Ғўза зараркунандаларининг текинхур ва йиртқичларининг турлари ва сурувчи зараркунандаларини энтомофаглари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ғўза зараркунандаларининг текинхур ва йиртқичларининг турлари ва сурувчи зараркунандаларини энтомофаглари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Ғўза зараркунандаларининг текинхур ва йиртқичларининг турлари ва сурувчи зараркунандаларини энтомофаглари Ғўзанинг зараркунандаларининг 251та турдаги текинхўр ва йиртқичлари бўлиб фақат пардақанотлилар хашаротларнинг 45 турдаги ортиқ текинхўрлари мавжут. Тахина пашшасининг 10 турдан ортиқ паразитлари кузги тунламга зарар етказади. Кўсак қуртларининг ўзида 90дан зиёд турдаги энтомофаглар текинхўрлик ва йиртқичлик қилади. Ғўзадаги битларнинг кўпгина турларида лизифребуслар, праонлар, эфедрус, диэретиэл- лалар паразитлик қилади. Йиртқич орасида катта ахамиятга эга бўлганлари кокценеллидлар, хризонидлар, сирфидлар, левкопис- лар, галлицаллар, йиртқич кандалалар, стафилинидлар хамда каналар ажралиб туради. Ўргимчаккананинг 40дан ортиқ энтомо- фаглари бўлиб уларнинг ичида йиртқич трипслар, стеторуслар катта ахамиятга эга. Ғўза ва сабзавот экинларидаги оқ қанотли йиртқич қандалалар ва олтинкўз хамда текинхўр инкарзия сонини камайтириб туради. Трихограммалар( Trichogrammatidae ). Улар Ғўзадаги тунламларни тухумларини зарарлаб ўсимликларни биологик химоя қилишда асосий энтомофаглардан бўлиб ҳисобланади. Бу энтомофаг тухумхўр бўлиб у хужайранинг тухумига ўз тухумини қўйиб кетади, ундан чиққан личинка хўжайин тухуми ичидаги модда билан озиқланиб зараркунандаларнинг тухумлик фазасида ўсимликка зарар етказмасдан нобуд қилади. Трихограма майда хашарот бўлиб катталиги 0. 38-0. 6мм келади. Ранги сариқ, қўнғир ёки қора рангда бўлади. Урғочисининг мўйлови 5 бўғимли, 2 хивчини бор. Олдинги қисмида елкан бор. Олдинги қанотлари кенг, қатор- қатор жойлашган тукчали, чети қисқа хошияли. қорни кенг юқори қисми юмалоқ. Тухум қўйғичини яшириб туради, айрим ҳолларда қорин қисмининг юқорисига чиқариб туради. Эркагининг

мўйловлари 3 бўғимли битта ҳалқаси бўлади. Эркаклари орасида димморфизм ҳодисаси кузатилади, яъни қанотларидаги мўйловлари урғочини мўйловларига ўхшайди, лекин, уларда анча чўзиқ тукчалари бор. Трихограмманинг урғочиси хўжайин тухумларини яъни тухумларнинг қанотларидан ва қорин қисмидан тушиб қолган туклардан чиқарган ҳидга жалб қилинади. Текинхўр урғочиси хўжайин тухумига битта ва иккитадан тухум қўяди, трихограмма личинкаси хўжайин тухумини ичидаги озиқ моддаси билан озиқланади. Трихограмма тухумининг икки қават қобиғи бор ташқиси - хорион ва ички сариқ қисмдан иборат. Личинка уч ёшни ўтайди. Личинканинг озиқланиши поёнига етган сари тухум қорая бошлайди ва прокимфа фазасига ўтиш пайтида қорамтир тўқ зангори тусга киради. Ғумбаги ҳам хужайра туху- мининг ичида ривожланади. Ғумбакдан чиққан трихограммалар тухум қобиғининг кемириб ёриб чиқади. Тухум қўйилишидан олдин эркак ва урғочи трихограммалар жуфтлашиб ва қўшимча озиқланадиган кейин тухум қўйишга киришади. Трихограмма- ларнинг урғочи ва эркагининг нисбати 4:1;3:1 бўлиб улар бир неча кун яшайди. Улар 14-15 авлод беради ва октябр ойида диакаузага кетади. Улар хўжайин тухумида барг ва ўсимлик қолдиқларида қишлайди. T. euproctidis;T. cacoeceae;T. principium; T. bactriaunum;T. semblidis. Тахинлар -Tachinidae оиласига кириб икки қ анотлилар ёки пашшалар Diptera туркумининг вакилидир . Буларнинг таналари майда кўп ҳолларда ўртача айрим ҳолларда катта 3 ммдан 20 мм - гача хажмда бўлиб , танаси узун қ атти қ қ ал қ онсимон ўсимталар билан қ опланган мўйловининг охирги бўгими туксиз . Личинкалари чувалчангсимон , оёқсиз , рангсиз , кўпроқ сариқ рангда . Бош қисми қорин қисмига қараганда ингичкароқ . Ғ умбак - лари яшил сохта пилла ичида бўлади . Катта ёшдаги полималар ўсимлик гулини нектарлари ва хашаротларни гемолимфаси билан озиқланади . қўшимча озиқа замбуруғлар ва бошқа микроорганизмлар билан озиқланади . Тахин пашшасининг личинкалари хашаротлар личинкалари ва катта ёшдагиларини зарарлайди ,

жумладан ярим қаттиқ хашаротлар , кпалаклар , қаттиқ қанотлиларни личинка қуртларига зарар етказади . Айниқса зарарли хасваларни фази пашшалари , жумла - дан кулранг Alophora Subcoleoptrata L . тилларанг Clytiomyia helluo J. , ола - бўла Phasia crassipennis F. ва бошқалар киради . Тангақанотлиларни самарали паразитлари энресия пашшаси Ernestia consorbina Mg. ва фороцера (Phorocera agilis R. -D) уларнинг ичида самарали бўлган тури цитратция қилинган бўлиб у дорифорофаг Doryphorophaga doryphorae Ril. Колорадо қўнғизининг қуртини самарали энтомофаги бўлиб ҳисобланади . Po г o с - Phogas dimidiatus spin. Hymenoptera туркуми , Braconidae оиласи . Ро ros кенг тарқалган бўлиб у Тожикистон ва Туркманистонда кўсак қуртларининг 3-4 ёшдаги личинкалалар тупроқнинг юза қатламида ўсимлик илдизларида галкажикларнинг барг қинида хужайранинг тўқималарининг қуртсимон пардалари тўқималарида пилла ичида қишлаб чиқади . Бир йилда 2 та авлод беради . Биринчи авлодлари тунламларда ривожланади , 28 тагача тухум қўяди . Poros - ғўза экилган майдонлардаги кузги тунламларни қаттиқ зарарлайди . Микрплитис . Бу паразитнинг биологияси акантелиснинг биологиясига ўхшаб асосан кемирувчиларнинг тунламларини зарарлайди . Микроптилис - гуруҳ эндопаразити бўлиб худди акантелисга ўхшаб кузги тунламини кичик ва ўрта ёшдаги қуртларини зарарлайди . паразит личинкалик стадияларида диапазага кетган қуртларда тупроқнинг 10-15 см чуқурлигида қишлаб чиқади . қишлаш жойи асосан беданапояларда , увотларда бўлади . Эрта баҳорда микроптилис хўжайин қурти билан диаполизадан чиқади . Катта ёшга етган личинка хўжайин танасидан чиқиб уни олдида кулранг пилла қилиб ғумбакка айланади . Ғумбакнинг колитасиги 3, 5мм. гача боради. Паразитнинг биринчи авлоди май ойининг биринчи декадасида учади. Имакни учиб чиқиши жадал бориб бир кунда ҳаммаси учиб чиқади. Май ойида имага 23-25 кун яшайди. Жинсларининг нисбати 2:1 бўлади. Жуфтлашгандан сўнг урғочи тухум қўйишга киради.

микроплитис ҳаёт давомида деярли ҳар куни тухум қўяди. Айрим ҳолларда бир, икки кун ўтказиб қўйиши мумкин. Ҳар бир қуртга самка бир чаққанда 33тагача тухум қўяди ва бир кунда 6-8тагача қуртни зарарлайди. Улар бир йилда 5-6 авлод беради. Битта урғочи микроптилис 400тагача тухум қўяди. Хашаротнинг катталиги 3мм. гача келади. Микроптилиснинг эркак ва урғочилари қора тусли, мўйлави жигарранг, оёқлари қора, серхаракатчан, сонининг юқори танаси ва тиззаси қизгиш рангда, боши япалоқ, ажипли жилосиз, кўзчалари билан кейинги кўзлари орасидаги масофа кўз диолимирига нисбатан 3 баробар катта. Урғочиларнинг тухум қўйгичи узунлиги билан фарқ қилиб туради. Самкаларнинг мўйлови ипсимон, танасида қора рангда калтароқ қорин қисми кўкрагига қараганда қисқароқ, қорин туби қора, тухум қўйгичи қисқа, қанотлари оқиш, қанот ўсимлиги қизил бўлиб оқиш ҳоли бор. Тухуми тиниқ, чўзинчоқ овалсимон шаклдаузунлиги 200-300 мк. Тухум ичидан модда дастлаб бир хил кўринишда, иккинчи куни заррачали бўлади. 4кун тухум ичида дим ўсиқчали личинка кўринади ва 5 куни личинка чиқади. Личинка танаси 9-11 сегментли бўлиб унинг ҳар бирида 6дан 8тагача тукча бўлади. Гавдасининг бош қисми чўқинчоқ бўлиб йўғон думи 12 кунда йўқолади. Ғўзанинг сурувчи зараркунандаларини энтомофаглари. Кокцинилидлар - Coccinellidae қўнғизларини танаси юмалоқ, теппаси қуббали, ости ясси, ярим шар шаклида, ён томонидан қараганда елкаси ва қанот ўсимлиги равон ҳолда кўринади. Кўпгина турлари очиқ рангли қанотларида доглари бўлади. Мўйлови қисқа охирги бўлими игна-тугмача кўринишда. Личинкалари харакатчан. Улар қишлоқ хўжалик экинларидаги хавфли зараркунандаларни йўқотишда катта аҳамиятга эга бўлиб улар ўсимлик битлари, каналар, қалқондорлар, тангақанот- лилар тухумлари ва ёш қуртлар ва дитокомус қуртлари билан озиқланади. қўнгизларнинг тухуми сариқ рангли, хийла йирик, узунчоқ шаклларда бўлади. Улар тухумларини тўп-тўп қилиб қўяди. Улар тухумдан чиққан личинкалари бир мунча вақт бирга туради ва ўсимлик битларини топиши

биланоқ уни ейишга киришади. кичик ёшдагилари кам харакатчан бўлиб ёши ошиши билан серхаракат бўлиб қолади. Улар 4 ёшда учади. Ғумбакланиш даврида личинкалар танасининг кейинги танаси билан ўсимлик баргларига, поясига ва новдаларига илиниб олади Ғумбакдан чиққан қўнғизлар битлар билан 10-12 кун озиқланиб жуфтлашишга киришади. Жуфтлашишдан 2 кун ўтгандан сўнг тухум қўйиш бошланади. Тухум қўйгандан 10-15 кун ўтгач ҳар куни 35-42тадан тухум қўяди. Тухум қўйишнинг охирига борганда оралатиб қўяди. Урғочининг тухум қўйиш даври 45 кунга чўзилади. Битта урғочи кокцид 800тадан 3000гача тухум қўйиши мумкин. қўнгизлар турли баландликдаги тогларда етук хашарот фазасигача қишлайди. Эрта баҳорда яъни апрель ойининг бошида ўртача ҳарорат 12-15*С етганда бедазорларда, боғларда ва ёввойи ўсимликлар поясида бўлади. Хонқизининг ичида ўртача ҳар бир кунда 50тадан 100тагача ўсимлик битини ейди. Озиқа сифатли бўлмаганда урғочи хонқизилари тухумларини озиқа кўп бўлган жойларга қўяди. Июлнинг охири ва август ойларида озиқа камайганда қўнғизларнинг кўпи ёзги диаиоззага кетиш учун водийдан тогли худудларга ўтиб кетади. Кўп ҳолларда етти нуқтали ва ўзгарувчан хонқизилари Тошкент вилоятининг Оқтош, Хўжакент, Хумсан каби жойларга яъни денгиз сатҳидан 800-2800 м баландликда тўпланишади. Кузги совуқ тушиши билан қўнғизлар тузонлар ёнидаги энг бар- ҳаво жойларда ва тоғларда учиб бориб, у ерда минглаб йиғилади. қишловга тўпланган айрим турлари бир-бирига яқин масофаларда бўлиб уларни қишлов жойда йиғилишига имкон туғилади. Улар ичида хонқизилари, ўзгарувчан 5 нуқтали, 2 нуқтали қўнғизлар сеяподалия, брумуслар ҳисобланади. Сирфид пашшачаларини улар жуда кўп турдаги ўсимлик битларини энтомофаглари бўлиб уларни 9та тури Ўзбекистонда кенг тарқалган. Уларнинг ранги ариларни, асалариларни эслата- ди. Тухумлари чизиқ овал шаклда, оқ рангли, қуртлари оёқсиз чувалчангсимон танали, танасининг

олдин томони торайиб бора- ди. Оч тусли юмшоқ кутикулалари бўлиб, майда тукчалар билан қопланган. Танаси цилиндрсимон ёки ноксимон, кириш сариқ, оқ ёки қўнгир рангда бўлади. Улар ғумбаклик фазасида қишлайди. Тупроқда, ўсимлик қолдиқларида , дарахтлар ковакларида ва пўстлоқ тагида қишлаб чиқади. Улардан март ва апрель ойларида етук пашшалар учиб чиқади. Улар бегона ўтларни гуллардаги нектрлар билан озиқланади. Сирфидлар озиқланишидан сўнг тухум қўйишга киришади. Одатда апрель ойида кузатилади. Уларнинг тухуми буталарга, беда, бегона ўтларга қўяди ва шу ерга битлар билан озиқланади. Бундан ташқари улар ўргимчаккана трипс, ҳар хил хашаротларнинг тухуми билан ҳам озиқланади. Битта қурт ривожланиш даврида 500тадан 2000гача шира билан озиқланади. Ғумбакдан чиққан пашшалар қўшимча озиқланади сўнг жуфтлашади, урғочилари тухум қўя бошлайди. Тухум қўйиш 6-10 кун давом этади, улар 100дан 500тагача тухум қўяди. Урғочи пашшалар 12-16 кундан кейин эркин чатиша олади. Улар ғўза экилган майдонларда кеч кузгача давом этиб ва 4-5 авлод беради. Октябр ва ноябрь ойларида қишловга таёрланади. Афидидлар . Ғўзадаги битларни текинхўри бўлиб, улар парда- қанотлилар туркумига киради. Улар ичида афидидлар оиласига таълуқли хашаротлар катта ахамиятга эга. Уларнинг катталиги 4-5 мм. дан ошмайди. Икки жуфт қанотлари яққол кўринадиган мўйлови ва поясимон қорни бор. Уларнинг тухумлари майда, рангсиз, тиниқ бюўлиб ўртаси қорайиброқ ва атроф айланаси оқариброқ туради. Личинкасининг тиниқ оқ 13та жуда кичик сегменти бор. Йирик боши кўкрак бўғимларидан ажралиб туради. Ҳар бир бўгимининг сиртқи айланмасига тукчалар билан қопланган, айниқса елкасидаги тукчалар ривожланган. Ғумбакнинг танаси саргиш -оқ рангли бўлади. қуюқ ипаксимон иплардан тўқилган пиллага ўралиб битлари ичида бўлади. Афидалр катта ёшидаги фазасида ўсимлик битлари ичида қишлайди. қишлаб чиққан қуртлар ғумбакка айланади. Март ойининг охири апрель ойининг бошида

учиб чиқади. Хўжайинниг мумияланган танасидан чиқиш олдида текинхўр кичик тешик очади. Даставвал улардан мўйловлари чиқади сўнгра эса боши. Ва у мўйловларини қимирлатиб тешикни каттайтиради ва ниҳоят оёқлари билан ташқарига чиқади. Улар жуфтлашгандан сўнг 2-3 кун ўтиб тухум қўйишга киришади. Улар партеногенез йўли билан ҳам кўпайиб, унда фақат эркаклар бўлади. Улар асосан 2-3 ёшдаги битларга тухум қўйиб 50тадан 3000тагача тухум қўяди. Натижада битлар шишиб кетади, ранги ўзгаради, ичидаги моддалар билан озиқланади. Битдан фақат мицелийсигина қолади. Имагасининг яшаш давомийлиги 4 кундан 15 кунгача бўлади. Ўзбекистонда 5-7 авлод берадива улар ҳар хил майдонларда тарқалади. Октя- брнинг ўрталарида қишловга таёрланади. Йиртқич каналар. Уларнинг бизда 40дан oртиқ турлари бўлиб уларнинг ичида Oritoceilus ( Phytoseiulus corniger W . ) улар дарахтлар ва пахта далаларида хам учраши мумкин. Фитоцейлис 200дан ортиқ ўргимчаккана билан озиқланади. Ҳарорат 3 0 га борганда жуда кўп каналар билан озиқланади. Олмада йиртқичлик дастлаб тухумларни март охирида апрель бошида пайдо бўлади. Ўрта ҳарорат 8, 5 ёруғлик 10 соатга камайганда йиртқич каналар қишловга киради. Уруғланаган уруғидан хазон остида Ҳимоя дарахт кустламлари остида қишлаб чиқади. Бир генерацияси 30 бўлганда 6, 8 кунда давом этади. Ривожланишни пастки ҳарорати 8, 3*Сдан юқори 32га тенг. Тошкент вилоятида 12-17 авлод беради. Йиртқич ўрнашган канага 1:40 нисбати қўйилса шу даражада ушлаб туради. Урғочиси бир ойгача яшайди 100тагача тухум қўяди, урғочиси 1ой яшайди 18 сутка тухум қўяди. Йиртқч кана ғўзада май ойи охирида пайдо бўлади. Унинг Аристемус тури ўргимчаккана тухуми билан озиқланади. У ўз ҳаётида 33тача тухум қўяди, улар 24тагача ўргимчакканани йўқотиши мумкин. Канахур трипс. Канахўр трипснинг улғайган уpғочилари оч сариқ тусли бўлади. Бўртиб чиққан қора кўзлари бор, 8 бўгимли мўйловлари учки

қисми тўқ тусли бўлади, олд қанотларидаги учта тўқ кулранг холлари канахўр трипс хос характердир. Бош ва олд кўкрак қисми япалоқ холларда бўлади. қанотлари қорин қисми охирига етиб туради. Трипс тухуми қайрилган шаклда, оқ рангли бўлиб, узунлиги 275-350 мк кенглиги 125-150 мк. Личинкаси 2 ёшда ривожланади Биринчи ёшда ранги ўзгариб туради дастлаб сутсимон оқ, охирида эса саргиш-пушти рангда (6 догли)бўлади. Иккинчи ёшда қинчаларидаги пронимдаларининг муртчалди олга йўқолган бўлади, улар елка томонига қайрилган бўлади. Хашаротларнинг бошлангичлари йирик бўлиб урғочиларида қорин қисми охиригача, эркакларида ўрта қисмига етиб туради. Пронимфа ва нимфаларнинг ранги сутсимон оқдан саргишгача бўлади, қорин қисмида пуштиранг доги бор. Улар ўлжаси бор жойларда қишлайди. Кузги совуқда - 5, 4*Сҳароратда кўплаб хашаротхўр трипслар нобуд бўлади. Улар 11-13 кунда битта авлод беради. Битта урғочи трипс 40 гача тухум қўяди. Тухумларнинг ўсимлик тўқимаси юза қатламига қўяди ва шунда ривожланади. Канахўр трипслардан урғочида Аррепото- ния партеногензи бор. Битта трипс ўз ҳаёти давомида ўргимчак- кананинг 1000гача тухуми ва личинкасини йўқотади. Инсектиада 1:20;1:50 ba 1:100 куйилганда 87-90% каналар 5 кун ичида нобуд бўлади. Ўтказилган тажрибаларда 100та баргда 8543 дона кана бўлганда ёки 58 баробар иқтисодий хавдили бўлганда 1:20 титанда 10 кун ичида 98, 2%нобуд бўлган. Йиртқич кандалалар макролопис нобўлитис, орис, набис, дерикарис пуикулотис, камплома двереикарис ва бошқалар. Стеторус ўргимчаккананинг махсус энтомофаги бўлиб у далаларда тупроқнинг юза қаватида 5 см чуқурликда, барглар орасида қишлаб чиқади. Ҳаво ҳарорати 14*С бўлганда қишловдан чиқади, бу март ойининг охири ва апрел ойининг бошига тўғри келади. Урғочи қўнғизлар қўшимча озиқланади. Улар учиб чиққандан 10-15 кун ўтгач тухум қўйишга киришади. Ҳар бир урғочи қўнғиз 100-150тагача тухум қўяди. Стеторуснинг бир авлоди

ривожланиши учун 10-20 кун керак бўлади. Бир генерара учун 360*С, пастки чегара 13, 5. Улар вегетация даврида 5та авлод беради. Битта личинка 800-1100кана ейди. Баҳорда ёш личинкалар 50тадан 200тагача канани еб битиради. Улғайган қўнғизлар икки ойгача яшайди ва шу вақт ичида 8-9 минг канани еб битиради. Ғўзада стенарис асосан июн ва июл бошига тўгри келади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

Похожие

Ғўзанинг сурувчи зараркурандаларини энтомофаглари

Тут дарахти ва цитрус экинлари зараркунандаларининг энтомофаглари

Ғўза кемирувчи зараркунандаларини миқдори ва тарқалишини ҳисобга олиш ҳамда башорат қилиш

Сабзавот полиз экинлари ва картошка, боғ экинлари зараркунандаларини

Боғ экинлари зараркунандаларининг энтомоакарифаглари.