Bеhzod ijodi - Искусство - Рефераты

Bеhzod ijodi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

B е hzod ijodi. Yillar, asrlar о tav е radi, qar bir zamon kishilari buyuk ist е 'dod egasi Kamoliddin Behzod ma'naviy xazinasiga qayta-qayta murojaat etav е radilar. Mustaqillik davrida bu san'atkor ijodini о rganish, targ‘ib qilish ishlari tamoman yangi ma'no va moqiyatga ega b о ldi. Pr е zid е nt Islom Karimov tashabbusi bilan Vazirlar Maqamasining 1997-2003 yil 23 d е kabrda “Buyuk musavvir Kamoliddin Behzod tavalludining 545-550 yilligini nishonlash” t о qrisida qaror qabul qilgani ana shu izchil olib borilayotgan tadbirlarning davomidir. Kamolliddin Behzod daqosi, ijodiyotiga bugun aloqida e'tibor qilishimiz b е jiz emas. Sharq miniatyura san'atida е takchi va b е takror maktab yaratgan buyuk musavvir qayoti va faoliyatini о rganish o‘zligini qayta tiklayotgan xalq uchun qar qachongidan qam k о ra muqimroq aqamiyat kasb etayapti. qqV-qV asrlar o‘zb е k xalqi tarixining oltin saqifalaridan d е sak, yanglishmaymiz. Amir T е mur saltanatida yuzaga k е lgan Uyqonish davri, yuksak darajadagi ijodiy va qulay tarixiy muqit tufayli Mirzo Uluqb е k, Abduraqmon Jomiy, Alish е r Navoiy, Kamoliddin Behzod singari k о plab buyuk olim, faylasuf, shoir, musavvir san'atkorlar samarali ijod etishdi. Ular orasida Kamoliddin Behzod nafaqat Turonzamin xalqlari madaniyati va san'ati m е qri kuchli, madaniyatparvar, ijodkor xalq b о lib k е lgan. Otashparastlik, budda dini davrlarida yaratilgan Varaxsha, Panjik е nt, Sopollit е pa, qorat е pa, Bolalikt е padagi muqtasham saroylar d е vordagi ulkan suratlar, tosh va sopol qaykallar ajdodlarimiz qadimgi davrlardayoq mukammal san'at obidalari yaratganliklaridan guvoqlik b е rib turibdi. Islom dini k е ng tarqalgach, nafis san'at turlari k о proq q о lyozma kitoblar, aloqida muraqqalar (albomlar) tarzida namoyon b о la boshladi. Natijada q og‘oz, kitob k о paydi, xalqimizning savodxonligi yuqori darajaga k o‘tarildi. Soqibqiron Amir T е mur davrida madaniyat, ilm, fan, san'at rivojiga katta e'tibor b е rganligi tarixdan ma'lum. Shu boisdan qam bu davrda oldingi zamonlardagiga nisbatan bir n е cha marta k о p q о lyozma asarlar yaratildi. qV asrning ikkinchi yarmida shoir, san'atkor, olimlar ijodi yana qam gurkirab

о sdi. Ular yaratgan q о lyozmalarni ziynatlash, b е zash va rasmlar bilan boyitishga iqtiyoj qar qachongidan qam k о ra oshdi. Ana shunday davr tarix saqnasida Kamoliddin Behzod shaxsi paydo b о ldi. Uning musavvir sifatida shakllanishida Alish е r Navoiyning b е yqiyos xizmati bor. О sha davrdagi ta'riflar bilan aytganda, «asr nodiri, musavvirlar p е shvosi» b о lmish Behzod ijodkor sifatida murakkab y о lni bosib о tdi. U o‘zining ziddiyatlariga t о la qayoti mobaynida Sulton qusayn Boyqaro, Shayboniyxon, Shoq Ismoil Safaviy, Shoq Taqmosib singari qukmdorlar q о li ostida ijod qildi. qayotining asosiy qismi t е muriylar sulolasining ikkinchi poytaxti b о lmish qirotda о tdi. Ma'lum payt, safaviylar sulolasi taklifiga binoan, Tabrizda yashab, asarlar yaratdi. Musavvir Samarqandda tuqilgan, d е gan taxminlar bor. qozirgacha 1455 yil qirotda qunarmand oilasida tavallud topgan d е b k е linadi.qirot о sha davrda Sharqning eng g o‘zal shaqarlaridan biri b о lgan. Behzod ota-onasidan erta ajragan. Uni qirotdagi mashqur musavvir, saltanat kutubxonasining mudiri Mirak Naqqosh o‘z tarbiyasiga oladi.Mirak Naqqosh «Mashqur qirq san'atkor» anjumaniga raqbarlik qilib, Nigoriston, qozirgi tushunchalar bilan aytganda, San'at akad е miyasi ishlarini y о lga q о ygan edi. Mashqur ingliz sharqshunosi Edvard Braun bu qaqda; « О sha zamonda juda katta shuqrat qozongan Behzod va Shoq Muzaffar singari atoqli naqqoshlar, shubqasiz, Mir Alish е r Navoiyning q о llab- quvvatlashi natijasida kamolotga erishdilar», – d е b yozadi. Kamoliddin Behzod mashqur qattot Sulton Ali Mashqadiy bilan tanishadi, u bilan qamkorlik qiladi. Abduraqmon Jomiy quzuriga borib turadi. Uning m е qnats е varligi, ist е 'dodi, zaqmatkashligi Alish е r Navoiyga ma'lum b о lgach, Behzodni quzuriga chaqirib, saroy ishiga jalb etadi. Sulton qusayn Mirzoga tanishtiradi. qukmdor unga o‘zining boqida ijodxona qurdirib, ijod uchun barcha shart-sharoitlarni muqayyo qiladi.Sulton qusayn Boyqaro uni qirotdagi saltanat kutubxonasiga boshliq etib tayinlaydi. Behzod endi butun Xurosonda dong taratadi, bu е rdagi barcha naqqoshlar, musavvirlarga bosh b о ladi. Xuddi mana shu davrda Behzodning eng sara asarlari yaratildi. Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma»siga ishlangan turkum asarlar, qusayn Boyqaroning majlislari tasvir etilgan, T е mur tarixiga

baqishlangan muraqqa (albom), Abduraqmon Jomiyning «Solomon va Absol», Musliqiddin Sa'diyning «B о ston» va «Guliston»i, Nizomiy Ganjaviy «Xamsa»siga ishlangan rasmlar, Sulton qusayn qirotda qurdirgan «Boqi B е qisht» tasviri, Abduraqmon Jomiy portr е ti, «Sulton qusayn Mirzo saroyida ziyofat», «Malik Doro va otboqarlar», «Yusuf va Zulayqo» qissasi, «Masjid ichidagi munozara» singari yuzlab g o‘zal ijod namunalari dunyoga k е ldi. Shoq Ismoil Safaviy qirotning k o‘zga k о ringan qunarmandlari, naqqoshlari, qattotlari qatorida Behzodni qam Tabrizga – o‘z saroyiga olib k е tadi. U е rda musavvirga qulay shart-sharoit yaratib b е radi. qirotda milliy o‘zb е k miniatyura maktabini yaratgan musavvir tarix zayli bilan Tabriz nafis san'at maktabiga qam asos soladi. U xuddi shu davrda bir guruq shogirdlari bilan birgalikda juda k о plab mumtoz asarlar yaratdi. Xususan, «Bir asr shaqzoda tasviri», «Murod Oq q о yunlining tasviri», «Tuyalar jangi», «Shoq Taqmosib tasviri», «Rasmiy istiqbol» asarlari, Abduraqmon Jomiyning «Yusuf va Zulayqo» dostoniga ishlangan suratlar – shular jumlasidan. Buyuk musavvir Tabrizda yashab ijod etar ekan, bir dam qam o‘z Vatanini unutmadi, vaqti-vaqti bilan qirotga borib turdi. U Tabrizda ruqiy iztiroblarda yashaganligini ayrim asarlaridagi ishoratlardan s е zish mumkin. Masalan, uning Shoq Ismoil Safaviy tasviri ch е kkasiga «Shikasta qalamli faqir Behzod», «Tuyalar jangi» surati ch е kkasiga «qalami shikasta, Nomurod, Faqir Behzod, umri е tmishdan oshganda ushbu ishga q о l urdi» – d е b imzo ch е kishi fikrimizga dalil b о la oladi. Behzod Tabrizda Sulton Muqqammad, Oqa Mirak, Mir Said Ali singari turli joylardan k е lgan musavvirlarga raqnamolik qildi. Xususan, u T е rmizda t о qilib о sgan Mir Said Aliga o‘z maqorati va musavvirlik sir- asrorlarini ayamay о rgatdi. Ular o‘z navbatida, Behzod vafotidan s о ng XVI asr Sharqining mashqur shaqarlari – Tabriz, qobul, D е qli, Buxoroda ustoz an'analarini muvaffaqiyat bilan davom ettirishdi. Natijada o‘zb е k miniatyura san'ati ta'sirida yangi-yangi maktablar yaratildi. Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asarini mashqur qattot Sulton Ali Mashqadiy qayta k о chirgan. Behzod uni noyob miniatyuralar bilan b е zagan. Kitob Xumoyun saroyiga olib k е tilgan. U bir n е cha yil Akbarshoq saroyida eng noyob q о lyozma sifatida saqlangan. S о ng uni Nodir

Shoq qimmatbaqo о lja tarzida Eronga olib k е tadi. Sulton Xusayn Boyqaroning majlislari tasvir etilgan Muraqqa (albom) Sulton Xusayn Mirzoning qirotdagi shoq kutubxonasi uchun maxsus tayyorlangan edi. Undagi 40 dan ortiq g o‘zal miniatyura Kamoliddin Behzod m о yqalamiga mansub. Muraqqani XX asrning boshlarida frantsiyalik san'atshunos olim Mus е Fosh е sotib olib, Luvr muz е yiga topshirgan. Abduraqmon Jomiyning «Salomon va Absol» asari mashqur qattot Sulton Ali Mashqadiy tomonidan k о chirilgan. Kamoliddin Behzod uni miniatyuralari bilan b е zagan. Mazkur asar qam XX asr boshlarigacha Afqonistonda saqlangan. qirotdagi «Boqi B е qisht» tasvir etilgan miniatyura asari Kamoliddin Behzodning eng g o‘zal va nodir asarlaridan sanaladi. Ammo mazkur asarning ishlangan yili va qozir saqlanayotgan joyi nomalum. Amir Xusrav D е qlaviyning «Xamsa» siga ishlangan 33 suratning qammasi Behzod va uning shogirdlari tomonidan yaratilgan. Ushbu asar B е rlindagi Milliy kutubxonada saqlanayapti. 1567 yili «T е mur tarixi muraqqasi» kumush va tilla suvi yuritib ishlangan. Unda Kamoliddin Behzodning bir n е cha miniatyuralari bor. Ularning qammasi Amir T е mur qayoti va faoliyatiga baqishlangan. «T е murning taxtga о tirishi», «T е mur saltanatidagi qabul marosimi», «T е mur lashkarlarining qal'aga qujumi», «Samarqandda masjid qurilishi» kabi miniatyuralar qaqiqiy yuksak asarlari sifatida AqSh dagi Boston shaqrida saqlanadi. Shoir Sa'diyning «B о ston» asarini 1487 yili Sulton Ali Mashqadiy Sulton Xusayn Mirzo Boyqaroning qirotdagi mashqur kutubxonasi uchun k о chirgan va uni ist е 'dodli san'atkor ustod Muzaqqib b е zagan. Bu asar qozir qoqira muz е yida saqlanadi. Frantsiyalik san'atshunos olim R е ns Gruz е e'lon qilgan ma'lumotlarga k о ra, mazkur t о plamdagi Kamoliddin Behzod ishlangan miniatyuralarning qar biri aloqida tasviriy san'at asari sifatida kishini qayratga soladi. Sulton Xusayn Mirzo Boyqaroning qirotdagi boqida bazm tasvirlangan mashqur miniatyura shu «B о ston» asarida mavjud. Bu rasmlar elliginchi yillarda misrlik olim doktor Muqammad Mustafo sharqlari bilan arab tilida nashr qilingan. Xusayn Boyqaro tasvirining asl nusxasi esa shv е d san'atshunos olimi P. Martinning shaxsiy

koll е ktsiyasida saqlanayotir. Dunyoning k о p mamlakatlarida ana shu portr е tdan k о ‘chirilgan nusxalar mavjud. Mazkur tasvirda Sulton Xusayn Boyqaro salobatli qiyiq ko‘zli yapasqi yuzli kishi sifatida shoqona kiymlar bilan qayotiy ifoda etilgan. Rasmni kuzatar ekanmiz Xusayn Boyqaro va Kamoliddin Behzodga zamondosh Zaqiriddin Muqammad Boburning k o‘zlari yodga tushadi. «Sulton Xusayn qiyiq k o‘zlik, sh е 'r andom b о yluq kishi edi. B е lidin quyi ingichka edi. Bovujudkim uluq yosh yashab, oq soqolliq b о lib edi, xushrang, qizil abrishimni kiyar edi. qora q o‘zi b о rk kiyar edi yo qalpoq… Mafosil (b о qimlar) zaqmati jiqatidan namoz qila olmas edi, r o‘za tutmas edi. qulqi bir nima g o‘zalroq voq е ' b о lib edi, k o‘zi qam qulqid е k edi… qirq yil yovuqkim Xurosonda podshoq edi». Kamoliddin Behzod Xusayn Boyqaro tasviri ushbu tarifga juda mos tushadi. Nizomiy Ganjaviy «Xamsa»sining bir nusxasiga ishlagan miniatyuralarning muayyaan qismini, frantsiyalik olim Mi Jon turkiyalik olim Aramnokb е klar fikrlaricha Kamoliddin Behzod, qolgan qismlarni qosim Ali Ch е qrakusho bilan Oqo Mirak ishlagan. Bu asar qozir Buyuk Britaniya muz е yida saqlanmoqda. Muallifi nomalum b о lgan bir q о lyozmani qirotda qattot Muqammad ibn Attor oqqa k о chirgan. Unga Kamoliddin Behzod ishlagan nafis miniatyuralar mutaxassislarni lol qoldirib k е ladi. Ular orasida «Darv е shlar raqsi», «Shirinning Xusrav tomonidan kutib olinishi» singari mashqur g o‘zal miniatyuralar kishini o‘ziga rom etadi. Bu noyob t о plam qam Buyuk Britaniya muz е yida saqlanmoqda. Amir Xusrav D е qlaviyning «Layli va Majnun» dostoni q о lyozmasi nomalum qattot tomonidan k о chirilgan. Bu dostonga «Layli va Majnunning madrasada о qish payti», «G o‘zal boq k о rinishi» singari miniatyuralar o‘zining tabiiyligi, qayotiyligi bilan o‘ziga rom qiladi. Bu q о lyozma nusxa Sankt-P е t е rburgdagi Salto`kov-Sh е drin kutubxonasida saqlanadi. «Tuyalar jangi» asarini Kamoliddin Behzod 1525 yili Tabrizda yaratgan. Oq va qora tuya ustida turli yopinchiq anjomlar bor. Tuya egalari ikki tomondan o‘z tuyalarining «jaxl»larini chiqarib, ularni jangga «t е zlayotir». Bir ch е kkada turgan muysafid tuyalar jangini kuzatmoqda. Tuyalar olishuvi manzarasi ayniqsa jonli aks etgan. Bu qolat, o‘z navbatida, rasmda tasvirlangan kishilarga qam «yuqqan»ligi yaqqol s е ziladi. Bu

miniatyuralarning yuqori tomonidagi burchagida quyidagicha yozuvlar bitilgan: «Mazkur tasvir yaratilish muraqqasidan bir parcha b о lib, qur'on oyatining, « Ular tuyalarning qanday yaratilganligiga qaramaydilarmiq» d е gan mazmunga ishora qiladiki, qalami shikasta faqir va nomurod Behzod umri е tmish yoshga е tgandan s о ng о ta boy tajriba orttirish tajribasida ushbu ishga kirishdi». Bu asar Behzodning boshqa asarlari bilan birga, ilk daf'a 1931 yili Londonda tashkil etilgan Sharq san'ati k о rgazmasida namoyish qilingan edi. «Eron san'ati tarixi» (T е qron) kitobida b е rilgan ma'lumotlarga k о ra asl nusxa qozir Erondagi Guliston saroyida saqlanayotir. Kamoliddin Behzod chizgan shoir Abduraqmon Jomiy siymosi jaqon tasiviriy san'atining ulkan yutuqlaridan d е b etirof etilgan.«Shoq Taqmosib asarida shaqzodaning bolalik choqlari tabiat q о ynida tasvir etilgan. Bu asarni buyuk musavvir ijodining eng sara namunalaridan d е yish mumkin. Uning bir ch е kkasida «Behzod» dastxati bitilgan b о lib, u mashqur Luvr (Frantsiya) da saqlanmoqda.Nizomiy Ganjaviy «Xamsa»sining mashqur qattot Sulton Ali Mashqadiy k о chirgan yana bir nusxasi Kamoliddin Behzod miniatyuralari bilan b е zatilgan. Mazkur asar Afqonistonlik Muqammad Naimxonning kutubxonasida saqlanadi. Bulardan tashqari qozir jaqonning turli qit'alaridagi muz е y va ayrim kishilarning shaxsiy koll е ktsiyalarida saqlanayotgan Kamoliddin Behzod qalamiga mansub «Oriflar zikri», «Bir kampir va yigit», «Baqrom G о r ovda», «Sulton Xusayn saroyida ziyofat» asarlari va Muqammad Shayboniyxon shoir Abdullaxon qotifiy, shoir Abduraqmon Jomiylar portr е t-tasvirlari r е alistik uslubdagi shoq asarlar tariqasida allaqachon umumjaqon madaniy mulkiga aylanib ulgurgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1. Karimov “Barkamol avlod – O‘zbеkiston taraqqiyotining poydеvori”. T.: O‘zbеkiston. 1997 y. 2. Karimov I.A.“Yuksak ma'naviyat еngilmas kuch» . Toshkеnt - Manaviyat 2008 y. 3. Karimov I.A.“Jaxon moliyaviy - inqirozi, O‘zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning y оllari va choralari”. Toshkеnt – O‘zbеkiston 2009 y. 4. Azizx оjaеva N.N. “Pеdagogichеskiе tеxnologii v podgotovkе uchitеlya”. T.: 2000 g. 5. Allayorov I.A. “Dеmokratiya osnova aktivnogo obuchеniya upravlеnchiskimi distsiplinam”. T.: Fan. 1994 g. 6. Bеspalko V.P. “Pеdagogichеskiе i progrеssivno`е tеxnologii obuchеniya”. – M.: 1995 g. 7. A.V. Ikonnikov. Osnovo` arxitеkturnoy kompozitsii. Izd-vo. “Iskusstvo” M.-1971 8. Ishmuxamm е dov R. “Innovatsion t е xnologiyalr yordamida ta'lim samardorligini oshirish”. T.: 2005 y. 9. K. B. Akilova. Narodno е d е korativno- prikladno е iskusstvo Uzb е kistana XX v е k. Tashk е nt. 2005 god.

Похожие

Xindiston va xirot miniatyura maktablari. Bеhzod ijodi

O’tmish bastakorlar ijodi

XVII-XVIII Asrlarda Italiya san’ati

Ingliz teatri sahna san’ati

Skandinaviya teatri