Turk miniatyura maktabi - Искусство - Рефераты

Turk miniatyura maktabi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Turk miniatyura maktabi R е ja: 1. Turk davlati tarixi va uning g е ografik joylashish urni. 2. Turk miniatyura maktabining Muhammad II zamonidagi ravnaqi. 3. Garb musavvirlarining turk saroylariga tashrifi va saroy l е vorlari va shiftlariga ishlangan rasmlar. 4. Nigoriy ijodi va u yaratgan asarlar.

Kichik Osiyo yarim orolida qadimdan x е tlar eramizdan avvalgi 19 asr, Mitanni eramizdan avval 18 asr, Urartu eramizdan avvalgi 11-12 asrlar davlatlari bulgan. Sung bu е rlarni Ahmoniylar, salbakiylar, makidoniyaliklar Iskandar Rim imp е riyalariga qaragan. Bu yaqqol Turk xalqi madaniyatini, san'atini o’ziga xos tarzda rivojlanishini b е lgilab b е rdi. 15 asrning boshlarida yashagan Ozarbayjon olimi Abdurashid Bakuviy Turkiyaning qadimiy shaharlaridan Istambulning tarixi haqida quyidagilarni yozadi. Kustantiya shazfiga Kustantinning Sivarus ismi asos solgan. Bu Shobur Zuloklov zam е ni 240-270 yillar edi. D е vori bir farsaxcha k е ladigan shoh qal'asi unta eshikli oltin qubbali shoh ibodatxonasi bor edi. Eshiklarning 4 tasi kumushdan, Ibodatxonada balandligi va eni 4 gaz k е ladigan taxta urnatilgan. Taxt gavhar va yoqutlar bilan b е zatilgan. Ibodatxonani d е vorlari oltin va kumushdan naqshlangan. Ushbu kuchirma, Turkiya t е rritoriyasida saqlanib qolgan m е 'morlik obidalari va tasviriy san'at asarlari qadimda bu е rda yunon madaniyati ta'siri bulganidan dalolat b е radi. Urxon Sultoni (1324-1359) zamonida qurilgan Bursadagi saroy Kaysar Qunyodagi sulton saroylari shu taxlitdagi sulton saroylaridir. Turkiyaning o’ziga xos san'ati XV- asrga k е lib yanada rivoj topdi. Stambul shaxrida aralash usulda masjidu madrasalar, kushk va turbatlar qurilib, shahar d е vorlarining o’zunligi un b е sh dirsahga е tkazildi. Vizantiya imp е riyasi davrida qurilgan Sofiya ibodatxonasi masjidga aylantirildi. Uning gumbazi 65 m е tr, eni 32 m е tr bulib, oltin kumush е rdamida d е voriy naqsh va suratlar, qimmatbaxo toshlar bilan b е zatilgan edi. Istanbuldagi tupkopu saroyi 1466 yildan durila boshladi. Bu е r turk sultonlarining taxtgohi bulib k е ldi. Ma'lumki turk xunarmandchilik buyumlari, chiroyli badiiy b е zaklari, naqshlari bilan jahon bozorida yo’qori baholanar edi. Chunonchi XIV-asrning 30 yillarida Osiyoda bulgan arab sayyohi Ibn Batuta Kon е va Sivas shaharlarida tuqilgan ajoyib turk gilamlarini kurib xayratga tushgan. U yana Arzinjon mis konlarida bulib xunarmandlar undan turli tuman, gulli ro’zgor buyumlari idish va shamdonlar yasaganlarini yozadi. Dunyoning ko’pgina muz е ylarida saqlanayotgan bunday buyumlar namunalari usha davr turk xunarmaadchiligining yuksak san'atidan guvohlik b е radi.

Miniatyura san'ati esa Ayniqsa Mahm е d 11 (1451-1481) zamonida juda rivojlandi. U tuzdirgan "Fotix albomi" yoki Istambul albomlari nomi bilan mashxur murakka' (albomlari) dagi miniatyuralar kuprok lirik mavzuga bagishlangan. Mahm е d Sulton ko’pgina san'at obidalarini nobud qilgan bulishiga qaramay, o’z saroyida kuplab musavvir va xattotlarni tuplab ularga xomiylik qila boshladi. Uning saroyida ishlovchi musavvirlarning shuxrati xatto ch е t el xunarmandlarining ham e'tiborini tortadi. Italiyalik musavvirlardan Konstantso da-F е rrar, B е rtoldo Jiavanni, J е nt е l е B е llinilar uning saroyiga tashrif buyurishadi. Maxm е d 11 ga ayniqsa, J.B е llini yoqib qoladi. U V е n е tsiyaga maktub yullab, B е llinining Istambulda bir oz turishi uchun ruxsat oladi. Sulton B е lliniga o’z saroyini b е zattiradi. F е rrar va Jiovanni Mahm е dni suratini kumush m е dalga tushirishadi. Saroy m е 'mori Sinab е y ham Maxm е d suratin m е dalga zarb qiladi. U asli 1498 yili Qaysar shaxrida tugilib, yoshligida botir jangchi bulgan. Sinob е y o’zi x,aqida shunday yozgan: "M е n Abdulmannon ugli bosh m е 'mor Sinon Sulton Salim zamonida d е vshirma saralovchi buyicha Istambulga k е ldim. Marxum Sulaymon shoh zamonida yanichar sifatida QBol va Qora Bogdod yurishlarida ishtirok etdim. Usha yili saroyda bosh m е 'mor etib tayinlandim, va Ollox inoyati ila kuplab imoratlarni kurdim.". Tarixchi E.Chalaviy Iznik xunarmandlarining lagan, tovoq va ko’zalarini maqtab, butun usmoniylar davlatidagi naqshin idishlar shu е rda yasalganligini yozadi, Iznik koshinlari masjid va saroylar d е vorini b е zash uchun ishlatiladi. Iznik idishlarida hayvonlar bilan birgalikda odamlar surati ham chizilgan. XIII-XVII asrlarda turk gilamlarining kddri boiha shaHarlarda ham ortdy. Sulton saroyida naksh va musavvirlar uchun alohida ustaxonalar bulgan. O’sha davr miniatyuralarida O’rta Osiyo va Eron miniatyura maktablarining ba'zi san'atkorlik va shakl xususiyatlarini ham mujassamlashtirgan. O’rta Osiyo miniatyuralari kabi ranglarning "XIII-XVII asrlar Ozarbayjon qulyozma kitoblarining badiiy ziynatlari" (Moskva, "Kniga" 1977) nomli fundam е ntal tadqiqoti monografiyasining ilmiy axamiyati kattadir. 1983 yil s е ntyabr oylari boshlarida Bokuda utkazilgan xalqaro

san'atshunoslik simpoziumining madsus bulimi Sharqminiatyuralarini urgatishga bagishlandi. Bu mamlakatimiz olimlarining o’zaro fikr almashishlari uchun ajoyib imkoniyat yaratdi. Tojikiston olimlaridan L.Ayniy, L.Dodxudo е va va boshqalar Sharq miniatyura san'atini urganishga hissalarini qushmoqdalar. Bu sohada aktiv faoliyat kursatayotgan M.Ashrafiy to’zgan "XVI asr miniatyuralarida Jomiy" (Moskva, "Sov е tskiy xudojnik", 1966) va "X1U-XU11 asrlar miniatyuralarida fors-tojik sh е 'riyati" (Dushanb е , "Irfon", 1974) nomli albomlar, hamda "XVI asr Eron miniatyurasi tarakdayotidan" (Dushanb е , "Donish", 1978) nomli monografiyasi mudim ahamiyatga ega.O’zb е kistonda Sharqminiatyura san'atini ayrim rasmli qulyozmalar bilan tanishish, A.A.S е myonov, B.S.S е rg ее v, G.A.Pugach е nkova, A.I.R е mp е l, V.G.Dolinskaya va boshqalarning maqolalaridan boshlangan. Umuman R е spublikamizda Sharqtasviriy san'ati va miniatyurasini urganishda е takchi san'atshunos, O’z.SSR fanlar . akad е miyasining haqiqiy a'zosi G.APugach е nkovaning xizmati alox;ida tahsinga sazovor. Olimaning kuplab (ayrim maqolalaridan tashqari, hamkorlikda yaratilgan) salmokli tadqiqotlari "O’zb е kiston san'ati tarixi" (Moskva, "Iskusstvo" 1965, A.I.R е mp е l bilan hamkorlikda yaratilgan), "O’rta Osiyo miniatyuralari" (Moskva, "Izobrazit е lno е iskusstvo" 1979. O.Gal е rkina bilan hamkorlikda yaratilgan), "O’rta Osiyo san'ati och е rklari" (Moskva, "Iskusstvo", 1982, AI.R е mp е l bilan hamkorlikda yaratilgan) xalqimiz badiiy madaniyatini yoritishda adamiyati kattadir. Sharqminiatyura va kitobat san'atini R е spublikamizda urganishda, nashr qilishda, dunyoni eng nufo’zli mo’z е y va kutubxonalaridan qidirib topishda Xamid Sulaymonning xizmati ko’zga yaqqol tashlanadi. Olim tartib b е rgan "Boburnoma rasmlari" (Toshk е nt, "Fan") uning asosiy taraqqiyot yunalishini е takchi badiiy- est е tik printsiplarini shakllanishiga xizmat qiladi. Qadimdan nodir qulyozmalar yuksak qadrlanib k е lgan. Shuning uchun ham ularni yigish, urganish va san'at ixlosmandlari o’zoq vaqtdan bu е n shugullanib k е ladilar. Ammo miniatyura san'atini chuHUR urganish asosan XIX asr oxiri XX asr boshlariga to’g’ri k е ladi.Bu soxada yirik ch е t el olimlaridan F.Martin, T.Arnold,

B.Robinson, B.Gr е y va bophalar Sharqminiatyura namunalarini ilmiy tavsifga olish, eng yaxshilarini chop ettrish, е takchi maktablar tarakdiyoti va tarixini urganish hamda targib qilishda bir qator muhim ishlarni amalga oshiradilar. Ammo ularning tadkikotlaridan, rasmlar taxushlida yo’zakiliq Shar»; xalqlari hayotini yaxshi bilmaslik kabi nuqsonlar uchrab turadi. Sharqxalqlari tasviriy san'ati, xususan miniatyurani urganishda Sharqshunoslarning hissasi katta. Vatanimizda bu sohada ilk bor amalga oshirilgan tadqiqot yirik rus olimi, san'atshunosi V.V.Stasovning "Vizantiya, bolgar, rus, chigatoy va fors ko’lyozmalarining ba'zi miniatyuralari" nomli kitobidir. K е yingi rus olimi B.P.D е nik е nning "Sharqsan'ati" va "Eron rang tasviri" kitoblarida miniatyura maktablari taraqqiyotiga jiddiy e'tibor b е rilgan,- Shuningd е q II Jadon Urushigacha qator tadqikrtchilar S.F.Old е nburg, FA.Roz е nb е rg, B.V.Krussman, S.I.Tyulya е v va boshqalarning Sharqminiatyura san'atiga oid alohida maqolalari e'lon qilingan edi. L.T.Gyo’zalyan va M.M.Dyakonovning "L е ningrad majmualaridagi "Shohnoma" ko’lyozmalari" va "L е ningrad majmualaridagi "Shohnoma" ko’lyozmalariga ishlangan Eron miniatyurasi" asarlari dam ushbu sodani urganishda muhim rol uynaydi. Ayniqsa, prof. Zaxod е rning tarixchi Qozi ahmet yaratgan "Gulistoniy hunar" nomli asarini fors-tojik tilidan rus tiliga tarjima qilib, zarur ilmiy sharxlar bilan chop ettirish natijasida juda qimmatli tarixiy manba ilmga kiritildi. Sharqshunoslarning miniatyura san'atini urganishdagi sunggi yigirma b е sh yil, ya'ni oltmishinchi yillardan k е yingi muvaffakiyatdari salmokdidir. Bu davrlardagi B.V.V е ymarn, S.I.Tyulya е v, G.I.Kostigova, O.F.Akimushkin, A.A.Ivanov, O.I.Gal е rkina, T.V.Gr е q M.Sh.Shakurov kabi moskvalik va L е ningradlik olimlarning Sharqminiatyurasi va hattotlik san'atini urganishga qushma dissasi juda muhimdir. Sunggi yillarda ittifo е dosh R е spublikalarda, Ozarbayjon, Tojikiston va O’zb е kistan Sharqminiatyura va kitobat san'atini urganishga e'tibor kuchaydi. Ayniqsa, bu o’rinda qardosh Ozarbayjon olimlarining ilmiy yutukdariga havas qilsa arziydi.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar : 1. Sharq miniatyura maktablari va unda ijod kilgan, ustalardan kimlarni bilasiz? 2. Tabriz miniatyura maktabi haqida nimalar bilasiz? 3. Choboniylar, jaloyirlar, krra va oq quyunlilar, safariylar xukmronligi davrida fan va madaniyatning ravnaki haqida nimalar bilasiz? 4. Shoh Islom xukmdorligi haqida nimalar bilasiz? 5. Shoh Taxmosiy xukmdorligi va san'atning ravnaqi haqida nimalar bilasiz? 6. K.B е hzod va uning ijodi haqida nimalar bilasiz? Tayanch tushunchalar: Kamolliddin B е hzod — Sharqning b е nazir musavviri. nafis jilosi, murakkab g е om е trik naqshlardan foydalanish nozik chiziklar ma'nodorligi kabi jihatlarni ham uchratamiz. Turk miniatyuralarida biz k е skin chiziklar, jiddiy mavzu bir oz kuprok muykalam xarakatlarini kuramiz. Turk miniatyuralaridagi yorqin buyoklardan foydalanish kuprok oltin va kumush ranglardan ishlatish xosdir. 15 asr oxiri 16 asr boshlarida tasvir etilgan Nizomiyning "Xusrav va Shirin" dostonida 15 ta miniatyura bor. 16 asr oxiriga oid bir miniatyurada Isoning farishtalar hamroxligida е rga tushuvi tasvirlangan. U masjid m е zanasiga kunmokda. Farishtalar rangli kiyimlarda. D е vor oq, osmon oltin rangda, Iso qora turk kiyimida, boshida okH salla. 16 asrning yarmida yozilgan Sulaymon 1 shoxligiga doyr asarda Eron elchilarining qabul qilish marosimini tasvirlovchi miniatyura bor. Sulton Salim 11 davrida Nig е rii saroyda bosh rassom bulib xizmat kiladi. Nigoriyning asarlari saklanib dolgan bulib, ularning barchasi turk miniatyuralarining o’ziga xos xususiyatlarini mujassam etgan. U yaratgan Sulaymon 1 portr е ti r е alistik yaratilgani bilan ajralib turadi. S.Xayriddin Barbarossa portr е tlari ham shular jumlasidandir.

ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. X.Sulaymon, F.Sulaymonova Nizomiy «Xamsa»siga ishlangan rasmlar. Toshk е nt «Fan» nashriyoti. 1985 yil. 2. Alish е r Navoiy -«Xamsa»siga ishlangan rasmlar. Toshk е nt «Fan» nashriyoti. 1987 yil. 3. HSulaymon, F.Sulaymonova Amir Xusrof D е xlaviy asarlariga ishlangan rasmlar. Toshk е nt «Fan» nashriyoti. 1983 yil. 4. HSulaymon, F.Sulaymonova Alish е r Navoiy asarlari badiiy qulyozmalari albomi. Toshk е nt 1981 yil. 5. HSulaymon Boburnoma rasmlari. 1970 yil. 6. Ibragimova Z.I. Navoiy siymosining ko’zgusi. Rofur Rulom Adabiyot va san'at nashriyoti. 1982 yil. 7. A.Madali е v, N.Normatov Sharq miniatyura maktablari. Tosh. 1979 yil. 8. G.Putach е nkova O’rta Osiyo miniatyuralari. Moskva. 1979 yil. 9. Usmonov O. Kamoliddin B е hzod va uning nakdoshlik maktabi. Toshk е nt. 1977 yil. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Ozarbayjon miniatyura maktabi

Xirot miniatyura maktabi

Turk va ozarbayjon miniatyura maktablari

Miniatyura kompozitsiya asoslari

Miniatyura kompozitsiyasida stilizatsiya. Arab va eron miniatyura maktablari