Талабада ички шайлик - Искусство - Рефераты

Талабада ички шайлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Талабада ички шайлик Режа: 1. Ички шайлик машқлари. 2. Қабул идрок ва кузатувчанлик 3. Актёр учун дадиллик.

Талабада ичкм шайлик, йиғиқлик, партнёрнинг хис этишни, мавжуд бўлиши, сахнавий харакатга киришишга тайёр бўлиши демакдир. Талабалар ўқитувчи хонага кирганда, ўзлари хоҳлаганча туриб, шовқин-сурон билан палапартиш салом берадилар. Ўқитувчи бу вазифани талабалар токи х амжиҳатликда, тез, шовқинсиз, енгил ва чиройли бажармагунларича қайта- қайта такрорлаши лозим. Кейин шовқинсиз жойларини мебеллари ўрнини алиштиришни, стулларини қўлга олиб ярим доира шаклида ўтиришни ва яна ўрин алмашиши. Кўзни бекитган холда бу машқни қайтаришни, бир вақтда туриш, стулни тўғри қўйиш, доира шаклида стулни кўйиш ва бирга ўтиришни машқ қилиш керак. Бу машқларни аввал қарсак ёрдамида бажарилади, кейин бир бирига қараб, бир-бирию:: сезиб, қарсаксиз бажарилади. Темпоритм асосида (Гиппиус машқ турпича бўлади). Мисол учун, печат машинкаси. Кўшиқни ярмини ичида, ярмини бор овозда ижро қилиш ёки иккита гуруҳда ва бошқа бошқа қ}шиқлар бўлиши ҳам мумкин. Бу машқлар диққатни чархлайди, топқиҳликни, партёрни хис қилишни, коллективликни, сидқидилликни ршюжлантиради, уятчанликни йўқотади, реакция, ички тайёргарликни, ҳаракатни пайдо қилиш, умум ишга доимо шай бўлишни тарбиялайди. Қабул идрок ва кузатувчанлик Ташқи оламни қабул (идрок) қилиш учун, актёр-талабанинг кўриш,эшитиш, ҳид билиш, сезиш, таъм билиш органлари биринчи навбатда ривожланган бўлиши керак. Машқ. Хонадаги яқин ва узоқ объектни айтиб бериш. Бир хил рангдаги хонанинг буюмларини айтиб бериш. Ўртоғи бажарган позаларни қайтариш. Стол устидаги предметларнинг жойлашишини эслаб қолиб, ўзгартирилгандан кейин жой жойига қўйиш ва айтиш. Бир -бирининг кўзи, сочи рангини сўзлаб бериш. Машқ. Эшитиш аппаратларини ишга солиш. Хона, кўча, коридорни эшитиш.

Машқ. Сезиш. Бирор материални кўзни беркитиб ушлаб кўриш, формасини аниқлаш, размерини сезиш ёки хона температурасини, ўртоғининг кийимини сезиш ва х.к.з. Таъм билиш органлари учун машқ. Хуллас талаба бу машқларни бажарганда ўзига-ўзи нима учун бу машқларни қиляпман? Нима учун хонани танимаяпман? Эшитяпман? Сезяпман? Каби саволларни бериши ва ўзи унга жавоб топиши лозим. Мисол учун мен тез ёрдам машинасини кутяпман, ўртоғим ўлим тўшагида вах.к.з. Кўчада юрган одамларни кузатиш зарур. Неча ёшда, касби, ички хрлати ва бошқа саволларга жавоб топмоқ лозим. Кузатиш ва инсондаги органик жараённи мантиқан тахлил қилиш актёр учун жуда зарурдир. Қабул идрок қилиш ва кузатувчашшкни ривожлантириш учун, Гиппиус қўлланмасидаги машқлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Актёр учун дадиллик. Саҳнада адашишдан қўрқмаслик керак. Саҳнада ижро вақт хақиқат тўғрисида ўйламай, хатти-харакатни ўйлаш керак. Сахнада қўрқиш ёлғон натижага олиб келади, ёки Станиславский айтганиде «Ҳақиқат учун, ҳақиқатни сохта ўйнаш» юзага келади. Талабадап қўрқув, уялиш, ўнғайсизлик сахнада кулгили ўнғайсизликни пайдс қилади. Бу камчиликни ечишда ўқитувчи ёрдам бериши керак. Талабадс эса бунинг учун қатъийлик ва ирода бўлиши, қўрқмай саҳнага чиқиш! лозим. Талабада дадилликни тарбиялаш учун Гиппиуснинг «Ҳис - туйғулар гимнастикаси» қўлланмаси машқларидан фойдаланса бўлади. «Позаларни оқлаш». Масалан, - кутилмаганда сигнал бўйича бақириш, қўрққандан, хурсандчиликдан кулиш ва йиглаш. Бу вазифаларни ўйламасдан тез бажариш лозим. Талаба ёш боладек ишонувчан бўлиши ва шарт- шароитни аниқлаб мантиқли хатти-ҳаракат қилиши керак.

Темп ва ритм. Темп ижро ҳаракатининг тезлиги. Масалан ички ҳолатимизга қараб, секин, тез, ўрта ҳаракат қилишимиз мумкин. Ритм фақатгина тезлик эмас. Бунинг ичига актёрнинг фаол саҳнавий хатти - ҳаракати, ички кечинмаси, эмоцианал яшаши киради ва уларнинг бари саҳнавий воқеа билан боғлиқ бўлади. Бирор одамни ритмик ҳаракат қилаяпти, ритмга мос иш қилаяпти, тўгри ритмда нафас олаяпти деб гапирамиз. Бунда нима назарда тутилади? Бунда инсоннинг бир хил, силлиқ, сиқиқликсиз, осойишта тўхтамлар билан хатти - ҳаракат қилиш назарда тутилади. Бунинг акси -бирор касал одамнинг юрак уриши, чўлоқ одамнинг юриши, дудуқ одамнинг нутқи, ритмсиз ёмон ташкил этилган ишларни ҳам (саҳнавий воқеликка алоқадор бўлса) шунинг ичига қўшамиз. Аслида темп ва ритм атамаси мусиқа лексиконига тегишли. Темп ва ритм бир бири билан узвий боғлиқ. Актив ритм хатти ҳаракат жараёнини тезлаштиради, ёки аксинча, сустлашган ритм ўзининг ортидан секинлашган хатти - ҳаракатни олиб келади. Яна бошқа вариант - шахмат ўйинида жуда секин темп бўлиши мумкин, аммо ижрочиларнинг ички ритми жуда актив бўлади. Темп, хатти ҳаракатининг ташқи тамонини тезлигини билдиради. Ритм, актёр ролининг ички холатидир. Темп ва ритм ҳаракатининг ўзгаришига шарт - шароитга боғлиқ. Машқлар. Яшаш, юриш, туриш, қайрилиб боқиш, саломлашиш, ўтириш, бирор буюмни олиш. Буларни ҳар - хил темпоритмда ишлаб кўриш мумкин. Ишлаётган шу тепм билан тамошабинда қандайдир таассурот қолдиришингиз мумкин. Ўзингизнинг ритмингиздан ҳар хил ҳиссиётлар келиб чиқаётганини ўзингиз сезасиз.

Сезиш ва хис килиш хотираси. Актёр идрок органларининг ривожланиши ҳақида, яъни уни кўра олиш, эшита олиш, х_ис қилиш, ва атрофни кузатиш қобилиятлари ҳақида ҳозиргача гапириб келинган. Аммо актёрга, ҳаётни борлиғи билан тўла қабул қилиш ва кузатиши мухим эмас. Ҳис қилганларини ва самарали кузатувларини ўз ҳиссий хотирасида сақлай билиши муҳим. Сезгига асосланган хотира бу ҳаётий образларини фикран қайтадан ишлаб, жонлантириш қобилиятидир. Бу ҳақда Гоголь «рассомга йўқ нарсаларни, худди улар кўз олдимизда тургандек қилиб тасвирлаш хосдир» деган. Бу ижодий лаёқат маъносини бундан лўндароқ баҳолаш қийин. Зеро, ўз тасаввуримизда ҳаётий образларни қайтадан ишлаб чиқаётиб, уларнинг идроклари билан боғлиқ бўлган ҳиссиётларини ҳам ўзимизда бир вақтнинг ўзида эслаб намоён қиламиз. Бошқа сўз билан айтганда, сезгига асосланган хотира орқали биз аввал ҳис қилинган туйғулар хотираси • эмоционал хотирага ҳам таъсир ўтказамиз. Эмоционал хотирага тўгридан-тўғри мурожаат қилиш, қониқарсиз натижага олиб келади. Бу ҳақда Станиславский - «Онг халтасига жазосиз кириб олиш ва уни ковлаш мумкин эмас» деб ўргатган. Зеро, эмоцияларни оддий хохиш кучи билан чақириш мумкин эмас. Ўз организмини бундай мажбурлаш, актёрни рухий сиқиқликка олиб келади. Кўпинча актёр драматик воқеа ҳақида гапираётиб, унга мос хиссиётларни кўз хотираси, эшитиш, мушак ва бошқа хотиралар ёрдамида бутун тавсилотлари билан қайта тиклайди. Натижада актёр томошабин кўз ўнгида янги куч билан. аввал ҳис қилган ташвиш, алам,қурқув, қаиғуриш ҳолатларини узида тирилтиради. Ёзувчи, рассом, бастакор ва актёрлар саҳнабоп ҳаракатлар, расмлар, мусиқа ва китоблар ёрдамида тасаввуримизга таъсир қилиб, ўйлаб топилган асар қахрамонлари тақдири устида бизларни йиғлашга, кулишга, ташвиш чекишга мажбур қиладилар. Сезгига асосланган хотира ва у билан боғлиқ

бўлган ҳиссий хотиралар, рассом учун алоҳида маъно касб этади, улар ижодини озуқлантирувчи хом ашъё саналади. .Аниқ кўриш ва эшитиш, таассуротларни ёрқин қабул қилиш ва хотираларида мустаҳкам сақлаш қобшшятларидан маҳрум инсонлар, ўзларини актёрлик касбига бахшида қилишдан ҳам маҳрум саналадилар. Бу ҳақда А. Островский, «Табиатдан аниқ эшитиш, куриш туйгуларини олган, шу билан бирга ҳиссий таъсирга тез берилувчан кимсаларни биз актёрликка мос инсонлар деб ҳисоблашимиз мумкин. Шундай қобилиятларга эга инсонларда, ҳар бир руҳий ҳолатнинг, ҳаракатнинг барча ташқи ифодалари, жуда ёшлигидан бошлаб қалбида муҳрланиб қолади ва хотира орқали зарур вақтда чақирилиши мумкин. Ҳис қилган туйғуларини хотирада сақлай олиш қобилиятини тарбиялаб мукаммаллаштириш ва ривожлантириш мумкин. Театр санъати педогогикасида мана шу мақсад учун, алоҳида усул ва машқлар ишлаб чиқилган. Мана шу машқларнинг энг содда шакли -хотирада кўриш, эшитиш орқали ҳаққоний-ҳаётий образларнинг тикланишидир. Талабаларга таниш хонадоннинг уй жиҳозларини, денгиздан, тоғлардан, гигант қурилишлардан олган биринчи таассуротларини, машҳур рассомнинг расмини, архитектура ёдгорлигини, синфдошларнинг ташқи кўринишини эсга олиш таклиф қилинади. Эшитиш қобилиятининг хотирасига асосланган бир неча машқларни тавсия қилиш мумкин. Масалан, шамол ва ёмғирнинг шовқинини, момақалдироқнинг гумбурлашини, тўргайнинг сайрашини, таниш овознинг тембрини, машҳур қўшиқнинг мусиқасини эслаш. Шунингдек бинафшанинг, атир гулнинг, янги пичаннинг ҳидини, ханталнинг, лимоннинг, винонинг таъмини, иссиқ ва совуқ сувни, тиш оғриғини, ёзги жазирама кунни ҳис қилиш туйғусини эсга олиш. Денгиз билан боғлиқ хотираси кўплаб туйғулар хотирасини ўз ичига олади. Булар, бир томондан иккинчи томонга қараб ҳаракатланаётган ваҳимали тўлқинларнинг кўриниши ёки унинг қиргоққа келиб урилишидаги шовқин, денгиз сувининг шўр таъми, ўзига хос ҳиди, унинг ҳарорати ва бошқалар.

Шулар жумласидан машқларда аввал ҳис қилган туйғуларни аниқ эсга олишга эришиш муҳимдир. Бундай ҳодисалар билан боғлиқ машқларнинг натижаларини, текшириш қийин. Аммо, текшириш мумкин бўлган машқлар ҳам анча. Масалан, хотира бўйича буюмнинг шаклини, костюмнинг фасонини, архитектура иншоатининг кўриниши, кўрилган спектаклнинг плани ровкасини тасвирлашни тавсия қилиш мумкин. Ҳайкалтарошлик асарини ўз гавдаси билан тақлид қилиб кўрсатиш, дарсда қатнашувчи болалар ёрдамида машҳур рассомларнинг расмларидан мизансценалар тизими ҳиссий туйғуларни тарбиялашга ёрдам беради. Сезгига асосланган хотиранинг ривожлантиришдаги кейинги босқичида нафақат у ёки бу ҳодисани, образни хотирада тиклаш ва эсга олишдан иборат, энди уни сўзлар билан тасвирлай олиши, ўзининг хаёлий образларини эшитувчиларга юқтира олиши ҳам муҳим. Бу энди сўзли ҳаракатга тегишли машқ. У ҳақда муаллиф матни устида олиб бориладиган иш ҳақидаги иккинчи курс дастурида аниқ ва равшан гапиради. Бироқ биринчи курс бошланишида ҳам сўзли ҳаракат муаммоси пайдо бўлади, чунки машқлар ва этюдлар жараёнида, талабалар сўз билан мурожаат қилишларига тўғри келади. Бунда улар муаллиф матни билан эмас, ўз сўзлари билан иш олиб борадилар. Лекин бу икки жараён ўртасида жиддий фарқ йўқ.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI - аср бўсағасида» Тошкент 1997 й. Ўзбекистон нашриёти. 2. И.А.Каримов. «Истиқлол ва миллий театр» Тошкент. 2002 й. Янги аср авлоди нашриёти. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон театрларини ривожлантириш ҳақида»ги 1998 йил 26-март фармони. 4. М.Рахмонов «Хамза» номидаги театр. Тошкент 2001 йил. 5. Г.Кристи. «Воспитание актёра школьх Станиславского». Изд. 2-е. М.Искусство 1978.

Похожие

Режиссёрлик қобилиятини тарбиялаш

Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари

Тана

Мушаклар эркинлиги

Органик жараён