Дин ниқобидаги экстремизм ва терроризмнинг жамият барқарорлигига таҳдиди

Дин ниқобидаги экстремизм ва терроризмнинг жамият барқарорлигига таҳдиди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

189.5 KB

Дин ниқобидаги экстремизм ва терроризмнинг жамият барқарорлигига таҳдиди Режа: 1. Диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш – долзарб вазифа 2. Диний экстремизм ва терроризмнинг мудҳиш қиёфаси 3. Терроризмнинг молиявий манбалари

Диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш – долзарб вазифа. Бугунги кунда дунёдаги тахминан 1,7 миллиард мусулмон аҳолининг 92,5 фоизини суннийлар ташкил этиб, улар мазҳаблар бўйича қуйидаги нисбатда бўлинадилар: ҳанафийлар – 49%, шофиийлар – 25%, моликийлар – 17%, ҳанбалийлар – 1,5%. Мусулмонларнинг учдан икки қисмидан кўпроғи Осиёда, қарийб 30 фоизи Африкада яшайди. Дунёдаги мусулмон жамоалари мавжуд бўлган 120 дан ортиқ мамлакат бўлса, шундан 40 дан ортиғида мусулмонлар аҳолининг кўпчилигини ташкил қилади. Жумладан, Индонезияда 210 миллион, Покистонда 150 миллион, Бангладешда 110 миллион, Нигерияда 80 миллион, Эрон ва Туркияда 65 миллиондан, Мисрда 60 миллион, Марокаш ва Жазоирда 30 миллиондан, Саудия Арабистонида 17 миллиондан ортиқ мусулмон истиқомат қилади. Ҳиндистондаги мусулмонларнинг сони 140 миллиондан ортган. Булардан ташқари Кавказ (Озарбайжон) ҳамда Россиянинг Татаристон, Бошқирдистон, Шимолий Кавказ (Чеченистон, Ингушетия, Кабардин-Балқар) каби бир қатор минтақалари, Марказий Осиё давлатларида ҳам мусулмонлар кўпчиликни ташкил этишини қайд этиш лозим. Мусулмон мамлакатларининг нефть, газ ва бошқа табиий ресурсларнинг улкан заҳираларига эгалиги Ғарб иқтисодиёти учун ниҳоятда катта аҳамиятга эга. Ғарб дунёсининг Яқин ва Ўрта Шарқдаги углеводород ресурсларига бўлган боғлиқлиги яқин истиқболда ҳам сақланиб қолади. Буни англаган мусулмон давлатлари табиий ресуслардан максимал равишда фойдаланиб, ўз иқтисодиётларини ривожлантиришга ҳаракат қилмокдалар. Бир қатор мусулмон мамлакатларида чет элдан янги қурол-яроғ сотиб олиш ҳамда замонавий ҳарбий инфратузулма яратиш орқали ўзининг ҳарбий куч- қудратини ошириш, ҳатто оммавий қирғин қуролига эга бўлишга интилиш жараёнлари тобора кучайиб бормоқда. Покистон ядровий қуролга эга бўлди. Замонавий технологияларни қўллаш орқали йирик мусулмон мамлакатлари миллий саноатини ривожлантириб бормоқда.

Охирги пайтда айрим мусулмон мамлакатларининг, айниқса, Покистон, Эрон, Саудия Арабистони, Миср ва Индонезия каби давлатларнинг халқаро майдондаги таъсири кучайиб бормоқда. Айни пайтда, халқаро майдонда бирлашиб, якдил сиёсат олиб бориш йўлидаги ҳаракатлар чуқурлашиб бормоқда. Шу билан бирга, халқаро ислом ташкилотларининг нуфузи ҳам ортиб бормоқда. 1969 йилда тузилган Ислом Конференцияси ташкилоти (ҳоз. Ислом Ҳамкорлик ташкилоти) шу кунга қадар ўз сафига 57 мамлакатни қамраб олгани ҳам шундай хулоса чиқариш имконини беради. ХХ асрнинг иккинчи ярмида халқаро миқёсда ўзини баралла намоён этаётган хатарли воқеликлардан бири бўлган диний экстремизм ва ундан озиқланаётган ҳамда диний шиорлар билан ниқобланган терроризм ана шу минтақалар ва мамлакатлар ҳаётига бирдек таҳдид солмоқда. Кенг кўлам ва хилма-хил кўринишлар касб этаётган ушбу таҳдидга қарши кураш нафақат мусулмон мамлакатлари, балки бутун дунё учун ҳам долзарб бўлиб қолмоқда. Дастлаб салтанат соҳиблари ва давлат арбобларига қарши қуролли ҳужумлар шаклида пайдо бўлган сиёсий терроризмни бугун ҳар қадамда учратиш мумкин. ХХ асрнинг 60-йилларидан бошлаб, дунёнинг бутун-бутун минтақалари турли-туман террорчилик ташкилотларининг ўчоғига айлана бошлади. Замонавий терроризмнинг иккита алоҳида хатарли белгисини ажратиб кўрсатиш мумкин: бир томондан, у тобора шафқатсизроқ ғайриинсоний моҳият, иккинчи томондан, ақлга сиғдириш қийин жуғрофий кўламлар касб этиб бормоқда. Ҳозирда ҳар куни дунёнинг у ёки бу бурчагида кимларнидир қўрқувга солиш орқали муайян мақсадларга эришишни кўзлаган қўпорувчилик ҳаракатлари амалга оширилмоқда. Ва, афсуски, уларнинг сони мунтазам ошиб бормоқда. Экстремизм ва терроризм одамларнинг эртанги кунга бўлган ишончига путур етказибгина қолмасдан, турли диний эътиқод вакиллари бўлган халқлар, ҳаттоки, цивилизациялар орасидаги ўзаро ишончга ҳам соя

ташламоқда, жаҳон тараққиётининг тамал тоши бўлган халқаро иқтисодий ва маданий ҳамкорликнинг ривожланишига тўсиқ бўлмоқда. Маълумотларга кўра, ҳозир дунёда 500га яқин террорчи ташкилотлари мавжуд бўлиб, уларнинг 80 фоизи ислом ниқоби остида фаолият юритади. Экспертларнинг фикрича, дунёда фаолият кўрсатаётган террорчилик ташкилотларининг юздан ошиғи энг замонавий қуроллар билан яхши таъминланган йирик уюшмалардан иборат. Улар турли қўпорувчиликларни содир этиш жараёнида ўзаро ҳамкорлик қиладилар, маълумотлар алмашадилар, зарур ҳолларда, бир-бирларига ҳарбий, молиявий ва бошқа шаклдаги ёрдамни кўрсатадилар. Бундай ташкилотларнинг энг йириклари қаторига “ал-Жиҳод ал-Исломий”, “ал-Жамаат ал-Исломия”, “ат-Такфир ва- л-ҳижра” (Миср), “Абу Сайёф” (Филиппин), “Озод Ачех” ва “Лашкари жиҳод” (Индонезия), “Қуролли исломий ҳаракат” (Жазоир), “ал-Қоида” кабиларни киритиш мумкин. Динни қурол қилиб олган бундай экстремистик ҳаракатлар бугун умуман кишилик жамияти ҳаётига жиддий таҳдид солмоқда. Масаланинг яна бир таассуфли жиҳати шундаки, диний либосларга ўралган террорчи ташкилотларнинг мутлақ кўпчилиги муқаддас ислом динини ўзига ниқоб қилиб олган. Баён этилганларни назарда тутиб фикр юритилса, мустақиллик даврида турли кўринишларда амалга оширилган қўпорувчилик хуружлари кучли ташкилий тузилмалар ва улкан молиявий имкониятларга эга йирик террорчи ташкилотлар ва уларнинг шериклари томонидан халқаро миқёсда амалга оширилаётган кенг кўламли қўпорувчиликларнинг узвий қисми эканига ишонч хосил қилиш мумкин. Замонавий экстремизм ва терроризмга қарши кураш давлатларнинг доимий эътиборини, унинг олдини олиш ва бартараф этишга қаратилган кўп қиррали сиёсатни амалга оширишда сабрлилик ва собитликни талаб этади. Шаклланиб, кенг тармоқ отган терроризмга қарши курашда куч ишлатмаган давлатлар заифлашиб, ўз халқи ва мамлакати осойишталиги ва барқарор ривожланишини хавф остида қолдиради.

Экстремизм ва терроризм бир-бири билан боғлиқ бўлган ягона жараённинг бирин-кетин ривожланадиган босқичларидир. Шундай экан, терроризм глобал миқёсга чиққан ҳозирги шароитда, давлат унга қарши курашда ички ва ташқи омилларнинг таъсирини ҳисобга олган ҳолда, мувозанатлаштирилган стратегияни ишлаб чиқиши керак. Шу нуқтаи назардан қараганда, Ўзбекистон Республикасининг ўз тараққиётининг ўзига хос жиҳатларини, ҳалигача терроризм, наркобизнес, ноқонуний қурол-яроғ савдоси каби қатор таҳдидлар мавжуд бўлган Марказий Осиёдаги кучлар нисбатини ҳисобга олиб, ишлаб чиққан ички ва ташқи сиёсати алоҳида аҳамиятга моликдир. Экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг ушбу стратегиясида мамлакатимизнинг халқаро ҳамкорлик дастурларида, давлатларнинг терроризмга қарши курашдаги саъй-ҳаракатларини бирлаштиришда фаол иштирок этишини таъминлаш мақсадлари ўз ифодасини топган. Бу соҳада ўзбек ташқи сиёсатининг негизини ўз кучларини ҳозирги даврнинг асосий таҳдиди билан қарши курашга йўналтиришга тайёр барча давлатлар билан фаол ҳамкорлик қилиш ташкил этади. Шу ўринда, Ўзбекистон амалда минтақада ва бутун дунёда хавфсизликни таъминлашга қаратилган барча халқаро дастур ва икки томонлама ҳамкорлик алоқаларида фаол иштирок этаётганини таъкидлаш зарур. Шунингдек, Ўзбекистоннинг барқарор тараққиёт ва хавфсизликни таъминлашга қаратилган ички сиёсати ҳам экстремизмнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши ҳамда экстремизмдан терроризмнинг келиб чиқишини бартараф этишга қаратилган фаол стратегиядир. Унда экстремизмга қарши кураш орқали бундай тузилмалар бағрида вояга етиши мумкин бўлган террорчилар фаолиятининг олдини олишга интилиш ўз аксини топганини кўриш мумкин. Бугунги кунда давлатимиз томонидан сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва бошқа соҳаларда амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотлар бу кураш стратегиясининг асосий мазмунини ташкил этади. Бозор иқтисодиётига асосланган фуқаролик жамиятини қуриш, иқтисодиёт, қишлоқ хўжалиги,

таълим, хусусан, ўрта махсус таълим тизими, соғлиқни сақлаш, спорт ва бошқа соҳалардаги кенг кўламли ижобий ўзгаришлар бу стратегиянинг таркибий қисми, Марказий Осиё минтақасидаги аҳволни белгилаб берадиган, мамлакатдаги барқарорлик ва тараққиётни таъминлашга хизмат қиладиган чора-тадбирлар тизими ҳисобланади. Кучли иқтисодиётга эга Ўзбекистоннинг барқарорлиги бутун минтақанинг барқарорлигини билдиради. Бу, соғлом мувозанатга асосланган, серқирра ва ҳар хил даражали стратегияда маънавият ва мафкуравий тарбия алоҳида ўрин тутади. Мутахассислар экстремизмнинг пайдо бўлиши ва ривожланишига сабаб бўлган омиллар ичида мафкуравий бўшлиқнинг таъсири ва қадриятлар мўлжалларидаги беқарорликда намоён бўлган номутаносибликни алоҳида ажратиб кўрсатадилар. Мафкуравий бўшлиқ кўпинча кишиларда жамиятдаги мавжуд ҳолатни, ижтимоий муҳитни нотўғри идрок этишга, унинг иродасини бошқа кишига бўйсундириш ва дунёқарашида агрессивликни шакллантиришга хизмат қиладиган носоғлом ғоялар билан тўлдирилишига замин яратади. “Зомбилаштириш” деб аталадиган бу технология яхши шаклланмаган маънавият, бўш ирода ва носоғлом интилишлар муҳитидагина таъсир кучига эга бўлади. Шунинг учун ҳам, Ўзбекистон экстремизмга қарши курашда, унинг пайдо бўлиши ва ривожланишини бартараф этиш ишларида ғоявий тарбия, хусусан, мамлакат ёшларида юксак маънавиятни шакллантириш масалаларига алоҳида эътибор бермоқда. Зеро, бундай ёндашувда умуминсоний ва миллий қадриятларга, миллий ўзликни тиклаш ва мустақилликни мазмунан бойитишга асосланган миллий истиқлол ғояси, маънавият ва маърифат, тўғри шакллантирилган онг экстремизм ва терроризмга қарши кураш ҳамда жамиятнинг барқарор ривожланишини таъминлашнинг энг муҳим тизими сифатида юзага чиқади. Ўзбекистон диний экстремизм билан тўқнаш келаётган биринчи давлат эмас. Юқорида қайд этилганидек, экстремизм бугун дунёнинг кўплаб

мамлакатлари хавфсизлигига таҳдид солмоқда. Шунга мос равишда дунёда диний экстремизм ва у билан боғлиқ терроризмга қарши кураш бўйича салмоқли тажриба тўпланган. Мазкур тажрибадан келиб чиқадиган энг асосий хулоса шуки, диний экстремизм ва терроризм га қарши курашда, асосан, ҳуқуқ-тартибот органларига суяниш, фақат жазо чораларини қўллаш орқали унга барҳам беришга интилиш мазкур салбий ҳодисанинг оқибати билангина курашиш билан баробардир. Бошқача айтганда, бундай йўлдан борилганда, диний экстремизм ва терроризмни озиқлантириб турган “илдиз”лар бешикаст қолаверади, вақт ўтиши билан улар янги “куртак”лар беришда давом этаверади. Шунинг учун ҳам, диний экстремизм ва терроризм билан тўқнаш келаётган давлатлар ушбу хатарли ҳодисага қарши курашишда тобора кўпроқ ялпи ва мақсадли ёндашув йўлидан боришга ҳаракат қилмоқда. Диний экстремизм ва терроризмнинг мудҳиш қиёфаси . Диний экстремизм ақидапарастлик ва мутаассиблик билан боғлиқ бўлиб, дин соҳасидаги салбий ҳодисаларнинг ўзига хос мантиқий халқаси ҳисобланади. Диний таълимотлардан ўзларининг ғаразли мақсадлари йўлида усталик билан фойдаланаётган экстремистик ташкилотларга ўз аъзолари онгига кучли таъсир ўтказиш, уларни муайян мақсад йўлида ҳатто ўзларини қурбон қилишга тайёрлашдек умумий хусусият хослигини таъкидлаш зарур. Диний экстремистик ҳаракатлар ўзларининг ғайриинсоний ғоялари билан одамлар онгу шуурини эгаллаш, диний риторикадан фойдаланган ҳолда уларни чалғитиш, жамиятда тартибсизлик ва парокандаликни келтириб чиқариш орқали ҳокимиятга эришиш мақсадларини кўзлайдилар. Бузғунчилик эса улар ўзлари жар солаётган, ўзлари “интилаётган” мазмун- моҳияти ва шаклу шамойили номаълум бўлган жамиятга эришишнинг йўли сифатида чиқади.

Экстремистик ташкилотлар курашнинг террордан бошқа йўлини рад этишини, жангарилиги ҳамда юқори даражада ижтимоий хавфлилиги билан ажралиб туради. Ноқонуний қурол-яроғ савдоси ва наркобизнес ёрдамида маблағлар тўплаш ва ундан тартибсизлик ва беқарорликни келтириб чиқаришда фойдаланиш экстремистларнинг асосий йўли ҳисобланади. Оммавий ахборот воситалари таъсирининг кучайиши бугунги кунда экстремизмнинг беқиёс кўлам касб этишини келтириб чиқармоқда. Зеро, бугун экстремизм оммавий ахборот воситалари орқали ёритилмас экан кўзланган “ самарани ” бермайди. Экстремистлар фаолияти оммавий ахборот воситаларида қанчалик кенг ёритилса ушбу фаолиятдан кутиладиган натижа шунчалик бевосита ва юқори бўлади. Бу эса, ундан кўзланадиган асосий мақсад ҳисобланади. Ахборот майдони ривожланиб бораётган, аммо уни етказишда ҳам мазмунан, ҳам шаклан ўзибўларчилик устуворлик қилаётган ҳозирги даврда ОАВ экстремистлар қўлидаги кучли қуролга айланиб қолмоқда. Марказий Осиё минтақаси ўз тарихида ислом ривожига ҳеч қандай экстремистик унсурларни олиб кирмаган. Аксинча, минтақада ислом дини ёйилган вақтдан то бугунги кунгача бағрикенглик анъанаси устувор бўлиб келмоқда. Шу нуқтаи назардан қараганда, минтақамизда экстремистик оқимлар ХХ асрнинг 70-йиллари охири 80-йиллари бошларида хорижий экстремистик марказлар саъй-ҳаракатлари билан шаклланганини алоҳида қайд этиш лозим. Марказий Осиё республикаларида хориждан келаётган молиявий ёрдам ҳисобига жангари сифатида фойдаланиладиган шахсларни танлаш ва тайёрлаш билан шуғулланадиган тизимни яратган гуруҳлар пайдо бўлди. Бундан минтақада беқарорликни келтириб чиқариш орқали Марказий Осиёни жангарилар тайёрловчи, катта маблағлар келтирадиган наркотик моддалар ишлаб чиқариш йўлга қуйилган жойга айлантиришдек мақсад кўзланган эди.

“Ҳозирги вақтда кўз ўнгимизда дунёнинг геополитик, иқтисодий ва ижтимоий, ахборот-коммуникация манзарасида чуқур ўзгаришлар рўй бераётган, турли мафкуралар тортишуви кескин тус олаётган бир вазиятда, барчамизга аёнки, фикрга қарши фикр, ғояга қарши ғоя, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш ҳар қачонгидан кўра муҳим аҳамият касб этмоқда”.Марказий Осиё республикалари мустақилликка эришган 1990 йилларнинг бошларида бу гуруҳлар фаоллашиб кетганини, хусусан, “Ислом лашкарлари”, “Тавба”, “Адолат” гуруҳлари Фарғона водийсида беқарор ҳолатни юзага келтиришга ҳаракат қилганликлари ушбу мақсадга эришиш йўлидаги ҳаракатларнинг амалий ифодаси эди. Бироқ Ўзбекистоннинг қатъий қаршилиги, ички ва ташқи сиёсатдаги изчиллик, халқнинг мустақилликни мустаҳкамлаш йўлидаги ҳаракатларни қўллаб-қувватлаши, ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида олиб борилаётган ислоҳотлар экстремистларнинг саъй-ҳаракатларини йўққа чиқарди. Бегуноҳ кишиларнинг қони тўкилиши, обод жойлар вайрон бўлишига замин яратадиган, аҳоли ўртасида ваҳима, парокандалик келтириб чиқаришга қаратилган, террорчиликка йўл очадиган диний экстремизмга қарши кураш бугунги кунда жаҳон ҳамжамияти учун энг долзарб масалага айланди. Кейинги йилларда ушбу ташкилотлар ўз фаолиятига кўпроқ ёшларни ва аёлларни жалб қилиш, террорчи-камикадзелардан фойдаланиш ва мумкин қадар кўпроқ қурбонлар бўлишини назарда тутган ҳолда террорчилик ҳаракатларини амалга ошираётганини қайд этиш лозим. Б угу н э к с т ремисти к в а терро р ч и т ашкил о т лар терро р чи-камика д зеларни т айёрлаш ва у лардан к енг фойд а лани ш учу н ўзиг а х о с фиқҳи й ас о с яр а тишга уринмоқда . Х у с у с ан , У с о м а Бин Л о ди н би р гу р у ҳ афғон у лам о ларин и м а ж б у р лаб , гўёк и “ б у т унжаҳо н исл ом м анфа ат лари ” йўлид а ўзин и в а яқинларин и ўлдиришга из н б е р у в ч и “ф а т в о ” чиқа р тиргани , “Ҳиз б ут- т аҳрир” д и н и й- э к с т р е м и с т и к т а ш к и л о т и э са т е р р о р ч и - к ами к адзеларни “шаҳидлар” қ а т орига киритгани ҳам фикримизнинг исб о ти бўла о лади. Б у н д а й “ ф а т в о ” л а р о қ и б а т и д а т е р р о р ч и - к ами к а д зеларн и т айё р ла ш т обор а к ен г кўла м к а с б этиб бо р моқда. Масалан, м аъл у м о т ларга кўра,

Ли в анда 23, Ф а л а с т и н д а 1 0 та т е р р о р ч и - к а м и к а д з е л а р н и т айёрлайдиган лагерлар фаолият кўр с а тмоқда. Дунё бўйича терро р чи- к ами к адзелар т о монидан 2007 йилда 525 т а, 2008 йилда э с а 404 т а қўпо р у в чилик ҳаракати амалга оширилган. 2010 йил 29 м а рт да М о ск в а шаҳри ме т роп о литенидаг и икки та б е к а т д а терро р чи- к ами к а д зе аёлла р т о монида н с о ди р этилга н шунда й ҳара к а т н а ти жас и д а 3 9 к иши б е в ақ т о ламда н кў з ю м г а н, 20 0 га яқин киши жароҳ ат ланган. У м у м ан о лганда, терро р чи-к ам и к а д з е л а рнин г т а х м ин а н 1 0 фоиз и аё лл а р э к а ни, терро р чи- к ами к а д зели к қа й даражад а ғайриинсоний моҳият к а с б этганига ёрқин мис о л бўла о лади. Кўп харажат талаб қилмаган ҳолда афкор омма орасида кенг ва қўрқинчли акс-садо бериши туфайли катта таъсир қувватига эга бўлиши, портловчи мосламанинг террорчи-камикадзе танасига ўрнатилиши, ушбу мослама террорчи-камикадзе томонидан ёки бошқа бир шахс томонидан ҳам ҳаракатга келтирилиши мумкинлиги каби омиллар сабабли бундай терактларнинг олдини олишнинг қийинлиги террорчилар томонидан унинг энг маъқул ва самарали усул сифатида танланишига олиб келмоқда. Саводсиз ва кам таъминланган оилаларнинг фарзандлари, ташқи таъсирга тез берилувчан ёшлар ва аёллар камикадзелар тайёрловчи овчиларнинг нишонига айланмоқда. Аксарият ҳолларда гиёҳванд моддалар истеъмол қилдирилган ва чуқур руҳий таъсир кўрсатилган, онгига муқаддас манбалардаги ғоялар ғараз манфаатлар йўлида ғайриинсоний мазмунда сингдирилиб, шахсий “мен”и йўқотилган, ҳақиқий ҳаёт ўлимдан сўнг бошланиши ва жаннатга тушишига ишонтирилган, мавжуд воқелик ёвузлик салтанати бўлиб кўринган ҳамда дунёда яшашидан маъно қолмаган бундай кишилар ўз раҳнамоси кўрсатмаларини сўзсиз адо этадиган қуролга айланмоқда. Шу билан бирга, диний-экстремистик ташкилотлар ўз фаолиятини уйғунлаштиришга ва яхлит тизим сифатида иш олиб боришга ҳаракат қилмоқда. Ироқ, Афғонистон ва Чеченистондаги қўпорувчилик ҳаракатларида турли миллатга мансуб жангариларнинг иштирок этаётгани,

террорчилик ҳаракатлари бир хил шиорлар остида амалга оширилаётгани бунга далил бўла олади. Диний-экстремистик ташкилотларнинг реакцион ғоялари ва қўпорувчилик фаолияти барча мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ва маънавий ривожланишига ўзининг салбий таъсирини ўтказмоқда. Бундан ташқари, мамлакатлар иқтисодиёти, ўзаро инвестиция муҳитига жиддий зиён етказилмоқда. Хусусан, маълумотларга кўра, 2001 йил 11 сентябрда амалга оширилган террорчилик ҳаракатлари АҚШ ва жаҳон иқтисодиётига бевосита 135 млрд., билвосита 2 трлн. доллар зарар етказган. Жазоирда ҳукумат қўшинлари ва “Қуролланган ислом гуруҳи” орасидаги урушда эса 1996–2001 йиллар орасида мамлакат бюджетига 16 млрд. АҚШ доллари миқдорида зиён келтирган. Биргина 200 9 йилд а терро р чили к х у ру жларида н азия т че к аётган Покис т он , А фғонис т о н в а Ироқд а 2 0 минг д а н зиёд б егуно ҳ инсо н ҳ а ло к бўлган и э с а унин г даҳш ат ли оқиб ат ларини яққ о л намоён э т ади. Бугунги кунда терроризм таҳдидига қарши курашиш, уни олдини олиш мураккаб жараёнга айланиб бормоқда. БМТ маълумотларига кўра, сўнгги 3-4 йил ичида ҳар йили 15 минг террорчилик амалиёти содир этилган, бироқ уларнинг 9 мингини ким амалга оширгани маълум эмас. Бошқача айтганда, уларни ҳеч ким ўз зиммасига олмаган. Биргина 2009 йилнинг ўзида дунёнинг 83 мамлакатида амалга оширилган терактларда 15 700 нафар инсон ҳаётдан бевақт кўз юмган. Тинчлик уруш ва низоларга барҳам бериш орқалигина таъминланади. Афсуски, турли қарама -қаршилик ва зиддиятларни келтириб чиқариш йўли билан ўз мақсадларига эришишни кўзлайдиган кучлар бор экан, сунъий равишда низоли вазиятларни вужудга келтиришга қаратилган ҳаракатлар ҳам тўхтамайди. Бунга 2011 йилда бошланган баъзи араб мамлакатларида рўй берган сиёсий инқирозлар оқибатида юзага келган қонли тўқнашувлар мисол бўла олади. Мазкур оммавий тартибсизликлар туфайли Тунисда 300 нафар, Мисрда 800 нафар, Ливияда 14 минг нафар, Сурияда 90 мингга яқин киши ҳалок бўлган.

Марказий Осиёда, хусусан Ўзбекистон ҳудудида 1999-2012 йиллар оралиғида 10га яқин террорчилик ҳаракатлари амалга оширилган. Маълумотларга кўра, уларда 200 дан ортиқ бегуноҳ инсонлар ҳалок бўлган, 300 дан зиёд киши жиддий жароҳат олган, уларнинг аксарияти бутун умрга ногирон бўлиб қолган. Террори з м да в л ат ла р с у в еренитети, ҳ у д у ди й яхли т лиг и в а х а в фсизлигига , ижтимоий- сиёси й барқаро р лик ка т аҳди д с о лаётган , аҳ о линин г к ен г қ ат ламларид а в аҳи м а в а қўрқу в уйғ о тиш орқ а л и б еқаро р ли к к елтири б чиқаришг а қар а тилган о милла р дан бири бўлиб қ о лмоқда. Айни пайтда, диний-экстремистик ташкилотлар томонидан олиб борилаётган ташвиқот ёшларнинг сохта ғояга алданиб қолиши, юрт равнақи йўлидаги фаолиятдан чалғиши, жамиятдаги маънавий-руҳий муҳитнинг бузилишига сабаб бўлмоқда. Қайд этилган ҳолатлар ҳам, диний экстремизм ва терроризмнинг кишилик жамиятининг нафақат бугунги куни, балки истиқболига ҳам таҳдид солаётган омилга айланганини, инсоният бир бутун вужуд сифатида қарши курашга киришгандагина уни енга олиши мумкинлигини кўрсатади. Дарҳақиқат, юқорида билдирилган мулоҳазалардан экстремистик ҳаракатлар фақат ислом байроғи остида амалга оширилаётган экан-да, деган хулоса чиқмаслиги керак. Зеро, христиан динининг баъзи секталарига асосланган кўплаб диний экстремистик ҳаракатлар ҳам мавжуд. Айниқса, “иеговочилар”, “пятидесятниклар”, “ташаббускор баптистлар” фаоллигини алоҳида қайд этиш лозим. Масалан, “ташаббускор баптистлар” умуман қонуний ҳокимият ва дунёвий қонунларни тан олмайдилар. Уларнинг фикрича, гўё черков давлатдан юқори туради. Пятидесятникларнинг баъзи гуруҳлари эса ўз тобеларини ўта шафқатсизлик билан адо этиладиган ибодатларга зўрлайдилар ва дунё неъматларидан батамом воз кечиб, таркидунёчилик билан яшашга даъват этадилар. Бундан экстремистик ва

террорчи ҳаракатлар барча динлар доирасида мавжуд, деган хулоса келиб чиқади. Терроризмнинг молиявий манбалари. Замонавий терроризм хилма- хил молиявий манбалардан озиқланиши ҳисобига фаолият қамровини кенгайтиришга, моддий-техник базасини мустаҳкамлашга ҳаракат қилмоқда. Террорчи ташкилотларни озиқлантириб турувчи асосий молиявий манбалар қуйидагилар ҳисобланади: Шу билан бирга, террорчилик ташкилотлари айрим йирик давлатлар томонидан молиялаштирилиб туришини ҳам алоҳида қайд этиш лозим. 1999 йилда Қирғизистонга бостириб кирган, ўзини “Ўзбекистон исломий ҳаракати” деб атайдиган ташкилот жангарилари музокара олиб бориш учун келган вакилларни 50 минг доллар ҳисобига қўйиб юборгани, 2003 йилнинг 27 мартида “Шарқий Туркистон озодлик ташкилоти”га мансуб террорчилар Қирғизистонда 19 та хитойлик савдогарни ўлдириб, уларнинг катта миқдордаги пулини ўзлаштирганлари бунга мисол бўла олади. Э к с т ремистик т ашкило т ларда аъ з олар т о монидан ойли к дар о м адда н м а ж б ури й бад а л (“бай т у лм о л” ёк и “ т абар р уъот” ) т ўл а шнин г й ў лг а

қ ўйилг а н и ҳ а м терро р чили к а м а лиё т ларин и м о лияви й озиқланти р у в чи м анб а б ўли б х и з м а т қ илмоқда . Х у с у с ан , “ Акр о мийлар” ў з дар о м адларинин г 2 0 фоизин и “бай т у лм о л”г а б ериб к е лишг а н, “Ҳиз б ут- т а ҳрир” а ъ з о л а ри э с а 5– 2 0 фоиз бад ал тўлайди . М у т а х ассисла р фикриг а кўра , б ундай шаклла р д а йиғилга н п у лла р қўпо р у в чили к ҳар к ат ларин и а м а лг а ошириш , терро р чиларн и т айё р ла ш ла г е р ларини м о дди й қўллаб-қув в ат ла ш учу н с ар ф ланм оқда. Ма са лан , 200 2 йилд а Г е р м анияд а “Ҳиз б ут- т аҳрир” диний-э к стремистик ташкил о ти т о монидан м аҳаллий му с у лмонла р да н йиғилга н “ т абар р уъ о т лар ” чет м ам л а к ат л а р да г и т е р р о р ч и л и к а м а л и ё т л а р и н и м о л и я л а ш т и р ишг а й ў н а л ти р и л г а н и ф о ш э т илг а н. Шунин г дек , 200 7 йилд а Покис т онд а т у р л и йўлла р билан йиғилган х айрия п у лларини “ а л-Қоида”га қур о л-яроғ с о ти б о лишг а с ар ф лаган и учу н т ашкил о тнин г ба р ча ҳисо б рақамлар и музл а тилган . 200 9 йилд а биргина “ Т о либон ” ҳара к а т и х орижи й х айри я т ашкил о т лари в а т у р л и м амла к ат ла р д а йиғилга н бад а лла р ҳисобидан 106 миллион д о лла р лик ё р дам о лгани ҳам қайд этилган фик р ларнинг ўринли э к анини исб о т лайди. Ҳомий давлатлар, турли диний, хайрия ташкилотлар ва алоҳида шахслар, шунингдек, Яқин Шарқ ва Ғарб давлатларидаги баъзи ижтимоий гуруҳлар томонидан мақсадли йиғиладиган пуллар террорчи гуруҳларнинг ташқи молиявий манбаи ҳисобланади. Соҳа мутахассислари ва айрим тадқиқотчилар фикрича, бугунги кунда фаолият кўрсатаётган қарийб 150 та ноҳукумат исломий ташкилотлари жангарилик амалиётларини молиялаштиришда гумон қилинмоқда. Террорчи гуруҳларга кўрсатилаётган молиявий ёрдам кўламини биргина МДҲ мамлакатлари ҳудудида фаолият юритувчи террорчи ташкилотларга 60 га яқин диний ташкилотлар, 100га яқин хорижий компания ва ўнлаб банклар ҳомийлик қилаётганида ҳам кўриш мумкин. Усома Бин Лодин бошчилигидаги “Бутунжаҳон жиҳод фронти” ана шундай ташкилотлардан эди. Бу террорчилик ташкилоти турли мамлакатларда жангариларни тайёрлаш учун махсус машғулот лагерларини

“Биз Ўзбекистон жамоатчилиги, Марказий Осиё минтақаси ана шу нуқтаи назардан қараганда, халқаро жиноятчи уюшмалар учун “ширин луқма” эканлигини яхши тушунамиз. Бу минтақа жаҳон коммуникациялари туташган жой бўлиб, ундан наркотик моддалар билан савдо қилувчи корчалонлар фойдаланмаслигига ҳеч ким кафолат бера олмайди”. ташкил этган. 2000 йилнинг 14 декабрида у жангариларни тайёрлашга 20 миллион доллар ажратганини эълон қилган. Ер юзининг турли “қайноқ нуқталар”ига ўз йўриқчиларини ва ёлланма кучларни сафарбар этган. Бундан ташқари экстремистик ва террорчи кучларнинг молиявий манбаларига қарши ҳамкорликда кураш олиб бориш ҳам долзарб вазифалардан ҳисобланади. Чунки, террорчиларга молиявий мадад кучлари етиб келишда давом этар экан, уларга қарши олиб борилаётган кураш бесамар кетаверади. Бу йўлда амалга оширилиши лозим бўлган энг муҳим вазифалардан бири гиёҳвандликка қарши ҳамкорликда курашишдир. Бунга сабаб, террорчи кучларнинг асосий молиявий таъминоти гиёҳвандлик ортидан келадиган даромад билан боғлиқ. Ҳозирги кунда бутун ер шарида етиштирилаётган гиёҳванд воситаларнинг асосий қисми Афғонистонга тўғри келмоқда. Афғонистонда йилига 200 минг гектарга яқин майдонга кўкнори экилиб, 800 тоннага яқин героин бутун дунёга тарқатилмоқда. Б угунги к унда гиёҳ в андли к ис к анжасига т ушганларнин г а к с ария т қисм и 15–3 5 ё ш орасид а бўлга н йигит-қизла р бўлиб , м аъл у м о т ларг а кўра у ларнинг сон и 20 0 миллионг а е т ади. БМТ э к спе р т лар и ўт к азга н т адқиқ о т ла р ху л о са ларига кўра, жаҳонда ҳар йили т ахминан 100 минг нар к о м ан в аф о т этмоқда. С т а тистик м аъл у м о т лар б угунги к унда нар к обизн е с с а в д о сида н т ушадига н дар о м а д йилиг а 40 0 мл р д . д о лларн и т ашки л этишин и кўр с а т ади . Ер юз и бўйла б б унда й илл а тнин г т арқ а лишид а диний - э к с т ремисти к гу р уҳларнин г ҳа м ўзиг а х о с ҳис с аси бор . Биргин а “ а л-Қоида ” т ашкил о т и ў з м о лиявий м а б ла ғ лар ининг 4 0 фо и з да н о р т и қро ғини н ар к об и з н е с орқасида н т опиш и ҳа м сўзимизнин г и с б о т и бўл а о лади.

Шубҳасиз, бу етиштирилаётган гиёҳванд воситаларни Марказий Осиё мамлакатлари ҳудуди орқали бошқа минтақаларга тарқатишга ҳаракат қилинмоқда. Гиёҳванд воситаларни ғайриқонуний тарқатишдан тушаётган жуда катта миқдордаги пул маблағлари терроризм билан шуғулланадиган халқаро жиноий гуруҳларнинг ихтиёрига тушади. Бу, ўз навбатида, террорчиликнинг кенг ёйилишига, қурол-яроғ сотиб олиш ва жиноий мақсадларни амалга оширишда фойдаланилишига, сиёсий арбобларга нисбатан террор уюштириш ва бошқа қатор жиноятларнинг содир этилишига сабаб бўлмоқда. Шунингдек, Усома Бин Лодин Афғонистондаги “Толибон” ҳаракати билан яқин ҳамкорлик қилиб келган. “Толибон” ҳаракати жаҳонда ишлаб чиқариладиган афюннинг 80 фоизини ўз назорат остига олган бўлиб, ундан ҳаракат раҳбарлари чўнтагига 90 миллиард доллар келиб тушган. Террорчи гуруҳлар ҳозирда ўз молиявий манбалари билан банк тизими имкониятлари ва замонавий технологиялардан фойдаланган мураккаб алоқа тизимларини шакллантиришга ҳаракат қилмоқда. Натижада, ушбу манбаларни аниқлаш ва йўқ қилиш тобора қийинлашиб бормоқда. Жумладан, айрим маълумотларга кўра, 2001 йил 11 сентябр воқеаларидан сўнг, 2003 йилнинг ноябрига қадар 148 мамлакатдаги 300 дан зиёд ташкилотларга тегишли 1400 та ҳисоб рақами “музлатилган”. Бундан 200 миллион доллар зарар кўрганига қарамай, террорчи гуруҳлар ўз молиявий манбалари билан янги алоқаларни шакллантириш ҳисобига жанговар қобилиятларини қайта тиклаб олишга интилмоқда. Дунёнинг кўпгина давлатлари, жумладан, Ўзбекистонда ҳам терроризмни молиялаштиришга қарши кураш ҳақидаги махсус қонунлар қабул қилинган. Мазкур йўналишда халқаро ташкилотлар, хусусан, БМТ Хавфсизлик Кенгашининг террорчи шахслар ҳамда ташкилотларга тегишли дунё банкларидаги ҳисоб рақамларини “ҳибсга олиш”га бағишланган 1333, 1390 ва 1455-қарорлари деярли барча давлатлар томонидан ижро этилмоқда.

Похожие

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли

Исломда терроризмнинг қораланиши ва ватанпарварлик ғоялари

Ҳозирги жаҳон тараққиётининг асосий хусусиятлари

Ўзбекистонда ўтиш даври сиёсий тизимининг ўзига хос хусусиятлари

Ўзбекистон халқаро муносабатлар тизимида