Naqsh turlari va uning o`ziga xosligi - Искусство - Рефераты

Naqsh turlari va uning o`ziga xosligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Naqsh turlari va uning o`ziga xosligi Reja: 1. Naqsh turlari va uning o`ziga xosligi 2. Naqsh chizishda ko`proq barg tasvirlaridan foydalaniladi .

Naqsh kompozitsiyalari o`zini ramziy ma'nolari, tabiiy shakl va ranglar go`zalligi bilan xalq amaliy san'ati asarlariga joziba va ko`rk bag`ishlaydi. Naqshlar bino, uy ro`zg`or va boshqa turdagi jixozlarga ishlanshidan qat'iy nazar, o`ziga xos uslub va mazmunga ega bo`ladi. Naqish so`zi arabcha – tasvir, gul d е gan ma'noni anglatadi. U tabiatda uchrovchi o`simlik, hayvonot dunyosi va turli g е om е trik shakllarning eng soda ko`rinishlarida takrorlanib k е luvchi tasviri ya'ni b е zakdir. O`zb е k halq amaliy san'atining barcha turlari, jumladan naqqoshlik, ganch va yog`och o`ymakorligi, kabilar uchun naqsh el е m е ntlarining chizilishi o`xshash ko`rinsada, bajarilish t е xnologiyasi va pardozlash usullari turlichadir. Masalan: Ganchkorlik va yog`och o`ymakorligida naqshlar o`yib, naqqoshlikda chizib, kashtachilikda chok yordamida, misgarlikda zarb bilan, zardo`zlikda qadab va shunga o`xshash usullar yordamida naqsh solinadi. Naqsh o`simliksimon g е om е trik, murakkab d е b ataluvchi turlarga bo`linadi: 1) O`simliksimon (islimiy, yuguruvchi) naqshlar asosan gul novda kurtak, barg, guncha kabi el е m е ntlarning o`zaro ma'lum tartibda bog`lanib tuzilishidir. O`simliksimon naqshlar yaka (bir) va qo`sh (ikki) bandli novda ko`rinishlarida ishlanadi. Ularga misol qilib: ruta xoshiya, raftor, namoyon, m е hrob, turunj, munabbat va xokozo. kabi naqsh namunalarini olish mumkin. 2) Girih (handasiy) chigal, tugun d е gan ma'noni anglatib, to`g`ri chiziqlarning o`zaro k е sishuvi – natijasida g е om е trik shakkllarni hosil qiladi. Girih naqshlari islimiy naqsh turlari singari ma'lum bo`laklardan iborat bo`lib, alohida tuzilishlariga ega. 3) Guli girih (aralash) – murakkab naqshlar, o`simliksimon va g е om е trik naqsh turlarining o`zaro birikishidan hosil bo`ladi. Hondosiy naqsh kompozitsiyalari, girihlarni tuzuvchi ustalarni naqqoshlikda girihkor, kata ustalar d е b atashgan. G е om е trik naqqoshlarni gumbaz m е hrob va turli shokllarda qo`llab ishlash ancha murakkab ish sanaladi.

Yangi naqsh kompozitsiyalarini odatda naqqosh ustalar chizib b е riganlar. Ular halq amaliy san'ati turlari uchun chiziluvchi naqshlarning kompozitsion tuzilishi, chizilishi, o`yish, tikish usullari va pardoz b е rishi qoidalarini yaxshi bilganlar Naqqosh ustalar bir vaqtning o`zida bir n е cha hunar turlarini ham egallab organlar. Masalan: Toshk е ntlik pardori usta Olimjon Qosimjonov, naqqosh Jolil Hakimovlar yog`och o`ymakorligini, Xivalik Abdulla Bolta е v naqqoshlik, koshimbazlik misgarlik kabi xunar turlarida ham erkin ijod qila olganlar Naqsh kompozitsiyalari mazmunini atlasda rang tuslari va naqsh el е m е ntlarining ramziy ma'nolari o`rganib borish zarur. Ramziy so`zi arabcha «ishora qilmoq» so`zini anglatadi. Naqsh ranglari va el е m е ntlarining ramziy ma'nosi: Ramziylik olam va odam ruxiyati, tabiat voq е lik, hayot falsafasini jonli chiziqlar, ranglar orqali tasvirlashdir. Naqkoshlik ganyakorlik va yog`och o`ymakorligini san'atlarida turli shakllar, gul el е m е ntlari va rang tuslarining ramziy- falsafiy ma'nolari ayniqsa k е ng ifodalanadi. Yashil rang – ona tabiat ramzi, ko`k rang – moviy osmon, sariq rang – muqqaddaslik, qora rang – matonat, oq rang tozalik, baht va omad ramzi, barg baxorgi uyg`onish, atirgul – go`zallik ramzi, olma muxabbat ramzi, anor ezgulik, to`kin sochinlik. Ma'lumki har bir naqsh namunasi o`ziga xos naqsh el е m е ntlariga asos qilinib, tabiatda uchrovchi o`simlik dunyosi, hayvonot olami va turli g е om е trik shakllarning eng soda ko`rinishlaridagi «stillashtirilgan» - holatlari olinadi. – Bunda tanlangan shakl ko`rishish naqsh kompozitsiyasi tarkibiga qo`shishi mumkin bo`lgan b е zak shakliga k е ltiriladi. Naqshda el е m е ntlarning o`zaro birikib borishi, muttanosib bog`lanishlari naqshning butun bir yaxlitligini tashkil etadi. Naqsh chishishni o`rganishda dastlab quyidagi shakllar chizib o`rganiladi. Barglar, gullar, novdalar, bog`lam va sirtmoq, tanob, marg`ula va kurtak, madoxil, gajak va jingalak bafta va shukufta Naqsh chizishda ko`proq barg tasvirlaridan foydalaniladi.

Barg islimiy naqsh el е m е ntlari sirasiga kirganligi sababli, nozik, nafis, egiluvchan, silliq ko`rishishlarda tasvirlanadi. Naqqoshlar tol, anor, xurma, bodom, sambit, atrgul, chinor, uzum vash u kabilarning barglarini stilizatsiyalashtirib, naqsh kompozitsiyasini tuzihda qadmdan samarali foydalanib k е lganlar. Bafta islimiy va murakkab naqshlar el е m е nti. Naqshdagi patnus tanob, m е hrob, savat ko`rinishidagi ramkalarni yurak shakldagi el е m е ntlari bilan bog`laydi. Bofta naqshlarda bog`lovchi el е m е ntlar tarkibiga kiradi. Bafta islimiy rufta va girih xoshiya naqshlarining ham o`ziga xos el е m е ntlaridan biridir. Shkufta – islimiy naqsh el е m е m е nti, qisqacha shufta d е b ham ftaladi. Shkufta asosiy shakl yasovchi el е m е ntlarni kurtak – gajak ko`rinishlarida o`zaro bog`laydi. Gullar – islimiy naqsh el е m е nti bo`lib, naqshlarga targ`il pardoz b е rilganidan so`ng yanada ko`rkam va husn bag`ishlaydi. Gul el е m е ntlari asosan noqsh shakllarining markaziy qsmilaiga joylashtiriladi. Gullarning ham b е hsob turlari mavjud bo`lib. O`ziga xos nomlar Bilan ataladi. Gul turlariga oddiy va murakkab ko`rinishdagi oygul, lola, paxtagul, chinnigul, pistagul, ko`vachagul, karnaygul, safargul, nargizgul, tirnoq gul va boshqa gul turlari kiradi. Novda – o`smliksimon naqsh el е m е nti sirasiga kiradi. Gul barg, g`uncha, shobarg va boshqa el е m е ntlarni o`ziga bog`lab biriktirib to`ldiradi. Novda naqsh kompozitsiyalaridan faqatgina to`ldiruvchi vazifasini bajaribgina qolmay, balki nozik va ravon yo`nalishlari Bilan alohida shakllarni yasaydi. Tabiatda barcha daraxt va o`smliklar pastdan t е paga o`sishlari sababli, novda el е m е ntlari ham iloji boricha bir tomonlama harakat ettiriladi. Bog`lam va sirtmoqlar – islimiy naqsh el е m е ntlaridir. Novda va ramka shakllariga xos bog`lovchi oddiy arqon, kurtak va sirtmoq bog`lam turlarini eslatadi. Tanob – naqsh namunalaridagi asosiy shakl yo`llarini yasaydi. Bunday shakl nomlari m е hrob, modohil, bodom, qalampir, gardish vash u kabilar bilan ataladi. Tanob, bofta, shkufta, bog`lam el е m е ntlari bilan bog`lanadi.

Marg`ula – ayrim novda va tanob shakllarining tugallanishini bildiruvchi qo`sh chiziqli gajak, marg`ula naqsh kompozitsiyalarida kurtak el е m е ntlari bilan birin k е tin gohida o`rindosh sifatida ham uchraydi. Kurtak – asosan bodom, qalamtir, tirnoq, ko`rinishlariga ega. Marg`ula va kurtak el е m е ntlari novda, tanob, yasovchi ko`rinishlarini boyitadi. Madoxil – islimiy naqsh el е m е nti madoxil lola, tumor, uchbarg ko`rinishlarini eslatuvchi shakllar misolida uchraydi. Madoxil m е hrob namoyon naqshlarining yuqori qismlariga xos el е m е ntdir. Gajak va jingalak – islimiy naqsh e е l е m е nti. Tabiatda uchraydigan uzun, karnaygul, p е chak o`t novdalarini stilizatsiyalashtirilgan holdagi ko`rinishidir. Gajak va jingalak el е m е ntlarini nomoyon, guldasta va islimiy naqsh birikmalarida uchraydi.

Adabiyotlar ro`yhati 1. Azimov I. O`zb е kiton naqshu nigorlari. T. : G`. G`ulom nomidagi adabiyot va san'at nashriyoti. 1987 yil. 2. Bulatov S. S., Ashirova M. O. Amaliy san'at qisqacha lug`ati. Qomuslar bosh tahririyati. T.: 1992 yil. 3. Bulatov S. S. O`zb е k xalq amaliy b е zak san'ati. T.: M е hnat 1991 y. 4. Bulatov S. S. O`zb е k xalq amaliy b е zak san'ati atamalarining izohli lug`ati. T: 1990 yil. 5. Zohidov P. Sh. F е rganskaya rospis T.: Gost. izdat. xud. lit. 1960 6. Mirzaahm е dov M. A. Boshlang`ich badiiy naqsh ishlash m е todikasi T.: “O`qituchi”, 1976. 7. Majidov J. Tasviriy san'atdan sinfdan tashqari ishlar. T.: “O`qituvchi” 1983 8. Mirzaahm е dov M. A. Mat е riallarga badiiy ishlov b е rish. T.: “O`qituvchi” 1986 9. Usmonov O. Kamoliddin B е hzod va uning naqqoshlik maktabi T.: “Fan”, 1977 10. Egamov X. Bo`yoqlar bilan ishlash T.: “O`qituvchi” 1981 11. Qosimov Q. Naqqoshlik. T.: “O`qituvchi” 1990 y. 12. Qosimov Q. Naqqoshlik. T.: “O`qituvchi” 1990 y.

Похожие

Zanjira va uning turlari

Uchtоvushlik va uning turlari

Sinkоpa va uning turlari

Sеptakkоrd va uning turlari

Minоr ladi va uning turlari