Тупроқни зичлаш усуллари. Тавсифи ва қўллаш шартлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Тупроқни зичлаш усуллари. Тавсифи ва қўллаш шартлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115.5 KB

Тупроқни зичлаш усуллари. Тавсифи ва қўллаш шартлари Режа: 1. Тупроқни зичлаш ҳолатлари. 1. Тупроқни зичлаш усуллари. 2. Динамик ҳаракат қилувчи машиналар билан тупроқни зичлаш 3. Тебранма ҳаракатли машиналар билан тупроқни зиялаш. 4. Тупроқлари сувга чўктириб ўз-ўзини зичлаш. 5. Тупроқни зичлаш учун жиҳозларни танлаш. 6. Тупроқ зичловчи машиналар унумдорлиги.

Таянч суз ва иборалар: Мақбул намлик, сувга чўкиб, механик зичлаш, текис зичлагич, пневмашина, буюртмали зичлагич, плита, силкиниш, гидровибратор. 1. Тупроқни зичлаш ҳолатлари Ишлаб чиқаришда тупроқли иншоотларни юмшатилган тупроқдан тиклашда зичлаш ишлари бажарилади. Иншоот пойдеворини мустаҳкамлаш ва сув шимилишини камайтириш учун ҳам тупроқ зичланади. Натижада зичланган тупроқни мустахкамлиги, ўзидан сув утказмаслиги, ювилишга каршилиши, ошади. Тупроқни зичлиг даражаси г/см3 ва т/м3 да курсатилади. Зичлаш жараёнига қуйидаги омиллар таъсир этади: механик таркиби, ёпишқоқлик, бошлангич зичлиги ва намлик, зичлаш қатлам қалинлиги, бир жойдан меҳанизмларни ўтиш сони, зичлаш усули ва қўлланиладиган машинанинг ўлчамлари. Одатда зичлаш юпқа қатлам билан бажарилса ва бојланиши кам тупроқларда яхши даражада бажарилади. Тупроқни зичлашда намлаш катта аҳамиятга эга. Сув тупроқ заррачалари атрофини қоплаб, улар орасидаги ишқаланишни камайтиради , Бу даражадаги намлик мақбул намлик деб айтилади. Тахминий ҳисоблар учун тупроқларни мақбул намлиги % қуйидагича бўлади. қумок тупроқлар учун 7....10 қумок тупроқлар учун 9...15 бўз тупроқлар учун 12....20 лой грунтлар учун 20...30 Яхши даражада зичлашни олиб бориш учун қуруқ тупроқлар намланади, ортиқча нам тупроқлар қуритилади. Мақбул намликкача керак бўлган сув миқдори қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Q = стйтт      100 Бу ерда q - 1 м3 тупроқни намлаш учун зарур сув миқдори,м3 ; м  - мақбул намлик,% ; т  - тупроқни табиий намлиги, % т  -намликни тупроқни ташиш ва ётқизиш вақтида йўқолиши (1. 2 % ) ; е -тупроқни табиий ҳолатдаги зичлиги, т/м3 ; е -сувни зичлиги ( 1 т/м3) ; Энг кўп тарқалган тури тупроқни статик таъсир этувчи механик зичлаш бўлиб, зичлагичлар силлиқ бўртмали,дамли јилдиракли,тўрли турларга бўлинади.Бу жиҳознинг соддалиги ва мустаҳкамлиги,юқори унумдорлиги ва арзонлигидандир.Зичлагичларни тор шароитларда, ўтишга қийин жойларда, зичланаётган юзанинг катта нишабли буўлган ҳолларда қўллаш имкони бўлмайди. Зичловчи машиналарни ишини тавсифловчи асосий кўрсаткичлар қуйидагилар: зичланаётган қатлам қалинлиги; қатлам чуқурлиги бўйича бир хилда зичланиш; бир жойдан ўтишнинг зарурий сони. Силлиқ јилдиракли зичлагичларни тупроққа берган ўртача босими (Мпа) умумий ҳолда қуйидагича бўлади: Â Â Q þ ¢ð   /  бу ерда Q - зичлагични ојирлик кучи,кН; в ю - таянч юзани горизонтал проекцияси ; В - зичлагични эни, см . Ўртача босим ўзгарувчан бўлганлиги боис, зичлагични тавсифини уни энига (В) кўра олинган босим кучи билан ифодалаш қабул қилинган. q n = Q /В

Зичлагични ўтишлар сони қанча кўп бўлса ўртача солиштирма босим қиймати q n қийматига яқин бўлади. Энг катта босимни тахминан қуйидаги формула орқали топиш мумкин: R q g л / ( 4 max    бу ерда q n – чизиқли босим, кН/ см; R – зичлагич јилдираги радиуси, см ; g - тупроқни деформация модули, МПа. Деформация модули қийтини тупроқнинг мақбул намлигида Н.Я.Хархута бўйича бојланган тупроқлар учун 20 МПа, бојланмаганлар учун 10. . . 15 МПа га тенг қилиб олиш мумкин. Бўртмали зичлагичларни тупроққа энг катта босими қуйидагига тенг бўлади: ) 5,6/( max mf Q  бу ерда Q- зичлагич ојирлиги , кН ; m- зичлагич эни бўйича бўртмалар қатори сони ; f- битта бўртмани оли таянч юзаси , см 2 Тупроқни намлаш уни ишлатишдан 2-3 ой аввал амалга оширилади. Агар бунинг иложи бўлмаса, сув тупроқни ётқизиш вақтида сув ташувчи машиналар билан ёки муваққат сув қувурлари орқали қўшилади. Зарур зичликни бир мартадаги зичловчи юк билан таъминлаб бўлмайди.Зичлагичларни биринчи ўтишларида ёки шиббанинг зарбаларида зичликни жадал ортиши кузатилади. Бир жойдан зичлагич ўтиш сони 3....4 дан сўнг кескин зичланиш камаяди ва 10...12 та ўтишдан сўнг зичланиш жараёни тўхтайди. Энг кулай сони 6....8 ни ташкил этади. 2. Тупроқни зичлаш усуллари

Гидротехник иншоотлар қурилишида суньий равишда зичлаш каби ишлар кўп микдорда бажарилади.бу ишларни бажариш учун турли машина ва усуллар кулланади. Улар босиб, шиббалаб, тебратиш йўллари билан зичлашни амалга оширади. Босиб зичлашда тупроқнинг заррачалари зичловчи машиналар ојирлигининг статик таъсири натижасида бир-бирига яқин жойлашади. Шиббалашда эса тупроқ баландликдан тушган юкни динамик таъсири билан зичланади. Тебратишда тупроқ заррачаларига машина ҳаракати таъсири ўтади.Натижада улар юкори кузалувчанликка эга булади, ва буш жойни эгаллаб зичланади. Сифатли кўтарма тиклашда қуйидаги иш жараёнлари бажарилади. Кўтармага ва ҳар бир янги қатлам ости тайёрланади, тупроқни тўкиш тўкилган тупроқни тарқатиб текислаш, намлик, зичлаш қияликдаги зичланмаган тупроқни кесиб янги катлам хосил қилиш учун суриш. 3 Динамик ҳаракат қилувчи машиналар билан тупроқни зичлаш Зичловчи машиналарнинг ишчи жиҳози сифтаида турли ўлчамдаги ојирликдаги ва шаклдаги тупроқ юзасига ҳар хил баландликдан ташиладиган шиббаловчи плиталар қўлланади. Плитанинг зарба кучи унинг ојирлигига ва ташлаш баландлигига тескари пропорционалдир. Энг катта зўриқишни қуйидаги формула билан аниқланади. F g gH Q   2 2 max  , бу ерда F - зичловчи плитанинг юзаси. Н.Я. Хархута шиббаловчи машиналарнинг ишчи ўлчамларини солиштирма импульс бўйича танлашни тавсия қилади: gF gH Q i 2  , ( МПа.с)

Солиштирма импульснинг чегаравий қиймати (МПа.с) тупроқлар учун ошмаслиги керак: Сулес учун 0,004. . . 0,006 енгил сој тупроқ 0,006. . . 0,010 ўрта сојтупроқ 0,10. . . 0,018 ојир сој тупроқ ва лойтупроқ 0,018. . . 0,030 Тупроқни турини ва шиббаловчи плитанинг юзасини билган ҳолда плитанинг маълум бир ојирлигида уни ташлаш баландлигини аниқлаш мумкин: 4.Титратма ҳаракатли машиналар билан тупроқни зичлаш Титратма ҳаракатли машина ва меҳанизмлар тупроққа тез тебранма таъсирлар ўтказади. Уларнинг ва тупроқ ҳамда машинанинг ојирлик кучи таъсиридан тупроқ заррачалари орасидаги бојланишлар бузилади,уларнинг ўзаро силжиши содир бўлади ва натижада зичроқ бўлиб ётади. Титратишнинг таъсир самараси кўпгина омилларга бојлиқ бўлади. Бу усулда ҳам тупроқ намлиги таъсири бошқа усуллардаги кабидир. Зичланиш жадаллиги тебранишлар сонини ортиши билан юқорилади. Таркиби лой заррачалари 6 % гача бўлган тупроқлар учун юза тебратишлар самаралироқдир.

5.Тупроқларни сувга чўктириб ўз-ўзини зичлаш Тупроқни зичлашни синалган усулларидан бири тупроқни тўла намлаш оқибатида заррачаларини ўзаро бојланишини йўқолишига олиб келиш, бирикишини қулашди, йирик јовакликларни тўлиши ва натижада катта зичлика эришишдир. Канални намлашда ўзини бўйича қисмларга тўсиқлар ёрдамида бўлинади. Тўсувчи иншоотлар мавжуд бўлса улардан фойдаланилади.Канал бўйича сингиб йўқолаётган сувни ўрнини босадиган миқдорда сув қўйилиб турилади. Намлаш билан зичлашда кўтарма айтарли даражада ўзини ҳолатини йўқотади. Кейинги вақтда бу усул янада такомиллаштирилди.Ётқизилаётган қисмга берилаётган тупроқ бульдозерни ојирлиги билан ҳам зичланиб борилади. Бунда тупроқни сувга 1 м гача қатламда бостирилиб тўкилади. Бу эса тупроқ устидан машинани юришга имкон беради. 6. Тупроқни зичлаш учун жиҳозларни танлаш Тупроқни зичлаш учун машиналар зичланаётган юзани ўлчамлари майдони ва шаклига; ишларни ҳажми ва жаддлигига; тупроқни тури ва хусусиятлари ; зичловчи жиҳозни тупроққа таъсирини хусусиятига; иқтисодий кўрсаткичларга қараб танланади. Зичловчи ва шиббаловчи машиналар шундай танланадики, уларнинг тупроқда содир бўлаётган зўриқиш тупроқ учун парчаловчи бўлмаслиги даркор. Н.Я.хархута тавсиясига кўра тупроқдаги энг катта зўриқиш қуйидагича бўлиши керак :   )9,0...8,0( max 

бу ерда n  - кўрилаётган тупроқ учун парчаловчи зўриқиш. Зичловчи машиналарнинг ојирлигини ортиши билан зичланаётган қатламнинг қалинлигини ортиши ўзаро мос эмас. Ўта ојир зичловчи машиналарни қўллаш зичлашни таннархини ортишига олиб келади.Шу боис, энг самарали ојирлик 18. . . 20 т ҳисобланади. 7. Тупроқ зичловчи машиналар унумдорлиги Јалтакли вибролита ва бошқа машиналар тухтовсиз ишлатишни хисобга олиб зичланган юза майдони   âK n Ñ Â V ÏF    бу ерда V - агрегат тезлиги , м/соат В - зичлаш Қатламни кенглиги, м С- қисмни чок босилиши ( 0..15,....0,20 м) n- бир жойдан зичлагични утиш сони Кв- иш вақтидан фойдаланиш коэффициенти. Зичлаш плитаси билан ишловчи экскаватор иш унуми 60 F m K қ Пf = -------------------------- K в n бу ерда F- плита юзаси, м2; m - бир минутда зарбалар сони К қ - чокни босимни хисобга олувчи коэффициент 0,8 n- тупроқ зичлаш учун керак бўлган зарбалар сони Кв - иш вақтидан фойдаланиш коэффициенти Механизмларни ҳажм бирлигида иш унумдорлиги ( м3)

П v= П ј Н о бу ерда Но - зичланган тупроқ қатлами, м зичлагичларни иш унумдорлиги зичлаш қисмнинг узунлигига бојлик, у 100....200 м дан ортиқ бўлса мақсадга мувофиқ бўлади. В.П.Ковалачук дамли јилдиракли зичлагичларни тупроққа босимини аниқлашда қуйидаги формуладан фойдаланишни таклиф қилади: ) 1( max     P бу ерда Р- дамли јилдиракдаги босим, Мпа ;  - јилдирак қопламасини статик қаттиқлик коэффициенти;  , Мпа 1, 2, 4, 6 0,6 0,5 0,28 0,16 Энг мақбул зичлаш қатлами қалинлиги зичлагич турига, уларнинг ўлчамларига ,тупроқ намлигига бојлиқ ҳолда қуйидаги формула билан аниқланади. Силлиқ зичлагичлар учун Н R q A л м м  ; Дамли јилдиракли зичлагичлар учун Н      1 1 P Q A м м ; Бўртмали зичлагичлар учун Н м =0,65 ( L +0,25 в- h 1 ) , Бу ерда  - зичланаётган тупроқ намлиги, % ;

 м -тупроқни мақбул намлиги, % ; Q 1 -дамли јилдиракли зичлагични битта јилдирагига тўјри келадиган ојирлиги, кН; L - бўртма узунлиги, см ; в- бўртма қалинлиги,см h 1 - бўртмали зичлагич ўтгандан сўнги юқори юмшаган қатлам қалинлиги, см; А- коэффициент, ( 0,2 . . . 0,4 ). Ер иншоотлари қурилишида янги тўқилган тупроқларни, шунингдек, табиий жойлашган тупроқларни ҳам суньий йўл билан зичлашга тўјри келади. тупроқлар зичлагичлар ва бошқа турдаги турли хил машиналар билан зичланади. Машинанинг ишчи қисми таъсирида, тупроқ таркибидаги хаво ва намликни чиқариб юборилади. Натижада катта тупроқ заррачалари бир-бирига яқинлашиб, тупроқ зичлашади. Юмшатилган тупроқ таркибида 15-25 % хаво 3-5 % гача камаяди. тупроқнинг зичланиш даражаси унинг намлигига боглик. ҳар бир грунтнинг яхши зичланишини таъминлайдиган мақбул намлик бўлади. Агар тупроқнинг намлиги мақбулдан кам бўлса, тупроқнинг максимал зичланишини таъминлайдиган даражада унга сув сепиш керак.Бу тупроқни зичлашга кам меҳнат сарфлаш мақсадида қилинади. Тупроқларни зичлаш учун силлиқ ва бўртмали зичлагичлар, дамли јилдиракларга ўрнатилган зичлагичлар, механик шиббалагичлар, шиббаловчи виброплиталар, зарб билан таъсир қилувчи меҳанизмлар ва бошқалар ишлатилади. Силлиқ јилдирак зичлагичлар қовушқоқ ва кам қовушқоқ тупроқларни 0,25 м дан кўп бўлмаган чуқурликда зичлаш учун қўлланилади. Улардан фойдаланиш кулай, шунинг учун улар кенг тарқалган. Бу зичлагичлар бошқа турдаги зичлагичларга нисбатан кам самарали, чунки унинг зичлаш чуқурлиги кам, бир оз буйлаб кўп микдорда ўтишлар талаб қилинади. Шунинг учун улар, аксарият, пардозлашда, силлик ва текис юза олиш керак бўлганда ишлатилади.

Бўртмали јилдирак зичлагич қовушқоқ ва кам қовушқоқ тупроқларни 0,75 м гача чуқурликда зичлашда ишлатилади. Улар битта ҳамда икки-учта зичлагичлар билан ишлаши мумкин. Бу зичлагичлар қовушқоқ айниқса донадор ва музлаган тупроқларни зичлашда анча самаралидир, чунки уларда тупроқга тушадиган солиштирма босим катта бўлади. Бўртмали зичлагичлар қатламнинг бутун қалинлиги бўйича тупроқни бир ҳилда зичлаш имконини беради. Шунинг натижасида нотекис юза ҳосил бўлади, лекин тупроқлар ўзаро яхши илашади. Тупроқни олдинига бўртмали зичлагичлар билан, кейинги эса силлиқ зичлагичлар билан зичлаш тавсия қилинади.Дамланган гилдираклардаги зичлагичлар силлик зичлагичларга қараганда анча самарали, чунки уларнинг тупроқга берадиган босим ўтишлар сонига бојлик эмас. Бу билан тупроқ қатламини бутун чуқурлиги бўйича зичлаш таъминланади Бундан ташқари дамли јилдиракларнинг эластиклиги натижасида уларнинг . тупроқ билан тегиб турган майдони катта бўлади. дамли јилдиракли зичлагичга юкланадиган юк миқдорини ошириб, кам ўтишларда тупроқни катта чуқурликда зичлашга эришиш мумкин. Дамли јилдиракли зичлагичнинг босимни ростлаш мумкин. Турли хил катта массадаги тупроқларни зичлаш учун силкинувчи тиркама силлиқ зичлагичлардан фойдаланилади. Зичловчи виброплиталар ва қалтираб таъсир кўрсатадиган бошқа машиналардан фойдаланиш қовушқоқ бўлмаган тупроқларда яхши натижа беради. Ојир зичловчи плиталар шајал ва майда тошли тупроқларни 1,8 м гача зичлаши мумкин. Зичлагичларнинг тури тупроқларни зичлаш шароитига қараб танланади. Тупроқ ташийдиган машиналар (ајдарма машиналар ёки скреперлар) тупроқни қатлама-қатлам қилиб тўкадилар. Ҳар бир тупроқ учун унинг керакли зичлигини таъминлайдиган мақбул қатлам қалинлиги аниқланади. Зичлагичлар тўқилган тупроқ қатламини зичлаб ҳаракат қилади. Зичлагичларнинг ҳаракат усуллари ҳалқа кўринишида ( каток зичланаётган

майдонда айлана бўйича ҳаракат қилади) ва моккисимон ( бунда зичлагич ҳар бир ўтишдан кейин майдоннинг охирида орқага бурилади ва олдинги ўтиш билан ёнма-ён орқага қайтади. Зичлагичнинг ҳар бир ўтиши олдингисини 10-15 % босиб ўтиши керак. Зичлаш енгил зичлагичлар билан бошланиб ојир зичлагичлар билан бостириб текислаш давом эттирилади. Агар зичлаш бир ҳил огирликдаги зичлагичлар билан бажарилса, биринчи ўтиш биринчи тезликда навбатдагилари катта тезликлар билан, охирги иккитаси яна биринчи тезликда бажарилади. Бундан ташқари дамланган гилдиракли зичлагичларда шиналардаги босимни ростлаш керак бўлади. Биринчи икки-уч ўтишни шиналардаги босим 1,5-2 марта камайтирилган ҳолатда бажариш керак. Бир из бўйлаб зичлагичлар билан ўтишлар сони тупроқнинг хилига ва зичлагичнинг турига бојлиқ. Дамланган јилдиракли зичлагичларда қумни тўла зичлаш учун 3-4 ўтиш, қумлок тупроқларни зичлаш учун 4-6, ўрта ва ојир қумок тупроқларни зичлаш учун эса 6-8 марта ўтиш керак. Дамланган јилдираклардаги зичлагичларга нисбатан силлиқ јилдиракли зичлагичлар билан икки марта, бўртмали зичлагичлар билан эса 1,5 марта кўп ўтишларни бажаришга тўјри келади. Тупроқларнинг ҳилига караб дамланган јилдираклар зичлагичларда шиналардаги босимни ўзгартириш зарур. Масалан, қовушқоқ бўлмаган тупроқни зичлашда шиналарда 2-4 кг/см2, қовушқоқ тўкилувчи тупроқлардан 5-6 кг/см2 , тузилиши бўзилмаган тупроқларни зичлашда 5-6 кг/см2 босим ҳосил қилиш тавсия этилади.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов «Ўзбекистон иқтисолий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида». Т.Ўзбекистон 1995 йил. 2. И.А.Каримов «Ўзбекистоннинг сиёсий ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари» .Т. Ўзбекистон 1995 йил . 3 И.А.Каримов «Ўзбекистоннинг 16 йиллик мустақил тараққиёт йўли». .Т. Ўзбекистон 2007 йил. 4. В.Г.Ясинецкий., Н.К.Фенин. Организации и технология гидромелиоративных работ. Москва. Агропромиздат 1988 г. .5. Ясинецкий В.Г. Организация, планирование и основы управления водохозяйственным строительством. Москва, “Колос”, 1982 г. 6. Ш. Меликов ва бошқалар. Бетон ишлар технологияси. Тошкент. «Меҳнат» 1990 йил 7. А.Назаров. Меҳнатни ташкил этиш ва нормалаш. Тошкент «Адабиёт жамғармаси». 2004 йил 8. А.Хожиматов, Курс лойиҳасини бажариш бўйича услубий қўлланма . Андижон 2010 йил. 9 А.Хожиматов, Р.Маҳкамов.Гидромелиорация ишларини ташкил этиш технологияси фанидан тажриба ишларини бажариш учун услубий қўлланма.Андижон, 2010 йил.

Похожие

Дарё ўзанида иншоотлар қуриш, қурилиш сув сарфини ўтказиш усуллари ва уларни қўллаш шартлари

Қиш фаслида тупроқ ишларини бажариш. Ер қазувчи машиналарни қўллаш усуллари ва шарт-шароитлари

Кишлок хужалигидаги уйлар ва уларни жойлаштириш шартлари

Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари

Мойли экинлар тавсифи ва кунгабақор етиштириш технологиясиМойли экинлар тавсифи ва кунгабақор етиштириш технологияси