимиятининг, шунингдек, расман қўллаб-қуватланган урф-одатлар, қонунлар, суд қарорлари сингари ўша даврнинг асосий ҳуқуқ манбаларининг илоҳийлиги— уларнинг барчаси Маат тартибларига, яъни табиий-илоҳий адолат қоидаларига мувофиқ экан л и г и дан далолат берган. Зеро, “ма-ат” тушунчаси илоҳий “адолат-ҳақиқат” маъноларини ўзида ифода этган.

www.arxiv.uz Қадимги Бобилда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Хам м урапи қонунларидаги сиёсий ва ҳуқуқий ғоялар. Шумер ва Бобил ҳукмдорлари ҳамда қонун чиқарувчилари ўз ҳокимиятларининг илоҳий лигини , улар худоларнинг ўзгармас илоҳий кўрсатмаларига ва адолатга мувофиқ экан л и ги ни таъкидлашган. Хам м урапи қонунларидаги сиёсий ва ҳуқуқий ғоялар: Хаммурапи Қонунларида шарҳланган адолат одам ларнинг озод кишилар ва қулларга бўлинишини, шунингдек , озод кишилар ҳам ўзаро тенг бўлмаган турли табақаларга бўлинишини назарда тутади. Бобил жамиятининг ижтимоий таркиби қуйидагича кўрсатилган: тенг ҳуқуқли эркин фуқаролар — жамият аъзолари; ҳуқуқий эркин (яъни қул бўлмаган), лекин жамият аъзоси ҳисобланмайдиган, подшоҳлик хўжалигида хизматдаги тенг ҳуқуқсиз одамлар; қуллар. Чунончи, қуллар ҳам подшо қуллари, ибодатхоналар қуллари, хусусий эгаликдаги қуллар каби тоифаларга бўлинганлар. Қуллар, гарчи ижтимоий қатламнинг энг қуйи табақасини ташкил этсалар-да, Хаммурапи Қонунларида қулдорларнинг хусусий мулки сифатида қаттиқ ҳимоя қилинганлар. Хаммурапи Қонунлари ҳуқуқнинг муайян соҳаларига тегишли суд жараёнларини, мулк ҳуқуқи, мулкнинг турли кўринишлари, ерга эгалик, никоҳ-оила, мерос ҳуқуқи каби қатор масалаларни ўз ичига олган. Қадимги Ҳиндистондаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Брахманизм сиёсий-ҳуқуқий ғоялари. Будда динининг сиёсий ғоялари. Ману қонунларидаги сиёсий ва ҳуқуқий ғоялар. Қадимги ҳинд таълимотига кўра , одамзод худо томонидан яратилган ва Ману инсон зотининг дастлабки аждоди ҳисобланган. “Ману қонунлари” деб номланган машҳур сиёсий-ҳуқуқий ёдгорлик тахминан эрамиз дан аввалги II асрларга мансубдир. Унда Веда ва Упанишадларнинг жамиятнинг варналарга бўлиниши, уларнинг нотенглиги сингари тегишли қоидалари ўз ифодасини топган. Дастлаб қонунлар ва одил суд худоси д х ар ма дейилган бўлса, кейинчалик қонуннинг ўзи дхарма деб юритила бошл аган. Ҳар бир варнанинг ўз дхармаси ( яъни урф- одат и , турмуш тарзи қонунлари) бўлган. “Ману қонунлари”да браҳманларнинг мавқеи, уларнинг дхарма ўрнатишга,

www.arxiv.uz қонунларни шарҳлашга бўлган мутлақ ҳуқуқларини асослашга кенг ўрин берилган. “Ману қонунлари”га кўра , подшоҳ ҳам ўзининг юксак ва илоҳий мақомига қарамай , браҳманларни ҳурмат қилиши, уларнинг маслаҳатига юриши, улардан Веда таълимоти ва бошқарув санъатини ўрганиши шарт бўлган. Будданинг таълимотига кўра , кишиларнинг тақдири уларнинг ўз саъй- ҳаракатларига боғлиқдир. Барча одамларнинг ахлоқий-маънавий тенглигини эътироф этган Будда ва унинг издошлари Варна тизимини ҳам, унинг тенгсизлик тамойилларини ҳам танқид қилганлар. Буддачилар талқинида дхарма дунёни бошқарувчи табиий қонуният ва табиий ҳуқуқ сифатида намоён бўлади. Унга кўра, онгли инсон бу қонунни билмоғи ва унга амал қилмоғи керак. Ушбу талқинга инсонпарварлик, бошқаларга яхши муносабат да бўлиш , ёмонлика ёмонлик билан жавоб қилмаслик ғоялари сингдирилган: “ҳеч қачон дунёда нафрат нафрат билан йўқотилмайди, нафрат бўл маг ан да гина нафрат йўқолади . Мана шу мангу дхаммадир”. Будда динидаги комилликка ва нирвана ( илоҳий руҳ ) нинг олий даражада шодланишига эришишнинг ал оҳида йўли ҳақидаги таълимот бу диннинг реал сиёсий-ҳуқуқий масалаларга эътибор қар ат маган лиг идан гувоҳлик беради. Лекин буддизм пайдо бўлган дастлабки даврданоқ мазк у р дин нинг кўплаб ғоялари ўз моҳиятига кўра долзарб ижтимоий-сиёсий аҳамият касб эт иб кел ган. Бу ғоялар буддизм тарафдорлари кўпайиб, уларнинг мавқеи мустаҳкамланган сари кучайиб борди. Қадимги Хитойда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Конфуцийнинг давлат, ҳуқуқ ва сиёсат тўғрисидаги ғоялари. Легизм таълимоти. Анъанавий дунёқарашга суянган Конфуций давлатчиликнинг патриархал- патерналистик ғоясини илгари сурган. Конфуцийнинг “Ол ижаноб эр лар ” тўғрисидаги қараши жуда муҳим бўлиб, у жамиятнинг идеал ижтимоий- сиёсий қурилишининг асосидир. Давлат унинг талқинида катта бир оиладан ташкил топган. Конфуций жамиятдаги муносабатлар худди яхши оиладагидек катталарга ҳурмат, императорга тавозе руҳида қурилмоғи керак

www.arxiv.uz деб ҳисоблаган. Қадимги Хитой афсоналарида “осмон фарзанди” саналувчи Императорнинг ҳокимияти отага, бошқарувчи ва бошқарилувчилар муносабатлари эса оилавий муносабатларга тенглаштирилган. Конфуцийнинг уқти ри шича, ҳамма нарса мутассил ўзгара боради, лекин жамиятдаги табақаланиш тартибини сақлаб қолиш жуда муҳимдир. Жамиятни бошқаришни эса фақат кўпроқ маърифатли ва қобилиятли кишиларга ишонмоқ мумкин. Конфуций бошқарувнинг аристократик шакли тарафдори, чунки , унинг ғоясига кўра , оддий халқ давлат бошқарувида қатнашишдан четлаштирилган. Конфуций : “ Бошқарувчи раҳбар қандай бўлиши керак ?”, деган масалага ҳам катта эътибор қаратади. Унинг таълимотига кўра , раҳбар одам императорга бўйсунмоғи, Конфуцийлик таълимотига амал қилиши керак. У етарли билимга эга бўлмоғи, давлат ва халққа фақат яхшилик йўлида хизмат қилмоғи шарт. Юксак ватанпарварлик аҳоли ва мамлакат фаровонлигини ўйлайдиган бошлиқнинг асосий фазилати бўлмоғи лозим. Конфуций таълимоти сиёсий муносабатларни эзгулик воситасида тартибга солишни қонун асосида бошқаришга кескин қарши қўяди. Конфуцийнинг фикрича , агар раҳбар халқни қонун воситасида бошқариб, жазо ёрдамида мамлакатда тартиб сақласа, халқ жазодан қочишга ҳаракат қилади ва бундан уялмайди. Борди - ю раҳбар халқни эзгулик воситасида бошқарса ва тартибни сақласа, у ҳолда халқ уялади ва ўз камчилигини тузатади. Дао таълимоти: Дао (маъноси “йўл”) – Дао таълимоти ва умуман Хитой фалсафасидаги марказий категорияларидан бири. Конфуций уни осмоннинг олий қонунлари тимсоли деб билган ва уни инсонпарварлик, фарзандларча эҳтиром сингари тушунчалардан ташкил топишини кўрсатиб ўтган. Дао таълимотида эса дао — табиатнинг умумий қонунидир.

www.arxiv.uz Даони “осмоннинг иродаси” сифатида тасвирловчи анъанавий-диний қарашлардан фарқли ўлароқ, Лао-цзи таълимотида дао осмон ҳукмдорига боғлиқ бўлмаган табиий қонуният деб кўрсатилади. Дао осмон, табиат ва жамият қонунларини белгилайди. У — юксак эзгулик ва табиий адолат тимсоли. Унинг учун ҳамма тенг, баробардир. Дао таълимотида фаолиятсизлик ва фаол ҳаракатдан воз кечиш тамойилларига кенг ўрин берилган. Ушбу таълимотда фаолиятсизлик , аввало , ҳукмдорлар ва бойларнинг халққа қарши фаолиятини танқид қилиш, халқни сиқувга олишдан воз кечишга даъват сифатида янграйди. Мао-цзи сиёсий-ҳуқуқий ғоялари Маоцизм асосчиси Мао-цзи (эрамиздан аввалги 479—400 йиллар) барча одамларнинг табиий тенглиги ғояси билан чиққан. Бу таълимот давлат келиб чиқишининг шартномавий-келишув хусусият и га эгалигини ва бунда олий ҳокимият халққа тегишли эканини асосла б бер ган. Мао-цзининг ғоясига кўра, қадимда бошқарув ва жазолаш бўлмаган. Адолатни ҳар ким ўзича тушунган, одамлар ўртасида душманлик авж олган. Тартибсизлик ва кулфатлар сабаби ҳисобланган бошқарув ва бошчиликнинг йўқлигини англаган одамлар энг фозил ва донишманд одамни “ осмон фарзанди ” этиб сайлашган. Шундан сўнг “осмон ости”да тартиб ўрнатилган. Мао-цзи таълимотида давлат бошқарувида оддий одамлар манфаатларини ҳисобга олиш ҳақидаги талаблар ҳам муҳим ўрин тутади. У барча билдирилган мулоҳазалар мамлакатни бошқариш д а татбиқ этилиши керак, бунда “осмон ости” да г и оддий одамлар манфаат лар идан келиб чиқиш керак деб ҳисоблаган. Шу мезондан келиб чиққан Мао-цзи ўз қарашларида конфуцийчиларни танқид қилган. Унинг таъкидлашича , конфуцийчиларнинг батафсил таълимоти дунё қоидаси бўлолмайди, чунки улар кўп мулоҳаза юритишади, аммо оддий халққа бирон-бир амалий ёрдам бер иша олмайди.

www.arxiv.uz Мао-цзи қатъий равишда жамиятнинг қуйи табақаларини зулмдан, очлик ва азобдан қутқариш тарафдори бўлиб майдонга чиқади. Умуман, у сиёсий- ҳуқуқий воқеликка “камбағаллик – бошқарувдаги барча тартибсизликларнинг илдизи” деган фикр асоси да ёндашган. Легизм таълимоти Легизмнинг асосий ғоялари Шан Яннинг “Шан цзюнь шу” (“Шан вилояти ҳукмдори китоби”) асарида ифодаланган. Легизм таълимоти диққат маркази да ҳам асосий мавзу худди Конфуцийлик таълимотидаги сингари жамиятни қандай бошқариш масаласи турган. Легизм тарафдорлари жамиятни қонунга суянувчи кучли давлат ҳокимияти воситасида қаттиққўллик билан бошқариш тарафдори бўлишган. Легизмнинг биз ўрганаётган фанга алоқадор бўлган қуйидаги жиҳатлар и ни ажратиб кўрсатиш мумкин: — алоҳида индивидлар ва ижтимоий гуруҳлар манфаатлари одатда бир-бирига қарама-қарши бўлади; — ўзаро душманлик ва зулм- зўравонликка йўл қўймаслик учун ижтимоий муносабатларга давлат аралашуви лозим; — давлат (армия ва мансабдорлар тимсолида) қонунга амал қилувчи фуқароларни рағбатлантириши ва айбдорларни қаттиқ жазолаши керак; — нима тўғри, нима нотўғрилигини кўрсатувчи ва жазо қўллашнинг мезони қонун бўлиши даркор; — қонун ҳамма учун, оддий халққа ҳам, катта мансабдорга ҳам бирдай тенг бўлиши керак; — давлат ҳокимияти авлоддан-авлодга ўтмай, балки тегишли билим, ижобий фазилатга эга кишилар бошқарувни эгаллашлари лозим; — давлат жамиятни тартибга солувчи асосий механизм, шу боис дан ҳам у ижтимоий муносабатлар га , иқтисодиёт масалаларига, фуқароларнинг шахсий ҳаёт лар ига аралашишга ҳақлидир. Легизмнинг йирик назариётчиси ҳисобланган Хан Фей ўзининг “Хан Фэй-цзи” асарида даочилар ва конфуцийчилар қарашларига мурожаат этар экан, уларнинг баъзи ғояларини Легизм таълимоти тасаввурлари билан уйғунлаштиришга ҳаракат қилган. Хан Фейнинг нуқтаи назарича , эски қонунлар давр талабларидан

www.arxiv.uz келиб чиқиб ўзгартилиши лозим. “ Ўтган ҳукмдорларнинг ҳар қандай қонуни ,– де я таъкидлайди Хан Фей , – ўз даври учун муҳим бўлган. Вақт ва қонун бирдай кечмайди ва ривожланмайди. Эски қонунлар бизгача етиб келган бўлса-да, улардан нусха кўчириш мумкин эмас. Ўтган ҳукмдорларнинг қонунларидан лозим топилганларинигина намуна учун олиш керак” Қонунларга бундай тарихий ёндашув Легизм таълимотининг ўзгариб борган сиёсий амалиёт ва қонунчилик жараёнига мослашувига кўмаклашган, шу билан бирга Дао ва Конфуций таълимотларининг бошқарув учун таъсирчан қатор ғояларини марказлашган ҳокимият манфаатига мувофиқ тарзда талқин қилишга ёрдам берган.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурмоқдамиз. — Т., “Ўзбекистон”, 1999. 2. Каримов И. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. - 109 б. 3. .Каримов.И. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир-Т.:Ўзбекистон,2005. 4. Каримов.И. Империя даврида бизни иккинчи даражали одамлар деб, ҳисоблашар эди. -Т.:Ўзбекистон,2005. 5. Мухитдинова Ф.А Место и роль политико–правовых учений в становлении гражданского общества. Брошюра. – Т.: ТДЮИ, 2006. – с. 32. 6. Мухитдинова. Ф.А. Концепция законадательства и правовой культуры в трудах Фараби. Брошюра. –Т.: ТДЮИ, 2002. – 30 с. 7. История политических и правовых учений. Под общей редакцией Нерсесянца В.С. — М., “Приор”, 2000. 8. История политических и правовых учений. Под общей редакцией Лейста. М.Юриздат.2004. 9. Горбачев В.Г. История философии. — Брянск, “Курсив”, 2000. 10. Философия // конспект лекций //. — М., “Приор”, 2000.

Похожие

Қадимги Рим давлатида сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Юнонистон сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлари

Политология фанининг предмети ва максади. Сиёсий карашлар ва таълимотлар

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият