Композитор Дони Зокиров (1914-1985) нинг ҳаёти ва ижоди - Искусство - Рефераты

Композитор Дони Зокиров (1914-1985) нинг ҳаёти ва ижоди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Композитор Дони Зокиров (1914-1985) нинг ҳаёти ва ижоди Режа: 1. Композитор Дони Зокировнинг болалик ва талабалик йиллари. 2. Композитор Дони Зокировнинг вокал ижоди. 3. Композиторнинг симфония ижоди 4. Композитор Дони Зокировнинг кино ва мусиқали драма сохасидаги ижоди.

Ўзбекистон халқ артисти, созанда, дирижёр , мураббий, жамоат арбоби, компо зитор Дони Зокиров ажойиб қўшиқ, ро манс, мусиқали драма, балет, симфоник ва халқ чолғулари оркестри учун баста лаган мусиқий асарлари билан XX аср ўзбек мусиқа мадания тини бойитди. Д. Зокиров Самарқанд шаҳрида 1914 йилнинг 28 декабрида туғилди. У болалигидан мусиқага қизиқкиши ва ўспиринлик даврини шундай эслаган: «Отам Ражабов Зокиржоннинг авлод - аждоди, бобокалонлари асли Карши шаҳрида истикомат қилишиб, сандиксозлик ҳунари билан шуғулланишган. Отам ёшлигида Самарқанд га келиб, аждодлари ҳунарини давом эттирган эди. У болалигидан мусиқага қизиқкиб, ўзи ҳам ишдан бўш вақтларида ашула - қўшиқларни хиргойи қилиб, дутор чертар эди. Унинг хир гойилари ва тўй - томошаларда эшитган куй- қўшиқлар мени мафтун қилар эди. Най, дутор ва ғижжак чалишга қизиқдим. Бу ҳолни сезган отам донғи чиқан санъаткор Муҳиддин Мавлонов устозга шогирд қилиб берди. Ўзбек ва тожик халқ мусиқа меро сини ўзлаштиришда нимага эришган бўлсам, булар заминида факат устозимнинг беминнат, бебаҳо меҳнати бор. Онам Мунав вархон табиатан мулойим, хушмуомала, зуко, ўқимишли аёл э ди. Мен ва бошқаларга арабча алифбони ўргатар эдилар. Мусиқ а тинглашни севардилар. 1926 йили ўрта таълим мактабига ўқишга бордим ва мактабдаги мусиқа тўгарагига қатнашдим. 1928 йили Самарқандда композитор, дирижёр Н. Н. Миронов раҳ барлигида мусиқа ва хореография илмий тадқиқот институти ташкил топди. Мазкур институтда 1929 йили кирганимда у ерда ўқиётган Мутал Бурҳонов, Толибжон Содиқов, Манас Левиев ва Олимжон Ҳалимовлар билан дўст бўлиб, бирга устозлардан сабоқ олиб, турли тадбирларда фаол қатнашар эдик. Ўша йили моҳир санъаткор Али Ардобус ташкил қилган «Кўк кўйлак» ном ли театрлаштирилган тўгарака бизларни таклиф қилишди, То либжон Содиқов эса мусиқа раҳбари бўлди. Бу даврда, яъни 1929 - 32 йиллар институтда ўқидим, 1929 - 35 йиллари республика мусиқ али драма театрида созанда бўлиб ишладим. Мазкур театрни ташкил қилган улуғ санъаткор Муҳиддин Қориёқубов,

Тамара хоним, Уста Олим Комилов ва бошқа машҳур санъаткорлар билан танишдим, бирга ишладим. Институтда Ота Жалол, Домла Ҳалим Ибодов, Ҳожи Абдураҳмон Умаров, Абдуқодир Исмои лов, Аҳмаджон Умурзоқов, Матюсуф ва Матёқуб Харратовлар ва бошқа санъат жамоаларида ишлаган устозлардан сабоқ олганим мен учун катта мактаб бўлди. 1936 йилда Тошкентда Ўзбекистон давлат филармонияси очилиб, унинг қошида Т. Жалилов раҳбарлигида ашула ва рақс ансамбли ташкил топди. Мени шу ансамблга концертмейстер лавозимига таклиф қилишди. Мазкур ансамбл билан эл қатори 1937 йил Москвада ўтган Ўзбек санъати ва адабиёти декадасида қатнашишга муяссар бўлдим. Ўша йили Москвадан қайтилгандан кейин Тамарахоним филар монияда алоҳида ансамбл тузди ва мени шу ансамблга мусиқа раҳбари этиб тайинлашди. 1940 - 48 йиллари Муқимий номидаги мусиқали театрда иккинчи дирижёр лавозимида ишладим. 1948 - 53 йиллари Ўзбекистон давлат радио эшиттириш комитети қоши даги Ўзбек халқ чолғу асбоблари оркестрида дирижёр бўлиб иш ладим. 30 - йиллардан буён ижрочиликдан ташқари, турли мавзу ларда классик ва замондош шоирларнинг шеърларига қўшиқ, ашула ва спектаклларга мусиқалар яратиб келсам ҳам кўп овоз ли мусиқа восита услубларини, шакл ва жанрларини, коидала рини ва Ғарбий Оврупо ва рус классик композиторларининг ижо дий фаолиятларини ва мусиқа фанларидан билим олиш ниятида 1940 - 42 йиллар Тошкент давлат консерваториясининг тайёрлов кур сида ўқидим. Лекин уруш касофати билан ўқишни ташлашга мажбур бўлдим. 1947 йили тайёрлов курсида ўқишни Ҳамид Ра ҳимов ва Дадаали Соатқуловлар билан бирга композитор Б. Б. Надеждиндан композиторлик, мутахассислик, Ю. Н. Тю линдан гармония, полифония, А. Ф. Козловскийдан чолғулаш тириш ва дирижёрлиқ, И. А. Дулгарова ва Ян Б. Пекердан мусиқа тарихидан сабоқ олдик. 1948 йили консерваториянинг асосий композиторлик куллиётида мазкур домлаларда ўқишни давом этиб, 1953 йили ўқишни мувафақиятлили битирдик. 1953 йили филармония қошидаги Ўзбек ашула ва рақс ансамблига бадиий раҳбар лавозимига тайинландим. 1957 йили Ўзбекистон

радио эшиттириш кўмитаси қошидаги Ўзбек халқ чолғу асбоб лар оркестрига бош дирижёр ва бадиий раҳбар лавозимига тай инландим», деб сўзини тамомлади Дони Зокиров. Мазкур ла возимда 1983 йилга қадар фаол ишлади ва нафакага чиқди. Д.Зокиров 30 - йилларда театр ва ансамблларда созанда бўлиб ишлаб юрган пайтларида рақс куйлари, қўшиқ ва ашулалар ба сталай бошлаган. Унинг биринчи йирик ижоди 1934 йили З. Фат хулиннинг «Ғунчалар» пъесаси учун басталаган мусиқадир. Бу спектаклга мусиқа тайёрлашда у халқ мусиқасидан фойдала ниб, кўп қисмларни мустақил равишда яратган. У илк ижодий ю туғидан кейин мумтоз ва замонавий шоирлар шеърларига қўшиқ ва ашулалар яратади. Шу жумладан уруш йиллари «Она орзуси» (Миртемир), «Зафар топиб» (С. Абдулла), «Ол касос» (М. Раҳмонов), «Жангда бардам бўл» (С. Абдулла) каби ватан парварлик мавзусидаги қўшиқлар; Навоийнинг шеърларига «Орази» ва «Ўртанур» фортепиано жўрлигида қўшиқлар, сим фоник оркестр учун 1 - сюита: Ўзбек халқ чолғулари ансамблига 3 қисмли «Меҳнат фронти» номли сюита, Чустийнинг тожик ти лида ёзган учта шеърига «Жон медиҳам», «Ин туи» ва «Чеҳраи ҳандед» лирик қўшиқлар; бастакор Н. Ҳасанов билан ҳамкор ликда «Орзигул» ва мустақил равишда «Ёрилтош» спектаклла рига мусиқа басталади. Д. Зокиров мусиқали саҳна асарлар яратишга катта эътибор берди. У Б. Ф.Гиенко билан «Сўнмас чироклар» (А. Бобожонов ва М. Муҳамедов пъесаси) мусиқали драмани (1953 й.) ёзди. 1954 йили С. Бобоев билан «Далада байрам» (Ш. Саъдулла пъесаси) мусиқали комедия ва 1956 йил «Ватан кирғоклари» (Ш. Саъдул ла ва З. Фатхулин пъесаси) мусиқали драма; 1960 йил Б.Ф.Гиен ко билан «Ёшликда берган кўнгил» (З. Фатхулин пъесаси) мусиқ али драма; 1962 йил «Ҳаёт машъали» (С. Исмоил пъесаси) мусиқ али драма; 1970 йил К. Жабборов билан «Менинг жаннатим» (С. Абдулла пъесаси) мусиқали драма; 1978 йили халқ эртаги асо сида «Шаҳзода ва етим қиз» (Р.Ҳамроев пэесаси) мусиқали дра малари томошабинлар томонидан яхши кутиб олинди. А. Наво ий номидаги опера ва балет театри саҳнасида 1956 йили Б. Ф. Ги енко билан «Ойниса» (Литвинова либреттоси) балети; Ҳ. Олим жоннинг «Зайнаб ва Омон» достони асосидаги шоира

Зулфия либ реттосига Т. Содиқов «Зайнаб ва Омон» операсини бошлаб қўйган эди. Композитор вафот этгани сабабли опера тугалланмай қолган эди. 1958 йил ушбу опера мусиқасини Ю. Ражабий, Д. Зокиров, Б. Зейдман билан ҳамкорликда тугатиб, томошабин ларга ҳавола этишди. Д. Зокиров композитор М. Зив билан ҳамкорликда қуйидаги бадиий кинофильмларга мусиқа басталади: 1955 йил «Амирлик нинг емирилиши» (режиссёр Л. Файзиев ва В. Басов); 1956 йил «Кутлуғ кон» (режиссёр А. Панн); 1964 йил «Улуғбек юлдузи» (реж. А. Панн); композитор А. Малахов билан ҳамкорликда 1964 йили «Кайдасан, Зулфия» ёки «Ёр-ёр» (реж. А. Ҳамроев) Д. Зокировнинг шу фильмга ёзган «Кўчалар» (Т.Тўла сўзи) қўшиғи машҳур бўлиб кетган. Д. Зокиров симфоник оркестр учун бир неча асарлар яратди. Уларнинг орасида уч қисмли симфоник сюита ҳамда «Ҳамза» номли симфоник поэмаси яхши баҳра олган. Д. Зокировнинг ижодий меросида қўшиқ, романс, ўзбек халқ чолғулари оркестри ва якка чолғулар учун мўлжалланган мусиқ ий асарлар етакчи ўринни эгаллайди. Унинг Навоий шеърлари га басталанган «Кўрмадим», «Эй, сабо», «Бўлмаса», «Айб эт мангиз», Туроб Тўла шеърига «Булбул» номли романслари сим фоник оркестр жўрлигида Д. Муллакандов, Ҳ. Носирова, С. Қо буловалар ижросида машҳур бўлиб кетган эди. Композитор тур ли мавзуларда, яккахон, хор, турли чолғулар ва оркестр жўрлигида ижро этиладиган юздан ортиқ қўшиқ, ашула, оммавий хор қўшиқлар яратди. Улар орасида «Ўзбекистоним» (А. Ниёзмуро дов сўзи), «Тинчлик қўшиғи», «Пахтакор диёр», «Космос бизникки », (М. Қориев сўзлари); «Шифокорларга», «Теримчиларга», «Дўстларга», «Она диёр» (А. Пўлат сўзлари); «Тошкент окшоми» (Назармат сўзи); «Сув келди, ҳаёт келди» (Ў. Рашид сўзи); «Дугоналарга» (Нилуфар сўзи); «Дўстлик қўшиғи», «Чўпон қўшиғи», «Тинчлик қўшиғи» хор учун (П. Мўмин сўзлари), «Икки дил достони» (З. Обиджон сўзи), «Ёр истаб» (З. Фурқат шеъри); «Ҳаёт гулшани» (Н. Нарзуллаев сўзи) каби қўшиқлар ёрқин ми сол бўла олади. Айниқса, композиторнинг яккахон, хор ва ўзбек халқ чолғулари оркестри учун ёзган кўп қисмли асарлардан: «Кар ши чўли гуллари» (М. Қориев сўзи) 5 қисмли вокал -

сюитаси; «Ас рлар садоси» (Ойбек сўзи) 4 қисмли кантатаси; «Оби ҳаёт» (Ў. Ра шид сўзи) 4 қисмли вокал - сюиталар олкишга сазовордирлар. Шуни алоҳида айтиш лозимки, ўзбек классик мусиқа наму наларининг айримларини Д. Зокиров маҳорат билан қайта иш лаб, ўзбек халқ чолғулари оркестри, якка чолғулар ва оркестрга мослаштира олгани композиторнинг катта ижодий ютуқларидан дир. Булар: оркестр учун «Ёввойи Чоргоҳ», ғижжак ва оркестр учун «Қайтарма», «Фиғон», «Чўли Ирок», болабон ва оркестр учун «Шароб», най ва «Фарғонача», «Гадоий», оркестр учун «Жазоир»; оркестр учун «Наво», «Савти наво», «Уфари наво», «Гардуни сегоҳ», «Таснифи дугоҳ», «Муҳаммаси ирок», «На сруллоий», «Мирзадавлат», «Ёлғиз»; танбур ва оркестр учун «Ра жабий». Мазкур асарлар республикамиздаги профессионал ор кестрлар репертуаридан кенг ўрин олиши билан мусиқа ўқув юр тларининг халқ чолғулари оркестри дастурига ҳам киртилган. Д. Зокиров болалар учун П. Мўмин шеърларига «Саёҳат - роҳат», «Кунгабокар», «Оппок кантим», «Сирдарё, Сирдарё», «Ка палак ва ҳандалак», «Боғда пишди узумлар», «Дўлона», У. Раҳ монов сўзига «Болалар вальси», «Баҳор вальси», Р. Бобожон сўзи га «Олма», Ю. Ҳамдам сўзига «Бадан тарбия», Ё. Мирзо сўзига «Мактабим», Ю. Ҳамидий сўзига «Бахтиёр қўшиғи», М. Ҳайдар сўзига «Янги йил қўшиғи» ва «Беқиёс диёр» каби қўшиқларни бағишлаган . 1950 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист», 1956 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби», 1965 йили «Ўзбекистон халқ артисти» фахрий унвонларга сазовор бўлди. Орден, медаллар ва фахрий ёрлиқлар билан мукофотланди.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыковеды Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А.Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т.Қиличев. Хоразм халқ театри.

Похожие

Композитор М. Насимов ҳаёти ва ижоди (1914-1998)

Ботир Зокиров (1936-1985)

Композитор И. Акбаров ҳаёти ва ижоди (1921)

Композитор Хайри Изомов(1922) ҳаёти ва ижоди

Бастакор Ф. Содиқовнинг ҳаёти ва ижоди (1914-1977)