Дастлабки ҳолат ва дирижёрлик схемалари - Искусство - Рефераты

Дастлабки ҳолат ва дирижёрлик схемалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Дастлабки ҳолат ва дирижёрлик схемалари Ўз ишини бошлар экан, дирижёр ўзи учун муҳим ва зарур бўлган ҳолатга келади, бу дастлабки ҳолат деб аталади. У бир-биридан узоқроқ қўйилган оёқларга таяниб, тик ва эркин холда туради. Бир оёқни сал олдинга чиқариб, гоҳ унисига, гоҳ бунисига таяниб ҳам туриш мумкин. Бунда тактни оёғи билан уриб, мусиқага ҳамоҳанг тарзда тиззаларни букиб туриш ярамайди, бу биринчидан кераксиз, иккинчидан эса, хунук кўринадиган ҳолатдир. Дирижёрлик пайтида тана нормал, оддий рефлекс тариқасида қўл ҳаракатлари таъсирида чайқалиши мумкин. Елкалар ортиқча зўриқишдан холи бўлиши керак. Қўл ва тирсак эркин ҳолатда бўлади. Дирижёр қўлларини эркин ва унча баланд кўтармаган ҳолда тутиб тирсакларини танадан унча узоқлаштирмаган ҳолда тутиши мақсадга мувофиқ. Тирсакларни баланд кўтариш қўл ҳаракатларига халал беради, тактлашни қийинлаштиради. Юқорида айтиб ўтилганидек, такт беришда дирижёр асосан ўнг қўлини ишлатади. Тепа-пастга, ўнг ёки чапга ҳаракат қилганда у қўл кафтини пастга тутганича туриши керак. Кафт ва бармоқларни чўзмасдан айни пайтда мушт қилиб букиб ҳам олмаган ҳолда енгил ҳамда эркин тутиш лозим. Ўрганишни бошланиши даврида бунга амал қилиш тавсия этилади. Таёқчани ушлаганда дирижёрнинг кўрсаткич бармоғи бош бармоққа тегиб туради, қолган уч бармоғи эса, бир-бирига тегмаган ҳолда, сал эгилган бўлади. Бунда қўллар шундай ҳолатда туриши керакки, ундан ҳар қандай томонга (ўзидан, ўзи томон, тепага, пастга) ҳаракат қилиш қулай бўлсин. Кафтнинг такт беришда ва умуман дирижёрликдаги аҳамияти жуда муҳим, айниқса агар ижронинг ўта ифодали бўлишига эришишни ҳоҳласангиз, кафт доимо эркин, зўриқмаган ва эгилувчан бўлиши лозим. Бироқ бу эркинлик ва эгилувчанлик ясама эмас, балки табиий бўлмоғи керак.

Дирижёр такт беришда вертикал ва горизонтал қўл ҳаракатларидан фойдаланади. Уларнинг ҳар қайсиси жуда чегараланган ёки жуда кенг бўлмаслиги лозим. Дирижёр қўл ҳаракатларининг йўналишини билдирувчи бўлинишлардан ташқари уларни яна кучи бўйича ҳам ажратадилар. Улардан энг кучлиси — қўлнинг пастга (вертикал) ҳаракатидир, чунки уни бажараётганда ернинг тортиш кучини енгишга ҳожат қолмайди. Шуни эсда тутиш керакки, кучли ҳаракатда мушаклар зўриқади, кучсиз ҳаракатда эса бўшашади. Қўл ҳаракатларини кучли ва кучсизларга ажратилиши такт белгилашда жуда катта аҳамият касб этади. Чунки кучли ҳаракатлар билан кучли, урғули, кучсиз ҳаракатлар билан эса кучсиз, урғусиз ҳиссалар кўрсатилади. Шунингдек кучсиз ҳаракатлар кучли ҳаракатга тайёрланиш учун ҳам хизмат қилади. Ундан ташқари, қўлнинг кучсиз ҳаракатлари мусиқий асарнинг хор ижрочилари ва дамли чолғучилар ўпкаларини ҳавога тўлдиришлари керак бўлган пайтга мос тушади. Аксинча, кучли қўл ҳаракатларининг кучи ва қуввати нафас чиқариш, яъни хор ижрочилари куйлайдиган, дамли чолғучилар эса чаладиган пайтга тўғри келади. Метрли схемаларни ўрганиш, умуман схемалар структураси билан танишиш давридаёқ бошланади. Дирижёрлик схемалари аниқ ва оддий ҳаракатларга асосланади. Бу дирижёр учун қулай бўлиб, ижрочилар жамоасига унинг истакларини яхши тушунишга имкон яратади. Бу асос қанчалик оддий, аниқ, лўнда ва маънодор бўлса, қўл ҳаракати ёрдамида партитуранинг турли талабларини етказиш имконияти шунчалик кўп бўлади, дирижёрнинг қўл ҳаракати эса шунчалик чуқур маънога эга бўлади. Юқорида айтилганидек, хар қандай ўлчамдаги тактни кучли ва кучсиз хиссалар ташкил этади. Мураккаб ва аралаш метрнинг тактида нисбатан кучли ҳиссалар ҳам бўлади. Уларнинг барчаси дирижёрнинг қўл ҳаракати билан кўрсатилади. Биринчи кучли ҳисса — тактнинг асоси бўлади. Ушбу ҳисса унинг ҳолати ва характерига мос ҳаракат билан, яъни бошқаларга нисбатан фаолроқ тарзда ифода этилиши билан ажралиб туради. Қўлнинг тепадан пастга кескин

ҳаракати ана шу талабга жавоб беради. Қўлнинг пастга ҳаракати энг оддий ва кучлисидир. Унда қўлнинг ўз оғирлигига мушаклар қисқаришидан келиб чиқадиган куч ҳам қўшилади. Бундай ҳаракатда биринчи ҳиссанинг бошқалардан ажралиб турувчи кучи ва фаол характери алоҳида кўрсатиб ўтилади. Такт беришнинг кўргазмали бўлиши учун тактнинг кучли ҳиссаси етарли даражада чуқур, аниқ ва энг асосийси, у тактнинг бошқа ҳиссаларига қўшилиб кетмайдиган бўлиши лозим. Кучсиз ва нисбатан кучли ҳиссаларга келсак, улар у ёки бу метрнинг схемасига қараб қўлнинг чапга, ўнгга ёки тепага ҳаракати билан берилади. Тактнинг барча кучсиз ҳиссалари кейинги ҳиссага тайёргарликни ўз ичига олади. Шу боис ҳар бир кейинги ҳаракат аввалгилари билан узвий боғлиқ бўлиши, улардан келиб чиқиши керак. Бунга энг ёрқин мисол келтириш учун тактнинг охирги ҳиссасини олайлик. У ўз ҳолати бўйича тактдаги энг кучсиз бўлиб, шу билан бирга кейинги ҳаракатларга кучли тайёргарликни ўз ичига олади. Шундай экан, сўнгги ҳисса бу — кейин бошланадиган биринчи ҳиссанинг бошланиши десак ҳам хато бўлмайди. Ҳақиқатан ҳам, биринчи ҳисса характери ундан аввал бўлган сўнгги кучсиз ҳиссага боғлиқ. Шу боис тактнинг сўнгги ҳиссаси бошқа кучсиз ҳиссаларга нисбатан кескинроқ ҳаракат билан кўрсатилади ва доимо тепага йўналтирилади. Шундай қилиб, мусиқий амалиётда шаклланган ўлчамларни қўллаш тизимига мувофиқ, дирижёрлик оддий, мураккаб ва аралаш турларга ажратилади. Оддий метрлар (простые метры). Оддий деб битта кучли ҳиссани ўз ичига олган метрлар қабул қилинган: 2 2 ; 4 2 ; 8 2 ; 16 2 ; ёки 2 3 ; 4 3 ; 8 3 ; 16 3 . Мураккаб метрларга эса кучли ёки нисбатан кучли ҳисобланган метрлар киради: 4 4 ; 2 4 ; 8 4 ; 16 4 ёки 8 6 ; 4 6 ; 4 8 ; 4 9 ; 8 9 ; 16 9 ёки 4 12 ; 8 12 ; 16 12 . Аралаш метрларга эса турли оддий метрларни ўзаро ёки бўлмаса мураккаб метрлар билан уйғунлашган кўринишлари киради: 2 5 ; 4 5 ; 8 5 ; 16 5 ;

2 7; 4 7 ; 8 7 ; 16 7 ; 2 10 ; 4 10 ; 8 10 ; 16 10 ; 2 11 ; 4 11 ; 8 11 ; 16 11 . Мураккаб ва аралаш метр тактида бу ҳиссалардан ташқари яна нисбатан кучлилари ҳам бўлади. Биринчи, юқорида айтганимиздек кучли ҳисса тактнинг асосини ташкил қилади. У бошқаларга нисбатан фаол ва кескинроқ ҳаракат билан кўрсатилиши керак. Метрик тизимида бу ҳаракатга «БИР», яъни тактнинг биринчи ҳиссаси тўғри келади. Шундай қилиб, барча схемаларнинг кучли ҳиссалари тепадан пастга вертикал ҳаракат билан берилиши лозим. Дирижёрлик схемаларни ўзлаштириш такт беришнинг оддий усулларидан бошланади. «Бирга», «Иккига», «Учга», «Тўртга» схемалари оддий деб юритилади. (Улар бир ҳиссали, икки ҳиссали, уч ва тўрт ҳиссали ўлчамларни тактга солишда қўлланилади). Баъзи дирижёрлар 4 қисмли схеманинг фақатгина иккинчи ҳиссаси нисбатан кучли бўлгани учун уни мураккаб деб ҳисоблайдилар. Бироқ, уни оддий деб ҳисоблаш тўғрироқ бўларди, чунки айнан 4 ҳиссали схема асосида «Бешга», «Олтига», «Еттига» ва бошқа мураккаб схемаларга асос бўлади.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.-Т.: Шарқ, 1998 . 2. Каримов И.А.Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7.-Т.: Ўзбекистон, 1999 . 3. Азимов К. Ўзбекистон дирижёрлари.-Т., 2001. 4. Аносов Н. П. Литературное наследие. Изд. Сов. Композитор, 1973. 5. Астров А. Деятель русской музыкальной культуры, С. А. Кусевицкий, Л. Музыка 1981. 6. Ашрафий М. Музыка в моей жизни. Т. 1975. 7. Ансарме Эрнест. Статьи о музыке и воспоминания. М. Сов. Композиор. 1986.

Похожие

Дирижёрлик техникаси

Оркестр ва хорга дирижёрлик қилганлар

Тўққизга дирижёрлик қилиш

Тўртга дирижёрлик қилиш

Олтига дирижёрлик қилиш