Юқумли анаэроб энтеротоксемия Буйрак бўшаши Enterotoxaemia infectiosa ovium - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Юқумли анаэроб энтеротоксемия Буйрак бўшаши Enterotoxaemia infectiosa ovium

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Юқумли анаэроб энтеротоксемия Буйрак бўшаши Enterotoxaemia infectiosa ovium Режа: 1. Эпизоотологияси 2. Клиник белгилари 3. Патологоанатомик ўзгаришлар

Анаэроб энтеротоксемия («буйрак бўшаши», кўп ўт еб қўйиш касаллиги, ўтлар касаллиги) оғир кечадиган касаллик бўлиб, геморрагик энтерит, асаб бузилиши, буйраклар жароҳатланиши, умумий интоксикация ҳолати билан на моён бўлади. Тарихий маълумот. Юқумли энтеротоксемия 1910 йил да «буйрак бўшаши» номи билан қўзилар орасида Тасманияда қайд килинган. 1926 йилда Беннете Австралияда бу касаллик ўтлар гуллаган пайтда, қўйлар ўтлаб интоксика цияланиши натижасида рўй беришини ёзади. 1932 йили шу муаллиф қўйлар ўлаксасининг ичакларидан В. ovitoxicus микроорганизмини ажратиб олган. Англияда бу касал лик «зарба» деб юритилган. Лекин клиник белгилари бўйича юқоридаги касалликни эслатган. Тарқалиши. Дунёнинг кўп мамлакатларида, жумладан Австралия, Янги Зеландия, АҚШ, Канада, Ар гентина, Италия, Кипр, Болгария, Венгрия, Туркияда уч райди. 1938 йидда Эронда сотиб олинган меринос қўйлари орасида қайд қилинган. Собиқ СССРнинг Кавказ, Ўрта Осиё, Сибир ҳудудларида, шунингдек қатор туманларида рўйхатга олинган. Мамлакатимизда баҳор ойларида тез-тез учраб туради. Иқтисодий зарар. Оғир кечади, кўп қўйлар нобуд бў либ кетади, натижада жуда катта иқтисодий зарар кўрилади. Айрим хўжаликларда 15-20 фоиз қўй касалланиб, ўткир кечганда 100 фоиз ҳалок бўлади. Касаллик чиққудек бўлса, мажбурий чора-тадбирлар учун ҳам қўшимча маблағ сарфлашга тўғри келади. Қўзилаш олдидан чиқиб қолса, ҳомилалар ҳам нобуд бўлиб кетади. Ўлган қўйлар ўлакса сининг терисини шилиш ва жунини олиш мумкин эмас. Булар ҳам қўшимча сарф-ҳаражатни талаб этади. Қўзғатувчиси. Қўлимиздаги маълумотларни умумлаш тирсак, Австралия, Янги Зеландия, АҚШ, Канада, Фран ция, Перу, Анголаларда касалликни Сl. Perfrigens Д тип, айрим ҳолларда эса С тип қўзғатиши аниқланган. Баъзи адабиётларда АҚШ ва Францияда А тип қўзғатиши кўрса тилган. Греция, Кипр, Болгарияда Сl. Perfrigens нинг С, Д типлари,

Эронда Д типи, Собиқ СССРнинг қатор мам лакатларида С ва Д типлари, Туркманистонда С типи, Қозоғистонда Д типи, шимол томонларда С типи, Доғис тон, Қирғизистонда эса асосан Д типи, айрим хўжаликларда иккала тип ҳам учрайди. Чидамлилиги. Қайнаш ҳароратида 15-20 минутда ўла ди. Тупроқда 35- 40°С да 16-20 ой, 15-20°С да эса 40 ойгача сақланади. Сувда 20 ой яшай олади. Қуритилган қийда 3 кунгача, тери ва жунда 10-20 °С да 2 йилгача сақланади. Қуритилганда эса 1-2 кунда ўлади. Вегетатив ҳолатдагиси чидамсиздир. Дезинфекция учун 5% ли фаол хлор, 5% ли ишқорлар, 5-10% ли формальдегидлар, 15% ли сульфат карбол аралашмалари қўлланилади. Эпизоотологияси. Касаллик ҳар хил ёшдага моллар ора сида учрайди. Айрим ҳолларда бўрдоқига боқилаётган 1-6 ойлик қўзилар орасида айниқса рационда концентратлар кўп бўлганда ёки яйлов ўтга жуда бой бўлганда, қайд қилинган. Собиқ СССР да 8-10 ойликдан бошлаб ҳамма катта ёшдаги қўйлар касалланали. К. Ургеев (1985) маълу мотига кўра касаллик 52 фоиз она қўйларда, 21 фоиз қўзиларда ва 27 фоиз аралаш ёшдаги қўйларда учрар экан. Она қўйлар аксарият бўғозликнинг охирги ойларида касал ланади, асосан ориқ ҳомилали совлиқлар зарарланади. Эн теротоксемиядан ўлган 640 бош қўйнинг ўлаксаси ёриб кўрилганда, шундан 489 боши бўғоз чиқиб, улардан 276 бош совлиқда 2 ва ундан ортиқ ҳомила бўлган. Айрим ҳудудларда қўзичоқларда энтеротоксемия билан касалла ниш кўпроқ кузатилган, Ғарбий Сибир ва Байкал атрофи даги ҳудудларда ҳам қўзилар кўпроқ касалланиб келади. Уларнинг ёши 1,5-2 ойлик бўлиб, концентратли озуқа билан бир жойда боқилганларида кўп учраган. Яйловда боқилган қўйларда эса бу ҳол кузатилмаган. Носоғлом хўжалик ва отарларда касаллик ўткир кечади, ҳамма ёшдаги қўйлар касалланади. Касал ҳамда соғлом қўйлар касаллик қўзғатувчисининг манбаи ҳисобланади. Кўп ҳолларда соғ лом қўйлар ўз организмидан энтеротоксемия касаллиги нинг қўзғатувчисини ажратиб туриши мумкин. Ташқи му ҳит касаллик тарақатувчи омиллардан биридир. Касаллик билан асосан қўйлар касалланади, лекин

қорамоллар, эчки, йилқи, чўчқа, туяларда ҳам учраши мумкин. Лаборатория ҳайвонларидан денгиз чўчқачалари, мушуклар, оқ сичқон лар мойил. Қуён ва каламушлар касалланмайди. Касаллик нинг келиб чиқишида ошқозоннинг секретор ва мотор функциясини бузадиган омилларнинг аҳамияти катта. Бу ҳол айниқса, қўлда ёки бир жойда боқиб, кейин бирданига яйлов шароитига ўтказилганда рўй беради. Бизнинг шарои тимизда касаллик асосан эрта баҳорда, янги кўкат ўсиб чиқа бошлаган пайтда учрайди. Қишдан чиққан қўйлар ўта очиқиб, янги кўкатга ташланади, очкўзлик қилиб кўплаб еяверади. Бунда кўкатга унчалик ўрганмаган қўйларнинг қорни дам бўлиб шишади, газ тўпланади. Натижада ошқозон-ичакда анаэроб муҳит юзага келиб, клостридийлар ривожланиб кўпаяди. Бу ҳол айниқса эрта баҳорда, ёш кўкатларни шудринг ёки қиров қоплаб, ҳали буғланиб қўтарилмаганда яққол намоён бўлади. Юқумли энтероток семия бевосита юқмайдиган касаллиқдир. Патогенези. Клостридийлар ҳайвон организмига тушгач, ўсиб кўпаяди, токсин ажратиб, токсемия ҳолати вужудга келади. Ўз навбатида ҳазм бўлмаган озуқалар билан ошқо зоннинг тўла бўлиши микроорганизмнинг яшаши учун қу лай шароит яратади. Катта қориннинг кўкат билан тўла бўлиши мотор ва секретор функциянинг бузилишига олиб келади. Ўт яхши тушмасдан, ошқозон-ичакда дезинфекция хусусияти пасаяди ва микроорганизм учун қулай шароит яратилади. Микроорганизм кучли токсин ажратади, у қон га сўрилнб, эритроцитлар лизисини пайдо қилади. Қон томирлари ва капиллярларнинг эндотелийини, буйрак ва жигар паренхимасини бўзади. Ичақда прототоксин про теолитик фермент таъсирида эпсилон-токсинга айланади ва ўз навбатида шиллиқ парданинг эпителиал тўқималарини зарарлаб қонга ўтади. Кейинчалик бутун организмга тарқа либ, заҳарланиш юзага келади. Энтеротоксемияда моддалар алмашинуви бузилади, айниқса жигар, буйрак, мияда угле водлар алмашинуви издан чиқади. Юрак тўхтаб, ўлим рўй беради. Клиник белгилари . Касаллик ўта ўткир, ўткир ва су рункали кечади. Касалликнинг яширин даври бир соатдан 10-12 соатгача давом этади. Айрим

гуруҳ кузатувчилар энтеротоксемия коматоз ва геморрагик ҳолатда кечади де ган фикрдадир., Ўта ўткир кечганда қўйлар 2-3 соат ичида ҳалок бўлади. Асосан қўзичоқлар ва семиз қўйларда касал лик клиник белгилар намоён бўлмасдан ўтади. Ўлган қўйлар қўтонлар ва яйловларда эрталаб кўринади. Касалликка ча линган қўйлар ўтламасдан орқароқда қолади ва бир оз ҳолсизланади. Тана ҳарорати нормада ёки сал юқорироқ, томир уриши секинлашган ва пасайган бўлади. Касал қўйлар нинг юриши бешик тебратарнинг чайқалиб туриш ҳолати ни эслатади, улар судралиб бориб йиқилади. Ётган жойида оёғи билан сузиш ҳаракатини қилиб, оғиз ва бурундан кўпиксимон суюқлик оқади, тез-тез сияди, қон аралаш ичи кетади. Титроқ тутиб, тишини ғичирлатади, кўзлари олайиб кетади, шиллиқ пардалар қизаради. Оқибатда у ўлади. Ўткир кечганда тана ҳарорати 41 0 С га чиқиб кетади, ҳолсизланиш, иштаҳа йўқолиб, қон ва шилимшиқ суюқлик аралаш ич кетиши кузатилади. Касал қўй чайқалиб юради ва оёқда туриб қолади. Асаб бузилиши кўзга ташлана ди. Талпиниб илгарига қараб юради, йиқилиб туриб яна йиқилади. Огзидан шилимшиқ суюқлик ва кўпик оқади. Шил лиқ пардалар қонсизланиб, беихтиёр сийиб юбораверади, ош қозон фаолияти сусайиб, касал қўй 2-3 кундан кейин ўла ди. Ярим ўткир кечиш ҳам ёш, ҳам катта ёшдаги қўйларда кузатилиб, ўта ўткир, ўткир кечишнинг давоми бўлиши мумкин. Бу шаклда овқат ҳазм қилиш бўзилиб, иштаҳа бўғилади, ич куяди, ич кетиб, тез озади. Ич кет ганда ўта ёқимсиз ҳид чиқиб, шилимшиқ модда ёки қон аралаш бўлади. Кўз қовоғининг шиллиқ пардалари қонсиз сарғиш рангда бўлади. Қўйлар озиб, айрим жойларидан жуни тўкилади. Касаллик 10-12 кун давом этиб, бўғоз совлиқлар бола ташлайди. Агар қўй соғайса, аста-сёкин у- бу нарсани ея бошлайди, ошқозон-ичак фаолияти тиклана бошлайди. Энтеротоксемия клостридиянинг С типи билан қўзғатилган бўлса, ичак ва паренхиматоз аъзоларда гемор рагик ҳолат ривожланади. Агар касалликнинг қўзғатувчиси

клостридийнинг Д типи бўлеа (эпсилон-токсин), токсемия ҳолатида кечади. Бу касаллик ўта ўткир, ўткир ва сўрунка ли кечиб, глюкозурия (сийдикда қанд кўпайиши) ҳолати намоён бўлади. С у р у н к а л и к е ч и ш ориқ қўйларда кўпроқ учрайди. Касал қўйлар ҳолсизланади, ҳеч нарса емай қўя ди, шиллиқ пардалар қонсизланади, қўй ҳомуш бўлиб, мудраб туради. Жуда озиб кетади. Қўзиларнинг эса иштаҳаси бўғилиб, бўшашиб қолади, қалтираб, санчиқ тутади, ичи кетиб, асаб бузилиши кўзга ташланади. Касал қўйлар нинг бир қисми баъзан соғайиши мумкин. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ўлакса тез шишиб кета ди ва ирий бошлайди. Жуни осон юлинади ва терида кўкимтир катта-катта доғлар бўлади. Оғиз ва бурундан қон аралаш қуйқа кўпик чиқиб туради, Тери шилинганда ге моррагик шиш ва қон қўйилиш кузатилади. Кўкрак ва қорин бўшлиғида шилимшиқ қизғиш суюқлик тўпланади. Эпикардда қон қўйилиши кузатилади. Катта қориннинг шиллиқ пардасида қон қўйилиш ва яллиғланиш кўзга таш ланади. Ўпка шишган ва қонталашган, қовуқ қон аралаш сийдикка тўла, бўйрак қонталашган, капсула тагига қон қўйилган бўлади. Буйрак шаклсиз массага айланиб қолади, жуда ҳам бўшаб халтачага тўлдирилган аталасимон массага эга бўлади. Қари қўйларда бу ҳолат аниқ намоён бўлмасли ги мумкин. Лимфатик тугунлар кесиб кўрилганда шилим шиқ суюқлик оқади ва кичик некроз ўчоқлари топилади. Клостридийнинг С типи билан касалланганда патологоана томик ўзгаришлар рўй-рост намоён бўлмайди. Диагноз. Энтеротоксемияга диагноз эпизоотологик ку затиш, клиник белгилар, патологоанатомик ўзгаришларни инобатга олиб, лаборатория текширишлари натижаларига қараб қўйилади. Бир вақтнинг ўзида ингичка ичакда ток син борлиги (қўзғатувчи маҳсули) нейтрализация реакция си ёрдамида аниқланади. Лабораторияга қўйнинг ўлаксаси, паренхиматоз аъзолар ёки ингичка ичакнинг икки томони боғланган ҳолатда олинган бўлакчаси юборилади. Текши риш ичакда токсин борлиги ва қўзғатувчисини

топиш йў ли билан амалга оширилади. Биринчи усул учун ичак бў лакчасидан 1:1 ёки 1:2 нисбатда физиологик эритма билан экстракт тайёрланади, сузилиб кейин фильтрланади. Ток синнинг типини аниқлаш учун 5 пробиркага 1 мл дан фильтрат олинади ва 1 мл антитоксин зардоб қўшилади. Биринчи пробиркада «А» зардоб, иккинчисида «С», учинчисида «Д», тўртинчисида «Е» тип, бешинчисида 1 мл физиологик эритма бўлади. Бу аралашма 2 бош оқ сиқчонга (қорнига) 0,5 мл дан ёки денгиз чўчқачаси ёки қуёнлар териси ичига 0,2 мл дан юборилади. Қуёнларда некроз бўлади, денгиз чўчқачалари ўлади. Қ ў з ғ а т у в ч и н и а ж р а т и б о л и ш ва а н и қ л а ш . Ингичка ичак массасидан ёки паренхйматоз аъзолардан суртма тайёрланиб, Грам усулида бўяб текшири лади. Пареихиматоз аъзолардан Китт-Тароцци, МББ, МПА, ичақдан эса Китт-Тароцци муҳитларига экилади ва 37-38 °С да анаэроб муҳитда ўстирилади. Дифференциал диагноз. Энтеротоксемияни брадзот, куйдирги, озуқадан заҳарланиш, пастереллёз, листериоз, ви рус гепатитларидан ажратиш зарур. Брадзотда ширдон ва ўн икки бармоқ ичакда кучли геморрагик яллигланиш, жигарда некротик учоқ, токсин бўлмайди ва буйрак бўша майди. Куйдиргида бактериологик, серологик текшириш натижаси ва талоқ ўзгариши ҳисобга олинади. Заҳарланиш лаборатория текшириш усуллари натижасига қараб ажрати лади. Листериозда, ичакда токсин бўлмайди ва бактериоло гик текшириш аниқ натижа беради. Вирусли гепатитда жигарда некротик ўчоқ бўлади, ичакдаги токсин билан фарқ қилади (энтеротоксемия). Пастереллезда септик ҳолат, геморрагик диатез, крупоз пневмония ва бактериоло гик текширишда фарқ қўзатилади. Даволаш. Энтеротоксемия шиддатли ва ўткир кечганлиги учун даволаш қийин, сурункали кечганда бивалент гипериммунли қон зардоби юборилади (антибиотик ҳам қўшилади). Айрим мутахассислар 2-2,5 мг биомицинни мускул орасига юбориб яхши натижа олган. 1 кг оғирликка юқорида кўрсатилган доза 4-5 инъекция қилинган. Синтомицин катта

қўйларга 0,5-1 мг, қўзиларга 0,2 мг берилган. К. Рисқулов (1983) касалликни даволаш ва олди ни олиш учун пролангирланган ВИЭВ антибиотикларини тавсия этади. Уни бивалент қон зардоби билан қўшиб юбориш ўта мақсадга мувофиқ эканлигини баён этади. Антибиотиклардан 1 ц озуқага 0,25-1 кг кормогризин, 0,5-1 кг биовит, 1-1,5 кг бацихилин аралаштириб берил ганда, қўзиларни касалланишдан асраган (касаллик 4,2 марта камайган). Дибиомицин ва тетрациклинни мускул орасига юбориш яхши самара беради. Иммунитет. Концентрланган поливалент алюминий гад роксидли вакцина бор. Мускул орасига 2 марта юборилади (20-30 кун орасида). Бу вакцина бродзот, энтеротоксемия, хавфли шиш, қўзилар дизентерияси учун ишлатилади. Маж бурий эмлашда 12-14 кун орасида иммунитет пайдо бў либ, 4-5 ой давом этади. Эмлаш пайтида жун олиш на қўчқорларни ахталаш мумкин эмас. Ҳозирги кунда клосте ридиозлар (бродзот, эитеротоксемия, некротик гепатит, хавф ли шиш)га қарши поливалентли анатоксин ишлатилади. Қўйлар 30-45 кун ичида 2 марта эмланиб, 10 ойгача иммунитет ушланади. Олдини олиш. Касаллик қайд қилинган хўжаликлар носоғлом деб эълон қилинади ва чеклаш қўйилади. Касал иа касалликка гумон қилинган моллар ажратиб олиниб махсус қон зардоби юборилади, лозим деб топилса, антибиотиклар ҳам қўлланилади. Соғлом ҳайвонларнинг яйло ви ўзгартирилади ёки бир жойда сақлаб боқилади. Касал ликка мойил соғлом ҳайвонлар эмланади. Жазирама иссиқ кунларда эмлаш мумкин эмас. Касалланиб ўлган моллар терисини ва жунини олмасдан йўқ қилинади. Жунини олиш, ахталаш пайтида ва касалликдан ўлган қўйлар гўштини истеъмол қилиш қатъий ман этилади. Чеклаш охирги касал қўй ўлгаидан 20 кун кейин бекор қилииади. Майса чиққанда (эрта баҳорда) қўйларни яйловга ҳайдамаслик керак. Бу пайтда иложи борича қуруқ хашак билан боқиш зарур. Жуда бўлмаса қиров ёки шудринг кўтарилгандан кейин қўйларни ўтлоққа қўйиш мумкин. Шунда ҳам қуёш тик тушиб, қиров ёки шудринг тез кўтариладиган жойлар да боқишга рухсат этилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Қўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси Agalactia infectiosa ovium et caprarum

Юқумли ларинготрахеит Laryngotracheitis infectiosa

Юқумли анемия (инан) Anemia infectiosa equorum

Юқумли вагинит Vaginitis infectiosa nodosa (lotincha)

Гўштхўр ҳайвонлар юқумли гепатит касаллиги Hepatitis infectiosa cornivorum. (Рубарт касаллиги)