Кувват ва энергияни улчаш усуллари - Радиотехника - Рефераты

Кувват ва энергияни улчаш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1376.5 KB

Қувват ва энергияни ўлчаш усуллари Режа 1. Қувват ва энергия 2. Электромеханик ваттметрлар 3. Уч фазали занжирдаги қувватни ўлчаш 4. Электрон кўпайтиргичларни қўллаш 5. Калориметрик усул билан қувватни ўлчаш 6. Қувватни ўлчашнинг статистик синовлар (Монте - Карло) усули.

Қувват ва энергия Қувват ва энергия кўпчилик об ъ ектлар, жараён ва ҳодисаларнинг асосий тавсифидир. Уларни етарли аниқлик билан ўлчаш халқ хўжалигида жуда катта аҳамиятга эга. Қувват ва энергия кўп шаклларда мавжуд. Масалан, электр, иссиқлик, механикавий, нурланиш турлари. Электрнинг қуввати ва энергиясини ўлчаш кенг тарқалган ва жуда муҳим аҳамиятга эга. Уларнинг бошқа турларини ўлчаш эса электр ўлчашлари орқали бажарилади. Амалда 10 -30 Вт дан 10 6…8 Вт гача қувватларни ва шунга мос энергияларни ўлчашга тўғри келади. Бу катталикларнинг ўзгариш частотаси 0 дан 10 9 Гц гача етади. Электр занжиридаги токнинг қуввати ;I U P   ; 2 R I P   ; /2 R U P  q k P   (6.1) ифодалари билан аниқланиши мумкин, бу ерда: I - занжирдаги ток, U - юкламадаги кучланиш, R - юклама қаршилиги , q - юкламада вақт бирлиги ичида ажраб чиққан иссиқлик, k - пропорционаллик коэффициенти. Ўзгарувчан бир фазали электр занжиридаги қувват бир давр ичидаги қувватнинг ўртача қийматига тенг. (6.2) бу ерда: U , i , Р - кучланиш, ток ва қувватнинг оний қийматлари. Агар U ва i синусоидал бўлса актив қувват (6.3) реактив қувват (6.4)     T T Uidt T pdt T P 0 0 1 1 , cos  UI P   sin UI Q 

ифодалари билан аниқланади; бу ерда UI = S - тўла қувват,  - ток ва кучланиш орасидаги бурчак, c о s  - қувват коэффициенти. Агар занжирда импульсли режим мавжуд бўлса, қувватнинг бир даврдаги қиймати H T H P T Uidt T P ёки Uidt P         0 0 1 1 (6.5) билан ифодаланади. Бу - қувватнинг бир давр (Т) ичидаги ўрта қийматидир. Кўп фазали (n - та фазали) занжирнинг актив ва реактив қувватлари : ; sin ; cos         i i i i i i I U Q I U P   (6.6) Бу ерда фi фi I U , - фазалардаги кучланишлар ва токлар; i  - мос ток ва кучланишлар орасидаги бурчаклар; n – фазалар сони. Энергияларнинг ифодаларини юқоридаги қувватлар ифодаларидан вақт бўйича олинган интеграл сифатида топилади. Юқоридаги ифодалардан кўринадики, қувватни ва энергияни топиш учун UI ёки Ui кўпайтириш амалини бажариб, сўнгра оний ёки импулс қувватнинг маълум даврдаги ўртача қиймати аниқланади. Кўпайтириш амалини ҳар хил усуллар билан бажариш мумкин. Улардан бири қуйидаги икки ифодани математик моделлаштиришдир:     U U U U U U V i V i V i         2 2 2 2 2 4/ , (6.7) бу ерда кучланиш U V ва ток i га пропорционал кучланишлардир. Аналогли

усуллар (масалан, операцион кучайтиргичлар) билан квадратга кўтариш ва қўшиш амалларини бажариш осон. Бунда ўлчаш хатолиги сумматор ва квадраторларнинг метрологик ҳарактеристикаларига кўпроқ боғлиқ бўлади. Юқоридаги аналогли кўпайтиришдан ташқари қувват ва энергияни ўлчашнинг электромеханик, электроиссиқлик (калориметрик) ва компарация усуллари мавжуд. Электромеханик ваттметрлар Электромеханик ваттметрлар электродинамик ўлчаш механизми асосида қурилган. Такрорийлигий оралиғи -- 0 ; 50 - 1000 Гц ; 10 - 15 кГц. Хатоликлари — 0,1 ...0,2 %. Маълумки, электродинамик ўлчаш механизмининг оғиш бурчаги21I кI   , бу ерда к - ўзгармас коэффициент, I 1 , I 2 - қўзғалмас ва қўзғалувчан чўлғамлардаги токлар. Бу механизм ўзгармас ток занжирида бўлса, оғиш бурчагининг ифодаси : , 2 1 P K UI K R R U KI к v      (6.8) бу ерда I = I 1 - электродинамик ўлчаш механизмининг “ток” чўлғамидан юклама R ю га оқаётган ток; Унинг “кучланиш” чўлғамидан оқаётган ток:, k v R R U I  2 бу ерда U - юкламага ва кучланиш чўлғамига қўйилган кучланиш, R v - кучланиш чўлғамининг қаршилиги, R k -қўшимча қаршилик. Ток ва кучланиш чўлғамларининг қутблари мос ҳолда уланиши керак. Энди ушбу механизмнинг бир фазали ўзгарувчан ток занжирида қувватни ўлчай олишини кўрсатамиз. Унинг ток чўлғамида I=I 1 , яъни юкламадаги ток,

6.1 - расм кучланиш чўлғамида I 2 = U /( Z v + Z k ) , яъни кучланишга пропорционал ток мавжуд. Уларни оғиш бурчаги ифодасига қуйсак,k v Z Z UIk IIk    1 cos 21   . (6.9) бу ерда:  - ток I 2 ва кучланиш U орасидаги бурчак. Саноат такрорийлигида амалда Z v  R 2 ва Z k  R k бўлиб, I 2 ток U кучланиш билан ҳосил килинган фаза бурчаги  нолга тенг. Унда оғиш бурчаги  =k 1 IUcоs  (6.10) ўзгарувчан токдаги актив қувватга пропорционал. Уч фазали занжирдаги қувватни ўлчаш Агар уч фазали занжир симметрик бўлса, яъни фазалардаги токлар ва кучланишлар тенг бўлса, битта фазадаги ток ва кучланиш ёрдамида ўша фазанинг қувватини ўлчаб, уни 3 6.2 - расм

6.3 - расмга кўпайтириб қўйиш етарли. Уч фазали занжир носимметрик бўлса, уч ваттметр ёки икки ваттметр усули қўлланилади. Уч ваттметр усулида ҳар бир фаза токи ва унинг ерга (ноль симига) нисбатан фаза кучланиши учта ваттметрга уланади. Умумий қувват уччала ваттметрларнинг кўрсатишлари йиғиндисига тенг: Р=Р 1 +Р 2 + Р 3. (6.11) Икки ваттметр усулида иккита ваттметрга иккита фаза токи ва иккита фазалараро кучланиш уланади. Умумий қувват иккала ваттметрлар кўрсатганларнинг йиғиндисига тенг: Р=Р 1 +Р 2 Қувват коэффициенти кичик ( c о s  = 0.1 ) бўлган ҳолларда “кичик косинусли” ваттметрлардан фойдаланиш керак. Уларда ТТЭ пружиналар кучи камайтирилиб, сезгирлиги оширилган. Электрон кўпайтиргичларни қўллаш Қувват ва энергияни ўлчашда кўпайтириш амалини бажариш учун Холл эффекти, кириш сигналларини модуляциялаш, юқорида келтирилган кўпайтириш амалларини бажарувчи (6.1) функционал ўзгартиргичлар ва усуллар қўлланилади. U u U i U ур = kPГ КИМ ИАИМ 6.4 - расм 6.4 – расм. Модуляцион усулда қ увватни ў лчовчи қ урилманинг блок-схемаси

6.5 - расм 6.6 - расм 6.7 - расм 6.8 - расмҚувватни ўлчашнинг модуляцион усулида импульс сигнали кучланиш ва токка пропорционал бўлган U u ва U i кириш сигналлари билан икки карра модуляцияланади. Бу иш кўпайтириш амалига эквивалент бўлади. Бунда U u ва U i аналогли сигналлар импульснинг такрорийлигисига, даврига, амплитудасига ёки давомийликка чизиқли ўзгартирилади ва интегралланади. Асосан, “Кенглик - импульсли” ва амплитудавий модуляциялар комбинацияси кенг қўлланилади (КИМ-АИМ). “КИМ- ЧМ” (частотавий модуляция) комбинацияси ҳам кенг тарқалган. КИМ-АИМ усулидаги ваттметрда кенглик модулятори КИМ генератор Г дан f 0 =1/Т 0 доимий частота билан чиқаётган импульсларнинг кенглиги t ни Ui кириш сигналига қараб модуляциялайди. “КИМ”нинг чиқишидаги давомийлиги t = kUi бўлган импульслар амплитуда модуляторида Uu сигнал билан амплитуда бўйича модуляцияланади. Импульслар даври T 0 жуда кичик бўлса, ҳар бир импульснинг АИМ чиқишидаги юзаси қувватнинг оний қийматига пропорционал бўлади: Ui kUu t Uu t S i    )( . (6.12) Интегратор чиқишидаги кучланиш ўлчанаётган қувватнинг ўртача қийматига пропорционалдир. Калориметрик усул билан қувватни ўлчаш

Калориметрик усул юқори ва ўта юқори частотали сигналларнинг қуввати ва энергиясини ўлчашда кенг қўлланилади. Бу усулда қувват электромагнит энергиясини бевосита иссиқликка айлантириб, сўнгра иссиқлик микдори (ҳарорат, узайиш, электр қаршилиги, модда миқдори) параметрларини ўлчаш йўли билан аниқланади. Калориметрик усул ўлчанаётган қувват бевосита чиқиш сигналига айланадиган ёки маълум қувват билан таққосланадиган ягона усул. Уни амалга ошириш учун ўлчанаётган электромагнит энергияни бирор улуши калориметрик муҳитга берилади. Бу муҳит (сув, минерал ёь, нитробензол ва ҳоказо) қизийди ва иссиқлик миқдори юқоридаги параметрларнинг бирортаси орқали баҳоланади. Бу усулни қувватни ёки маълум вақт ичида ажралиб чиққан иссиқликка пропорционал бўлган энергияни (калориметрик интегратор) ўлчаш учун қўллаш мумкин. Калориметрик ваттметр диатермик режимда, яъни қувватни калориметрик муҳит температураси ўзгариши орқали баҳолаш режимида ишлайди. (6.6 - расм) Rx юкламада ажралаётган номаълум қувват Рх ва унга мос иссиқлик калориметрик муҳитнинг кириш ва чиқишида ҳароратлар фарқини ҳосил қилади. Бу фарқ термопара ёрдамида ўлчанади. Калориметрик суюликнинг сарфи табиийки ўзгармас бўлиши керак. Қуйидаги формула ўринли: ) ( 1 2 t t Q C Px    , (6.13) бу ерда: С- калориметрик суюқликнинг солиштирма иссиқлик сиғими [ДЖ /(м 3 К)], Q- суюқлик сарфи [м 3 /сек]; t 1 , t 2 - кириш ва чиқишдаги ҳароратлар. 50 Гц - 1 Мгц частотларда 1 мВт гача қувватларни ўлчайди. Хатолиги- 0.1- 2% . Калориметрик ваттметрни градуировкалаш қиймати маълум R N қаршиликдан маълум I 0 ўзгармас токини калориметр ичидан ўтказиб, намунавий ваттметр Р ёрдамида бажарилади. Калориметрик усул натижаларига атроф – муҳит температурасининг ва иссиқлик ташувчининг киришдаги температурасининг ўзгариши ҳамда унинг 6.9 – расм. Калориметрик усул билан қ увватни ў лчаш қ урилмасининг схемаси.

тезлиги ўзгариши каби омиллар хатолик олиб киради. Калориметрдан иссиқликнинг қочишини олдини олиш учун бутун калориметрни термостатлаш ёки унинг деворларидаги температурани автоматик тарзда ўзгармас ушлаб туриш керак. Аниқлигини ошириш учун тестлаш усуллари қўлланилади. Тест воситаси сифатида сунҳий ҳосил қилинадиган иссиқлик исроқлари ва ўзгармас токнинг маълум қуввати ишлатилади. Иккита бир – ҳил калориметр ёрдамида амалга ошириладиган дифференциал усулда юқори частотали қувватни 1 mкВт абсолют хатолик билан аниқлаш мумкин. Бунда калориметрларнинг бирига ўлчанаётган қувват, иккинчисига маълум ўзгармас ток эквивалент юкламада ажратаёиган қувват берилади. Қувватни ўлчашнинг статистик синовлар (Монте - Карло) усули. Бу усул кўпайтириш амалини эҳтимоллар назарияси асосида амалга оширишни кўзда тутади. Иккита мустақил тасодифий ҳодиса Е 1 ва Е 2 нинг туташуви эҳтимоли бу ҳодисалар пайдо бўлиши эҳтимолликларининг кўпайтмасига тенг.     2 1 2 1 E P E P UEE P  (6.14) Қувватни ўлчаш кириш сигналлари U U ( t ) ва Ui ( t ) оний қийматларини вақт бўйича ва - U 1  U 1 Tac  U 1 ва – U 2  U 2 Tac  U 2 (6.15) оралиқда тақсимланган икки мустақил тасодифий сигналлар оний қийматлари билан кўп марта таққослаш орқали амалга оширилади. Кўпайтириш билан таққослаш амалларини мантиқий кўпайтириб, интеграллаш ва ўртачалаш эса реверсив саноқчи (счётчик)да таққослаш моментидаги кўпайтиришлар сони ва ишорасини санаб бажарилади. Бир вақтнинг ўзида U U (t) билан U 1Tac (t) ва U i (t) билан U 2Tac оралиғи Tга тенг бўлган даврда  t  0 вақт оралиқларда таққосланиб турилса, Е 1 ва Е 2

ҳодисаларнинг туташуви частотасининг математик кутилишиdtt Ut U T U U M )(; )( 1 4 1 2 1   (6.16) ифодаси билан аниқланади. Кўриниб турибдики, М нинг қиймати актив қуввати пропорционал. Амалда интеграллаш чекланган сонли қўшилувчиларни қўшиш билан алмаштирилади. 4.4,а – расмда статистик синовлар усулидай ишлайдиган ваттметрнинг таркибий чизмаси келтирилган. ТСГ 1 ва ТСГ2 тасодифий сигналлар генераторлари F такт частотаси билан мустақил, қийматлари эҳтимоллиги зичлиги текис тақсимланган икки қутбли тасодифий сонлар ишлаб чиқаради. Такт частотасини такт генератори ТГ беради. «Рақам – аналогли ўзгартиргичлар» РАЎ1 ва РАЎ2 бу сонларни U 1 Tac ( t ) ва U 2 Tac ( t ) кучланишларга ўзгартиради (4.4б-расм). Ҳар бир тактда бу кучланишлар таққослаш қурилмалари ТҚ1 ва ТҚ2 ларда U U ( t ) ва U i ( t ) кириш кучланишлари билан таққосланади. Мантиқий қурилма МҚ реверсив саноқчи (РС)нинг ишини бошқаради. Ҳар бир тактдаги мос кириш сигнали ва тасодифий сигналлар таққосланиш натижасига қараб РС чиқишидаги саноқ қўшилиши ёки айрилиши мумкин. Агар оний қувват мусбат бўлса, Р k = [ U U ( t k ) U i ( t ) ]  0 (6.17) яъни : U V (t k )  U 1Tac (t k )  0 (6.18) ва U i (t k )  U 2Tac (t k )  0 (6. 19) ёки U V (t k )  U 1Tac (t)  0 (6.20) ва U i (t k )  U 2Tac (t)  0 (6.21) бўлса, такт импульси саноқчининг қўшиш киришига берилади. Оний қувват манфий бўлса, Р к = [ U V ( t k ) U i ( t k )]  0 (6.22)

яъни U V (t k )  U 1Tac (t k )  0 (6.23) ва U i (t k )  U 2Tac (t k )  0 (6.24) ёки U V (t k )  U 1Tac (t k )  0 (6.25) ва U i (t k )  U 2Tac (t k )  0 (6.26) бўлса, такт импульси саноқчининг айириш киришига берилади. Бу ерда К – жорий такт номери. Бошқа ҳар қандай муносабатларда саноқчининг ҳисоби ўзгармайди. Шундай қилиб, Т вақт даврида саноқчи тўплаган m импульслар сони актив қувватга пропорционал. Такт импульслари (таққослашлар) сони етарли даражада таъминланганда, ҳамда U 1 Tac ва U 2 Tac тасодифий кучланишлар ўзгариши оралиғи кириш кучланишлари U V ва U i билан тўғри мослаштириб танланганда рақамли индикатор қурилмаси (РИҚ) бевосита актив қувватни кўрсатади. Бу усул энг кам ўзгартиришлар билан қувватни рақамли кодга айлантириб беради. Унинг афзаллиги шундаки, нисбатан кам хатолик билан кенг частотавий оралиқдаги қувватларни ўлчаш мумкин. Хатолиги, асосан, таққослаш қурилмаларининг тезкорлиги билан аниқланади ва та х минан қуйидаги ифода ёрдамида баҳоланиши мумкин:  f = 3 ( f  ) 2 Бу ерда f – ўлчанаётган занжирдаги токнинг частотаси;  - таққослаш қурилмасининг ишлаш вақти (битта таққослаш учун етарли вақт). Частоталарнинг овоз оралиғида бундай ваттметрнинг хатолиги 0, 05%дан ошмайди. Усул кичик со s га эга бўлган занжирларда ҳам қўлланилиши мумкин, чунки частотавий оралиғи кенг бўлганлиги учун фазавий хатоликлар кам. 1- 2 мГц частоталарда 0,2.......0,5%дан ошмайди.

Бунда таққослаш қурилмасининг ишлаш вақти 20нсдан кам бўлиши керак.

Адабиётлар 1. Спектор Я.Г. «Электрические измерения физических величин» М: Энергоато м издат 1987г 2. «Основы метрологии и электрические измерения», Б. Я. Авдеев, Е.М.Душин –Л.: Энергоатомиздат, 1987 г - 480 с. 3. «Электрические измерения», под.ред. Шмакова Е. Г., М . : Высшая школа, 1972. 4. «Электрические измерения», под.ред. Малиновского, М . : Энергоатомиздат, 1985 г. 5. «Электрические измерения электрических и неэлектрических величин» М.А. Гаврилюк, Е.Л. Полищук, С. С. Обозовский и др. Под.ред. Е.С. Полищука, Киев . : Высшая школа, 1984 г. 6. «Измерения в электронике: справочник», В. А. Кузнецов, В.А. Долгов, В.М. Коневских и др., Под.ред. В. А. Кузнецова М . :- Энергоатомиздат, 1987 г, 512 с. 7. В.М Шляндин «Цифровые измерител p ные устройства», М . : Высшая школа, 1981 г, 335 с.

3 3

Похожие

Магнит майдон параметрларини ўлчаш

Фаза силжиш бурчагини ўлчаш усуллари

Температурани ўлчаш

Кичик ток ва кучланишларни ўлчаш

Катта ток ва кучланишларни ўлчаш