XVII-XVIII Asrlarda Italiya san’ati - Искусство - Рефераты

XVII-XVIII Asrlarda Italiya san’ati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

250 KB

XVII-XVIII Asrlarda Italiya san’ati Reja: 1.XVII – XVIII asrlarda yevropa san’ati. 2.XVII-XVIII asrlarda italiya san’ati. 3.XVII - XVIII asrlarda ispaniya san’ati. 4.XVII - XVIII asrlarda fransiya san’ati. XVI asr о ‘rtalarida Fransiya va Ispaniyaning Italiyani bosib olish uchun olib borgan harbiy harakatlari Ispaniya g‘alabasi bilan tugadi. Italiyaning

k о ‘pgina shaharlari uning tasarrufiga о ‘tdi. XVII asrda Italiya iqtisodiy va siyosiy jihatdan tarqoq mamlakat edi. Biroq undagi xukmron tabaqa vakillari chet el bosqinchilari homiyligida dabdabali hayot kechirish, serhasham, serjilo binolar, saroy va qasrlar qurish, tantanali karnavallar о ‘tkazish orqali jamiyatdagi kamchiliklarni yashirishga intildilar. Ular davlat hamon avvalgidek qudratli, xalq tinch, ozod va shodu-xurramlikda hayot kechirmoqda, degan fikrni uyg‘otishga harakat qildilar. San’at vositalari orqali о ‘z ob r о ‘larini oshirishga intildilar. Ular cherkov binolari, saroylar, shahardan tashqarida serjilo va serhasham villalar qurdilar. Bu qurilishlar, ayniqsa, katolitsizm markazi b о ‘lgan Vatikanda serhasham b о ‘ldi. Papa davlati hasham uchun mablag‘ni ayamadi. Siyosiy jihatdan tarqoq va qaram, iqtisodiy jihatdan qashshoq Italiya XVII- XVIII asr mobaynida Yevropadagi muhim markaz sifatida dong chiqardi. Bu yerda shakllangan va rivojlangan k о ‘plab badiiy-uslubiy y о ‘nalishlar Italiyadan tashqarida ham shuhrat qozondi. Rim esa Yevropada badiiy hayotning muhim markazi, baynalminal internatsional akademiya rolini о ‘ynadi. Antik va Renessans durdonalarini saqlab kelayotgan Rimda kuxna va yangi san’at aralashib, maxalliy va chet el san’ati an’analari ta’sirida о ‘ziga xos yangi san’at yuzaga keldi. Me’morlikda hajm jihatidan katta, shakl jihatidan serjilo va k о ‘rkam binolar yaratildi. Interyerlar bezakka boyligi, san’at sintezining nozik k о ‘rinishi .bilan о ‘ziga xoslik kasb etdi. Qurilgan binolar k о ‘p hollarda gumbazli b о ‘ldi. Me’morlikda, asosan, barokko uslubi yetakchi о ‘rinni egalladi. XVIII asr о ‘rtalarida ayrim ijodkorlar asarlarida klassitsizm tamoyillari sezilsa ham, lekin yetakchi emas edi. Italiya me’morlari shahar k о ‘cha va maydonlarini qayta rejalashtirish asosida ularga о ‘rta asr shahar k о ‘rinishiga xos tugallik va k о ‘rkamlik kiritdilar Yangi qurilgan favvora, yodgorlik va zinalar shahar maydonlari badiiyligi va emotsionalligini oshirdi. Shahar tashqarisidagi qurilmalarda tevarak-atrof relyefi hisobga olinib, majmualar yaratildi. Tepalik va soyliklarga haykaltaroshlik hamda amaliy san’at asarlari о ‘rnatilib yagona me’morlik

majmuasi vujudga keltirildi. Barokko me’morligida bino old tomoniga alohida e’tibor beriladi va uning dekorativ jihatdan ta’sirchan b о ‘lishi hisobga odinadi. Rimdagi Del Jezu cherkovi barokko namunasidir.( Rasm.) Rimdagi Del Jezu cherkovi uni me’mor Jakomo da Vinyola (1507-1573) boshlagan edi. Uning vafotidan keyin shogirdi Jakomo della Porta bu ishni tugatgan. Q о ‘sh plyastr, valyuta, favvora va boshqa qator dekorativ bezaklar va hajmlar binoning old tomoniga о ‘ziga xoslik baxsh etgan. San-Karlo cherkovi ham barokko uslubining о ‘ziga xos jihatlarini namoyon etadi. Bu binoda ham yuqoridagidek bezaklar mavjud. Yarim aylana, oval, yarim ustun va relyeflar bino yuzasidagi nur-soya о ‘yinini kuchaytirib, uning yanada k о ‘rkam b о ‘lishini ta’minlagan. (Rasm.) San-Karlo cherkovi . Bu cherkov binosi muallifi, barokko uslubining yirik namoyandasi me’mor Franchesko Borrominidi r (1599- 1667). U о ‘z ijodida dekorativ bezaklardan keng foydalanadi. Ba’zida xatto meyoridan oshirib ham yuboradi. Bu esa u yaratgan asarlardagi yaxlitlikka salbiy ta’sir qiladi. Me’mor interrlarning badiiy yechimida ham shunday dekorativ bezak va haykallardan keng foydalanadi. Jovanni Lorenso Bernini (1598-1680). Barokko san’atining yirik vakili, me’mor va haykaltarosh Bernini Neapol shahrida tug‘ildi. Shu yerda otasidan san’at sirlarini о ‘rgandi. 9 yoshida marmarda odam boshi haykalini ishlab, k о ‘pchilikni hayratlantirdi. 25 yoshda esa katolik Rimning mahobatli binosi avliyo Petr ibodatxonasining bosh me’mori darajasiga k о ‘tarildi. U k о ‘plab me’morlik va haykaltaroshlik asarlari yaratdi. Rassomlik va san’at nazariyasi b о ‘yicha tadqiqodlar yozdi. Me’morlik loyihalari, ibodatxona va saroylar, qabrtosh yodgorliklari ishladi. Bernini haykaltarosh sifatida ayniqsa mashhur b о ‘lib, barokko haykaltaroshligining tipik vakilidir. Bernini nodir portret va ta’sirchan ruhiy kompozitsiyalar yaratdi va bezash ishlarida qatnashdi. Rimdagi avliyo Petr soborining oldidagi katta maydon va uni о ‘rab turgan ustunlar qatori Berninining shoh asaridir. Me’mor bu asari bilan avliyo Petr

sobori qurilishiga yakun yasadi sh yagona yirik mahobatli me’morlik majmuasini yaratdi. XIV asrda qurila boshlangan. Uni qurishda Modern, Bramante, Mikelandjelo ishtirok etishgan. Bernini ana shu mashhur ibodatxona old tomonida favvora va obeliskli maydon yaratib, uni ustunlar qatori bilan ulug‘vorlashtirdi. Natijada, sobor k о ‘rinishidagi tantanavorlik ortdi. Bu maydondan ibodatxona yaxlit va ulug‘vor b о ‘lib k о ‘rinadi. Ibodatxonaning ikki tomonidan tomoshabinga qarab kelayotgan ustunlar qatori keluvchilarni “g о ‘yo quchog‘ini ochib” (L.Bernini) kutib olayotgandek b о ‘ladi. Maydon badiiy plastik-vizual tashkil etilishi, ayniqsa, e’tiborga molik. Maydon trapetsiya va ellipsimon maydonchalardan tashkil topgan. Bu ikki maydonchada idrok etilganda gorizontal tekistlikdagi trapetsiya va ellips g о ‘yo va aylana b о ‘lib k о ‘rinadi. Bundan maydon hajmi kattalashayotgandek tuyuladi. Bernini bunday uslubdan о ‘z ijodida Vatikandagi qirol saroyi asosiy zinasida ham foydalangan. Uning orqa planidagi ustunlar oralig‘i va zina kengligi biroz qisqargan holda ishlanib, uning fazoviy uzunligini oshirishga, zinani о ‘z о ‘lchamiga nisbatan yanada kattaroq b о ‘lib k о ‘rinadigan b о ‘lishiga erishgan. Bernini fuqaro me’morligida ham samarali mehnat qildi. Uning Rimdagi Sant-Andrea del Kvirinale, Barberini palatssiosi mashhurdir. Berninining dekoratorlik san’ati Avliyo Pyotr ibodatxonasining ichki interyerlarining ichki interyerlarida о ‘z ifodasini topgan. Bernini XVII asr Italiya haykaltaroshligining yirik vakili va novatori edi. Uning “David”, “Avliyo Tereza jazavasi”,“Appalon va Dafna” asarlari, ayniqsa, mashhurdir. Jumladan, David haykalida Davidning jangga kirib, q о ‘lidagi toshni dushmanga otish oldidagi vajohati juda hayotiy tasvirlangan. Davidning keskin burilgan gavdasi, tarang tortilgan mushaklari, qattiq qisilgan labi, t о ‘zib ketgan sochi va bir nuqtaga tikilgan k о ‘zlarida uning ruhiy holati aks etgan. “Avliyo Tereza jazavasi” kompozitsiyasi ham ta’sirchan. Tereza VI asrda yashagan real tarixiy shaxs b о ‘lib, u keyinchalik cherkov tomonidan avliyolar qatoriga kiritilgan. Rivoyatlarga k о ‘ra, Tereza tush k о ‘rganligi va

tushida odam qiyofasidagi g о ‘zal farishta kelib, uning yuragiga oltin kamon о ‘q bilan yuragidan urganida “oromli azob” olganligini yozib qoldirgan. Kompozitsiyada Terezaning tush k о ‘rayotgan paytida, farishta uni oltin о ‘q otmoqchi b о ‘lib turganligi tasvirlangan. Bu kompozitsiya Rimdagi Santa Mariya della Viktoriya cherkovi mehrobiga о ‘rnatilganyu bernini portret san’atida ham novator ijodkor edi.Uning portretlarida tasvirlanuvchining harakteri nihoyatda ta’sirchan ifoda etilgan.Uning portretlarida tasvirlanuvchining harakteri nihoyatda ta’sirchan ifoda etilgan. Uning yaratgan portretlari borokko uslubida ishlangan haykaltaroshlar uchun taqlid maktabi vazifasini bajargan. Bernini о ‘z ijodida borokko y о ‘nalishining о ‘ziga xos hamma xususiyatlarini namoyon etdi. Voqelikni real talqin etish, uning dekorativ jahatlarini his etish Bernini ishlariga betakror joziba bahsh etgan. Bernini yaratgan Kardinal Borgez haykali barokko san’atining yuksak namunasidir. Unda plastik tarzda ayrim shakllarini b о ‘rttirish hisobiga ta’sirchanlikka erishilgan. Marmar, bronzada yuksak mahorat bilan ishlashi uning asarlaridagi о ‘ziga xoslikni yanada oshirgan. San’atkor ijodining bu kabi jihatlari uning asarlariga qiziqish ortishiga, uning Italiyadan tashqarida ham shuhrat qozonishiga sabab b о ‘ldi. Italiya san’atida XVII asrda rangtasvir ham borokko uslubida rivojlanib, u XVI asr ohiri XVII asrda mavjud b о ‘lgan manyerizmga qarshi kurashda yuzaga keldi va Bolonye akademizmi hamda karavajizm y о ‘nalishida namoyon b о ‘ldi. Ikkisida ham borokkoga xos xususiyatlar dramatiklikka qiziqish, emotsional, his-hayajon tili bilan gapirish, dinamik kompozitsiya, nur-soya qarama-qarshiligidan keng foydalanish mavjud. Lekin mazkur y о ‘nalishlar о ‘ziga xos uslubi bilan bir-biridan ajralib turadi. Masalan, Bolonye akademizmi naturani о ‘rganish hamda uni antik va Renessans bilan solishtirish va ular yaratgan kanonlarga о ‘xshashiga asoslanadi. Karavajistlar ijodida esa realistik jihat kuchli b о ‘lib, ular naturani о ‘rganadilar. Ular naturaning tub mohiyatini aniq k о ‘rsatishga intiladilar. Mifologik va diniy mavzularni oddiy xalq hayoti voqeligida, undagi obrazlarni esa oddiy

kundalik turmushida uchraydigan kishilar obraziga о ‘xshatishga harakat qiladilar. Nur, soya imkoniyatlaridan unumli foydalanib, asarning emotsional jihatini oshiradilar. Italiya san’atida borokko uslubi, ayniqsa, mahobatli dekorativ rangtasvirda sezilarli b о ‘ldi. Saroy va cherkov binolari devorlari serharakat, k о ‘p figurali, murakkab rakursli yorqin b о ‘yoqlarda ishlangan mifologik va diniy mavzudagi rasmlar bilan bezatildi. Ayniqsa, shiplarga ishlangan rasmlar о ‘zining nihoyatda dinamik va hayajonli kompozitsiyalari bilan kishini hayratlantiradi. Rasmlardagi fazoviy kenglik va cheksizlik, undagi aks etgan voqealar asarga dinamik harakat baxsh etadi. Pyetro da Kartona (1596-1669) о ‘z davrining mashhur rassom va me’morlaridan biridir. Uning ijodida Italiyada rangtasivriga xos borokko namoyon b о ‘lgan. Uning Rimdagi palatssiosi shipiga ishlangan rasmlari nihoyatda ta’sirchan va serbezakdir. Rassom о ‘z asarlarida perspektivaning illyuzion imkoniyatlari va fazoviy kenglik, nur-soyaning kuchidan unumli foydalanadi. Shu jihatdan, u keyinchalik Yevropa mahobatli-dekorativ rangtasviriga sezilarli ta’sir о ‘tkazadi. Shuni aytish kerakki, borokko asarlari tashqi tomonidan qanchalik ta’sirchan, dinamik b о ‘lmasin, ularda ta’sirlangan obrazlardagi ichki tug‘yon sust ekanini qayd etmay b о ‘lmaydi. Bolonye akademizmi. Italiyada tashkil etilgan badiiy maktablardan biri Bolonye akademiyasi y о ‘nalish tamoyillarini zida namoyon etadi. Bu maktabning asoschilari aka-uka Karrachilar (Lodoviko, Agostino, Annibale) b о ‘lib, ular shu yangi y о ‘nalish asoslarini ishlab chiqdilar. Ular XVI asr mumtoz san’atini va, ayni chog‘da, naturani о ‘rganish zarurligini uqtirdilar. Ularning fikricha, natura (borliq) g о ‘zallik qonunlari asosida k о ‘rib chiqilishi lozim edi. Ideal va g о ‘zallik qonunlarini esa, ular yuqori Uyg‘onish davri san’atida k о ‘rdilar. Ular, aniqrog‘i, Lodoviko de-Karrachi 1585 yili Bolonyeda “Akademiya Inkamminata”, ya’ni t о ‘g‘ri y о ‘lga qadam q о ‘yayotgan Akademiya, deb nomlangan о ‘quv dargohini tashkil etdi. Lyudoviko t о ‘g‘ri о ‘qitish va tarbiyalash orqali rasm chizishga qobilyati

b о ‘lmagan q о ‘uvchini ham yaxshi rasm chizadigan mutaxassis qilib tarbiyalash mumkin, deb targ‘ib qildi va о ‘zi shunga amal qildi. Bu о ‘quv yurti keyinchalik Italiyada va boshqa mamlakatlarda tashkil etilgan badiiy akademiyalarning ham ibtidosi b о ‘ldi. Akademiyada amaliy mashg‘ulotlar bilan birga, nazariy fanlar yagona pedagogik tizim asosida olib borilar edi. О ‘quvchilar perspektiva, anatomiya, tarix, mifologiyani о ‘rganib, antik davr haykallaridan qalam va rangda nusxa olardilar. Bular s о ‘zsiz, rassomlarning ixtisoslik mahoratini о ‘sishiga, realistik san’at taraqqiyotiga muhim xissa q о ‘shdi. Biroq ular merosga nisbatan idealistik munosabatda b о ‘ldilar. О ‘tmish madaniyati va san’ati erishgan yutuqlarni yetib b о ‘lmas namuna, deb bildilar. Bu esa о ‘tmishga taqlid qilish, ulardan nusxa k о ‘chirish yetakchi b о ‘lib qolishiga, realistik san’atning esa ikkinchi darajali b о ‘lib qolishiga sabab b о ‘ldi. Aka-uka Karrachilar mahobatli-dekorativ va dastgoh rangtasvirda samarali mehnat qildilar. Saroy va cherkovlarga diniy va mifologik mavzuda kompozitsiyalar ishladilar. Karrachilar orasida, ayniqsa, Annibale Karrachi (1560-1604) о ‘z iste’dodi bilan ajralib turgan. U novator san’atkor sifatida san’at tarixida iz qoldirgan. Uning ijodi Yevropa san’ati tarixida о ‘ziga xos о ‘rin tutadi. Annibale Karrachining manzara janridagi ijodi ham salmoqli. Mumtoz manzara san’ati uning nomi bilan chambarchas bog‘liq. U bu san’atning asoschilaridan biri sanaladi. Aka-uka Karrachilar ijodi, ularning izlanishlari yosh ijodkorlarni о ‘ziga ergashtirdi. Ular oraisda Gvido (1575-1642) ijodi alohida ajralib turadi. Karrachi asarlaridagi mumtoz manzaralarga xos hayotiylik va bevositalilik uning ijodidi tashqi ta’sir va obrazlarning shartliligi bilan uyg‘unlashadi. Shuni aytish kerakki, Italiyada XVII asrda rasmiy uslub qanchalik yetakchilik qilmasin, k о ‘pgina rassomlar hayotiy, realistik asarlar yaratishga harakat qildilar. Ularning bu intilishlari keyinchalik Yevropa realistik san’ati, jumladan, rangtasvirning rivojlanishida muhim rol о ‘ynadi. Bunda, shubhasiz, Mikelanjelo Merizi da Karavajo (1573-1610) ijodi alohida о ‘rin tutadi. “Karavajizm” deb nomlangan badiiy y о ‘nalishga asos solgan bu san’atkor qisqa umr k о ‘rganiga qaramay, yangi

davr, realistik san’ati yetakchi tamoyillarini rivojlantirib, Yevropa realistik san’at taraqqiyotiga kuchli ta’sir о ‘tkazadi. Italiya va boshqa mamlakatlarning k о ‘pgina san’atkorlari ham uning izidan ergashdilar va “karavajistlar” degan nom oldilar. Barcha davrlar rassomlari ijodiga Karavajo asarlari samarali ta’sir k о ‘rsatdi. Karavajizm Yevropa realistik san’ati taraqqiyotida muhim bosqich b о ‘ldi. Lombardiyaning kichik karavajo shaharchasida me’mor oilasida dunyoga kelgan bu san’atkor, tasviriy san’at asoslarini dastlab Milanda о ‘rgandi. U Shimoliy Italiya rassomlari ijodidan ta’sirlandi. Taxminan 1590 yillarda Rimga k о ‘chib keldi. Bu yerda rassomlarga yordamchi b о ‘lib, ishlab kun k о ‘rdi. S о ‘ng о ‘z asarlarini sotishga ham muvaffaq b о ‘lib, yirik asarlar ishlay boshladi. U о ‘z ijodida xalq hayotiga murojaat qildi, yoshlar, masharaboz va l о ‘lilar hayotidan kompozitsiyalar yaratdi. Yevropa san’atida birinchi b о ‘lib natyurmort (“Mevali savat”, 1596) janrida mustaqil asar yaratdi. Karavajoning dastlabki yirik asarlaridan biri “Lyutna chaluvchi” (1595) b о ‘lib, u rassom ijodining о ‘ziga xos jihatlarini, uning rangtasvir san’atidagi islohotlarini namoyon etadi. Bu islohotning mohiyati, avvalo, rassomning real borliqni haqiqiy san’at manbai deb bilish bilan bog‘liqdir. Lekin musavvir borliqni aynan k о ‘chirmaydi, balki eng muhim harakterli tomonlarini b о ‘rttirish, kuchaytirish hisobiga xodisalarni ta’sirli san’at shakli darajasiga k о ‘taradi. Musavvirning har bir buyum xususiyati va fakturasini ishonarli tasvirlashi esa asarning ta’sirchanligini oshirib, uning mazmunini chuqurlashtiradi. Obrazdagi ruhiy xolat, chiziqlar plastikasining g о ‘zalligi, nur-soya о ‘yinining birmuncha keskinligi asarni oddiy hayotdan k о ‘chirma emasligini bildirib turadi. Rassom о ‘z asarlarida nur-soya qarama-qarshiligiga ham e’tibor beradi. Asosiy obrazlarni yorug‘lantirish hisobiga birinchi planga chiqarish, orqka planning k о ‘pincha t о ‘q-qoramtir gammada hal etilishi kompozitsiyaga о ‘ziga xos fazoviy kenglik beradi. Rassomning bu uslubi, keyinchalik Yevropa san’atida "yert о ‘la rangtasviri" deb nomlangan rangtasvirning rivojlanishiga zamin yaratdi. Rassom natyurmort va hayotiy-maishiy mavzularida q о ‘llagan usullarini diniy

mavzudagi kompozitsiyalar ishlashda ham qaytaradi. "Matveyning kasbi", "Apostol Matveyni azoblash", "Tobutga solish" kabi asarlarida ham shu xolni k о ‘rish mumkin. Rassom diniy voqealarni hayotiy voqea va xodisalarga, avliyolarni oddiy kishilarga о ‘xshatib k о ‘rsatishga intiladi. Bu buyurtmachilar bilan kelishmovchilik kelib chiqishiga sabab b о ‘ldi. Hatto, uni javobgarlikka tortishdi. "Apostol Matvey ixtirosi" (1559-1585), "Tobutga solish" (1601- 1603) kabi yirik asarlari hayotiy voqea tasvirlanganday taasurot uyg‘otadi. Nur-soya qarama -qarshiligi esa asardagi voqeani yanada b о ‘rttirib, fojiali, dramatik k о ‘rinish beradi. Odamlarning xatti-harakati, ruxiy holatlari kompozitsiyaning yanada hayoti va t о ‘laqonli b о ‘lishini ta’minlaydi. XVII asr davomida Italiya G‘arbiy Yevropada yetakchi badiiy markaz b о ‘lib keldi. Bu yerda paydo b о ‘lgan k о ‘pgina yangi jarayonlar boshqa mamlakatlarga ham yoyildi. Karavajo va Balonye akademizmi, barokko uslubi k о ‘pgina ilg‘or ijodkorlarga samarali ta’sir qildi. Italiya rassomligida barokko uslubi Domeniko Fetti va Salvator Roza ijodida seziladi. Fettining yorqin rangdor asarlari, Rozaning mungli romantik asarlari shu oqimning s о ‘nggi , k о ‘rinishlarini namoyon etadi. XVII asr s о ‘nggi choragidan boshlab, Italiya barokkosida dekorativlilik kuchaya bordi. Murakkab rakurslar va harakatlar sun’iy k о ‘tarinkilik bilan yaratilgan asarlardan о ‘z ustunligini k о ‘rsata boshladi. Hayotiy-realistik jarayonlar ayrim rassomlar ijodida namoyon b о ‘ldi. Jumladan, Aleksandr Manyasko ning romantik rux bilan sug‘orilgan manzaralari, Juzeppe Korespi ning monumental va dastgoh rangtasvirlari buning yorqin misolidir. XVIII asrga kelib, Italiya tashqi xurujlar ta’sirida zaiflashdi. Iqtisodiy jihatdan qashshoqlashib, uning k о ‘pgina shaharlari chet el bosqinchilari q о ‘liga о ‘tdi. Faqat Papa oblasti hamda Venetsiya respublikasi о ‘z siyosiy mustqilligini saqlab qola oldi. Rim va Venetsiyadagi badiiy hayot esa barokko uslubida ishlangan hashamatli me’morlik bino va majmualarida (M: Ispaniya zinasi, 1721), tantanavor serjilo xristian bazilikalarida, ajoyib

favvoralarida, xis-hayajonga t о ‘la devoriy va dastgoh suratlarida о ‘z ifodasini topdi. San’atkorlar Uyg‘onish davri san’ati hamda barokko ustalarining ilg‘or an’analarini davom ettirib, Italiya san’atining shuhratini oshirdilar. Bunda Venetsiya rassomlik maktabining roli, ayniqsa, katta b о ‘ldi. Bu maktab rassom-lari о ‘z ijodlari bilan Yevropa san’ati taraqqiyotida ham muhim rol о ‘ynadilar. Jovanni Battisto Tyepolo (1696-1770). Venetsiya rassomlik maktabinng yutuqlari Tyepolo ijodida mujassamlashdi. U Italiya san’ati yutuqlarini ijodiy о ‘zlashtirib, barokko uslubini yanada mukammallashtirdi. Hayotlik vaqtidayoq katta shuhrat qozongan bu rassom juda k о ‘p mahobatli dekorativ va dastgoh suratlar yaratgan. Rassomning his-hayajonga t о ‘la, serharakat kompozitsiyalari uning voqelikning illyuzion tasvirini ishlashdagi yuksak mahoratidan dalolat beradi. Kompozitsiyada odamlarning murakkab rakurslardagi holatlari, fazoviy b о ‘shliqning mahorat bilan tasvirlanishi asarning ta’sirchanligini oshirishda muhim rol о ‘uynaydi. Rassomning ilk asarlari о ‘zining nihoyatda boy fantaziyasi, besaranjom shakllar harakati, nur va soyaning keskin olinishi va dekorativ xususiyatlari bilan esda qoladi (masalan, Venetsiyadagi Dolfino saroyi devor va shiplariga ishlangan rasmlar turkumi). XVIII asr о ‘rtalaridan rassom dastxatida erkinlik va ekspressiya kuchayadi, rang tizimida nozik qochirimlar va о ‘yin paydo b о ‘ladi. Asarlari .yorqinlashdi. Venetsiyadaga Jezuati va Skalsi cherkovlari shiftiga ishlangan rasmlar shu jihatdan e’tiborli. Tyepolo boshqa mamlakatlarda ham ishladi. Jumladan, Madridda ispan qiroli saroyini bezadi. Tyepolo dasttoh san’atda ham qator asarlar yaratdi. Ular ishlash texnikasining yuksakligi, obrazlarning his-hayajonga t о ‘laligi bilan esda qoladi ("Amfitritazafari","Munajjimlar ta’zimi" va boshq.). XVIII asr Venetsiya san’atida atrof k о ‘rinishlarini aks ettiruvchi manzara janri (veduta) keng yoyildi. Bu janrda ishlagan rassomlar shahar va uning atrofi k о ‘rinishini tipografik aniqlikda tasvirlashni о ‘zlarining asosiy maqsadlari deb bildilar. Ana shu janrda samarali ijod qilgan rassomlardan biri

Kanalletto nomi bilan mashhur b о ‘lgan Antonio Kanale (1697-1768) hisoblanadi. U о ‘z asarlarida shahar kanal va maydonlarini, odamlarga t о ‘la gandolalarni, Venetsiyaning о ‘ziga xos nam havosini, nurga t о ‘la maydonlari, gandolalar harakati bilan jonlangan kanallarni nihoyatda aniq va shoirona tasvirladi. Shahar hayotidagi muhim voqealarni aks ettirdi (masalan, "Fransuz elchisining Venetsiyaga kelishi"). Bu yillarda manzara janrida rassom Bernaro Belotto (1720-1785) ham ijod qildi.U Saksoniya va Polshada ijod qildi. Bu rassom me’morlik majmualarini juda nozik his etgan holda, tabiat q о ‘ynida tasvirladi. XVIII asr Italiya san’atining s о ‘ngi yirik vakili Franchesko Gvardi (1675-1785) b о ‘lib, u manzara, maishiy va tarixiy janrlarda ijod qildi. Lekin manzarachi rassom sifatida shuhrat qozondi. U k о ‘proq Konaletto ishlagan mavzularda rasm chizdi. Bu rasmlar hajm jihatidan katta b о ‘lmasa ham, lekin о ‘zining rang surtmalarini erkin ishlatishi, yorqin ranglari va nozik poetik kayfiyat ifoda qilishi bilan chuqur taassurot qoldiradi. XVIII asrda Rim. Vezuviy vulqonining otilishi natijasida kul ostida qolib ketgan Pompey va Gerkulanum shaharlarining ochilishi antik san’at va madaniyatga qiziqishni oshirib yubordi. Nemis sat’atshunosi Iogann Ioxim Vinkelman (1717-1768)ning “Qadimgi san’at tarixi” kitobi bu qiziqishni yanada oshirdi. Arxeolog, graver va me’mor, qalamsuratlar ustasi Jovanni Battista Piranezi (1720-1778)ning gravyuralari ham yevropaliklarning antik san’at t о ‘g‘risidagi bilimlarini kengaytirdi. Natijada, Rim nafaqat Italiya, balki Yevropaning ham badiiy markaziga aylandi. Shu boisdan "Rim mukofoti" ni ta’sis etdilar. Rimda fransuz, nemis, daniya, rus va boshqa xalqlar rassomlari о ‘z malakalarini oshirdilar. XVII - XVIII ASRLARDA ISPANIYA SAN’ATI XVII asrning 80-yillaridan XVIII asrning 80-yillariga qadar b о ‘lgan davrda ispan san’ati о ‘zining eng gullagan "oltin" davrini boshidan kechirdi.

Bu rivojlanish, ayniqsa, teatr va adabiyotda (Servantes, Lone de Vega), tasvirii san’atning dastgoh rantasvirida yorqin namoyon b о ‘ldi. Me’morlik va haykaltaroshlik san’atida ham ayrim salmoqli asarlar paydo b о ‘lgan b о ‘lsa-da, biroq, bu san’at turlari yetakchi о ‘ringa k о ‘tarila olmadi. San’atning asosiy buyurtmachisi katolik cherkov va dvoyanlar edi. Bu uning mazmuni va mavzusini chegaralar edi. Diniy syujetlar asosiy о ‘ringa chiqdi. Hayotiy mavzudagi san’at borasida esa portret san’ati yetakchilik qildi. Xusepe de Ribera (1591-1652). XVII asr birinchi yarmida Ispan san’atida yorqin iz qoldirgan rassomlardan biri Ribera edi. U Ispaniyaning shu davrdagi realistik san’atining muhim madaniyat о ‘chog‘i b о ‘lgan Valensiyada tug‘ilib, shu yerda rassomlik sirlarini о ‘rgandi. Uning ijodkor b о ‘lib yetishida Italiya b о ‘ylab sayohati muhim rol о ‘ynadi. Bu yerda Italiya ustalarining san’atini о ‘rgandi. Unda Karavajoning asarlari chuqur taassurot qoldirdi. Ribera ijodida diniy mavzu yetakchi о ‘rin tutadi. Mifologiya, portret janrida ijod qildi. Lekin rassom qaysi mavzu yoki janrda ijod etmasin, hodisalarni doim real, hayotiy talqin etadi. Portretlarda о ‘z davri kishilari obrazlarini yaratadi. Ribero ham El Greko singari avliyolar, darvesh va gadolarning tasvirini ishlaydi. Ularning obrazlari aniq ifoda etiladi. Rassom hikoyanavislikka k о ‘proq e’tibor beradi, tasvirlanayottan har bir obrazni aniq k о ‘rsatishga harakat qiladi. U о ‘zining bir figurali kompozitsiyalarini, odatda, bevosita real borliqdan etyud ishlab, uni umumlashma obraz darajasiga k о ‘tarishga intiladi. Asardagi yorug‘-soya qarama-qarshiligi rassom dastxatining t о ‘laqonli k о ‘rinishini ta’minlaydi. Rang surtmalarining erkin va quyuq ishlatilishi uning asarlariga plastik kuch bag‘ishlaydi, obrazlardagi ulug‘vorlikni oshiradi. Bular Riberani Karavajoga yaqinlashtiradi. "Avliyo Varfolameyni qiynash" (1630) rassomning ilk asarlaridandir. Bu asar rassom ijodiga xos xalq vakillarini t о ‘laqonli k о ‘rsatishi va ifodning j о ‘shqinligi bilan e’tiborni jalb etadi. Rassom sodir b о ‘layotgan voqea fojiaviyligini aniq va ta’sirchan ifoda etadi. Tasvirlangan qiyofalardagi ekspressiya, rassom

dastxatining harorati asar dinamikasini kuchaytiradi. Rassom odam gavdasiny yuksak mahorat bilan tasvirlash orqali о ‘zining yorug‘-soya imkoniyatlaridan о ‘rinli foydalanish qobiliyatini namoyon qiladi. Uning bolalarga bag‘ishlangan asarlari ham о ‘zining samimiyligi bilan ajralib turadi. "CH о ‘loq bola" asari, ayniqsa, e’tiborlidir. U nogiron bolaga nisbatan chuqur samimiylik va hurmat bilan ishlangan bu asarda optimistik ruh mavjud. Rassom sh о ‘x, hatto, biroz qitmir bola obrazini ishonarli talqin etadi. Rassomning ijodiy kamolotga erishgan yillarda yarattan asarlarida ranglarning bir-biriga о ‘tishi mayin, ularning koloriti yorqin. Yorug‘lantirishda tabiiylik kuchayib boradi. "Avliyo Onufriy" (1b27), "Avliyo Inessa" (1641) kabi asarlari shu jihatdan e’tiborlidir. Rassom tasvirlanuvchining ichki kechinmalarini lirik ruhda tasvirlashga harakat qiladi. Uning kompozitsiyalaridagi kenglik havo bilan t о ‘la boshlaydi. Bu obrazni yanada ta’ sirchan b о ‘lishini ta’minlaydi. Franchesko Surbaran (1598-1664). XVII asr ispan realistik san’atining rivojchanishida Franchesko Surbaran ijodi alohida о ‘rin tutadi. Sevilyada tug‘ilib о ‘sgan Franchesko keyinchalik о ‘z yurtining bosh rassomi unvoniga sazovor b о ‘lgan. Uning ijodida XVII asr badiiy ideali о ‘z ifodasini topgan. U ispan realistik san’atining rivojlanishiga samarali hissasini q о ‘shgan. Surbaran diniy mavzularda ham suratlar chizgan va ularda о ‘z davrining hayoti t о ‘g‘risida hikoya qilgan. Uning kompozitsiyalari sodda. Yaratgan obrazlari oddiy. Rassom kompozitsiyalar uchun о ‘z zamondoshlarining qiyofasini tanlaydi. Naturadan rasmlar ishlab, tasvirlanuvchining ruhiy holatini, tasvirlanayotgan buyumlarning fakturasini aniq k о ‘rsatishga harakat qiladi. Rassomning ijodiy metodi uning afsonaviy avliyo Boneventuri hayotiga bag‘ishlangan turkum asarlarida yorqin k о ‘rinadi. Surbaran shu asarlar turkumini yaratish uchun о ‘z davrining monastirlaridan birini tanlagan. U yerdagi hayotni tasvirlagan. Rassom portret va natyurmortlarda ham yetuk asarlar yarattan. Diyego de Silva de Mariya Velaskes (1599-1660). G‘arbiy

Yevropaning yirik rassomi Sevileda qashshoqlasha boshlagan dvoryan oilasida tug‘ilgan. Shu yerda Pacheko degan rassom q о ‘lida dastlabki ma’lumot olgan. Pacheko romantizm vakili, Rafael tarafdori b о ‘lgan. Velaskesning ilk asarlarida о ‘qituvchisi ta’siri seziladi. U k о ‘proq realistik san’atda ijod qiladi. Uning "Nonushta", "Suv sotuvchi" asarlari juda ta’sirchan yaratilgan. Rassom diniy mavzularda asarlar ishlay boshlagan ("Munajjimlar ta’zimi”-1619). 1623 yili Velaskes Madrid shahriga borgan.U yerda portretchilik bilan shug‘ullangan. Yosh qirol Filip IV portreti unga katta shuhrat keltirgan. U qirol saroyi rassomi b о ‘lib tayinlangan. Portret uning ijodida yetuk о ‘rin egalladi. 1620 yilda uning ijodida erkinlik paydo b о ‘la boshlagan. “Vakh” yoki "Ichuvchilar" shunday asarlardan biridir. 1629 yili Italiyaga sayohatga borgan. Titsian, Tintoreto, Veroneze ijodi bilan yaqindan tanishgan. XVII asrdan boshlab, inson mehnati g о ‘zalligi san’atkorning diqqatini torta boshlagan. San’atkorlar mehnat mavzuida yirik asarlar yarata boshlagan. Yevropa san’atida D.Velaskes birinchi b о ‘lib mehnat g о ‘zalligini shoirona, k о ‘tarinki ruxda talqin etgan. Uning "Gilam t о ‘quvchilar" deb nomlangan asari ana shulardan dastlabkisidir. Rassom oddiy kundalik mehnat timsolida insonlarning baxt haqidagi orzularini k о ‘ra olgan. Kompozitsiyadagi obrazlarning mehnat qilishlari, ularning jismoniy baquvvat gavdalari ishonarli talqin etilgan. Xonani t о ‘ldirib turgan nur esa tinch osoyishta hayot g о ‘zalligini k о ‘rsatgan. Velaskes tarixii voqealarni aks ettiruvchi asarlarni yaratgan. Yevropada realistik tarixni janr rivojlanishiga katta xissa q о ‘shgan. Uning “Breda shahrining topshirilishi” asari shunday tarixiy voqeaga bag‘ishlangan. Unda Gollandiya qal’asini ispan q о ‘shinlari tomonidan zabt etilshni tasvirlanadi. Rassom dramatik voqeani gavdalantirgan. Ispan q о ‘shinlarining q о ‘mondoni Spinola mag‘lubiyatta uchragan Gollandiya q о ‘shinlari q о ‘mondoni tomonidan ramziy kalitni olayotgan payt tasvirlangan. Rassom har bir tasvirlanuvchining ruxiy holatini aniq k о ‘rsatishga harakat qilgan. "Kalit topshirish" akti orqali olijanoblik ulug‘lanadi. 1630-40 yillarda Velaskes portret san’atida mashhur asarlar

yaratdi. Ularda insonning boy ichki dunyosi yuksak mahorat bilan aks ettirilgan. “Innokentiy X portreti” (5-rasm) jahon realistik san’atining nodir yodgorligi hisoblanadi. Unda tomoshabinga qarab turgan Rim papasi Innokentiy tasvirlangan. Portretda qattiqq о ‘l va ayyor, shu bilan birga, dono va ziyrak shaxs qiyofasi k о ‘rsatilgan. Velaskes buyuk san’atkordir. U о ‘z asarlarida xalqparvar g‘oyalarni ilgari s о ‘rgan, oddiy kishilarga b о ‘lgan z о ‘r muhabbatini shoirona talqin etgan. Velaskes oddiy kishilar hayotiga murojaat qilib, unda g о ‘zallikni k о ‘ra oldi. Shuning uchun ham bu asarlar bugungi kunda ham о ‘z qiymatini y о ‘qotmagan. Rassom о ‘z qahramonlarini b о ‘rttirmay, ularni qanday bilsa shunday tasvirladi. Bu ham uning portretlarini rang-barang b о ‘lishiga xizmat qilgan. Velaskes valyor rangtasvirida asarlar yaratgan dastlabki rassomlardandir. Uning asarlarida iliq va sovuq ranglar о ‘yini, nur va rang tovlanishlari alohida joziba baxsh etgan. О ‘rinli topilgan rang surtmalari esa asar fakturasiga о ‘ziga xoslik kiritgan. Uning rang va nur sohasidagi kashfiyoti keyinchalik Yevropa san’ati tarixida muhim ahamiyatga ega b о ‘ldi. Bartolome Esteban Murilyo (1617-1682). XVII asr ispan san’atining s о ‘nggi vakili Murilo diniy va hayotiy mavzularda rasmlar ishlagan, portretlar chizgan. U ispan realistik san’atiga xos an’analarni saqlashga harakat qilgan holda, mungli lirik asarlar yaratdi. Murilyo realizmi k о ‘proq janrli kompozitsiyalarda k о ‘rinadi. Lekin ular bir muncha mungli, g‘amgin ("Misr y о ‘lidagi dam olish" 1665-70, "Bola kutargan Madonna" 1670). Rassom bolalarga atab ham kompozitsiya ishlagan. Ularda bolalarga xos samimiylik, sh о ‘xlik va beg‘uborlik ulug‘lanadi ("Meva k о ‘targan bola" 1645). Murilyo asarlarida hikoyanafislik mavjud. Ularda hayotiy voqealar ta’sirchan gavdalantirilgan. XVII - XVIII ASRLARDA FRANSIYA SAN’ATI

XVII asrga kelib, monarxiya tuzumi mustahkamlandi. Viloyatlar markazga b о ‘ysundirildi. Absolyutizm о ‘zining mumtoz k о ‘rinishini namoyon etdi. Bu mamlakatda burjua munosabatlarining rivojlanishi, uning iqtisodiy mustahkamlanishini ta’minlab, Fransiyani Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylantirdi. Bu davr "buyuk asr" (Volter) nomi bilan tarixga kirdi. Monarxiya dvoryan va burjua guruhlariga tayangan hollda, shakllanib kelayotgan burjua jamiyatining feodalizm bilan kurashishda kuchli qurol vazifasini о ‘tadi. Milliy madaniyatda k о ‘tarilish yuz berdi. Dekart, Gassend kabi ijodkorlar yetishib chiqdi. Karnel, Rasin, Molyer kabi yozuvchilar Fransiyani dunyoga tanitishdi. Musiqa, tasviriy san’at, me’morchilik borasidagi yutuqlar keyinchalik Yevropa san’ati rivojida muhim rol о ‘ynadi. 1648 yili rassomlik va haykaltaroshlik qirol akademiyasi, 1671 yilda esa me’morchilik akademiyasining tashkil etilishi san’at ravnaqida katta ahamiyatga ega b о ‘ldi. Klassitsizmning rasmiy badiiy-adabiy uslub sifatida e’tirof etilishi san’atining ravnaq topishida muhim rol о ‘ynadi. Bu uslub rivojlanishiga Dekart falsafasi, Gassend qarashlari ta’sir etdi. XVII asr shahar va shahardan tashqarida kurshgan me’morlik majmualari, qirol va zodagonlarning qarorgoh va saroylari, burjuaziya boylarining о ‘ylari klassitsizm uslubining rivojlanishida muhim omil b о ‘ldi. Mashhur Luvr saroyining sharqiy tomoni k о ‘rinishi (me’mor R. Perro, 6-rasm), Versal saroy- bog‘ majmuasi, k о ‘plab tantanavor arklar, k о ‘priklar hamda jamoat binolari qurildi. XVII asr birinchi yarmi san’ati uslub jihatdan ham rang barang. Unda bir tomondan Italiya renesansi va barokko ta’siri sezilsa, ikkinchi tomondan klassitsizm paydo b о ‘la boshlagani bilinadi. Qirolicha Mariya Medichi uchun qurilgan Lyuksemburg saroyi, ayniqsa, diqqatga loyiq. Mansar, Lui Levo, Jak Lemerse kabi me’morlar shu davr y о ‘nalishlarini о ‘z ijodida belgilab berdilar. Odatda XVII asr fransuz san’ati ikki davrga ajratib о ‘rganiladi. Bu Fransiyaning siyosiy ahvoli va rivojlanishi bilan bog‘liqdir.Jumladan, XVII asrning birinchi yarmida hali absolyut monarxiya t о ‘la hukmronlikka

eringmagan, keng omma jamiyatning siyosiy hayotida ishtirok etmagan edi. Bu san’atda turli oqim va y о ‘natishlarni keltirib chiqdi, turli mavzu va ishlash usullari b о ‘lishini ta’minladi. Qirol saroyi bilan bog‘liq. va rasmiy badiiy Hayotda yetakchi о ‘rinni egallagan san’atkorlar ijodida dekorativlilik va serhashamlik hamda jimjimadorlikka intilish kuchaydi.Voqelikni birmuncha ideatlashtirib ishlashga intitish ular ijodida barokko san’atining nafislashib borayotgan k о ‘rinishini namoyon etdi. Bu jihatdan, Simon Vue (1590-1649) ijodi muhim о ‘rinni egallaydi. Saroy rasmiy san’atining yirik vakili va y о ‘lboshchisi Vue yoshlik yillarda Italiyada yashab Karavajo ta’sirida b о ‘ldi. Lekin keyinchalik uning ijodida Balonye maktabi ta’siri yetakchi о ‘rinni egallab, kamolga erishgan davrdagi asarlarining harakterli jihatiga aylandi. Rassom afsona va Bibliyaga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar asosida asarlar yaratdi ("Avliyo Yevotafiyani jazolash", "Gerakl Olimp xudolari orasida"). Vue asarlarini о ‘ziga xos ta’sirchan qilib ishlashga intiladi. Shu maqsadda u obrazlarni ideallashtirishga, ishlatilgan buyum va shakllarning nafis va jimjimador b о ‘lishiga, ranglarning serjilva b о ‘lishiga g‘oyat e’tibor beradiki, bu uning yaratgan asarlari kompozitsiyasining k о ‘p s о ‘zli, koloritini esa g‘alati b о ‘lishiga sabab b о ‘ladi. Lekin shunga qaramasdan uning asarlari kupchilik tomonidan zur qiziqish bilan kutib olindi, saroy va umuman fransuz rassomlari tomonidan e’tirof etiddi. Unta taklid kiluvchilar kupaydi. Shu tarzda, Vue ijodi ta’sirida fransuz san’atida barokko san’ati tamoyillari keng yoyildi. Realistik san’at ravnaqi bevosita fransuz jamoasining demokratik tabaqasi san’atkorlari ijodi bilan bog‘liqdir. Fransuz realistlari о ‘z asarlarida xalqning kundalik turmushiga murojaat qildilar, alohida kishilarning harakterini ochishga intildilar. Bu rassomlarning k о ‘pchiligi fransuz viloyatlaridan chiqqan va saroy aristokratik san’atidan bir qadar uzoqda b о ‘lishgan. Bu esa ular asarlariga о ‘ziga xos qaytarilmas mazmun baxsh etib, fransuz realistik san’atining rang-barangligini belgilagan. Jak Kallo (1592-1635). XVII asr fransuz realistik san’atining birinchi

yirik vakili, grafik va qalam suratlar ustasi, ofortchi Kallo edi. U Fransiyaning Nansi viloyatida tug‘ilgan, tasviriy san’at asarlarini boshqa k о ‘pgina fransuz san’atkorlari singari Italiyada о ‘rgangan. U dastlab Rimda yashagan. S о ‘ngra Florensiyada Toskan Gersogi saroyida rassom b о ‘lib ishlagan. Uning asarlari mavzusi keng va rang-barang. Diniy mavzuda yaratgan asarlari salmoqli о ‘rinni egallaydi. Lekin florensiyaliklar hayotiga bag‘ishlangan asarlari uning ijodining muhim jihatini belgilaydi. Florensiyada Kallo "Kaprichchi" (1617) deb nomdangan dastlabki grafik asarlari turkumini yaratgan. Bu turkumda u florensiyaliklar turmushiga bag‘ishlangan rang-barang hayotiy lavhalarni tasvirlagan. Rassom о ‘z obrazlarining esda qoladigan va ifodali b о ‘lishiga harakat qilgan. "Tilamchilar", "Bukrlar" deb nomlangan asarlar turkumi hamda italyan komediyalari personajlarini aks ettiruvchi asarlari uning ijodining ilk namunasi sanaladi.Ular о ‘zining hayotiyligi, detallarining jonliligi bilan ajralib turadi. ("Florensiyadagi yarmarka").Kallo Italiyada 13 yil (1608-1621) yashab, ijodiy kamolga erishgach, о ‘z yurtiga qaytadi. Xalq hayotini aks ettiruvchi jiddiy va chuqur mazmunli asarlar yaratadi. Oddiy kishilarning og‘ir turmushini о ‘z asarlarida achinish bilan ifodalaydi. Kallo ijodining s о ‘nggi davrida yaratilgan asarlar ichida "Urushning katta va kichik talofotlari" (1630) asarlari turkumi ajralib turadi. Bu asarlarida rassom urush fojiasini va keltirgan talofotlarni yuksak mahorat bilan tasvirlaydi. Bu bilan u о ‘zining real voqelikka tanqidiy munosabatlarini namoyon qiladi. Urush, xalqda jabr-zulm ekanligini, harbiylarning talonchiligi va vahshiyligini qoralaydi (masalan, "Fermaga hujum"). Kallo ijodining s о ‘ngi davrida manzara janriga murojaat qiladi. U о ‘z manzaralarida havoga va nurga t о ‘lgan bepoyon kengliklarni ustalik bilan tasvirlaydi. Havo perspektivasi imkoniyatlaridan unumli foydalanadi. Kalloning realistik manzaralari keyinchalik fransuz realistik manzara rassomligi rivojlanishida muhim ahamiyatga ega b о ‘ldi. K о ‘pgina fransuz san’atkorlari italyan rassomlari, jumladan Karavajo va uning davomchilari ijodiga hurmat bilan qarab, ularning ishlash uslublarini о ‘z ijodlariga tadbiq etdilar.Ular xoh diniy, xoh

hayotiy mavzuda b о ‘lmasin, halq obrazini t о ‘laqonli realistik yaratishga, hayot xodisalarini aniq tasvirlashga harakat qildilar. Bunday rassomlar orasida Jorj de Latur (1595-1652) ijodi alohida ajralib turadi.U diniy va hayotiy mavzuda k о ‘pgina asarlar yaratdi. Tungi oy nuri yoki sun’iy yorug‘lashtirishni gavdalantirib, suratlar ishladi. U ishlagan har bir surati t о ‘laqonli , hajmli, salmoqli b о ‘lib chiqishiga harakat qilgan va buning uchun nur imkoniyatlaridan juda о ‘rinli foydalangan. XVII asr fransuz realistik san’atida aka-uka Lenenlar ijodi о ‘ziga xos о ‘rin tutadi. Uch aka- uka Lenenlar (Antuan 1588-1648, Lui 1595-1648, Mate 1607-1677) hamkorlikda turli syujetlarda rasmlar ishladilar. Maishiy janr esa ular ijodida yetakchi о ‘rinni egalladi. Lui Lenen fransuz san’atida dexqonlar hayotiga bag‘ishlangan janrni boshlab bergan rassom hisoblanadi. Uning asarlari о ‘zining hayotiyligi, kompozitsiyasining soddaligi bilan ajralib turadi. XVII asr о ‘rtalari va ikkinchi yarmidan boshlab fransuz san’atida klassitsizm asosiy y о ‘nalishlaridan biriga aylandi. Nikola Pussen (1594- 1665) klassitsizmning yirik vakili sifatida uning butun imkoniyatlarini r о ‘y- rost namoyon qildi. N.Pussen Fransiyaning shimoliy shaharchalaridan birida harbiy xizmatchi oilasida dunyoga keldi. Tasviriy san’at asoslarini shu yerdagi rassomlardan о ‘rgandi. 1610 yil boshlarida Pussen Italiya b о ‘ylab sayohat qildi, uyg‘onish davri san’ati namunalari bilan tanishdi. Ayniksa Rafael ijodi unda katta taassurot qoldirdi. Rassomning diniy voqealarga ishlagan suratlarida barokko ta’siri seziladi (“Avliyo Erazmanini jazolash”, “Butdan tushirish”). Aksincha uning mifologiya asosida ishlagan suratlarida Titsianga xos rang his qilish hayotni t о ‘laqonli anglash seziladi. Bu suratlar k о ‘tarinki ruhda chizilgan. Yozuv uslubi ham erkin, koloriti iliq, nurga boy. Shu davrda yaratilgan mashhur asarlaridan biri "Uxlab yotgan Venera" da rassom ijodiga xos xususiyatlar о ‘z ifodasini toptan. 1620 yil oxirlaridan boshlab, Pussen ijodida klassitsizmning о ‘ziga xos tomonlari k о ‘rina boshladi. Ishlagan asarlarida obrazlarni ideallashtirish va kompozitsiyani aql-idrok

orqali tartibga keltirishga intilish seziladi (masalan, "Germanikning о ‘limi" 1627, “G о ‘daklarni о ‘ldirish", "Tankred va Erminiya" 1630). “Tankred va Erminiya" asarida rassom Amazonka Erminiyaning о ‘z raqibi yaralangan ritsar’ Tankredga nisbatan uyg‘ongan muhabbati tasvirlanadi. Asarda yaralangan Tankredni juda ehtiyotkorlik bilan k о ‘tarayotgan Badrin(Tankredning d о ‘sti) va oq otidan tushib, о ‘z qilichi bilan sochini kesib, yarador Tankredning yarasini bog‘lash uchun harakat qilayotgan Erminiya k о ‘rsatiladi. Asarda ikki qarama-qarshi obraz bir tomondan, hayotdan k о ‘z yumayotgan Tankred va ikkinchi tomondan, hayajonlanayotgan Erminiya hatti-harakatlari ta’sirchan ifoda qilingan. Tankred va uning d о ‘sti ustidagi temir niqob va hilpirayotgan Erminiya kiyimlari asarning dramatikligini oshiradi. Botib borayotgan quyoshning shafaq nurlari esa b о ‘lib о ‘tgan voqealardagi qayg‘uni bildiradi. Pussen ijodiga xos muhim xususiyatlardan biri voqelikni harakatda tasvirlashdir. Bu rassom harakatini "gavdaning tili" deb ta’riflaydi. Rassom gavda harakati, yuzda b о ‘ladigan mimik о ‘zgarishlar, imo-ishoradan shaxsning ichki dunyosini ta’riflashda foydalanadi. 1630 yillarga kelib, Pussen ijodida hayot t о ‘g‘risidagi mungli falsafiy qarashlar namoyon b о ‘la boshladi. Inson hayoti nihoyatda qisqa va о ‘tkinchi ekanligini achinish bilan ifodalaydi. "Arkad ch о ‘ponlari" (1632) asarida bu yaqqol seziladi. Surat syujeti qadimgi afsonalardan olingan b о ‘lib, rassom unga falsafiy mazmun bergan. Qabr toshidagi "Men ham Arkadiyada b о ‘lgan edim" degan yozuv yosh ch о ‘ponlarni о ‘ylantirib q о ‘ygan. 1640 yil oxirlariga kelib, Pussen manzara janriga murojaat qila boshlaydi.Tabiat k о ‘rinishidagi ulug‘vorlik, bepoyonlik, sirga t о ‘la holat rassomni hayajonlantiradi. Pussen tabiatni odamlarsiz tasavvur eta olmaydi. Rassom asarlarida tabiatni ulug‘vor va cheksizligini ifoda qiladi . Ularda inson va tabiat uyg‘unligi, inson tabiat oldida kichik zarra ekashshgi talqin etiladi. Pussen ijodining s о ‘nggi bosqichi namunasi "Polifemli manzara","Gerkules va Kakus jangi","Manzara" asarlari hisoblanadi.

Gerkules va Kakus jangi" asari syujeti I asr Rim yozuvchisi Vergiliyning "Eneida" poemasidan olingan. Unda antik qahramon Gerkulesning Kakus bilan b о ‘lgan jangi hikoya qilinadi. Kompozitsiyada tabiat k о ‘rinishi asosiy о ‘rinni egallaydi. Mahobatli tog‘, baland daraxtlar, osmondagi bulutlar ulug‘vor, tabiat k о ‘rinishini yaratadi. Shu tabiat q о ‘ynida tasvirlangan Gerkules va mag‘lubiyatga uchragan Kakus k о ‘rinishi bu ulug‘vorlikni buzmagandek. Rassomning yil t о ‘rt fasliga bag‘ishlangan asarlari inson hayotining t о ‘rt fasl ramzi sifatida namoyon b о ‘ladi. Pussen ijodida qalamsurat ham alohida о ‘rin tutadi. Bu suratlar b о ‘lajak asarning yaratish paytida ishlangan b о ‘lib, rassom har bir asari kompozitsiyasi ustida uzoq vaqt ishlaganligini va kompozitsiya yaratish borasida izlaganligini k о ‘rsatadi. Uning qalam suratlardagi tabiat k о ‘rinishlari tasviri tasdiqlaydi. Pussen ijodi fransuz san’ati tarixida muhim о ‘rinni egallaydi. U yaratgan mumtoz uslub fransuz san’atida keyingi asrda davom etdi, rivojlantirildi. Pussen vafotidan keyin shogirdlari qolmagan b о ‘lsa ham, lekin XVII asr ikkinchi yarmidan boshlab, k о ‘pgina rassomlar uning ijodiga qiziqish bilan qaray boshladi. Uning haqiqiy davomchisi XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarda yashab ijod etgan Jak Lui David b о ‘ldi. Klod Lorren (1600-1682). Klassitsizmning yirik vakili, klassik manzarani taniqli namoyandasi Klod Jelle (Lorryon uning adabiy taxallusi) yoshligida Italiyaga kelib qolldi. Keyingi hayoti Rim bilan bog‘liq b о ‘ldi. Lorren asosan klassik manzarada ijod qilgan. Uning manzaralari lirik xis tuyg‘u bilan sug‘orilgan b о ‘lib, ular k о ‘p hollarda mungli kayfiyat tasvirlanadi. Rassom asarlarda tabiat tinch holatda k о ‘rsatiladi. Uning asarlarida yarim vayrona b о ‘lgan antik yoki afsonaviy me’morlik qoldiqlari k о ‘rkam daraxtlar fonida g‘oyat jozibali k о ‘rinadi. Lorren klassik manzara san’atining vakilidir. Uning kompozitsiyalari aniq tartibda ishlangan. Lekin bu uning realistik harakteriga putur yetkazmaydi. Rassom havoga t о ‘la bepoyon kenglikni ustalik bilan k о ‘rsatadi. Undagi nur va soya tovlanishlarini mahorat bilan gavdalantiradi. Rassomning

"Tong", "Tush payti", "Kechki payt" asarlari о ‘ziga xos rang tizimida yechilgan. Lorren qalamsurat san’atida ham samarali ijod qildi. Uning naturadan ishlagan suratlari hamda ofortlari о ‘zining hayotiyligi bilan ajralib turadi va rassomning kuzatuvchanligidan dalolat beradi. Rassom klassik manzara janrining mukammal k о ‘rinishini yaratdi. Uning ijodi keyinchalik fransuz va Yevropa san’atiga sezilarli ta’sir о ‘tkazdi. Filipp de Shampen (1602-1674) portret san’atida samarali mehnat qilgan san’atkorlardan. Asli finlandiyalik b о ‘lgan bu rassom yoshligida Parijga kelgan. Rassomning keyingi hayoti shu yerda о ‘tgan. U о ‘z ijodida flamand rangtasviri yutuqlarini, Pussen hamda balone akademizmi an’analarini uyg‘unlashtirishga intilgan. Shampen tematik kompozitsiyalari diniy mavzuda b о ‘lib, ularda rassom har bir asarining tashqi ta’sirchanligiga e’tibor beradi. Uning portretlari ham chuqur mazmunli, haqqoniy ishlagan. Kardenal Reshele portreta mashhur. Rassomning k о ‘pgina yarim belgacha chizilgan portetlari о ‘zining chuqur psixologizmi, jiddiyligi va ma’nododligi bilan e’tiborni tortadi. Lyudovik XIV (1661-1715) podsholik qilgan davrda ham absolyutizm о ‘zining eng mukammal k о ‘rinishiga erishdi, ham inqirozga yuz tuta boshladi. Dastlabki yillarda absolyutizm ma’lum ma’noda mamlakatning milliy iqtisodiy jonlanishi, manufaktura sanoatini rivojlanishi uchun xizmat qilgan b о ‘lsa, keyinchalik u mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga asta-sekin t о ‘sqinlik qila boshladi. Lyudovik XIV olib borgan urushlar hamda saroy kiborlarining haddan tashqari serxashamlikka intilishi, tantanali bayramlari, turli marosimlari xalqning ahvolini og‘irlashtirdi, g‘alayonlarni keltirib chiqardi. Biroq Lyudovik XIV davri san’at va madaniyatga kuchli ta’sir ham k о ‘rsatdi. Agar XVII asr birinchi yarmida san’atda turli oqim va y о ‘nalishlar b о ‘lishiga imkoniyat b о ‘lsa, keyinchalik esa faqat absolyutizmni ulug‘lash va unga sajda qilish san’atning bosh y о ‘nalishi b о ‘lib qoldi. Chunki, kslassitsizm bu davr mafkurasi uchun mos tushdi va shu davrning asosiy uslubi b о ‘lib qoldi. Lekin

bu y о ‘nalishdagi asarlarda klassitsizmga xos ulug‘vorlik, tantanavorlikdan k о ‘ra xis-hayajonga t о ‘la barokko ta’siri kuchli b о ‘ldi. Klassitsizm davrning asosiy y о ‘nalishiga aylanishida 1648 yilda tashkil etilgan Badiiy Akademiyaning roli ayniqsa sezilarli b о ‘ldi. Akademiya bu davrda absolyutizm targ‘ibotchisi sifatida mamlakat badiiy hayotiga xukmronlik qildi. U san’at ustidan nazorat olib boradigan va uni rivojlanishini boshqaradigan muassasaga aylandi. “Yuksak” va “tuban” janrning yuzaga kelishida akademiya asosiy rol о ‘ynadi. Tarixiy janrda yaratilgan asarlar yuksak janrdagi asarlar sifatida maqtaldi. Aksincha, oddiy hayotiy voqealarni ifodalovchi san’at asarlari "tuban" janrdagi asarlar qatoriga kiritildi. Mifologiya, allegorik syujetlar asosida ishlangan, diniy va tarixiy mavzudagi asarlar о ‘z- о ‘zidan yuksak janrga mansub deyildi. Bu asarlarni antik san’at an’analariga, Rafael, Balone akademizmi, Pussen an’analariga taqlidan ishlash asos qilib olindi. Akademiya tomonidan ishlab chiqilgan va san’atni "tartibga" solish sohasidagi bu qonun-qoidalar davr san’atida yagona y о ‘nalish b о ‘lishiga va san’atda rang-baranglikning y о ‘qolishiga sabab b о ‘ldi. Bu davrga kelib, me’morlik yetakchi san’at turiga aylandi. Absolyutizm hashamatli va katta me’morlik majmualari orqali sharaflandi, san’atning boshqa turlari ham shu y о ‘nalish bilan bog‘lyq holda rivojlandi. Aristokratiyaning nafis amaliy buyumlarga b о ‘lgan talabini qondirishga qirol Gobelen manufakturasi muhim rol о ‘ynadi. Bu yerda qirol saroyini bezash uchun zarur uy-anjom buyumlari, mebel, shpaler va boshqa buyumlar ishlab chiqarildi. Bu buyumlar qirol saroyi zodagonlarini buyurtmasi va talabi asosida bajarildi. Me’mor, haykaltarosh, rassom va amaliy san’at ustalarining hamkorlikda ishlashlari bu yillarda san’at turlari о ‘zaro uyg‘unlikni ta’minlab, ajoyib me’morlik majmualari namunalari yaratilishiga sabab b о ‘ldi. Hiyobon-bog‘ (park) san’ati ravnaq topishi keyinchalik Yevropa san’atining, rivojlanishiga katta ta’sir о ‘tkazdi. XVII asr fransuz me’morchiligining nafis yodgorligi Versal’ saroyi majmuasi (1603-1689) Lyudovik XVII ning qarorgohi edi. Lui Levo (1604-

1670) hiyobon-bog‘ san’ati ustasi Andre Lenotr (1613-1700) tomonidan boshlangan va me’mor Jyul Ardruen Mansar (1b46-1708) tomonidan tugallangan bu majmua absolyutizm g‘oyalari qirol hokimiyatining abadiyligini aks ettiradi. Bu g‘oya majmua kompozitsiyasining yechimida namoyon b о ‘ladi. Ansambl markazida qirol qarorgohi saroyi joylashgan b о ‘lib, u tevarak atrofidagi maydonni о ‘ziga b о ‘ysundiradi va yaxlitlashtiradi. Uning atrofidagi tabiat aniq, simmetrik reja asosida tashkil etilgan. Saroyning old tomoni serjilo va sodda, binolari esa tantanavor va sipo qilib ishlangan. Saroyning markaziy binosida qabulxona va bal о ‘tkazishga m о ‘ljallab qurilgan xonalar dekorativ bezakka boy. Saroyning markaziy xonasi qirolning yotoqxonasi b о ‘lib, unga boradigan zallar bezatilishiga alohida e’tibor berilgan. Sayilgohning rejasi ham qat’iy yagona о ‘q atrofida qurilgan, uning asosiy hiyoboni atrofida favvora va haykallar simmetrik asosida joylashtirilgan. Markazdagi katta xovuz esa unga tugallik bergan. Bronza va marmardan ishlangan haykaltaroshlik asarlari saylgohga k о ‘tarinki ruh kiritgan. Bu haykallar dekorativ maqsadda ishlangan. XVII asrning ikkinchi yarmida fransuz haykaltaroshligi k о ‘proq dekorativ va park san’ati bilan bog‘liq holda rivojlandi. Fransuz plastikasining ana shu rivojyaanishi fonida yirik fransuz haykaltaroshi, rassom va me’mori Per Pyuje (1620-94) ijodi ajralib turadi. Pyuje о ‘z ijodini yog‘och о ‘ymakorligi bilan boshlagan. Italiya b о ‘ylab kezgan, Rim va Florensiyada ijod etib yashagan. Mikelanjelo, Bernini, Kartona ijodidan ta’sirlangan. Uning ilk asari Tulondagi ratusha peshtoqi uchun ishlangan haykalidir. Unda paxlavonning balkon balyustradasini k о ‘tarib turgan paytidagi k о ‘rinish dramatik talqin etilgan. Haykaldagi dekorativ detallarning boyligi, hajmlarning ifodali va yoqimli nur soyasida tovlanishi uning ta’sirchanligini oshirishda muhim о ‘rinni egallagan. Paxlavonlarning b о ‘rtgan mushaklari, baquvvat gavdalari hamda qiyofalari san’atkorning ishonarli b о ‘lishiga, о ‘z kompozitsiyalarining hayotiy b о ‘lishiga intilganligidan dalolat beradi. " Dam olayotgan Gerakl " haykalida ham jismoniy kuchli kishi qiyofasi yuksak

mahorat bilan ishlangan. Pyujenning Versal uchun ishlangan Milinli Kraton” haykalida inson azob uqubati va unga bardoshi emotsional kayfiyatda talqin etilgan. Q о ‘li daraxt yorig‘iga kirib qolyshi hisobiga sherdan yengilib halok b о ‘layotgan kuchli atlet fojeasi hayajonli va dramatik talqin etilgan. Uning hatti-harakatida sharoitdan bu dahshatli vaziyatdan qutlishga intilsh k о ‘rsatiladi. Uning qiyofasi, gavda va q о ‘l mushaklarining taranglashganligi va gavdaning kuchli harakati undagi kuch- qudratni ishonarli namoyon etadi. Umrini s о ‘ngida yaratilgan bu asar, s о ‘zsiz san’atkorning yuksak asarlaridan hisoblanadi. Saroy aristokratiyasi Pyuje ijodini unchalik qadrlamagan. Uning ijodi faqat XVIII asrdagina k о ‘pgina haykaltaroshlar tomonidan sevib о ‘rganildi.Uning yutuqlari rivojgantirildi. Ranggasvir. Lyudovik XIV davri uslubining tipik vakili, qirolning birinchi rassomi, akademiyaning prezidenti Sharl Lebryon (1619-90) rangtasvir san’atida samarali mehnat qildi. Haykaltarosh oilasida tug‘ilgan, Semyon Vue ustaxonasida s о ‘ngra Italiyada Pussen q о ‘lida о ‘qigan rassom tezda fransuz san’atida badiiy diktator vazifasini о ‘tay boshladi va о ‘z ijodi bilan davr badiiy hayotining mazmun va y о ‘nalishini belgiladi. Uning ijodida devoriy rasm yetakchi о ‘rinni egallaydi. Uning kompozitsiyalari о ‘ta dinamik, jimjimador va manzarali. Rassom hayotiy voqealarni jimjimador rang naqqoshligi bilan uzviy bog‘lab ishlaydi. Bu uning ishlarini dekorativ manzarali jihatini yanada oshirib yuboradi. Rassom k о ‘pgina saroylarni bezashda qatnashgan. Luvr, Vofle, Vikont va Versal uchun devoriy suratlar ishlagan. Bu suratlarda Lyudovik XIV faoliyatiga bag‘ishlangan kompozitsiyalar uchraydi. Rassom qalamsurat va kompozitsiyaga alohida e’tibor beradi.Kolorit esa uning e’tiboridan birmuncha chetda qoladi. XVII asr ikkinchi yarmida tantanavor rasmiy portret sohasida k о ‘pgina rassomlar (masalan, G.Rigo, N.Lerjiler kabilar) samarali ijod qilib, keyingi Yevropa portretchiligiga sezilarli ta’sir о ‘tkazdi. Mifologik va allegorik

portretlar yaratildi. Bu davr fransuz portretchiligida dekorativ tamoyillar va barokko kuchli b о ‘lsa ham, lekin asr ohirida bu birmuncha susaygani va hayotiy va tabiiy kompozitsiyalar paydo b о ‘lgani seziladi. Bu davrning yirik portretchilari Giatsiot Rigo (1659-1743) Nikola Lerjiler (1656-1746) ijodi alohida ajralib turadi. Bu har ikki rassom ijodi keyingi asr portretchilik san’atiga katta ta’sir qildi. XVII asr oxiriga kelib, absolyut monarxiya о ‘z kuchini yuqota boshladi. Lyudovik XIV olib borgan siyosat xalqning kuchli g‘alayoniga sabab b о ‘ldi. San’atda ham klassitsizm о ‘z mavqeini y о ‘qota bordi. Xalq hayotiga qiziqish kuchaya bordi. Bu esa realistik san’at rivojlanishiga, uning janrlari kengayishiga, mavzusining rang-barang b о ‘lishiga zamin yaratdi. Lyudovik XV (1715-1774) hukmronlik qilgan yillardan to burjua inqilobining boshlanishiga qadar b о ‘lgan davr (1789), odatda ma’rifatparvarlik asri deb yuritiladi. Bu davrda olim, yozuvchi va faylasuflarning katta guruhi yashab, ijod etdi. Ular voqelikka tanqidiy munosabatda b о ‘lishni, har bir narsaga aql bilan yondashishni yoqlab , "azob" chekayotgan insoniyat tomonida turib kurashga otlandilar. Kishilarni hayotga ziyraklik bilan qarashga chaqirib, aql qudrati bilan ijtimoiy tuzum kamchiliklarini tuzatsa b о ‘ladi, degan fikrni ilgari surdilar. San’at orqali "komil insonni" tarbiyalash masalasiga e’tibor berdilar. Ular zamonaviy san’at mavzularini shu talab asosida tahlil etdilar. San’atning demokratik y о ‘nalishi va uning ta’sirchanligini ma’kulladilar. Uning tarbiyaviy ahamiyatini qadrladilar. Ma’rifatparvarlarning bu qarashlari realizm rivojida muhim ahamiyatga ega b о ‘ldi. XVIII asr fransuz san’ati taraqqiyoti ham ikkiga ajralib о ‘rganiladi. XVIII asr birinchi yarmi san’ati saroy ahllari va kiborlarning talabi va didi bilan bog‘liq. K о ‘ngil ochish uchun m о ‘ljallangan san’at asarlari, ishq- muhabbat mavzusi bu davr san’atida keng о ‘rinni egallaydi. Me’morlik, amaliy san’atda esa nafislik va jimjimadorlikka intilish yaqqol seziladi. San’atning bu xususiyati bevosita shu davrning asosiy uslubi

"rokkoko"( о ‘ynohi)da yaqqol seziladi. Lekin bu y о ‘nalish uzoq yashamadi. Burjuaziyaning mustahkamlana borishi, san’atning keng jamoatchilikka m о ‘ljallab ishlanishi uning demokratik y о ‘nalishni kuchaytirib yubordi. Realistik y о ‘nalish mustahkamlandi. Me’morlik. Absolyutizmning susayishi yirik saroy qurilishlarining deyarli t о ‘xtashiga olib keldi. Endilikda bur juaziya yuqori tabaqalari talabi va ishtiyoqi asosida shinam binolar qurish odat b о ‘lib qoldi. Binoning maqsadga muvofiq b о ‘lishiga, qulayligiga alohida e’tibor berila boshlandi. Burjuaziyaning uchinchi tabaqasiga m о ‘ljallangan k о ‘p xonali turar joylar qurilishi avj oldi. XVIII asrning 20-yillarida yuzaga kelgan rokkoko uslubi 30-40-yillarda о ‘zining eng gullagan davrini boshidan kechirdi. Me’morlik ansambllarida jimjimadorlikka e’tibor berish kuchaydi. Rokkoko uslubida qurilgan binolarda klassitsizmga xos aniq simmetriya о ‘rnini assimetriya, "tartibsizlik"egallay boshladi. Binolarning tashqi k о ‘rinishini jiddiy va sipo qilgan holda xonalarni bezashga e’tibor ortdi. Endilikda binolar, ularning xonalari uchun olingan nisbatlar ham yengil va nafislikka ega b о ‘la boshladi. Xona ichki qismi yengil "pastel" rangida ishlangan naqshi, mifologiyadan olingan kichik-kichik suratlar bilan bezatildi. Xonalarning keskin burchaklari ham y о ‘q qilinib, о ‘rnini yoy shakli egallay boshladi. Jermen Bofor.Me’mor Jermen Bofforning (1667-1754) intererlari bezatilishi va harakteri jihatidan rokkoko uslubining shu о ‘ziga xos tomonini namoyon etadi. Tanlangan buyumlar (mebel, shkaf va boshqalar) ham xona harakteri va bezagiga moslangan. XVIII asr о ‘rtalaridan boshlab, rokkoko uslubi kompozitsiyalarining haddan ortiq murakkabligi, jimjimadorligi tanqidga uchray boshladi. Me’morlarni endilikda k о ‘proq yunonlarning jiddiy va sodda me’morlik san’atlari qiziqtira boshladi XVIIIasr me’morchiligiga xos uslublar ehtiyotkorlik bilan boyitilib klassitsizm о ‘ziga xos jihatlarini mustahkamlay bordi. Jak Anj Gabriel (1699-1782) dastlabki ijodida ilk klassitsizmga xos jihatlar k о ‘rina boshlaydi. Gabrielning yirik asarlaridan biri Parijdagi “Murosa

maydoni” (1751-1769) b о ‘lib, unda me’morning novatorligi namoyon b о ‘ladi. Bu dastlabki ochiq maydonlardan b о ‘lib, Sena daryosi yoqasiga joylashgan va katta bir ansamblni markazlashtirish va tashkil etish uchun foydalanilgan. Maydondan uch tomonga nur singari y о ‘l ketgan b о ‘lib, Gabrielning maydon qurish uslubi keyinchalik rivojlangan klassitsizm davrida me’morlar tomonidan keng q о ‘llanildi. Versal parkidagi "Kichik Trianon" deb nomlangan qurilma ham Gabrielning muhim asarlaridan b о ‘lib, u klassitsizmning dastlabki namunasi hisoblanadi. Tabiat bilan uzviy bog‘liq holda qurilgan bu binoda hamma narsa aniq, jiddiy va sodda, detallar nisbati va harakteri nafis va jozibador. Asr о ‘rtalarida ijtimoiy binolar, jumladan teatr, savdo markazlari va shunga о ‘xshash binolar k о ‘plab qurildi. Parijda dastlab Parij homiysi avliyo Jenevevlar cherkovi uchun m о ‘ljallangan, keyinchalik Fransiyaning mashhur kishilari maqbarasiga aylantirilgan "Panteon" me’mor Jak Jermon Suffloning (1716-1780) eng katta qurilmalaridandir. Klassitsizmning yorqin namunasi b о ‘lgan bu bino rejasi but shaklida b о ‘lib, u baraban ustiga о ‘rnatilgan katta gumbaz bilan tugallanadi. Baraban atrofi ustunlar bilan о ‘ralgan, binoning old tomonida olti ustunli frontonli peshayvon qurilgan. Bino kompozitsiyasi piramidal b о ‘lib, tepaga k о ‘tarilgan sari uning detal va qismlari kichrayib, yengillashib borayotgandek tuyuladi. Bu butun binoga vazminlik va xotirjamlik baxsh etadi. Bino devoriga alohida e’tibor berilgan. Haykaltaroshlik, monumental rangtasvir san’ati hamda me’morlik hajmlariuni k о ‘rkam b о ‘lishini ta’minlagan. Me’morlik intereri bilan bog‘liq jarayonlar tasviriy va amaliy san’atda ham о ‘z ifodasini topdi. Jumladan, rangtasvir san’atida shakllangan rokkoko uslubi dekorativ va dastgoh san’atda о ‘zini namoyish etdi. Devor, shift tepasiga ishlangan suratlar, gobelen kompozitsiyalari k о ‘ngil ochishga m о ‘ljallangan mavzular bilan t о ‘ldirildi. Dekorativ rangtasvirda odam qomati dekorativ unsurga aylana bordi va mayinlik xislatini ifodalashga b о ‘ysundirildi. Rassomlar oqish, kulrang, pushti, tovlanuvchi oltinsimon ranglarning tuslanishiga e’tibor berdilar. Biroq rasmlarning mavzusi

birmuncha chegaralangan. Ishq-muhabbat, oqsuyaklarning k о ‘ngil ochishi va dam olishini tasvirlovchi asarlar yaratildi. Pastoral janrida (tabiat q о ‘ynida erkin, farog‘atda yashayotgan ch о ‘pon yigit va qizlar hayotiga bag‘ishlangan manzaralarini aks ettiruvchi janr) kompozitsiyalar yuzaga keldi. Ideallashtirilgan, nafis, mifologiya kahramonlariga о ‘xshatib ishlangan portretlar ishlandi. Barokko san’ati rivojlanishi bilan realistik san’at ham о ‘z mavqeini mustahkamlab bordi. Portret, manzara, natyurmort, maishiy janr sohasida hayotiy ta’sirchan asarlar yaratildi. Fransuz san’atidagi ana shu rang- baranglik rassom va haykaltaroshlarni goh antik dunyoga, goh Gollandiya, goh Venetsiya ijodkorlariga murojaat etishga da’vat etdi. Antuan Vatto (1684-1721) XVIII asrning yirik rangtasvir va qalamsurat ustasidir.U о ‘z asarlarida nozik tuyg‘ularni, xissiy kechinmalarni poetik ruxda tasvirladi. Vattoning ilk ijodi davrida hayotiy mavzuda qator asarlar yaratgan. Bular ichida "Savoyar" (1709) hamda armiyadagi kundalik turmushni ifodalaydigan asarlari diqqatga sazovordir. U 1710 yilda san’at muxlislari va xomiylari t о ‘garagiga qabul qilinadi va butun umrini shu t о ‘garak bilan bog‘laydi. Endilikda rassom aristokratlar hayotiga, ishq-muhabbat mavzusiga bag‘ishlangan suratlar muallifiga aylanadi. Shuningdek teatr hayotiga bag‘ishlangan kompozitsiyalar ham ishlaydi. Rassomning "Siteru oroliga ziyorat" (1717) nomli mashhur asarida romantik manzara о ‘rnida ichkari tomon borayotgan yigit va qizlar tasvirlangan. Uzoqda esa tuman orasida jannat farishta-yu malyikalarga t о ‘la baxt oroli k о ‘rinadi. Rassom kompozitsiyadaga har bir obrazning xis-tuyg‘u va kechinmalarini ochishga harakat qiladi. Shu maqsadda ularning xatti-harakati, yurish-turishi, atrofdagilarga muomalasi, qosh, k о ‘zlari k о ‘rinishini aniq k о ‘rsatadi. Asardagi tabiat manzarasi chuqur lirik tuyg‘u bilan sug‘orilgan b о ‘lib, ularning kayfiyatlariga mos keladi. Vatto kam figurali maishiy janrga ham tez-tez murojaat qiladi. Bu о ‘rinda uning "Savoyar", "Jil" (1720), "Injiq qiz" (1710 yil oxiri) kabi asarlarini eslash mumkin. Kompozitsiyaning bunday yechimi rassomga о ‘z qahramonlari xissiy kechinmalarini chuqur ifodalash

imkoniyatini beradi. "Jil" asarida tasvirlangan obrazdagi mayuslik va g‘amginlik uning yolg‘iz turishi orqali yanada b о ‘rttirilgan. Vattoning s о ‘nggi "Jersen d о ‘koni" (1721) deb nomlangan yirik asarida suratlar bilan savdo qiluvchi d о ‘sti Jersen d о ‘konining ichki k о ‘rinishi tasvirlangan. Rassom haridorlar qiyofasini tasvirlab, ularning san’atga munosabatini k о ‘rsatgan. Vatto qalamsurat borasida ham samarali ijod qilgan. Uning qalamsuratlari bevosita hayotning о ‘zidan ishlangan b о ‘lib, hayotiyligi, chiziqlarining ifodaliligi va ta’sirchanligi bilan e’tiborni tortadi. Vatto ijodida bir tomondan realistik, ikkinchi tomondan, barokkoga xos xususiyatlar sezilsa, aksincha shu davrning boshqa bir rassomi Fransua Bushe (1703-1770) ijodida rokkoko uslubi yetakchilik qiladi. Qirolning birinchi rassomi, akademiya direktori, aristokratiya san’atkori b о ‘lgan Bushe kitob bezash, intererlar uchun dekorativ pannolar ishlash y о ‘nalishida samarali ijod qildi. Shpaler uchun kartonlar ishladi. Parij opera teatri uchun dekoratsiya va kiyimlar yaratdi. О ‘z ijodida mifologiya, allegoriya va pastoral janrlariga murojaat etdi. Uning asarlari syujetida nozik va malohatli Veneralar, sh о ‘x va о ‘yinqaroq maloikalar, ishq- muhabbat k о ‘yida yongan yosh ch о ‘pon yigit va qizlar obrazi yorqin gavdalanadi. Musavvir asarlari serjilva, chiziq va shakllarining о ‘zaro murakkab naqshlanishi bilan harakterlanadi. Asarlari koloritida ham oqish, k о ‘kish ranglar gammasi yetakchilik qiladi. Rassom obrazlarning xatti- harakati, mimikasi orqali ular holatini ochishga intiladi. Lekin bu holatlar sun’iy b о ‘lib tuyuladi. U о ‘z obrazlarini ideallashtirishga intiladiki, bu ham uning asarlarini hayot haqiqatidan uzoqlashtiradi. Bushe ijodining eng gullagan davrida yaratilgan "Veneraning tug‘ilishi" uning asarlariga xos jihatlarini yaqqol namoyish qiladi. Bushe manzara janrida ham ijod qilgan. Ular о ‘zining lirik kayfiyati bilan iliq taassurot qoldiradi. Rassom qalamsuratlari ham о ‘ziga xos asar sifatida k о ‘rinadi. XVIII asr о ‘rtalaridan boshlab, kiborlarning haddan ortiq noziklashib, hayotdan uzoqlasha borgan san’ati Deni Didro boshchiligidagi burjua tanqidchilari tomonidan keskin tanqidga uchradi. Jumladan Didro kiborlar

san’atining hayotdan uzoqligini, haddan tashqari sun’iyligini tanqid qilgan holda, hayot xodisalarini aniq, gavdalantiri’b, yangi zamon kishilari tarbiyasiga xizmat qila oladigan san’atni ma’qulladi. Didro boshchiligidagi tanqidchilar fikricha san’at chuqur mazmunli b о ‘lishi, kishilarga hayot muammolarini bilishga k о ‘maklashishi hamda jamiyat rivojlanishiga xizmat qilishi zarur edi. Didroning san’atga bu xil qarashlari uning Luvrda b о ‘lgan k о ‘rgazmalarga atab yozilgan maqolalarida о ‘z ifodasini topdi. Didro hurmatiga sazovor b о ‘lgan, о ‘z ijodi bilan uning qarashlariga yaqin rassomlardan biri Jan Batist Simeon Sharden (1699-1779) edi. Sharden rassomlikdan tugal akademik tarbiya olmadi. Naturadan rayem chizish, hayotni sinchiklab о ‘rganish uni buyuk fransuz realist rassomi darajasiga k о ‘tarilishiga olib ketdi. U oddiy turmush hodisalaridan, xunarmandlarning ustaxonalaridan, "uchinchi tabaqa" vakillarining kundalik hayotidan san’atda ifodalash mumkin b о ‘lgan syujetlar k о ‘ra oldi.Ulardan poeziya topa oldi. 1726 yili ana shu mavzudagi ikki asari bilan k о ‘pchilik e’tiborini о ‘ziga tortdi. K о ‘rgazmaga q о ‘yilgan ikki natyurmorti uchun Akademik unvoniga sazovor b о ‘ldi. Sharden XVIII asrda Fransiya san’atida shakllana boshlagan natyurmort janrida samarali ijod qildi. U oddiy k о ‘za, shisha idishlar, stakan, oddiy oshxona buyumlaridan, meva va sabzavotlar, ba’zan esa baliq yoki ovda otilgan о ‘ljalarni tasvirlab natyurmortlar ishladi. “Mis idish”, “san’at anjomlari”, “Natyurmort”. U tabiat ne’matlarining rang-barang shakli, fakturasi, hajmi, k о ‘rinishidan zavqlanib, ularni ifodalashga harakat qildi. Ulardagi nur va rang tuslanishlarida g о ‘zallik kashf etdi. Didro uning asarlarini “Buyumlar atrofidagi havo harakati qanday ajoyib tasvirlangan, mana kim b о ‘yoq va reflekslar garmoniyasining qadriga yetadi” deb yuksak baholab, Shardenni Yevropa rassomlari ichidagi birinchi kalorist sifatida tan olgan edi. Haqiqatdan ham G‘arb san’atining ajoyib kalorist rassomi Sharden о ‘zining sodda, lekin ulug‘vor natyurmortlarida buyumlarning massasi, fakturasini k о ‘rdi. Ular ichida yashirin kuchni his etdi. Ularning havo bilan

о ‘ralgan, nur bilan yoritilgan holatini mohirona ifoda etdi, Sharden maishiy janrda ham samarali ijod qilgan. Uning “uchinchi tabaqa” kishilari hayotiga bag‘ishlangan kompozitsiyalari sodda va samimiy (“Ovqat oldidan ibodat”, 1744 “Kir yuvuvchi”, 1737). Ulardan na dramatizm, na nasihatg о ‘ylik seziladi. Hamma о ‘z turmushi bilan band. Shulardan rassom chuqur ahloqiy mazmun k о ‘ra oldi. Rassom asarlarni yuksak mahorat bilan ishlanishi, ranglar uyg‘unligi uning asarlariga ta’sirchanlik bahsh etadi. Sharden XVIII asr fransuz san’atida realistik portret yaratgan dastlabki ijodkorlardandir. Uning “Avtoportret”, “Qaylig‘im portreti” mashhurdir. XVIII asr realistik san’atining rivojlanishi portret san’atiga qiziqish bilan bog‘liqdir. Bu davr portret san’atida ikki y о ‘nalish mavjud b о ‘ldi. Biri kiborlar didi va xohishi asosida yaratilgan parad portret, ikkinchisi voqelikni t о ‘laqonli k о ‘rsatishga qaratilgan realistik portret y о ‘nalishidir. Shunday san’atkorlardan biri Mores Kanten Latur (1704-1788) b о ‘lib, u о ‘z zamondoshlarining k о ‘plab portretlarini yaratib qoldirdi. U о ‘z portretlarini k о ‘proq postelda ishlab, bu texnikada katta muvaffaqiyatga erishgani uchun “pastel qiroli” degan nomga sazovor b о ‘ldi. Davrning ilg‘or kishisi b о ‘lgan Latur о ‘z portretlarida tasvirlanuvchilarning ichki dunyosini ochishga, uning harakteri, ijtimoiy о ‘rni hamda kasbini k о ‘rsatishga harakat qildi. Odamning ichki dunyosi uning qiyofasida ifodalanishi masalasi rassomni qiziqtirdi. Odam yuzida b о ‘lgan jiddiy о ‘zgarishlar (k о ‘z, qosh, lab, peshona va hokazo) orqali о ‘z qahramonini ichki dunyosini yoritib berdi. Uning qahramonlari doim faoliyatda, harakat paytida tasvirlanadi. Volterga bag‘ishlangan portreti hamda о ‘z avtoportretida shu xususiyatni k о ‘rish mumkin. San’atning tarbiyaviy rolini о ‘zicha tushungan Jan Batist Gryoz (1725- 1805) kompozitsiyalarida didaktikaga k о ‘proq e’tibor berdi. Shu maqsadda u о ‘z qahramonlarini oliyjanob, yuksak ahloqli, yaxshi niyatli qilib k о ‘rsatishga harakat qildi. Bu uning asarlarida sun’iylikni kuchaytirib,ularning qiymatinis usaytirdi. Rassom ijodiga xos bu xususiyat, ayniqsa, uning k о ‘p figurali

kompozitsiyalarida yaqqol sezildi, masalan, “Shol b о ‘lgan odam” (1763) asarida. Gryoz ijodining yorqin jihati uning portretlarida namoyon b о ‘ldi. Uning farishta-maloikalarga atab ishlangan “boshchalari” ham unga о ‘z vaqtida shahrat keltirdi.Gryoz qalamtasvirlari ham realistik harakterga ega. Bushe va Sharden ustaxonasida tahsil k о ‘rgan Onore Fragonar (1732- 1806) ijodi ham XVIII asr fransuz san’atida muhim о ‘rin egallaydi. Uning moyb о ‘yoqda ishlangan maishiy janrdagi asarlarida, qalam va sanginada ishlangan suratlarida shu davr fransuz san’atida mavjud b о ‘lgan y о ‘nalishlar о ‘z ifodasini topgan. Jumladan, uning ilk ijodida (“Arg‘imchoq” 1767, “Yashirincha b о ‘sa” 1760)baroqqo uslubiga yaqinligi seziladi. U real borliqning rang-barangligini, nurning boy о ‘yinini tasvirlashga harakat qiladi. U asta-sekin oddiy hayotga murojaat qila boshlaydi (masalan, “Kir yuvuvchilar”). Tabiat k о ‘rinishlari о ‘zining ulug‘vorligi bilan unga ilhom bahsh etadi. Fragonlar portret san’atida ham samarali ijod qildi. Uning portretlarida inson qalbidagi hayajon, bezovtalik holatlari tasvir etildi. Fragonlar intim-lirik plandagi portretlari bilan keyingi asr romantizmiga xos xususiyatlarni boshlab berdi. Haykaltaroshlik. Haykaltaroshlik ham k о ‘proq intererlarni bezash san’atiga xos rokkoko uslubiga asoslandi. Mifologik va allergorik syujetlarga qiziqish ortdi. Bu mavzular shu davrda keng yoyila boshlagan mayda plastikada k о ‘p ishlandi. Lekin burjuaziyaning did va qarashlari о ‘zgarishi bilan shu davr haykaltaroshligining mavzu va harakteri о ‘zgara boshladi. Ishlangan haykal kompozitsiyasining sodda va jiddiy b о ‘lishi, kam detallardan foydalanib, asar yaratishga intilish sezilarli b о ‘ldi. Yaratilgan asarlarda realistik jihat kuchaya bordi. bu yangi shakllanib kelayotgan jarayonlar dastlab portret san’atida, keyinroq monumental haykaltaroshlikda k о ‘rina boshladi. Ana shu izlanishlar yirik fransuz haykaltaroshi Eten Moris Falkone (1716-1791) ijodida о ‘z yorqin ifodasini topdi. Folkonye о ‘z ijodini intim- lirik plandagi haykallar ishlash bilan boshladi. Chinni manufakturasiga badiiy rahbar b о ‘lgandan keyin (1757) mayda plastikada ijod qilib, fransuz chinni

san’ati rivoj topishida katta rol о ‘ynadi. 1850 yil oxirlaridan boshlab, Flakone ijodida antik davr san’atiga qiziqish orta bordi. U asar mazmunini chuqurlashtirish, uning badiiy tahlili sodda va jiddiy b о ‘lishiga e’tibor bera boshladi. Bu uning keyinchalik yirik monumental haykaltarosh usta darajasiga k о ‘tarilishiga asos b о ‘ldi. Uning Peterburgdagi “Mis chavandoz” (1766-1782) haykali shundan dalolat beradi. (Bu haykal haqida kitobning “Rus san’ati” b о ‘limida batafsil ta’rif berilgan.) XVIII asr fransuz haykaltaroshligiga xos realizm Jan Antuan Gudon (1741-1828) ijodida, ayniqsa, uning portretlarida yorqin namoyon b о ‘ldi. U о ‘z ijodi bilan noziklashib ketgan rokkokoga ham, klassitsizmning ortiqcha ritorikasiga ham qarshi chiqib, voqelikning о ‘ziga murojaat qildi. U antik san’atni va о ‘z davrining mashhur haykaltaroshlari asarlarini qunt bilan о ‘rgandi. Ammo ular tobe b о ‘lib qolmadi. Gudon uzoq vaqt odam anatomiyasini о ‘rganib, о ‘zining mashhur anatomik haykali (terisi olib tashlangan erkak haykali) yaratdi. San’atkorning yigirma olti yoshda yaratgan bu haykali keyinchalik tasviriy san’at asosini о ‘rganuvchilar uchun k о ‘rgazmali namuna b о ‘lib qoldi. Gudon о ‘z ijodini monumental haykaltaroshlikdan boshladi, lekin portret san’atida uning haqiqiy iste’dodi namoyon b о ‘ldi. U о ‘z qahramonlari tashqi qiyofasini juda о ‘ziga о ‘xshatgan holda, ularning ichki dunyosi, о ‘ychan kayfiyatini ham aniq ifoda qildi. Uning qahramonlari harakatchan, otash qalbli kishilardir. Gudonning portret san’atidagi ijodi 1770-1780 yillarda samarali b о ‘ldi. U juda k о ‘p portretlar ishladi. Ayniqsa, ilg‘or kishilar, ma’rifatparvarlar, mutafakkirlar, eskilikka qarshi kurashuvchilar, irodali va harakatchan tashabbuskorlarga atab ishlagan portretlari e’tiborlidir. Bu asarlari, uni ma’rifatparvarlarga yaqinlashtiradi. Ularning mafkurasini targ‘ib etuvchi san’atkor darajasiga k о ‘tardi. Bu haykaltaroshning yirik asari “Volter haykali”da (1781) yaqqol namoyon b о ‘ladi. Ushbu haykalda faylasuf Volterning kresloda о ‘tirgan payti tasvirlangan. Uning biroz bukilgan qomati va о ‘tirishida horg‘inlik va qaysarlik alomatlari seziladi. Lekin uning о ‘tkir qarashlarida, yengil

tabassumida о ‘tyurakli, ziyrak, о ‘z suhbatdoshi bilan bahslashishga tayyor turgan shaxs qiyofasi gavdalandi. XVII ASRDA FLAMANDIYA SAN’ATI XVI asrda Niderlandiyada b о ‘lgan inqilob uning shimoliy viloyatlarida Gollandiya burjua respublikasining tashkil topishiga olib kelgan b о ‘lsada, uning janubiy kismidagi Flamandiya Ispaniyaga qaramligicha qolaverdi. Mahalliy dvoryan va ruxoniy feodallari ispanlarga yon berib, xalq milliy ozodlik kurashini bostirishda qatnashib о ‘z mavqelarini mustahkamlab oldilar. Ular bosqinchilar homiyligida dabdabali hayot kechirdilar. Cherkov, yirik aristokratiya va burjuaziya shu davr san’atining asosiy buyurtmachisi b о ‘lib qoldi. XVII asrda flamand san’ati ranggasvirda realistik san’atning yangi qirralarini kashf etib, jaqon san’ati tarixida yangi sahifa ochdi. Cherkov san’atning asosiy buyurtmachisi sifatida yangi qurilayotgan yoki ta’mirlanayotgan kichik va katta ibodatxonalarni katta-katta devoriy suratlar bilan bezattirdi. Mexroblar uchun yirik suratlar ishlatdi. Bu suratlar о ‘zining dramatizmi va ta’sirchanligi bilan ommani о ‘ziga jalb etishi va cherkov g‘oyalarini targ‘ib etishi zarur edi. Aristokratiya va shakllalshb kelayotgan burjuaziya ham buyurtmalar berishda cherkovdan qolishmaslikka intiddi. Ular ham о ‘z qasr va saroylarini serhasham va g о ‘zal b о ‘lishiga katta e’tibor berdilar. Diniy, mifologik va dunyoviy mavzuda suratlar ishlatdilar, portretchilikka qiziqib qaradilar. Bu XVII asr flamand san’ati uslub va mavzu rang-barangligini belgilashda muhim rol о ‘ynadi. Yevropa barokkosi bu yerda о ‘ziga xos k о ‘rinish kashf etdi. Rangdor, kompozitsiyasi yuksak professional mahorat bilan ishlangan t о ‘laqonli asarlar yaratildi. Shu davrda flamand barokkosi о ‘zining gullagan davrini boshidan kechirdi. Flamand ranggasvir san’atining y о ‘lboshchisi, Yevropa san’atining yirik vakili Rubens asli germaniyalik b о ‘lib, yoshlik yillarida ota-onasi bilan Flamandriyaga k о ‘chib keldi. Shu yerda lotin maktabida о ‘qidi, s о ‘ngra

rassom Otto van Veyey ustaxonasida viriyot asoslarini egalladi. Rubensning rassom b о ‘lib yetishishida uning Italiya b о ‘ylab qilgan safari, ayniqsa, muhim b о ‘ldi. Antik va Uyg‘onish (Renessans) san’ati vatani Italiyada Rubens buyuk san’atkorlar asarlari bilan yaqindan tanishdi. Ayniqsa, Mikelanjelo, Leonardo da Vinchi, Titsian, Veroneze va Karavajo ijodi unga qattiq ta’sir qildi. Ularni yosh rassom qunt bilan о ‘rgandi. 1608 yili Rubens Antverpenga qaytib kelgach, ijodga sh о ‘ng‘idi. Turli mavzularda asarlar yaratdi, portretlar ishladi. Rassomning dong‘i keng yoyila boshladi. Buyurtmachilarning k о ‘payishi unga ustaxona tashkil etish imkoniyatini yaratdi. U о ‘z atrofiga iste’dodli yoshlarni t о ‘pladi, graverlar maktabi tashkil etdi. Rassomning ilk ijodi 1610 yillarga t о ‘g‘ri keladi. Shu yillarda uning ijodida Gretsiya maktabi hamda Karavajo ta’siri seziladi. Lekin rassom asarlari dinamik j о ‘shqin, ichki kuch-qudratga t о ‘laligi bilan e’tiborini jalb etdi (“Butdan tushirish", 1610-11). Rassomning mifologik va allegorik mavzudagi asarlari ham о ‘ziga xos. Ular hajm jihatdan katta, rangi yorqin va dekorativ, xis-hayajonli, obrazlari esa t о ‘laqonli, zabardast, kuch-quvvatga t о ‘la. Rassom qaysi mavzuga murojaat qilmasin, u о ‘z qahramonlarini jismoniy baquvvat qilib gavdalantiradi ("Vakxanaliya", "Levkip qizlarining ug‘irlanishi", "Sher ovi", "Ch о ‘chqa ovi"). 1620 yildan Rubens ijodining eng gullagan davri boshlanib, asarlarining emotsional jihati yanada kuchaydi. Endilikda rang uning asarlarining ta’sirchanligini belgilovchi va kompozitsiyasini tashkil etuvchi asosiy vosita b о ‘lib qoldi. Shu yillarda yaratgan dastlabki e’tiborli asarlaridan biri "Persey va Andromeda" (1620-21) kompozitsiyasi hisoblanadi. Qadimgi yunon afsonalaridan olingan syujet asosida ishlangan bu asar о ‘zining obrazli plastik yechimi , hamda tasvirlanuvchilarning psixologik holati yorqin ifodalanishi bilan tomoshabin diqqatini о ‘ziga tortadi. Rassomning Mariya Medichi hayotiga bag‘ishlangan tarixiy mavzudagi asarlar turkumi (1622-25) san’at tarixida muhim voqea b о ‘ldi. Lyuksemburg saroyini bezash uchun m о ‘ljallangan bu rasmlar Fransiya qirolichasi hayoti va faoliyatini yoritishga qaratilgan. Rassom bu

turkumdagi asarlarni ishlashda real k о ‘rinishlarni noreal obrazlar bilan uyg‘unlashtirib ishlaydi. Real shaxs, sharoit, muhit tasviri arxeologik va mifologik obrazlar qurshovida о ‘ziga xos yangi dunyo sifatida k о ‘rinadi. Rubensning shu yillarda yaratgan portretlari ham о ‘zining chuqur lirikasi, hayotiyligi va ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Rassomning mashhur asarlaridan biri "Izobella portreti" (1625)dir. Tasvirlanuvchining mungli nigohi va ochiq chehrasida uning sof qalbi, nafosatli ayol sifatidagi qiyofasi yorqin ifodalangan. 30-yillar rassom ijodining s о ‘nggi davri b о ‘lib, endilikda Rubens katta b о ‘lmagan hajmli asarlar ishlashga k о ‘proq e’tibor bera boshladi. О ‘zining k о ‘p vaqtini shahardan tashqarida о ‘tkazdi. Shu davrda yaratilgan asarlari mazmunan chuqur, ularning kompozitsiyasida hotirjamlik seziladi. Shu yillarda rassom oddiy xalq hayotiga k о ‘proq murojaat qila boshladi, tabiat manzaralarini ishladi, о ‘z yaqinlarining portretlarini chizdi. Ayniqsa, о ‘z oilasi Yelena Fourmen va bolalarini tasvirlab qator kompozitsiyalar yaratdi. Rassomning qishloq hayotiga bag‘ishlangan asarlari ham diqqatga sazovor. Xushchaqchaq, serzavq dehqonlarning raqs va о ‘yinlariga bag‘ishlangan asarlari nihoyatda j о ‘shqin va ta’sirli ishlangan ("Dehqonlar raqsi"). Rubens ijodi Yevropa san’ati tarixida muhim о ‘rin tutadi. Uning keyingi taraqqiyotini Rubens ijodi ta’sirisiz tasavvur etib b о ‘lmaydi. Flamand ranggasviri ravnaqi ham Rubens ijodi bilan cham-barchas bog‘liq. K о ‘pgina flamand rassomlari uning ijodidan ta’sirlandilar, uni davom ettirdilar. Rassomning k о ‘pgina shogirdlari flamand ranggasviri shuhratini oshirishga о ‘z xissalarini q о ‘shdilar. Van Deyk (1599-1641). Rubens shogirdlaridan biri mashhur rassom Antonis Van Deyk hisoblanadi. Dastlabk X. Van Balen, s о ‘ngra Rubens ustaxonasida tasviriyot asoslarini о ‘rgangan bu rassom о ‘z ijodini diniy- mifologik plandagi asarlar yaratish bilan boshladi. Kompozitsiyasi dinamik, obrazlari t о ‘laqonli, ranglari yorhin yuksak mahorat bilan ishlangan uning bu asarlarida Rubens ta’siri yaqqol k о ‘rinadi. Lekin asta-sekin Van Deyk asarlarida bu hislatlar kamayib, obrazlarning plastik yechimi noziklashib,

k о ‘tarinkilik ruxi lirik kayfiyat bilan almashib, ishlash uslubi ham nafislashib boradi. Rassom dramatik mavzularga murojaat qiladi, о ‘z diqqatini psixologik holatga qarata boshladi. Bu uni portret janriga murojaat qilishga da’vat etdi. U kiborlar portreti ustasi sifatida tanildi. Uning portretlarida kiborlar muhitida tarbiyalangan, nafis didli, xotirjam va о ‘z kuchiga ishongan olijanob kishilar qiyofasi k о ‘rinadi. Uning ilk portretlari flamand burger va zodagonlari hamda ularning oila a’zolariga bag‘ishlangan ("Oilaviy portret". 1618-1626). Keyinroq u Gretsiyada yashaganida ham kiborlarning sevimli portretchisiga aylandi. Bu yerda uning portretchilik san’ati ravnaq topdi. U ishlagan obrazlar baland b о ‘yli, turishlari mag‘rur. Ularning k о ‘rkam liboslari portretlarini yanada k о ‘rkam b о ‘lishini ta’minlagan. Van Deyk umrining s о ‘nggi о ‘n yilini Angliyada Karl I saroyida о ‘tkazdi. Shu yerda qirol va uning oilasi a’zolari portretini chizdi. U ishlagan portretlarda dekorativlilik birmuncha kuchaydi, rassom tez-tez k о ‘kimtir kumushrang gammaga murojaat qila boshladi. Angliyada yarattan asarlari ichida "Karl I ning parad portreti" (1635) alohida о ‘rinni egallaydi. Van Deyk portreti chizilgan о ‘ziga xos jihatlarini ma’lum darajada ideallashtirgani holda, uning yengil tabiat, maqtanchoq va irodasi kuchsiz davlat arbobi ekanligini ham ustalik bilan ochib beradi. Yakob Iordans (1593-1626) ham Flamandiyaning yirik rassomlaridan biridir. Uning diniy va mifologik planda ishlangan kompozitsiyalari о ‘z harakteri jihatidan hayot lavhalarini eslatadi. Rassom Rubens asarlaridagi singari t о ‘laqonli, jismoniy baquvvat dehqonlar obrazlarii yaratadi. Iordane о ‘z ijodida turli maqol, masal va afsonalarga murojaat qildi. Jumladan, uning "Satir dehqonlar huzurida" (1620) asari syujeti qadimgi yunon dramaturgi Ezop yozgan masaldan olingan b о ‘lib, unda о ‘rmonda yashaydigan satir (yarim odam, yarim echki shaklidagi afsonaviy maxluq) bilan dehqon d о ‘st b о ‘lganligi va satir dehqonning issiq ovqatni puflab sov о ‘tgani va sovuqda muzlagan q о ‘lini puflab isitganini k о ‘rib, hayron b о ‘lgani va uni ikkiyuzlamachilikda ayblab, aloqasini uzganligi hikoya qilinadi. Iordane ijodiga xos xususiyat uning katta va k о ‘p figurami kompozitsiyalarga

murojaat qilishida k о ‘rinadi. Kompozitsiyada tasvirlangan odamlar yirik va jismoniy baquvvat. Ularning ruxiy kechinmalari tasvirlanuvchilarning mimik о ‘zgarish, xatti-harakati orqali k о ‘rsatiladi. Shaklarning t о ‘laqonli plastik yechimi asar kompozitsiyasining dinamik holatida muhim rol о ‘ynaydi va tasvirlanayotgan syujetni ishonarli va hayotiy b о ‘lishiga xizmat qiladi. Iordansning "Loviya qiroli bayrami" (1636) asari shu jihatdan e’tiborlidir. Flamand san’atida realistik y о ‘nalish muhim о ‘rin egal laydi. Natyurmort va maishiy janrlarda ham ana shu xislatlar aniq, о ‘zini namoyon etadi. Katta hajmdagi natyurmort va maishiy janrdagi kompozitsiyalar flamand san’atida о ‘ziga xos janr sifatida xalqning tinch hayot g о ‘zalligi, farovonlik, t о ‘kin- sochinlik haqidagi ta’sirchan ifoda qiladi. Flamand san’atida katta hajmdagi monumental dekorativ planda sermaxsul ijod qilgan, rassom Frans Sneyders (1579-1657) b о ‘lib, uning "D о ‘kon" deb nomlangan natyurmorti diqqatga sazovordir. Turli meva, ovda otilgan qush va hayvonlar, ovlangan baliqlar d о ‘kon peshtaxtalarini t о ‘ldirib yuborgan.Ularni harid qilayotgan odamlar k о ‘rinadi. Asar yorqin buyoklarda yuksak mahorat bilan ishlangan. Adrian Brauer (1605-1638) va Tenirs Kichik David (1610-1690) maishiy janrda ijod qilib, flamand san’ati" ravnaqiga о ‘z xissalarini q о ‘shdilar.Oddiy xalq. hayotiga bag‘ishlangan asarlari bilan san’at tarixida о ‘z nomlarini qoldirdilar. Ularning goh yengil yumor, goh satira bilan sug‘orilgan asarlari odamlar orasidagi turli munosabatlar haqida hikoya qiladi ("Karta о ‘ynash vaqtidagi mushtlashish"). David Tenirs ijodida hayvonlar, jumladan, maymunlarga bag‘ishlangan yumoristik asarlar uchraydi ("Karta о ‘ynayotgan maymunlar") va xokazo. A d a b i yo t l a r 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T.,1998 2. Karimov I.A. O’zbekiston XX1 asrga intirlmoqda. T.,1999.

3. Kаrimоv I.А.Yukcak ma’naviyat-engilmas kuch.T.,2008 4. Abdullaev N. San‘at tarixi.T. O’qituvchi, 1987. 5. San‘atshunoslik masalalari. Ilmiy maqolalar to’plami.T., 1998. 6. Alpatov M.V. Etyud po istorii zapadnoevropeyskogo iskusstva.-M.,1963. 7. Benesh O. Iskusstvo Severnogo Vozrojdeniya.-M.,1966. 8. Burkxardt Ya.Kultura Vozrojdeniya v Italii.-M.. 1966 9. Dmitrieva N.A. Kratkaya istoriya iskusstv.M., 1985. 10. Istoriya iskusstvo zarubejnx stran. T. 1-2. M.,1961-1963. 11. Istoriya zarubejnogo iskusstva.Pod red. N.L.Maltsevoy, M.L.Kuzminoy.- M.,1980. 12. Kaziev A.Yu. Xudojestvennoe oformlenie rukopisnoe knigi. M.,1977. 13. Kratkiy slovar terminov izobrazitelnogo iskusstva.M.,1959. 14. Ocherki po istorii russkogo iskusstva.M., 1954. 15. Polevoy V.M. Iskusstva XX veka . 1901-1945. M.,1991.

Похожие

XVII – XVIII асрларда жаҳон санъати

XVII - XVIII асрларда испания санъати

XVII – XVIII асрларда европа санъати

XVII-XVIII Асрларда европа санъати

XVII - XVIII асрларда франция санъати