Зараркунандаларни ривожланиш муддатларини ҳисоблаш ва етказган зарарни аниқлаш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Зараркунандаларни ривожланиш муддатларини ҳисоблаш ва етказган зарарни аниқлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Зараркунандаларни ривожланиш муддатларини ҳисоблаш ва етказган зарарни аниқлаш Режа: 1. Зараркунандаларни ривожланиш муддатларини ҳисоблаш усуллари. 2. Зараркунандаларни етказган зарарини аниқлаш.

Зараркунандаларни ривожланиш муддатини ҳисоблаш ва етказган зарарини аниқлаш. Ҳар қандай турдаги прогнозларни тайёрлаш ва тузиш ҳимоя қилинаётган ўсимликлар ва зарарли хашоратларнинг ҳаёт циклидаги аниқ белгиланган фенологик даврларида йиғиладиган маълумотларга асосланади. Шу даврларнинг бошланишини тўғри аниқлаш маълумотларни йиғиш тартибини соддалаштиради, кузатувлар ва ҳисобот ишларини камайтиради. Шу билан бирга фенологик маълумотлар ҳимоя қилиш чораларини танлаш ва ўтказиш муддатини аниқлашга мезон бўлиб хизмат қилади. Зарарли организмлар фенолгияси прогнозини тузишда метереологик маълумотларига асосланган турли усуллар қўлланилади. Турли метереологик кўрсаткичларни ҳисоб турлари ва уларни зарарли хашоратлар ривожланишида ва тарқалиш прогнозларида ишлатиш принциплари қуйидагилардан иборат: феноклимограмма усули, гипербола ва таъсир қиладиган ҳароратларни жамлаш усули, фенологик сигналларни ҳисобот қилиш усули, иссиқлик имкониятлари ва хашоратларнинг иссиқлик эҳтиёжини бир вақтда ҳисобга олиш усули. Фенограммалар усулидаги прогноз табиатдаги экологик конуниятлар акс этадиган кўп йиллик фенодатлар турғунлиги қоидасига асосланган. Бу қоида фенограммалар ёрдамида хашоратлар пайдо бўлиши ва ривожланиши вақтларини прогноз қилишга имконият беради. Фенограмма усули хашоратлар пайдо бўлиши ва ривожланиши муддатини кўп йиллик прогнозда бир, икки, ўн кунлик, агар шу йилнинг баҳорига қараб ўзгартириш киритсак, беш кундан бир ўн кунгача аниқлик билан аниқлашга асос беради (Добровольский Б.В., 1969). Гипербола ва таъсир қиладиган ҳароратларни жамлаш усули хашоратлар ривожланиш тезлиги муҳитнинг ҳароратига боғлиқлигига асосланади. Бу усул билан фақатгина хашоратлар ривожланиш тезлиги эмас, балки шу жойдаги бўлиши мумкин бўлган авлодлар сонини аниқлаш

мумкин. Хашоратларнинг ривожланиш тезлиги муҳитнинг ҳароратига боғлиқлигини қуйидаги ифода ёрдамида аниқлаш мумкин: ХқП/Т-С/ Т - ривожланиш давридаги ҳарорат; С - ривожланиш остонаси ҳарорати (демак Т-С таассур туғдирадиган ҳарорат); П - ривожланиш кунлар (ёки соатлар) сони. Таассур туғдирадиган ҳарорат жами ва остонаси бутун авлод ривожланиши ёки ривожланиш бўғинлари учун деярли ўзгармас катталик ва маълум шароит мавжуд бўлганда ўз тури учун биологик ўзига хос бўлади. Бу усулни амалда ишлатиш қуйидагидан иборат бўлади: яқин жойдаги метеостанция маълумотларига кўра, таассур туғдирадиган ҳароратнинг йиғиндиси ҳисобланади. Ривожланишнинг ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган, керакли бўғинини аниқловчи ҳароратга яқинлашганда қисқа муддатли прогноз ва сигнализация қилинади. Кўп йиллик ҳароратларнинг ўртача миқдори бўйича шу ердаги айрим ҳарорат турлари авлодларининг сони назарий ҳисобланиши мумкин. Берилган хашорат ривожланишининг бутун давр чун таассур туғдирадиган ҳароратлар йиғиндисини бир авлод яшаши учун керак бўладиган таассур туғдирадиган ҳароратлар йиғиндисига бўлинади. Хашоратлар иссиқлик эҳтиёжини ва иссиқлик ресурслари бир вақтда ҳисоб қилиш бўйича прогноз қилиш усули А.С. Подольский томонидан кейинги ўн йилликда ишлаб чиқилган (1967, 1974). Бу усул хайвонлар ёки ўсимликларнинг иссиқлик эҳтиёжини ва яшаш жойининг иссиқлик ресурсларини бир вақтда ҳисоб қилиб, график равишда тасвирлайди. Жойнинг иссиқлик имкониятлари ҳисобланади ва йилнинг исталган вақтидаги ўртача ўн кунлик ҳароратини кўрсатиб, графикка туширилади.

Чизикларга ўн кунликнинг ўртасидаги кун қўйилади ва улар кесишган нуқталари жойнинг иссиқлик ресерси сеткасини ташкил қилади. Хайвонлар ёки ўсимликларнинг ҳарорат эҳтиёжи чизиғи ривожланишнинг аниқ бир даври учун ўртача температура сифатида қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади:  t t ур. қ  n яъни бу даврдаги ўртача кун ҳароратлари йиғиндиси бу даврдаги кунлар сонига бўлинади. Берилган мисолда иссиқлик имкониятлар сеткасида ғўзанинг гуллаш, чаноқларнинг очилиш давридаги ҳарорат чизиғи Е - F ва кўсак қурти бир даврининг ўсиш чизиғи I - K акс этилган. Иссиқлик фенограмма усули фенологик ва фақат ҳароратлар корреляцияларига асосланган. Пойкило терм организмлар ривожланиш тезлиги ва физик факторлар орасидаги термодинамик корреляцияларга асосланган тўғри прогноз усулларини яратиш очиқ табиатда бўлаётган ходисалардагина эмас, биология ишлаб чиқариш цехларида, биологларнинг лабораторияларида катта практик аҳамиятга эга. Зарарли хашоратлар фенологиясини прогнозлаштиришда М.В. Александров (1974) усули диққатга сазовордир. Ушбу усул 1988 йилда Н.В. Вилимайтиснинг диссертация ишида апробация қилинган. Ривожланиш усули пойкилотерм организмларнинг ривожланиш тезлиги ва атмосфера термодинамик процессларнинг корреляциясига боғлиқ. Башорат тузиш учун қуйидаги метеорологик маълумотлар йиғилади: 1. Денадалар бўйича ҳарорат ва ёғин миқдори.

2. Куз, қиш, баҳор, ёзни кириб келиш ўртача муддатлари. Кузда ҳаво ҳароратини қатъий 15 0 С - 0 0 С, қишда 0 0 С дан пастга тушиши ва баҳорда ҳароратни 0 0 С да 15 0 С га кўтарилиши ва ёзда ўртача ҳаво ҳароратини 15 0 С дан юқорига ўтиш муддатларини аниқлаш. 3. Ўртача, энг паст (минимал), энг баланд (максимал) ҳаво ҳароратлари ( 0 С). 4. Денадалар бўйича ёғин миқдори мм. 5. Метеорологик маълумотларни йиғиш ҳаво ҳарорати, намлиги, тупроқни 15-20 см чуқурликдаги ҳарорат, энг пастки ва юқориги ҳароратлар ва х.к. 6. Популяциянинг яшовчанлиги (етуклигини) аниқлаш. Мана шу маълумотларга эга бўлгандагина бирор бир хашорат (ёки зараркунанда)га башорат тузиш мумкин. Бу маълумотларга эга бўлмай туриб башорат тузиш тўғрисида гап ҳам бўлиши мумкин эмас. Хашоратларнинг асосан ҳарорат ва ҳаво намлигига боғлиқ. Хашоратларнинг ривожланишини ҳароратга боғлиқлигини ҳисоблаш йўлларидан фойдали ҳарорат йиғиндисини ҳисоблашдир. Шу нарса аниқланганки хашоратларнинг ривожаниши маълум бир ҳароратлар оралигида ўтади. Ривожланиш учун зарур бўлган энг пастки ҳарорат, пастки бўсаға ва юқори ҳарорат юқори бўсаға. Шу иккала бўсаға орасидаги ҳарорат фойдали ҳарорат йиғиндиси дейилади. Фойдали ҳарорат йиғиндиси қуйидаги формула билан аниқланади:  эфф. қ (Т сут. - t бўсаға )  n бу ерда  эфф. - фойдали ҳарорат йиғиндиси; Т сут. - сутка мобайнидаги ўртача ҳарорат 0 С. t бўсаға - пастки ривожланиш бўсағасидаги ҳарорат 0 С.

N - Т сут. Аниқланган кунлар сони. Масалан: Кузги тунламнинг тухумидан 10 кунда қурт чиқиши кузатилади. 10 кунда ўртача ҳаво ҳарорати 20 0 С булди. Бўсаға 10 0 С. эфф. қ (Т сут. - t бўсаға )  n қ (20 - 10)  10 қ 100  эфф. қ 100 0 С. Фойдали ҳарорат йиғиндисива пастки ривожланиш бўсағасини ҳамда ўртача суткалик ҳаво ҳароратини билган холда хашоратнинг ҳар бир ривожланиш босқичи ёки бутун инерция ўтиш муддатини ҳам аниқлаш мумкин. Бу қуйидаги формула билан топилади:  эфф n қ  Т сут - t бўсаға Масалан: Кузги тунламнинг ривожланиши учун фойдали ҳарорат йиғиндиси 550 0 С керак бўлса шу даврда Т сут. қ 25 0 С бўлган бўлса  эфф 550 550 n қ  қ  қ  қ 36,6 Т сут - t бўсаға 25-10 15 n қ 36,6 - яъни юқорида кузатилган шароитда кузги тунламнинг бир авлодини ўтиши 36-37 кунга тўғри келади.

Жорий йил ёки ойнинг оби ҳавосини бошқа йил ёки ойлардан фарқини аниқлаш учун гидротермик коэффициентни аниқлаш орқали ўрганилади. Даврдаги ёғингарчилик миқори  10 ГТК қ  қ Даврдаги актив ҳарорат йиғиндиси Масалан: 250  10 ГТК қ  қ 1,25 2000 Фойдал ҳарорат йиғиндиси, пастки ҳарорат бўсағаси ва ўртача кунлик (сутка) ҳаво ҳароратини билган холда зараркунанданинг ҳар бир ривожланиши босқичи ёки насли давом этадиган кўп сонини аниқлаш мумкин. Бироқ ўтказиладиган ҳисоб-китоб билан табиатда бўладиган ҳолат ўртасида маълум фарқ бўлади. Шунинг учун тузатишлар киритилади. Қисқа муддатли прогноз фенологик индикаторлар ёки феносигнал орқали ҳам аниқланади. Яъни зараркунанда озиқланадиган ўсимлик ривожланиши зараркунанда ўртасидаги боғлиқлик. 250  10 2000

Похожие

Зараркунандаларни аниқлаш ва ҳисобга олиш усуллари

Сабзавот экинлари зараркунандаларининг миқдорини ва тарқалишини ҳисобга олиш хамда олдиндан аниқлаш

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

Ҳаммахўр зараркунандаларнинг тарқалиши ва миқдорини ҳисобга олиш ҳамда кўпайишини башорат қилиш

Силослар ва силос корпусларининг сиғимини ҳисоблаш