Қадимги Рим давлатида сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар - Социология - Рефераты

Қадимги Рим давлатида сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қадимги Римдаги асосий сиёсий-ҳуқуқий оқимлар. Цицероннинг давлат, қонунлар ва сиёсат тўғрисидаги ғоялари . 2. Рим ҳуқуқшуносларининг ҳуқуқшунослик фанларининг ривожланишига қўшган хиссалари. 3. Христиан динининг пайдо бўлиши ва унинг дин даражасига кўтарилиши. Дин ва давлат ўртасидаги муносабат. 4. Августин ва Фома Аквинскийларнинг диний-сиёсий таълимотлари. Уларнинг илоҳий қонунлар ва инсоний қонунлар ҳақидаги ғоялари.

www.arxiv.uz Қадимги Римдаги асосий сиёсий - ҳуқуқий оқимлар . Цицероннинг давлат, қонунлар ва сиёсат тўғрисидаги ғоялари Қадимги Римдаги сиёсий-ҳуқуқий институтлар ва ғоялар аҳолининг турли табақалари — патрицейлар ва плейбейлар , нобилитетлар (патрицейлар ва бой плейбейлар) ва камбағаллар, оптиматлар (юқори табақа тарафдорлари) ва популярлар (қўйи табақалар эркинлиги тарафдорлари), озод кишилар ва қуллар ўртасидаги узоқ давом этган курашлар давомида шаклланиб, ривожланиб борди. Плебейларнинг кўзга кўринган мафкурачилари ва ғоявий раҳномалари ака-ука Тиберий ва Гай Гракх бўлиб, улар халқ трибунлари бўлиб сайланган давр лар да ортиқча ерларни тортиб олиш ва уларни ерсизларга тарқатиш, йўллар қуриш ва озиқ-овқат нархини паса й ти ри ш ғояси билан чиқиш а ди. Цицероннинг давлат, қонунлар ва сиёсат тўғрисидаги ғоялари Унинг ижодида давлат ва ҳуқуқ муаммоларига кенг ўрин берилган. Бу масалалар унинг “ Давлат тўғрисида ” ва “ Қонунлар тўғрисида ” асарларида ёритилган. Цицерон давлатни халқнинг умумий иши сифатида баҳолайди. У : “халқ одамларнинг шунчаки йиғиндиси эмас, балки манфаатлар умумийлиги ва ҳуқуқ масаласида ўзаро келишувга эришган кўпчиликнинг йиғиндисидир” , дея тарифлайди. Шу тарзда давлат , Қадимги Юнон истонда шаклланган назарияларида кўзда тутил г ан идек , фақат ўзининг озод аъзоларининг умумий манфаатлари ифодасигина бўлиб қолмай, айни чоғ да бу аъзоларнинг келишилган ҳуқуқий муносабатлари, маълум бир ҳуқуқий тузилма, умумий ҳуқуқ-тартибот сифатида намоён бўлади. Цицерон давлат ҳақидаги бундай тасаввурлари билан кейинчалик майдонга келган кўплаб, назарияларнинг ҳат то “ҳуқуқий давлат” ғоясигача бўлган назарияларнинг ибтидосида туради. Цицерон фақат одамларнинг ожизлиги ва қўрқувини (Полибий ғояси) эмас, балки уларнинг туғилгандан бирга яшашга бўлган эҳтиёж лар ини давлат келиб чиқишининг асосий сабаби сифатида кўрсат иб бер ган.

www.arxiv.uz Цицерон давлат тузумининг турли шаклларини таҳлил қилишга катта эътибор қаратади. У бошқарувчилар миқдорига кўра бошқарувнинг учта оддий шаклини ажратиб кўрсатади, булар: 1. Подшоҳлик ҳокимияти, 2. Оптиматлар (аристократлар) ҳокимияти, 3. Халқ ҳокимияти (демократия). Бу шаклларнинг ҳар бири ўз ютуқ ва камчиликларига эга. Подшоҳлик ҳокимиятида одамлар қонун ва қарорлар қабул қилишдан узоқлаштирилган, оптиматлар бошқарувида ҳам халқ ўз эркидан маҳрум қилинган. Демократияда эса барча тенг, аҳолининг ижтимоий ҳолатида табақаланиш йўқлиги сабабли у адолатсиз дир , деб тушунтиради Цицерон. Цицерон ўз ижодида ва амалий сиёсий фаолиятида (квестор, сенатор, консул сифатида) изчил равишда сенаторлик республикаси ни ёқлаб чиқди ҳамда алоҳида шахслар ва ҳарбий диктатура режимига қарши курашди. У республика анъаналарини ҳимоя қиларкан, Рим фуқаролари барча табақаларининг “умумий тартиб” доирасида “умумхалқ келишуви” шиорини кўтариб чиқди. Цицероннинг табиий ҳуқуқ ҳақидаги қарашлари: Цицероннинг фикрича , табиий ҳуқуқ бошқа ҳар қандай қонунлар яратилишидан, давлатлар пайдо бўлишидан олдин вужудга келган. Инсонлар яратган қонунларнинг табиат қонунларига мос келиш и ёки мос келмаслиги уларнинг адолатли ёки адолатсизлиги мезонидир. Цицерон табиий ҳуқуқни инсоний қонундан фарқлаш билан бирга, инсоний қонунларнинг ўзини хусусий ва оммавий ҳуқуқга ажратади. У халқаро ҳуқуқнинг халқаро шартномалардан келиб чиқувчи мажбуриятлар и ни бажариш зарурлиги ҳақидаги тамойилни шакллантиришга ҳам муваффақ бўлади. Цицерон урушни нг тинч музокаралар натижа бермагандагина йўл қўйиш мумкин бўлган мажбурий чора эканлигини махсус таърифлайди. Шунинг учун ҳам у адолатли урушнинг сабаби давлатни ҳимоя қилиш зарурияти бўлса, унинг мақсади — тинчлик ўрнатиш деб ҳисоблайди. Рим ҳуқуқшуносларининг ҳуқуқшунослик фанларининг ривожланишига қўшган хиссалари.

www.arxiv.uz Рим ҳуқуқшунослиги республиканинг сўнгги даврида, айниқса империянинг дастлабки икки ярим асри да вомида гуллаб-яшнаган. Дастлабки императорлар таъсири бениҳоя у лкан бўлган ҳуқуқшуносликнинг қўллаб-қувватла ни шига эришишга ҳаракат қилишган , имкони бўлса , уни ўз манфаатларига бўйсиндиришга интилишган. Шу ниятда император Август таниқли ҳуқуқшуносларга император номидан махсус жавоб ёзиш ҳуқуқини берган. Бундай жавоблар катта нуфузга эга ҳисобланган , вақт ўтиши билан улар судлар учун мажбурий кучга эга бўлиб борган. Ўша даврдаги кўплаб машҳур ҳуқуқшунослар орасида Гай (II аср) ва II —III асрларда яшаган Папиниан, Павел, Ульпиан, Модестинлар айниқса шуҳрат қозонишганди. 426 йилда Валентин III махсус қонун билан шу беш ҳуқуқшуноснинг қоидалари қонуний кучга эгалигини белгилаб қўяди. Рим ҳуқуқшуносларининг ҳуқуқ ий қарашлари : Рим ҳуқуқшунослар и талқинида табиий ҳуқуқ улар тан олувчи барча ҳуқуқ турлари каби амалдаги ҳуқуқга тегишли ва унинг ўзига хос таркибий қисмидир. Бу ҳол Рим ҳуқуқшуносларининг ҳуқуқ ҳақидаги турли хил таърифлари ва турларга бўлишида яққол намоён бўл ади. Улпианнинг ҳуқуқий қарашлари: Ульпиан ҳуқуқларни оммавий ҳуқуқ ва хусусий ҳуқуқ турларига ажратар экан, ўз ўрнида хусусий ҳуқуқ уч қисмга бўлинишини қуйидагича кўрсат иб ўт ган: “Чунки у табиий ҳуқуқдан, халқлар томонидан яратилган ҳуқуқдан ёки фуқаролар ҳуқуқидан тузилган”. Ульпиан нуқтаи наза р ига кўра, Халқлар ҳуқуқи , табиий ҳуқуқнинг бир қисми сифатида намоён бўлади: “Халқлар ҳуқуқи – барча инсоният фойдаланувчи ҳуқуқдир; уни табиий ҳуқуқдан осон фарқлаш мумкин, табиий ҳуқуқ барча жонзотлар учун умумий, иккинчиси эса фақат одамларнинг ўзаро муносабатлари гагина хосдир”.

www.arxiv.uz Папинианнинг ҳуқуқий қарашлари: Папиниан қонунга қуйидагича таъриф беради: “Қонун — фармойиш, донишмандлар қарори, билиб-билмай қилинган жиноятларга барҳам бериш, давлатнинг умумий аҳди дир ”. Ушбу таърифда қону н нинг келажакда муомалага кир ади ган умумий императивлиги, ижтимоийлиги, давлат аҳамиятига моликлиги сингари хусусиятлари таъкидланади. Модестиннинг ҳуқуқий қарашлари : “Ҳуқуқнинг фаолияти амр этиш, таъқиқлаш, жазолашдир” , - деб таъкидлайди. Августин ва Фома Аквинскийларнинг диний-сиёсий таълимотлари. Аврелий Августиннинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари унинг қуйидаги асарларида акс этган: “Эркин ирода ҳақида” (“О свободной воле”) , “Худо шаҳр и ҳақида ” (“О граде Божием”) сингари асарларида ифодаланган. Августиннинг бизнинг фанимизга алоқадор бўлган қуйидаги қарашларини ажратиб кўрсатиш мумкин: — тарихий жараён ва жамият ҳаёти икки қарама-қарши дунё, яъни ердаги гуноҳли ва кўкдаги илоҳий дунёнинг курашидан иборат; — илоҳий дунё ҳукмини худога яқин бўлган ва христиан черковига бирлашган руҳонийлар амалга оширади; — шоҳ ва императорлар христиан черкови иродасини бажармоқлари, черковга ва Рим Папасига бўйсунмоқлари шарт.

www.arxiv.uz Августин барча даврлардаги одамларни икки тоифага ажратади: “Бу тоифаларни биз рамзий маънода икки шаҳар, яъни кишиларнинг икки жамоаси деб атадик, улардан бирига худо билан мангуликка етишиш, иккинчисига шайтон билан мангу жазога маҳкумлик тайинлангандир”. Августин тарихий тараққиётни ўзича талқин қилар экан, инсоният тарихини қуйидаги даврларга бўлади: 1.Гўдаклик ва болалик (хотира нинг шакллани ш даври ), 2.Ёшлик (аҳлоқий онг нинг пайдо бўли ш палласи ), 3.Етуклик (диний онгнинг пайдо бўлиш вақти ) , 4.Кексалик ( қалбнинг, руҳ нинг худони англаб етиш мавриди) даврига бўлиб қарайди. Шундай қилиб Августин диний тушунчалар пайдо бўлиши инсониятнинг етуклик ва кексалик даврига мансуб эканлигини кўрсати б беради . Августиннинг адолат ҳақидаги қарашлари: А вгустин а долатсиз ҳукмдорни ва адолатсиз халқни тиран деб атайди, адолат тимсоли бўлмиш ҳуқуқ назар-писанд қилинмаган давлатни ҳалокатга маҳкум деб баҳо беради. Унинг хулосасига кўра, агар давлатда адолат бузилмаса ва динга ҳурмат сақланса, бошқарувнинг ҳар қандай шакли, ҳокимият ваколатлари бўйсунишга лойиқдир. Фома Аквинскийнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Фома Аквинскийнинг асарлари Ўрта асрлардаги расмий черков мафкурасининг ўзига хос қомуси бўлиб хизмат қилди. Аквинат ўзининг асарларида бошқа муаммолар қаторида давлатчилик, қонун, ҳуқуқ масалаларини ҳам таҳлилдан ўтказади. Бу борада унинг “ҳукмдорларнинг бошқаруви ҳақида”, “ Илоҳиёт мажмуаси ” асарлари аҳамиятлидир. Фома Аквинский монархия ҳақида:

www.arxiv.uz У монархиянинг икки хилини — абсолют монархия ва сиёсий монархияни ажратиб кўрсатган. Аквинский йирик феодаллар ва черков руҳонийлари муҳим мавқега эга бўлган сиёсий монархияни абсолют монархия дан кўра афзалроқ деб ҳисоблаган. Давлатчиликнинг мақсади — “умум ий фаровонлик” ка эришиш , муносиб ҳаёт шароитларини яратиш. Аквинскийнинг тушун тир ишича, бу мақсадни амалга ошириш аҳоли табақаларининг мавжуд ҳолатини, бойлар ва ҳукмдорларнинг имтиёзларини сақлаб қолишни, ер эгалари, майда ҳунарманд ва савдогарларни сиёсатдан узоқлаштиришни, барчанинг худо иродасига бўйсунган ҳолда, давлат тимсоли бўлмиш юқори ҳукмронларга бўйсунишини тақозо этади. Диний ҳокимиятнинг дунёвий ҳокимиятдан устунлигини исботлаш учун Аквинский ўз назариясида давлат ҳокимиятининг : а) моҳияти ; б) шакли (келиб чиқиши ); в) қўлланиши билан боғлиқ учта фарқланувчи хусусиятини к елтириб ўтади. ҳокимият моҳияти – ҳукмдорлик ва бўйсуниш муносабатларининг тартиби ҳисобланиб, унда юқори табақада турувчи шахслар иродаси аҳоли қуйи табақаларини ҳаракат га ке лтиради. Бундай тартиб худо томонидан ўрнатилган ва ҳокимият ўз моҳиятига кўра илоҳийдир. Шу билан бирга айрим ҳолларда ҳокимиятнинг келиб чиқиши (қўлга киритилиши), тузумнинг у ёки бу шакллари бемаънилик, адолатсиз лик маҳсули ҳам бўлиши мумкин. Аквинскийнинг қонунлар ҳақидаги қарашлари: Фома Аквинский сиёсий жиҳатдан расмийлашган жамиятдаги у ёки бу ҳолатларни изоҳлаш учун “қонун” тушунчасини кенг қўллаган. У қонуннинг ўзига хос назариясини ишлаб чиққан. Унга кўра, барча қонунлар ўзаро бир- бирига бўйсиниш воситасида боғлиқдир. Қонунлар пирамидасининг энг юқорисида мангу қонун сифатида оламни бошқарувчи илоҳий тафаккурнинг умумий тамойиллари, универсал меъёрлар туради. Мангу қонун худога тенглаштирилади, бошқа қонунлар, энг аввало , табиий қонунлар, ундан келиб чиққандир. Табиий қонун лар ўз -ўзини сақлаш ва зурриёд қолдиришга интилишни, худони англаш ва кишилар қадр-қимматини ҳурматлашни буюради.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Адилходжаева . С . М . Либерализм – правовой и теоретический фундамент рыночной экономики . “ Х ў жалик ва ҳуқуқ”, 2002, № 6, С . 84-87 . 2. Адилходжаева . С . М . Либерализм : эволюция идей от прошлого до настоящего . Монография . Т .: ТДЮИ , 2002 3. Бобоев . Ҳ .Б.Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи . Т.: ТДЮИ 2003. - 205Б. 4. Исл а мов З. Общество. Государство. Право.–Т.: Адолат, 2001. 695б. 5. Исламов З.М. Проблемы власти: ее понимание, назначение, социальная ценность.-Т.: ТГЮИ, 2003. –244 с 6. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалар. (Давлат назарияси). –Т.: Адолат, 2000. –272 б. 7. Исломов З.М. Ўзбекистон модернизациялаш ва демократик тараққиёт сари. – Т.: “Ўзбекистон” 2005. 262б. 8. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. Т.: ТДЮИ. 2003.,-230б. 9. Мухитдинова Ф.А Место и роль политико–правовых учений в становлении гражданского общества. Брошюра. – Т.: ТДЮИ, 2006. – 32 с. 10. История политических и правовых знаний. Под обҳей редакцией Нерсесянца В.С.- Москва, изд. “Норма-Инфра”, 1999. - 736 с.

Похожие

Қадимги шарқ давлатларидаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Юнонистон сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлари

Политология фанининг предмети ва максади. Сиёсий карашлар ва таълимотлар

Сиёсий карашларнинг пайдо булиши ва ривожланиши

Демократик жамият тугрисидаги дастлабки карашлар ва унинг ривожланиш боскичлари