Партитура билан ишлаш - Искусство - Рефераты

Партитура билан ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

985 KB

Партитура билан ишлаш. Режа: 1. Янги ҳужжат яратиш. 2. Нота матнини сичқонча орқали киритиш 3. Объектларни ажратиб олиш 4. Нусҳалаш, қирқиш, киритиш. 5. Транспозиция 6. Аранжировка

Янги ҳужжат яратиш . Ниҳоят Sibelius 4 дастурининг барча асбобларини диққат билан ўрганиб чиқиб, дастур билан ишлаш ҳақида маълум бир тушинчага эга бўлганимиздан кейин партитура билан ишлаш бўйича амалий машғулотларга киришишимиз мумкин. «Файл» менюсидан буйруқ чақириб ёки Ctrl+N клавишлари қўшилмаси орқали янги ҳужжатлар яратамиз. «New Score» («Янги партитура») мулоқат ойнаси очилади: « Manuscript Paper » с арлавҳали рўйхатда таёр асбоблар жамланган шаблон (андоза)лар жойлашгандир. Агар сиз партитурангизда нима янграши зарурлигига ҳозирча ишоч ҳосил қила олмаётган бўлсангиз «Blank» шаблонини танланг ва «Add Instruments…», тугмачасини босинг. Ана шундан кейин «Асбоблар ва нота йўллари» мулоқат ойнаси очилади.

 « Асбоблар ва нота йўллари » ойнасини ҳужжат билан ишлаш жараёнида агар янги асбобларни қўшиш ёки нота йўлларини юқорига/пастга кўчириш зарур бўлиб қолган пайтда ҳам очиш мумкин. Бунинг учун «Layout/Жойлашиш» менюсидан «Instruments and Staves…» буйруғини бажариш ёки шунчаки I тугмачасини босиш керак. «Move» сарлавҳали тугмачалар нота йўлларини юқорига ва пастга суриш, «Extra staff» сарлавҳали тугмачалар эса ажратиб олинган асбоб учун юқорида ёки пастда қўшимча нота йўли яратиш имконини беради. Ўз асаримиз учун биз овоз (сопрано) ва фортепианони танладик. «ОК» тугмачасини босамиз. «New Score» ойнасида партитурамиз варағи тасвири намоён бўлади. Бунда доимо ошкор қилинмасдан До-мажор (ля-минор), ва 4/4 ўлчови ажратиб олинади. Агар бизни бу қониқтирмаса «Finish» тугмачасини босамиз (бу тугмачани босиш натижасида барча мулоқат ойналари ёпилади ва таҳрир учун тайёр янги ҳужжат очилади). Бу бизга маъқул эмас ва биз «Next» («Навбатдаги ») тугмачасини босамиз.

Очилган « House Style » (« Шахсий услуб ) ойнасидан биз ноталарни тасвирлаш услуб-ларини ажратиб олишимиз мумкин. Бу ерда мавжуд услублар асосий учта тоифа (груҳ): нашрий (Opus и Helsinki), ва қўлёзма ноталарни ифодаловчи (Inkpen) ларга бўлинади. Барибир дастлаб «Unchanged» ни танлаймиз ва «Next» («Навбатдаги») тугмачасини босамиз. «Time Signature and Tempo» (ўлчов суръати) мулоқат ойнаси очилади: Ушбу ойнадаги рўйхатдан хохлаган ўлчовни ажратиб олишимиз ёки ўз (« Other ») имизни тайнлашимиз, « Beam and Rest Groups » буйруғи воситасида

нота қовурғалари ва паузаларнинг груҳланишини созлашимиз мумкин. 8- талик, 16-талик ва 32-талик ноталар гуруҳи вергул орқали рақамлар билан белгиланади. Мисол учун «Group 8th (quavers as)» (8-талик ноталарни гуруҳлаш) сатрида биз томондан ажратиб олинган ¾ ўлчовида гуруҳлашнинг ҳар хил турларини кўрсатиш мумкин). Мисол учун: « 3,3 » ни , қуйидагича гуруҳлаб оламиз : Мана бундай : « 1,2, 1,2 » ни ҳам кўрсатиш мумкин Натижада қуйидаги кўриниш ҳосил бўлади: Шундай тарзда қолган чўзимларнинг ҳам груҳланишини кўрсатиш мумкин. Албатта, иш жараёнида груҳлашни клавиатура ойнаси клавишлари билан хохлаган пайтда ўзгартириш мумкин. «Pick-Up (Upbeat) Bar» буйруғи билан такт олди ўлчовини кўрсатиш мумкин. Пастда (матн ёки метрономлаштириш орқали) суръат кўрсатилади.  Бу иш жараёнида ҳамма вақт «Create» («Яратиш») менюсидан «Time Signature» буйруғини бажариш ёки Т клавишини шунчаки босиш орқали янги ўлчовни киритишимиз мумкин. Ушбу ҳолда ўлчов белгиси ажратиб олинган такт бошида пайдо бўлади. Агар ҳеч нарса танланмаган бўлса сичқонча курсори ажратиб олинган овоз рангини олади ва биз сичқонча тугмачасини чиққилатиш орқали керакли тактга ўлчов киритишимиз мумкин (ажратиб олиш ҳақида кейинроққа қаранг). Ажратиб олинган такт ва кейинги тактларда нота мавжуд ҳолларда, дастур бизга бу ва кейинги тактларни янги ўлчовга мувофиқ қайтадан ёзиб чиқиш ёки чиқмаслик ҳақида савол беради. Агар «Ҳа» деб жавоб берилса дастурда баён қилинган ҳаракатни амалга оширади; аксинча «Йўқ» деб жавоб берилса ўлчов белгиси қўйилади, лекин ҳақиқий ўлчов олдингидек қолади. Янги ўлчов қўйилган матнгача олдин ажратиб олинган ўлчов амал қилади..

Яна «Next»(«Навбатдаги») тугмачачасини босамиз. Кўз ўнгимизда калит белгиларини ажратиб олиш ойнаси очилади. Ушбу ойнадан биз керакли тоналлик –фа минор ( 4 бемол) ни танлаймиз .  Иш жараёнида «Create» менюсидаги « Key Signature » буйруғи ёки К клавиши орқали калит белгиларини ўзгартириш мумкин. Янги калит белгилари ҳам худди ўлчов каби, яъни ажратиб олинган тактдан бошлаб киритилади. Сўнги марта «Next» («Навбатдаги») тугмачасини босамиз:

« Score Info » (« Ҳужжат ҳақида маълумот ») мулоқат ойнасида ҳужжат сарлавҳасини, зарурият туғилса – композитор исми-шарифи, матн муаллифи, муаллифлик ҳуқуқларини киритамиз. Шунингдек муқова саҳифасини ҳам яратиш мумкин. Юқорида баён қилинган операцияларнинг барчасини бажариш шарт эмаслигини эслатиб ўтамиз. «Finish» тугмачасини босиш орқали юқорида келтирилган ойналарнинг хохлаганидан чиқиб кетиш, ундаги буйруқларни кейинроқ бажариш ҳам мумкин. Лекин улар етарли даражада муҳим бўлиб эртами - кеч барибир уларни бажаришга тўғри келади. Мана у – бизнинг мағрурона номланган янги ҳужжатимиз

Менинг Sibelius да нотага олган биринчи партитурам ! Бундай гўзалликдан завқланиб уни қаттиқ дискда абадийлаштирамиз, балки ундан ҳали келгуси аводлари- миз ҳам завқланишар...

 Sibelius 4 дастури файлни sib форматида сақлаш имконини беради (формат Sibelius 4). Бошқа форматларга кўчириш «File - Export»: меню буйруқлари воситасида sib (формат Sibelius 3 ёки 2 – дастурнинг анча олдинги версияларидаги файлларини очиш учун); wav ( Kontakt Player ёрдамида); mid – оддий midi-файл; tab – гитара табулатураси ёзувли матнли файл; htm (Web-саҳифалар) орқали амалга оширилади. Шунингдек сиз ноталарни ҳар хил форматларда расм кўринишида сақлашингиз мумкин.  Ундан ташқари сиз PDF Writer Pro дастурини олсангиз, ноталарни PDF форматида( PDF Writer виртуал принтери ёрдамида уларни нашрга жўнатиш орқали ) осонгина сақлашингиз мумкин . 2. Нота матнини сичқонча орқали киритиш Энг бошидан нота матнларини териш икки йўл: сичқонча ва клавиатура билан амалга оширилишини айтиб ўтамиз. Дастлаб сичқонча билан ишлашга ҳаракат қиламиз. Сичқонча билан ишлаш дастлаб мўйқаламни палитрага ботириб кейин бўёқни холстга суриб расм чизишга ўхшайди: 1.Курсорни йўналтириш ва сичқончанинг чап тугмачасини босиш орқали клавиатура ойнасидан бизга керакли чўзимни ажратиб оламиз, бу ҳолатда курсор бўлғуси нота рангини олади; 2.Нота йўлининг керакли жойига курсорни йўналтириб, сичқончанинг чап тугмачаси босилса ноталар пайдо бўлади.

Бир сатр нота терганимиздан кейин сичқонча билан нота териш албатта осонроқ, лекин жуда ҳам қулай эмас экан деган хулосага келамиз. Чунки ҳар бир янги чўзимда қайтадан клавиатура ойнасига мурожат қилиш ва сичқонча курсорини бутун экран бўйлаб олиб юриш, бунинг учун эса вақт ва яна шунингдек куч сарф қилишга тўғри келади. (!) Ҳарфий нота териш Клавиатура ёрдамида («Ҳарфлар ёрдамида») нота териш, ишни сичқонча ёрдамида нота теришга қараганда анча тезлаштиради. Лекин, унинг битта шарти бор. Сиз қуйидаги ноталарнинг ҳарфий номлари ва клавишлар қандай номланишни билишингиз ва эслаб қолишингиз зарур:A – ля; B – си; C – до; D – ре; E – ми; F – фа; G – соль; 0 Ins – пауза Ҳарфий нота териш тамойили қуйидагича : 1. Сичқонча курсор ини ноталарни киритиб бошлайдиган тактга йўналтириб, сичқончанинг чап тугмачасини бир марта чиққиллатиш орқали уни ажратиб оламиз . 2. Нота теришни бошлаш учун биз Notes («Нот алар ») менюсидаги Input Notes (« Н от аларни киритиш ») буйруғидан фойдаланишимиз лозим. Бунга эса энг осон N клавишни шунчаки босиш орқали эришилади. Ушбу ҳолда тактда матнли курсор пайдо бўлади. 3. Клавиатура ойнасига назар ташлаймиз, унда аллақачон ошкор қилинмасдан чорак чўзим киритиб қўйилган. Биз нуқтали чорак до – товушини киритишимиз зарур. Шу мақсадда компьютердаги рақамли клавиатуранинг нуқтага мос келувчи бу айнан- нуқта (Del) , – клавишидир, кейин эса С . Клавишларини босамиз, ундан кейин бизга саккизталик си - бемоль (си бемоль калит олдига қўйилган, биз уни қўймаймиз) керак. Рақамли клавиатурадан 3 – PgDn ни кейин В ни, кейин – ре - бемоль –

саккизталик ва ниҳоят фақат D ни босамиз (ахир чўзим ўзгармайди - ку) ва шундай қилиб куйимизни охиргача олиб борамиз (тактлар етмай қолади деб қўрқмаслик керак) охирги такт тўлиши билан автоматик равишда янги такт пайдо бўлади. Бошқа нота йўллари қиммат баҳо экран бўшлиғини банд қилмаслиги учун Focus on Staves ( асбоблар панели миздаги тугмача ) буйруғи қўлланилиб, куй нота йўлида фақат фортепиано ўнг қўли учун терилади . Албатта бундай усулда нота теришда ҳам камчиликларга йўл қўйиш мумкин, лекин улар нота териш жараёнида енгил бартараф қилинади. Эсда сақланг :  Иккиталик, учталик ноталар ва бир бутун аккордларни киритилган ноталарга интерваллар қўйиш орқали яратиш мумкин. Интервал юқоридан клавиатурадаги мос келувчи рақамни оддий босиш, пастдан эса рақамларни Shift клавиши билан бирга босиш орқали киритилади. (10 бет , меню « Notes / Add Interval » - «Нот алар / интервал лар менюсига қаранг »).  Киритилган нота аккордларини R клавишини босиш орқали такрорлаш мумкин ( меню « Edit / Repeat » - « Таҳрир / Такрорлаш »).  А льтераци я белгилари , артикуляци я , тремоло ва шунга ўхшашларни бевосита нота териш жараёнида, рақамли клавиатура клавишларини босиш орқали киритиш мумкин (клавиатур а ойнасидаги қўшимча варақ – F 8- F 12 орқали бир бири билан қайта уланади ).  Н от а матни бўйлаб ï ва ð клавиши ёрдамида харакатланиш мумкин .  Нотўғри киритилган нота баландлигини тўғирлаш учун. ò ва ñ – клавишларини босиш орқали уни юқори ва пастга бир тонга Ctrl – тугмачасини босиш орқали эса октавага кўчириш мумкин.

 Агар бир неча нота, бутун такт ёки тизим танланиб ò ва ñ клавишлари босилса, барча ажратиб олинган ноталар кўчирилади.  Нотўғри киритилган чўзимни тўғирлаш учун Del , клавишини босиш орқали ажратиб олинган нотамизни олиб ташлаймиз ва нотани қайтадан киритамиз. Агар нотани олиб ташлаш истаги бўлса (айниқса бу жуфт нота ёки бир бутун аккорд бўлса), Esc клавиши орқали нота теришни тўхтатамиз кейин эса сичқонча курсори билан нота (аккорд) ни ажратиб оламиз ва керакли чўзим клавишини, ундан кейин найзасимон ўнг ва N клавишини босиб, нота теришни давом қилдирамиз.  Del клавишини ажратиб олинган нотада босилса, у шу чўзимдаги паузага айланади. Шундай қилиб, бизда фақат битта овоз киритилди. Нота мисолимиздаги ўнг қўл партиясида эса иккита овоз бўлиши зарур. Иккинчи овозни ҳам худди биринчи овоз каби киритамиз. Сичқоча курсори билан 1 - овоз ноталари мавжуд 1 - тактга қайтамиз.Ноталар киритишни бошлаймиз. N клавишини босамиз, Лекин иккинчи овозга ўтиш учун Alt ва 2 босамиз (Edit/Voice (Таҳрир/Овоз) менюсидан «2 Овоз» буйруғи ) , шу заҳотиёқ сичқонча курсори яшил (иккинчи овоз ранги) тусни олади. Энди биз куйнинг иккинчи овозини теришимиз мумкин. Икикнчи овоз п артия си тайёр . « Focus on Staves » опци ясини ёқамиз ва кўз олдимизда қолган бўш нота йўллари пайдо бўлади. Чап қўл партиясини ҳам қўшамиз ва натижада фортепиано партияси ҳам тайёр бўлади:

Яратилган партитур амизни кўриб чиқамиз дарҳол 3 - тактдаги бир- бирига ёпишмаган товушлар, 1 - овоздаги нуқтали чорак ва 2 - овоздаги яримталик ноталар кўзга ташланади. Нима қила оласан ишлашга тўғри келади! Бу пастки яримталик нотани пастки нота билан тенглаштириш учун салгина чапга, юқориги нуқтали чоракни эса озроқ ўнг томонга суришимиз зарур. Биз танишиб улгурган хусусиятлар ойнасидаги «General» ёрдамчи варағига мурожаат қиламиз: Сичқонча курсорини керакли нотага йўналтирамиз «General» ёрдамчи варағини очамиз унинг Х координатларини ўзгартирамиз . Ҳаммаси тайёр! Flexi-Timeни киритиш Нота киритишнинг юқорида баён қилинган усулларидан ташқари яна битта усул-куйни MIDI - клавиатура (Flexi-Time) да ижро қилишдир. Уни ҳам кўриб чиқамиз.

Сиз MIDI - клавиатурасини сотиб олиб, унинг дастур таъминотини компьютерга ўрнатиб, Sibelius ни ишга туширганингизда янги киритиш қурилмаси мавжудлиги ҳақида маълумот, ундан кейин «Playback and Input Devices» ойнаси очилиб, «Input Device» ёрдамчи варағида MIDI - клавиатурангизнинг номи пайдо бўлади. Сиз уни фақат рўйхатдан ажратиб олишингиз ва синов учун бир - икки жуфт овозни ижро қилишингиз керак холос. Ушбу ҳолда индикаторлар ижронгиз тактига ҳамоҳанг шодиёна липпилайдилар (ёниб ўчадилар), бу эса қурилма ишга буткул тайёр эканлигидан далолат беради. Ноталарни киритиш учун керакли нота йўлини танланг, ундан кейин эса ижро ойнасидаги « Flexi - Time » ни даставвал ўша ойнадаги созлагич билан темп (суръат) ни созлаб, қизил тугмачани босинг ( маълумки, куйни даставвал секин темпда ижро қилиш, кейин эса ёзиб олинган куй темпини тезлаштириш осондир. Ундан ташқари тез ижро қилган пайтда ноталарни ўтказиб юборадиган ва адаштирадиган арзон MIDI -клавиатуралар учун бу жуда долзарбдир). Метроном зарбларига ҳамоҳанг ижро қилинг ва сиз танлаган нота йўлида ижро қилаётган куйингиз ноталари пайдо бўла бошлайди. Ундан ташқари ҳар бир овозни алоҳида - алоҳида ёзиш мақсадга мувофиқдир.

Яна бир ажойиб имконият мавжуд: Сиз ҳарфий нота териш жараёнида A, B, C ва бошқалардан фойдаланмасдан шунчаки тайёр нота ва аккордларни MIDI -клавиатурадан киритишингиз мумкин. Пауза ва чўзимларни одатдагидек, рақамли клавиатура (ёки кўчувчи ойнадан сичқонча) билан кўрсатинг. 3. Объектларни ажратиб олиш Сиз сичқонча тугмачаси босилган пайтда ноталарнинг қандай ажратиб олинишига албатта эътибор қилган бўлсангиз керак. Партитурадаги нота ва бошқа объектларни ажратиб олиш йўлларини анча батафсил кўриб чиқамиз.  Ажратиб олиш айнан ажратиб олинган объектлар билан бошқаларига таъсир қилмаган ҳолда у ёки бу амалларни бажариш имконни яратади. Ажратиб олинган объектлар экранда қайси овозга тааллуқли бўлса, ўшанинг рангини олади. Ажратиб олишнинг икки усули мавжуд: Оддий ажратиб олиш – объектларни биттадан ажратиб олиш. Объектга курсор йўналтирилади ва сичқончанинг чап тугмачаси босилади, ажратиб олишга яна янги объект қўшиш учун Ctrl клавиши босилиб, сичқонча тугмачаси янги объект устида чиққиллатилади. Пассаж билан ажратиб олиш – Партитуранинг узун қисмини ажратиб олиш. Мана шу ерда пассаж билан ажратиб олишнинг учта услубини бир- биридан ажратиш ва батафсил баён қилиш зарур: 1 Усул . Сичқонча курсорини тактнинг бўш жойига йўналтириб, унинг чап тугмачаси билан тактни танлаймиз: у «такт пассажи» деб номланувчи ёрқин кўк рамка билан ўраб олинади. Ундан кейин Shift тугмачасини босиб туриб, сичқонча билан кейинги тактларда чиққиллатамиз – пассаж ушбу тактларга (шу жумладан, тизимнинг бошқа нота йўлларига ҳам) тарқалади.Шундай қилиб асарнинг катта парчасини ажратиб олиш мумкин. 2. Усул . Сичқончанинг чап тугмачасини икки марта босиш орқали жорий саҳифадан ажратиб олинган нота йўлидаги, уч марта чиққиллатиш орқали эса бутун партитурадаги барча тактлар ажратиб олишга қўшилади. Ушбу ҳолда Shift клвишини босиб туриб сичқонча чап тугмачасини қўшни нота йўлида

биттадан чиққиллатиш орқали нота йўлларини ҳам ажратиб олишга қўшиш мумкин. 3. Усул . Shift клавишини босиб тутиб турамиз. Кейин сичқончанинг чап тугмачасини босиб Windows йўл бошловчисида файл ва папкалар - тўрт бурчак билан ўраб олингани каби нота, такт, тизимларни такт пассажи билан ўраб оламиз. Ctrl клавишини босамиз ва тутиб турамиз, кейин сичқоча курсорини такт устига олиб бориб чиққиллатамиз. Иккинчи усулда такт объектлари ажратиб олинган бўлса, ушбу ҳолатда бутун нота йўли тизимида жуфт сиёх ранг рамка тизимли пассаж билан ўраб олиниб ажратиб олинади. Ушбу ажратиб олиш усулининг устиворлиги шундаки, ажратиб олишда тактнинг созловлари (мисол учун ўлчов) «эслаб» қолинади. Тизимли пассажни ҳам Shift клавишини тутиб туриб ва сичқончани қўшни тактларда чиққиллатиш орқали давом қилдириш мумкин.  Тизимли пассаж билан ажратиб олинган такт (тактлар)ни хохишга кўра Del тугмачасини босиш орқали асардан бутунлай олиб ташлаш мумкин ( шунингдек 44 бетдаги мисолга қаранг). *** Биз объектларни ажратиб олиш усулларини кўриб чиқдик, лекин ихтиёримизда айнан биз кўрсатган объектларни автоматик равишда танловчи яна бир қудратли қурол – фильтр мавжуддир. Фильтр буйруқлари батафсил 8 – саҳифадаги – қўшимча меню Edit/Filter (Таҳрир/Фильтр) да баён қилинган. Ҳақиқатдан ҳам буйруқлар рўйхати жуда каттадир, келинг, уларни ҳам ишимизда қўллаймиз. Ахир бизнинг нота мисолимиз ҳали ёзиб тугалланмаган - унда фортепиано ўнг қўли 1-овозини худди шундай такрорловчи сопрано партияси етишмаяпти. Биз бутун куйни қайтадан териб чиқмаслигимиз учун нима қилишимиз зарур?

1. Сичқонча курсорини фортепиано ўнг қўли нота йўлининг хохланган тактига йўналтирамиз. Бу ҳолда бутун нота йўли такт пассажи билан ўраб олинади. 2. Edit / Filter - Voice 1 ( Таҳрир /Фильтр – 1 овоз ) менюси буйруқларини бажарамиз ёки Ctrl + Alt + Shift +1 клавишлар қўшилмасини босамиз . Энди ўзимиз танлаган нота йўлида фақат 1- овоз ажратиб олинади . 4. Нусҳалаш, қирқиш, киритиш. Sibelius 4 дастуридаги нусҳалаш, қирқиш, киритиш операциялари худди бошқа дастурлардаги кабидир. Лекин ҳали улар билан таниш бўлмаганлар учун қуйидагиларни тушинтирамиз:  Нота мисолимиздаги ажратиб олинган парча нота йўлидаги вокал партиясига тушиши учун уни олдиндан компьютернинг хотира соҳасида махсус ажратилган жой - алмашиш буферига нусхалашимиз зарур - алмашиш буфер ида нота парчаси кейинчалик киритиш учун сақлаб турилади. ( Бу Edit (Таҳрир) менюсидаги Copy (Нусҳа) буйруғи ёки Ctrl+C клавишларини қўшиш орқали бажарилади.

 Агар сиз бирон-бир парчани тўлиғича олиб ташлаб, уни янги жойга ўтказмоқчи бўлсангиз, бундай амал қирқиш деб аталади ва у Edit (Таҳрир) менюсидаги Cut (Қирқиш) буйруғи ёки Ctrl+X клавишлари қўшилмасини босиш орқали бажарилади.  Алмашиш буферидан нусҳаланган ёки қирқиб олинган объектларни киритиш Edit (Таҳрир) менюсидаги Paste (Киритиш) буйруғи ёки Ctrl+V клавишлари орқали амалга оширилади.  Агар киритиш буйруғини бажаришдан олидан битта такт ажратиб олинган бўлса, парча ажратиб олинган тактдан киритилади;  Агар бир қанча тактлар ажратиб олинган бўлса, парча ажратиб олинган тактларнинг биринчисидан киритилади;  Агар бир ёки ундан ортиқ тактлар нусҳаланган (қирқилган) ва ундан кейин кўп сонли тактлар «танланиб киритиш» буйруғи берилган бўлса, ажратиб олинган тактлар бир текис навбатма - навбат киритилаётган парча билан тўлдирилади;  Агар киритиш буйруғи олдидан нота ажратиб олинган бўлса, парча ушбу нотадан бошлаб киритилади.  « М од анинг яна бир янги сўнги сўзи » ҳам бор . Хохлаган нарсани (нот а , аккорд, пассаж, матн ) ҳаммасини ажратиб оламиз, кейин сичқонча билан буни қўйиш керак бўлган жойни кўрсатамиз сичқонча ғилдираги ёки ўнг ва чап тугмачалар ни бир вақтда босамиз . Тез ва қулай ! Нота мисолимизга қайтамиз. Биз ажратиб олинган куйни алмашиш буферида нусҳаладик ва ундан кейин сопрано партиясининг биринчи тактини ажратиб олиб «Киритиш» буйруғини қўлладик. Ундан ташқари сопрано партияси барча ноталарига клавиатура ойнасининг учинчи (F10) ёрдамчи варағидаги – * клавишини босиш орқали вокал груҳлаши қўлланилди:

Нота матнини киритиш ва таҳрирлаш мисоллари. Нота матнини киритиш ва таҳрирлашнинг бир қанча амалий мисолларини кўриб чиқамиз. Чап қўлда орган пунктли, бадиҳасимон фортепиано асаридан кичкина парчани келтирамиз ундан кейин эса қандай йўллар билан уни теришни оддийлаштириш ва автоматлаштиришни тушинтиришга ҳаракат қиламиз. 1. Фортепиано. Келтирилган парчада биз учун янги: лиг а , пиано, крещендо/диминуэндо, фермата, чизиқли форшлаг каби деталлар мавжуд . Навбатма –навбат улар қандай яратилишини тушинишга ҳаракат қиламиз. Ишни куй ёзилишидан бошлаймиз.

Ўнг қўлдаги куй бутунлай аккордлардан иборатдир. Уларни икки йўл билан киритиш мумкин: 1) Нота териш жараёнида ҳар бир нотага интервал қўшиш ( биз буни ўтган эдик ); 2) Бир овозни териш, ундан кейин бутун куйни ажратиб олиб, интервалларни қўшиш . Иккинчи усул анча қулай ва озроқ меҳнат талаб қилади. Нота йўлида ўнг қўлнинг юқориги куйини терамиз. Куйли тактларни ажратиб олиб унга пастдан дастлаб кварт а ( Shift +4 клавишлари ), кейин терци я ( Shift +3) ни қўшамиз . Бекарларни талаб қилинган жойларга қўйиб чиқамиз. Иккинчи тактда хосил бўлган ре-фа-си , аккордидаги ре товушини юқорига кўчириб ва уни ля товушига айлантириб аккордни тўғирлаймиз. Ана энди аккорд лар тайёр бўлгандан кейин намунада кўрсатилган бошқа элементларни ҳам киритамиз: 1. Биринчи тактдаги Piano . у ёнида туриши керак бўлган аккордни танлаймиз. « Create » (« Яратиш ») менюсини очамиз ёки сичқонча курсорини олдиндан нотадан четга суриб қўйиб, унинг ўнг тугмачасини босамиз, натижада ўша менюнинг ўзи очилади (мавзудан четга чиқиб тушинтириб кетамиз, агар сичқончанинг ўнг тугмачаси нота устида босилса нусҳалаш, киритиш, овозларни алмаштириш ва бошқа буйруқлар мавжуд нота контекст менюси очилади). « Create » (« Яратиш ») менюсидан « Text » (« Матн ») , ундан кейин – Expression пунктларини танлаймиз. Бу буйруқни ишга тушириш учун менюни очиб ўтирмасдан дарҳол – Ctrl+E клавишлар қўшилмасидан ҳам фойдаланиш мумкин. Кўз олдимизда ёниб ўчувчи матн курсори пайдо

бўлади. Сичқончанинг ўнг тугмачасини босиб, тайёр буйруқлар рўйхатини очамиз ва ундан p ни ажратиб оламиз. 2. 2-чи такт аккорди устидаги Акцент (Урғу)ни танлаймиз, ундан кейин клавиатура ойнасидан урғу клавишини топамиз ва уни сичқонча ёки компьютернинг рақамли клавиатураси орқали босамиз. 3. 2-чи ва 3-чи такт аккордларини бирлаштирувчи Легато , уни киритиш учун биринчи аккордни танлаймиз ва Enter клавиши (экран ойнаси клавиатураси биринчи ёрдамчи варағида сичқонча билан Tie тугмачасини босамиз. 4. Crescendo ва Diminuendo лар чизиқлар бўлганлиги сабабли, уларни «Create» («Яратиш») менюсидаги «Line» («Чизиқлар») буйруғи ёки тугмачасини босиш орқали чақириш мумкин, очилган ойнадан бизга керакли чизиқларни топамиз ва Crescendo ни «қайноқ клавиш» – H, Diminuendo ни – эса Shift+H клавишлар қўшилмаси орқали яратиш мумкинлигини билиб оламиз. Баён қилинган усуллар билан чизиқларни яратиб, улар жуда қисқа, фақат битта нота чегарасида эканлигини кўрамиз. Чизиқларни «Пробел» клавиши ёки сичқонча билан я на чўзиш мумкин. Ундан ташқари сизни чизиқларнинг жойлашиш ўлчами қо-ниқтирмаса, уларни сичқонча ёрдамида бурчагидан тутиб чўзиш ёки эгишингиз ҳам мумкин. 5. Сўнги тактдаги Арпеджио - у ҳам чизиқдир. Олдинги ҳолатдагидек яратилади ва таҳрирланади. 6. Сўнги тактдаги Фермата – бизга уни ойна клавиатураси охиридан олдинги ёрдамчи варақ сарлавҳасидаги фермата белгиси топишга ёрдам беради. Бу сарлавҳани сичқонча билан ёки F11 клавиши билан босамиз. Бу ерда фермата клавишига рақамли клавиатурадаги 1 End клавиши тўғри келади. Аккордни танлаймиз ва ферматани қўллаймиз. Ниҳоят олдимизда нота йўлининг иккинчи йўлида чап қўл партиясини териш вазифаси турибди. Бу ерда биринчи тўртта тактлар бир хил эканлигига

эътиборимизни қаратамиз. Шу мақсадда дастлаб битта биринчи тактни терамиз. 7. Гуруҳлашни ўзгартириш. Агар биз ҳужжат яратаётган пайтимизда гуруҳлашни кўрсатамаган бўлсак 6 та саккизталик қовурғалари автоматик равишда қуйидагича бирлашади: 6 та саккизталикни ҳам битта қовурға остига бирлаштириш учун уларни ажратиб олиб оламиз ва клавиатура ойнасидан учинчи қўшимча варақни ( унинг сарлавҳасида нота қовурғаси тасвирланган) очамиз ёки F 10 клавишини босамиз . Кўз олдимизда Start of beam (қовурға бошланиши), Middle of beam (қовурға ўртаси) и End of Beam (қовурға охири) тугмачалари намоён бўлади. «Қовурға ўртаси»ни босамиз. Қолган барча қўшимча тактлар бўшлиги сабабли ҳаммаси тахмин қилинганидек амалга ошади: Бунга қўшимча тактларнинг қандай алоқаси бор ? Жавоб шундай: биз « қовурға ўртаси » буйруғини танлаганимизда яна қўшни 8 талик (16- талик , 32- талик ) нот алар мавжуд бўлса, нота қовурғаси уларни ҳам эгаллаб олади. Бундай ҳолда тактимиз чап четидаги нотани ажратиб олишимиз ва «қовурғалар бошланиши» клавишини босишимиз керак, ундан кейин ўнг томондаги четки нотани ажратиб олишимиз ва «қовурға охири» тугмачасини босишимиз зарур. Бу – келгуси учун эслатма. 8. Лига . Сиз Crescendo и Diminuendo чизиқларини яратаётиб эътибор берган бўлсангиз, рўйхат бошида айнан лигалар турганини кўрган бўлишингиз керак. Улар ҳам юқориги лига – S, пастки лига – Shift+S «қайноқ клавиш»ларига эгадирлар. Лигаларни қуйидаги усулда яратамиз: Биринчи нотани ажратиб олиб S клавишини босамиз. Бунда биринчи нотани иккинчи нота билан боғловчи лига пайдо бўлади. «Пробел» клавишини

босиш орқали уни керакли нотагача олиб борамиз. Шунингдек лига шаклини сичқонча ёрдамида ўзгартириш ҳам мумкин.  Х к лавиш и ажратиб олинган объектни « ағдариб » ташлайди. Яъни Х клавиши босилган пайтда юқориги лига пастки лигага айланади ва аксинча, ноталар штиллари юқорига - пастга артикуляция белгилари нота остига ва аксинча сурилади.  9.Такрорланувчи тактлар. Бу албатта биринчи тактни нусҳалашимиз, навбатдаги учта такт соҳасини ажратиб олиб уни киритишимиз мумкин, лекин,бошқа йўл ҳам мавжуд. Тактни танлаймиз ва R клавишини уч марта босамиз, тўртта бир хил такт тайёр! 10. Форшлаг. Бу форшлаг клавишини клавиатура ойнасининг иккинчи ёдамчи варағидан топамиз. Ундан ташқари оддий форшлаг (appoggiatura), нуқта (криллча «Ю» ҳарфи) ни босиш билан ҳам чақирилиши мумкин. Чизиқли форшлаг эса ўнг томондаги ётиқ чизиқ (русча нуқта) ни босиш орқали чақирилади. Дастлабки асосий нотани ажратиб олиш форшлаг клавишини босиш ва ундан кейин форшлаг ноталарини оддий ноталар каби киритиш зарур. Форшлаг ошкор қилинмасдан 8 талик тарзида киритилади, лекин форшлаглар чўзимини, уларни ажратиб олиб, клавиатура ойнасидаги керакли чўзим клавишини босиш орқали ўзгартириш мумкин. *** 2. Хор. Ҳужжатини яратишда «Choir Reduction» андозасини кўрсатиб кичкина хор партитурасини яратамиз:

Даставвал олдимизда кўп сонли тактга эга варақ пайдо бўлади. бизга улардан бир нечтаси керак холос. Олдин 1 - овоз куйини ёзамиз. Ортиқча тактларни эса олиб ташлашимиз зарур. Бунинг учун Ctrl клавишини тутиб туриб, уларнинг биринчиси устида чиққилатамиз, натижада у тизимли пассаж билан ўраб олинади, ундан кейин энг сўнги тактни топамиз ва Shift клавишини тутиб туриб шу такт устида чиққилатамиз, натижада барча ортиқча тактлар тизимли пассаж билан ўраб олинади. Del клавиши орқали улардан холос бўламиз : Энди иккита нота йўли такт чизиқларини бирлаштирамиз. Бунга қуйидагича эришилади: Улардан биттасининг хохлаган такт чизиғи қирғоғига сичқонча ёрдамида ёпишиш зарур (ушбу ҳолда у сиёҳ ранг кичкина тўртбурчак билан ажратиб олинади) кейин уни сичқонча ёрдамида иккинчи нота йўли томон тортиш керак. Энг асосийси, шу томонда иккинчи нота йўли мавжуд бўлган қирғоқ бўлиши зарур, акс ҳолда ҳеч нарсага эришиб бўлмайди, шундай усул билан тескари операция (амал) ни ҳам бажариш мумкин). Шундай қилиб биринчи овоз куйи ҳам тайёр:

Агар бундай ўйлаб қарасак қолган овозлар партиялари 1- овоз партиясидан жуда кам фарқ қилар экан, балки уларни киритишни соддалаштириш мумкиндир ? Жавоб : мумкин эмас, балки зарур. Бизнинг мисолимизда куй жуда оддийдир, аммо куй ва ритм жуда мураккаб ҳолатларда бу жуда долзарб масаладир. Бунинг учун қуйидаги амалларни бажарамиз: а) 1 - овоз куйини танлаймиз (қандай усулдалигини ўзингиз танланг). б) Пастдан Shift+4 клавишлари билан квартани киритамиз ( терцияни ҳам киритиш мумкин эди, лекин ушбу ҳолатда бизга кварта яқинроқ ). в) Барча иккинчи ноталарни танлаймиз . Бунинг учун Edit / Filter – Second Note ( Таҳрир /Фильтр – Иккинчи нот а ) менюси буйруғини бажарамиз ёки Ctrl + Alt +2 клавишларини босамиз . г) . Ажратиб олинган ноталарни иккинчи овозга тайинлаймиз ( Alt +2 клавишлари ) Сопрано ва альтлар нота билан таъминландилар. Энди эркаклар хори таркибига ўтамиз. а) Тўрта тактнинг ҳаммасини иккала овози билан ажратиб оламиз. б) Уларни нусҳалаб, иккинчи нота йўлига киритамиз. Ушбу ҳолда бас калити ноталари ўта юқори жойлашиб қолади. Дастлаб уларни Ctrl+ ò клавишларини босиш орқали ҳеч бўлмаганда бир октава пастга туширамиз.

в) э нди тенор партияси м и нотасидан бошланиши учун, найза (стрелка)ли клавиш- ни икки марта босиб ажратиб олинган ноталарни юқорига чиқарамиз. г) иккинчи овозни Edit/Filter – Voice 2 (Таҳрир/Фильтр – 2- Овоз) менюси буйруғи билан ёки Ctrl+Shift+Alt+2 клавишларини босиш орқали ажратиб оламиз. д) иккинчи овоз партиясининг до товушидан бошланиши учун уни найзани(стрелка)ни босиб юқорига кўтарамиз, Мана нима ҳосил бўлади : Бизга энди хато ёзилган ноталарни тўғирлаш учун найзали клавишни босиш, басдаги охирги до ноталарига пастдан октавани қўшиш каби жуда озгина ишлар қолди. Ф орте ва легато ларни киритиш каби ишлар эса – сурнайчидан бир пуф. … деганидек. 3. Т риол ли секвециялар . Ушбу мисолда фортепиано ўнг қўл партияси келтирилган ( бу биз учун керагидан ҳам ортиқчадир ). Дастлаб юқориги куйни териб бошлаймиз (пастки куйдан ҳам бошлаш мумкин, бу дидингизга боғлиқ) терцияни эса кейин қўшамиз. Триолларни яратиш учун қуйидагиларни амалга ошириш зарур: Дастлаб саккизталик ми нотасини киритамиз ва Ctrl +3 клавишларини босамиз , натижада паузалар ўрнига ноталарни киритиш керак бўлган тайёр триоль

ҳосил бўлади (Саккизталик ноталар бўлиши шарт эмас, триол чўзимларидан ошмайдиган хохлаган чўзимни олиш мумкин) : Триолни ва унинг кетидан иккита саккизталикни ҳам киритиб тўхтаймиз. Ахир бизнинг куйимиз (дастлаб юқориловчи - кейин пастловчи) секвенцион куй-ку! Бизда секвенция мотиви аллақачон терилган. Ноталарига терцияларни қўшамиз, кейин терилган тактнинг яримини Shift клавишини босиб такт пассажи билан ажратиб оламиз: R клавишини босамиз, тактнинг иккинчи қисми ҳам шундай куй билан тўлишади. Уни найзали клавишни ñ икки марта босиш орқали терцияга кўтарамиз.Ундан кейин энди бутун тактни ажратиб олиб R клавишини босамиз: Иккинчи тактни бутунлигича терцияга кўтарамиз: Кейинги тактда куй сал ўзгаради ва натижада унга битта мотив (ярим такт) киритиб уни тўғирлаш, кейин эса секвенцияни охиригача « босиб » ташлайвериш мумкин. 8. В окал парти яларининг ёзилиши Маълумки инсон овози хохлаган бирон - бир чолғу асбобидан, товушдан ташқари тингловчига сўз билан таъсир қилиши билан ҳам фарқ қилади. Бу олийжаноб ишда унга ёрдам бермаслик, биз томондан йўл қўйилган ичи қоралик бўлур эди. Мисол сифатида «Садко» операсидан варяг меҳмони ариясининг биринчи сатрларини оламиз:

ре ноталар и ўзининг яшин қайтаргичга ўхшаб юқорига йўналган штиллари билан умумий кўринишга унча ҳам уйғун эмаслиги дарҳол кўзга ташланади. Шунинг учун ҳам уларни штиллари билан пастга айлантириш таклифи пайдо бўлади. Бу оғир ишни автоматлаштириш учун «Кенгайтирилган фильтр» («Edit/Filter – Advanced Filter»; «Таҳрир/Фильтр – Кенгайтирилган фильтр менюси»)дан фойдаланамиз, ёки Ctrl+Shift+Alt+F клавишларини босамиз. Очилган ойнадан «Notes» («Ноталар») объектини, кейин «Note Pitch» (ноталар баландлиги) опциясидан «D» ни ажратиб оламиз, кейин, «Select»(Ажратиб олиш) тугмачасини босамиз. Натижада барча ре ноталари ажратиб олинади . Х клавишининг босамиз ва улар юқоридан пастга айланадилар. Ундан ташқари барча ноталарни ажратиб олиб, уларни вокал груҳлашига ўтказамиз. Вокал матни («лирик а ») ни киритиш. У қуйидагича амалга оширилади: 1. Биринчи нота ажратиб олинади. 2. Клавишлар қўшилмаси Ctrl+L («Create/Text – Lyrics» - «Яратиш/ Матн – Лирика» менюсидан) киртилади. Нота остида матн курсори пайдо бўлади. 3. Чизиқча ва пробелни ҳар сафар босишда курсор янги нотага ўтади. Шундай қилиб ҳар бир бўғинни маълум бир нотага боғлаш мумкин. Агар шу ернинг ўзида иккинчи, учинчи куплетларни ҳам кўрсатиш зарур бўлса, Lyrics verse 2, Lyrics verse 3 ва бошқа буйруқлар чақирилади (улар ўша «Текст» менюсида жойлашгандир). Бу буйруқларнинг ҳар бирини чақиришда

курсор, матнни киритиш учун яна, лекин энди олдинги «лирика»ли сатрдан сал пастроқда пайдо бўлади.  Сичқончанинг чап тугмачачасини икки марта чиқиллатиш орқали хохлаган матн ёки унинг парчаси таҳрир учун очилади. Мисол учун: 1 - сатрдаги қисқартирилган эркаклар овози «Bass»нинг инглизча номи кейинги сатрларда русчага алмаштирилган.  Бир нечта пробеллар киритилган пайтда расмда кўрсатилганидек чизиқча пайдо бўлади. Сичқонча билан унинг ўнг томонига ёпишиб ва ўнг томонга тортиб бориб уни тўлиқ йўқотиш мумкин.  Исталган матн ва унинг парчалари найзали клавишлар ёрдамида барча томонларга ( Ctrl – клавиши билан тезлаштирилиб ), кўчирилиши мумкин. Улар яна шунингдек сичқонча билан ҳам у ёки бу ёққа осон кўчирилади.  Зарурият бир сатрда жуда кўп тактлар жойлашишини талаб қилган пайтда баъзан шундай ҳоллар учрайдики, яъни ноталар бир-бирига жуда тиғиз жойлашиб, «лирика» бўғимлари орасида сиқилиб қолишии ва қуйидаги расмда кўрсатилганидек чизиқлар ҳам йўқолиб қолиши мумкин: Ҳосил бўлган бундайҳолатда қуйидагилар ёрдам бериши мумкин : 1. Шрифт ўлчамини кичиклаштириш ( партитурадаги барча «лирик а » ни фильтр ёрдамида ажратиб олиш ) ундан кейин « Матн » хусисиятлар ойнасини , очиб кичикроқ шрифт ажратиб олиш . 2. Агар бизга барибир катта шрифт зарур бўлса бўғинлар орлиғидаги масофани қўлда ( сичқонча ёки клавиш лар билан созлаш ). Мисол тарзида чизиқчасиз ёзилган «вол ны», сўзини оламиз. Мана биз томондан таклиф қилинаётган «чизиқчалар ҳам бўғинлар ҳам бутун» ҳолати:

а) б) в) г) д) а) Биринчи вариант; б) Чап бўғинни чизиқча пайдо бўлгунча чапга тортамиз ; в) Чизиқни яна йўқолиб қолмаслиги учун ўнга тортамиз ; г) Чап бўғинни ўз жойига қўчирамиз ( чизиқча бошқа ҳарф устига « чиқиб » кетиши мумкин, лекин бу қўрқинчли эмас). д) Чизиқни ажратиб олиб уни жойига сурамиз . Мана охирги вариант, юқорида баён қилинган амаллардан ташқари ноталар симметри к жойлашиши учун уларни сичқонча билан тортиб чиқишга ҳам тўғри келади : Энди диққатингизни «с ре - вом» қўшилмасига қаратинг. Олдин пробел ёки чизиқчани ҳар бир босиш билан курсор янги нотага ўтади - дейилган эди. Қандай қилиб қўшимча «с» ва «ре-» бўғини бир нота тагига олиб келинди?  Ctrl + Пробел ва Ctrl + чизиқча комбинациялари орқали кейинги нотага ўтмайдиган пробел ва дефис (чизиқ) ларни қўйиш ва шундай қилиб бир нотага бир неча бўғин (сўз) ларни боғлаш мумкин). 5. Транспозиция Транспозиция (куйни бир тоналликдан иккинчи бир тоналликка кўчириш) шу даражада кўп қўлланиладики гўё баслар баритон, меццо-

сопрано эса сопрано учун ёзилган асарларини куйлаши модага киргандай!. Лекин бу овозлар диапозони барибир бир - биридан фарқланганлиги сабабли асарларни мисол учун терция ёки секунда пастга кўчириш ҳақида бетўхтов таклифлар туғилаверади. Нима ҳам қила оласан, айтганларку, бола кўнглига нима келса қилсин лекин йиғламасин.....Шундай қилиб биз бу вазифани «Notes/Transpose...» («Ноталарни/Кўчириш...») менюси буйруқлари ёки Shift+T . клавишларини босиш орқали ҳеч бир қийинчиликсиз ҳал қила оламиз. Олдиндан («Edit/Select-Select All» - «Таҳрир/Ажратиб олиш - Ҳаммасини ажратиб олиш») буйруқлари ёки Ctrl+A клавишлари орқали бутун асар ёки унинг парчасини, агар фақат шу парча кўчирилиши зарур бўлса) ажратиб оламиз. Қуйидаги ойна очилади: Опци ялар қуйидагича :  Up – Юқорига( транспонировать ) кўчириш ;  Down – Пастга( транспонировать )кўчириш ;  Интервал тип ини ажратиб олиш :  Major/Perfect – Катта / соф интервал га ;  Augmented – Орттирилган интервал га ;  Minor/Diminished – Кичик / камайтирилган интервал га ;  Diatonic – диатоник кўчиш ;  И нтервал ажратиб олиш ;  Transpose key signatures – Калит белгиларини ўзгартириш ;  Use double sharps/flats – дубль - диез / дубль - бемол ларн и қўллаш .

Ушбу барча опци яларни ажратиб олиб, ОК клавишини босганингиздан кейин, ажратиб олинган асар (ёки унинг парчаси) аниқ ва тўппа- тўғри янги тоналликка (калит белгилари ўзгариб ёки ўзгармай) ўтади. *** 6 . Аранжировка Sibelius дастури мусиқа асарларини аранжировк а қилувчи ажойиб функция (Arrange Ô ) га эга . Унинг ёрдамида сиз, мисол учун фортепиано партитурасини турли таркибдаги чолғулар учун оркестрлаштиришингиз ёки аксинча, оркестр партитурасидан фортепиано клавирини яратишингиз мумкин (!) Sibelius маълумотномасидан олинган билимлар билан қуролланган ҳолда аранжировка тамойилларини баён қилишга ҳаракат қиламиз: 1. Дастлаб сиз аранжировкани жойлаштирмоқчи бўлган партитурага чолғулар нота йўлларини жойлаштиринг. 2. Аранжировка қилиш учун мўлжалланган бутун мусиқани тўлалигича танланг: Дастлаб битта нота йўлини (агар сизга охиригача ҳаммаси керак бўлса - сичқончани уч марта чиққиллатинг) ундан кейин Shift- клавишини бир мартадан чиққилатиш орқали аранжировка қилиш учун мўлжалланган мусиқалар жойлашган нота йўлларини танланг; 3. Copy буйруғини бажаринг (Нусхалаш Ctrl+C клавишлари); 4. Энди аранжировка жойлашиши керак бўлган чолғу асбобли нота йўлларининг биринчи тактларини танланг, (охиригача ҳаммасини ажратиб олиш шарт эмас). Агар сиз бутун асарни эмас, балки унинг бир парчасини такт ўртасидан аранжировка қилиб бошламоқчи бўлсангиз, ушбу тактнинг ҳар бир нота йўлида тегишли паузаларни албатта қўйинг.

5. Notes-Arrange меню буйруғи (Ноталар - Аранжировка, «қайноқ клавишлар» )  Ctrl+Shift+V буйруқларини бажаринг. Экранда аранжировка услубини ажратиб олиш ойнаси очилади: 6. Рўйхатдан энг мақул усулни танланг, ОК клавишини босинг ва бир неча секунддан кейин сиз натижани оласиз. Албатта , компьютер – инсон эмас , унинг билан автоматик равишда профессионал оркестр лаштиришга эришишнинг иложи йўқ. Лекин яхши натижаларга эришиш учун қуйидаги тавсияларга риоя қилинг :  А ранжировка амалга ошириладиган ҳар бир нота йўлида бошидан охиригача доимий овозлар сони бўлиши керак ;  Агар сиз битта нота йўлида иккита куй йўналишини сезиб қолсангиз, уларни икки овога ажратишга ҳаракат қилинг ва аранжировкангиз анча ранг баранг бўлади.  Мисол тариқасида қуйидаги тактни « 2 families (block): Woodwind (faster)+Strings », услубини қўллаб партитурага флейта, кларнет in Е, скрипка ва виолончель қўшган ҳолда аранжировка қилинг:

Зерикарлироқ чиқди, энди парти яларни 2 овозга бўламиз : Биз танлаган услубда, унинг номидан ва натижаларидан кўриниб турганидек анча тез партиялар ёғоч пуфлама, анча секин партиялар фактуралари эса торли асбобларга тақсимланган, ҳаммаси жуда яхши чиқди. Шундай, қилиб кейинги тавсиялар қуйидагича :  Натижаларнинг хилма - хил бўлиши учун аранжировка қилишни бир неча этапга бўлинг. Мисол учун сиз дастлаб фортпиано ўнг қўл партиясини ажратиб олиб уни ёғоч пуфлама асбобларга, кейин чап қўл партиясини ажратиб олиб уни торли асбобларга аранжировка қилишингиз мумкин;  Сиз, аранжировка қилинган чолғу партиялари ҳамма вақт ҳам уларнинг ҳақиқий диапазонларига тўғри келавермаслигини билишингиз керак. Шунинг учун ҳам октаваларни қўлда,

ўзингиз қандай хохласангиз шундай тўғирлашингизга тўғри келади.  А ранжировк а услублари Sibelius мусиқангизни аранжировка қилаётган усул, ҳар бирида овозларни чолғуларга тақсимлашнинг турли услублари мавжуд бўлган сиз танлаган усулга асосланади. Шуни айтиш зарурки, услубларнинг сони анча кўп бўлиб, улар тоифаларга бўлингандир ва биз уларни умумлаштирилган ҳолда кўриб чиқамиз. Керакли аранжировка услубини ажратиб олиб, услубларни ажратиб олиш ойнасидан ҳамма вақт ҳам, ҳар бир услубга инглиз тилида берилган қисқача баённи ўқий олмаймиз. Шунинг учун ҳам баъзи бир аранжировка услубларини кўриб чиқамиз.  «Explode» – «Бўлиб ташлаш». Ушбу услуб қўлланилганда аккордлар ноталари мисолда кўрсатилганидек айрим -айрим нота йўлларига бўлиб ташланади:  Keyboard Reduction ( оддий қилиб рус -ўзбекча айтганда (фортепиан о клавир и).  Ушбу услубнинг учта вариантидан фойдаланиб (ҳар - бир нота йўлида битта ёки ундан ортиқ овоз билан) биз ҳеч қандай қийинчиликсиз

тескари ҳаракатни амалга оширишимиз яъни чолғуларнинг барча партияларини иккита нота йўлида жойлаштиришимиз мумкин. Бизнинг ҳолатимизда « up to 2 voices per staff – 2-овозгача” режимидан фойдаланишимиз қулайроқдир.Акс ҳолда (битта овоз билан) биз тескари натижага эга бўламиз:  Reduction. Ушбу ҳолатда керакли овозлар сонидан фойдаланиб, барча партиялар нота йўлларининг ихтиёрий сонига (шунингдек, битта нота йўлига) жамланиши рўй беради. Мана куйимизнинг битта нота йўлида жойлашиши. Кўриниши унчалик эмас, лекин барибир яхши !): Аранжировканинг қолган услублари кўриниши бўйича қандай чолғу асбоблари ансамблига мўлжалланган бўлса ва овозларнинг тақсимланиши услуби бўйича бўлинади. Шунингдек кўп сонли услублар орасида номларида «Block» ва «Mixed» сўзлари учрайдиган турлари ҳам мавжуд. Бу оркестрлаштириш учун мўлжалланган, иккита Блок ва аралаш типга бўлинувчи услублардир: Блок типидаги услублар (улар номларида block сўзи қатнашади). Ҳар – хил мусиқа материали типини турли чолғу асбоблари оиласига жойлаштиради. Мисол учун баъзан оркестрда ёғоч пуфлама чолғулар тез пассажли партияларни, мис пуфлама чолғулар эса анча секин фактурали партияларни ижро қиладилар. Лекин бу ҳамма вақт ҳам шундай эмас, чунки яна шундай стиль(усуб)лар мавжудки, унда секин ижро қилинувчи мусиқалар аксинча ёғоч пуфлама чолғулар нота йўлларига жойлаштирилади.

Аралаш услуб (стил) лар ( улар номларида mixed сўзи қатнашади) ҳар оиладаги мусиқа асбоблари учун бир-бирини такрорлаш имконини яратади. Яъни, бир-бирига ўхшаш диапозонли чолғулар (мисол учун, скрипки ва флейта) лар битта партияни ижро қиладилар. 1 оилали (1 family, бир хил таркибдаги чолғули ) ва 2 оилали (2 family, ҳар - хил типли чолғули ) аранжировка услублари мусиқани фақат услуб номида белгиланган чолғулар учун аранжировка қилади. Мисол учун сиз оркестр партитурасидан барча нота йўлларини ажратиб олиб « 1 family: Woodwind » (1 оила: Ёғоч пуфлама чолғулар) услубида қўллашингиз мумкин. Ушбу ҳолда мусиқа фақат ёғоч пуфлама чолғулар учун аранжировка қилинади. Ёғоч пуфлама чолғулари нота йўлларининг ҳаммаси танланмаса ҳам бўлади - ушбу ҳолда мусиқа фақат сиз танлаган мусиқа асбобларига аранжировка қилинади . Биринчи ва иккинчи услуб оилалари «Блок» ҳам ва бошқа аралаш конфигурацияларда ҳам тақдим қилинган. Оркестр услублари (Orchestra) бароккодан тартиб то импрессионизмгача ва замонавий услубларнинг мусиқий услубларига мувофиқ гуруҳлангандир. Сиз оркестрлаштириш учун бирданига барча мусиқа асбобларини танлаган ҳолларда кўпчилик оркестр услублари tutti ни ҳосил қилади (яъни оркестр доимо тўлиқ таркибда ижро қилади). Агар сиз буни хохламасангиз керакли чолғу асбобларини ажратиб олиб партитурани бўлакларга бўлиб оркестрлаштиринг. «Аралаш ансамбллар» («Mixed Ensemble») типидаги бошқа услублар ўзига хос ранг-баранг эффектлар ҳосил қилиш учун кичик чолғу гуруҳларини оркестрлаштиришда қўлланилиши мумкин. Сиз бу услубларни қўллашда ўзига хос (махсус) нота йўлларини ажратиб олишингиз зарур. Сиз уларнинг барчасини фақат танлай оласиз, услуб эса фақат ўзи учун мўлжалланган чолғу асбобларидан фойдаланади. Қайси чолғу асбобига мўлжалланганлигини билиш учун ҳар бир услуб таърифини диққат билан ўқиб чиқинг.

Хор услублари – хорнинг ҳар - хил стандарт эффектлари, мисол учун сопранонинг тенор билан октава орқали ёки ички овозлардан бирининг аккомпонементни таъминловчи бошқа партиялар билан иккиланиши каби ва ҳокозаларни яратади. Хор услублари асарни овозларнинг исталган таркибига аранжировка қилиш учун қўлланилиши мумкин (мисол учун: S.S.A.A., T.B.B. ёки анъанавий S.A.T.B.). Агар сиз хор мусиқаси клавирини яратмоқчи бўлсангиз, шунчаки «Keyboard Reduction (фортепиано клавири)» услубидан фойдаланинг.

Похожие

Партитура устида ишлаш

Овоз билан ишлаш

Paкc бадиий жамоаси билан ишлаш услублари фани билан танишиш

Рақс бадиий жамоаси билан ишлаш услублари

Музейларнинг оммавий – ахборот воситалари билан ишлаш принциплари