logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Сельское и лесное хозяйство
  4. Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари

Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1478 KB
Скачать
Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари Режа: 1. Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари 2. Туроққа механик ишлов бериш усуллари 3. Плуг иш органларининг тузилиши ва ишлаш услублари 1. ТУПРОҚҚА АСОСИЙ ВА ЭКИШ ОЛДИДАН ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИ Ерларни шудгорлашда ишлатиладиган плугнинг асосий иш органлари корпус, чимқирқар, пичоқ ва тупроқ чуқурлатгичлардан иборат. Плуг корпуси ҳаракатланганда лемех тупроқ қатламининг тагидан қирқади ва кўтариб ағдаргичга узатади. Чимқирқар тупроқнинг устки қатламини 10-12 см чуқурликда, асосий корпуснинг 2/3 кенглигича қирқиб эгат остига ташлайди. Тупроққа ишлов бериш машиналари ишлаганда уларнинг иш органлари тупроқ ва ўсимлик қолдиқларидан ўз-ўзидан тозаланиши, даланинг паст-баландликларига яхши мосланиб юриши ва маневрчан бўлиши керак. Плугларга қўйилган агротехник талаблар: - далани белгиланган чуқурликда бир текис ҳайдаши (ўртача чуқурлиги белгилангандан  5 см гача фарқ қилиши мумкин); - бегона ўтларни, ўғитларни тўла ва чуқур кўмиши ҳамда тупроқ қатламини яхши ағдариши; - тупроқ қатламини аниқ кесиши ва майдалаши; - ҳайдалган ер бети текис ёки бироз тўлқинсимон бўлиши ; - ҳайдалган ерда чуқур эгатлар, марзалар ва чала жойлар бўлмаслиги шарт. Шудгорни ёппасига культивация қиладиган ва қатор ораларига ишлов берадиган машина-қуролларга қуйидаги агротехник талаблар қўйилади: - тупроқни белгиланган чуқурликда текис юмшатиши (ўртача юмшатиш чуқурлиги белгиланганидан  5 см дан ортиқ фарқ қилмаслиги); - ишланган дала бети текис бўлиши ; -ернинг нам қатламини ер бетига чиқармаслиги, бегона ўт илдизларини батамом қирқиши лозим. Шудгорни ёппасига культивация қиладиган ва қатор ораларига ишлов берадиган машина ва қуролларнинг иш органлари тупроқни майин ва донадор қилиб юмшатиш, экинларни шикастламаслиги ва кўмиб кетмаслиги керак. 2. ТУРОҚҚА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШ УСУЛЛАРИ Тупроққа механик ишлов беришдан мақсад тупроқда нам тўплаш, сақлаш, касалликларни ва бегона ўтларни йўқотиш, эрозия жараёнларининг олдини олиш, пастки қатламдаги озиқ элементларидан ҳамда микробиологик жараёнларни бошқаришдир. Тупроққа тўғри ишлов бериш учун унинг физик, механик ва технологик хоссаларини билиш керак. Тупроқ кўп фазали, яъни қаттиқ зарралар, сув, ҳаво ва тирик организмлар аралашмасидан ташкил топган. Тупроқнинг технологик хоссаси юқоридаги фазалар нисбатига боғлиқ. Физик етилган оптимал намликдаги тупроқ яхши уваланади, иш органларига ёпишмайди, трактор зўриқиб ишламайди. Тупроқнинг қаттиқлиги – унинг механик мустаҳкамлигини, яъни қаттиқ жисмнинг ботирилишига қанчалик қаршилик кўрсатишини ифодалайди. Тупроқнинг қаттиқлиги ботирилаётган жисмга қўйилган кучнинг жисм кўндаланг кесими юзига нисбати билан ўлчанади ва Н/см 2 да ифодаланади. Тупроқнинг қаттиқлиги унинг намлигига, зичлигига ва механик таркибига боғлиқ. Тупроқнинг намлиги ортиши билан унинг қаттиқлиги бўшашади. Тупроқнинг солиштирма қаршилиги плугнинг тортиш қаршилик кучининг мазкур плуг кўтараётган тупроқ қатлами кўндаланг кесимининг юзага нисбати билан аниқланади. Тупроқнинг солиштирма қаршилиги 12 Н/см 2 гача бўлиб, унинг тури тузилиши ва ҳолатига боғлиқ. Тупроқнинг намлиги ортиши билан унинг солиштирма қаршилиги минимумгача камаяди, кейин ёпишқоқлик ва ишқаланиш кучининг ортиши туфайли йириклашади. ТУПРОҚНИНГ ҚАТТИҚЛИГ И НИ АНИҚЛАШ : а - қаттиқлик ўлчаг и ч (тв е рдомер)иинг схемаси: 1 - штанга; 2 - пружина; 3 - даста; 4 -плунжер (учлик); б - ҳар хил плунжерли қаттиқлик ўлчагич диаграммаси: 1 - цилиндрик учликли; 2 - конуссимон учликли в - эзишга қаршилик кучи Ғ ни тупроқнинг чизиқли деформацияси Я га боғлиқлиг и . Тупроққа юза, махсус ва асосий ишлов берилади. Асосий ишлов бериш экинлар йиғиб олингандан кейин ерни шудгорлаш демакдир. Бунда плуг, чуқур юмшаткич ёки лушчильниклар ёрдамида тупроқ ағдарилади ва юмшатилади. Эрозияга учраган ерларни плугда 25-40 см ағдармасдан чуқурликда юмштилади. Тупроқни юза ишлаш деганда экишдан олдин экиш пайтида ёки экишдан кейин 12-14 см чуқурликда юмшатиш тушунилади. Бу мақсадда лушчильник культиватор, борона, шлейф ва мотигалардан фойдаланилади. Тупроқни юза ишлашдан мақсад тупроқни юмшатиш ва бегона ўтларни йўқотишдир. Чўл, тўқай, шағал қатлами юза ва тошлоқ ерларни ўзлаштиришда махсус қуроллардан: плантаж ёки ярусли плуглардан, чуқур юмшаткичдан, фрезерлардан фойдаланилади. Тупроққа ишлов бериш қуроллари ўзининг конструкцияси, иш тезлиги ва тупроқнинг технологик хоссасига қараб қуйидаги ишларни бажариши мумкин. Тупроқ қатламини ағдариш, маданий ҳайдаш, ярусли ҳайдаш, тупроқни зичлаш, ерни текислаш, ариқчалар очиш, тупроқни юмшатиш, зичлаш, қатламларни аралаштириш, ер бетини текислаш, бегона ўтларни қирқиш, пушта ва эгатлар очиш ишларини бажариш мумкин. ТУПРОҚҚА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШНИНГ АСОСИЙ ЖАРАЁНЛАРИ: а - ағдариш; б - юмшатиш; в - зичлаш; г - аралаштириш; д - текислаш; е -бегона ўтларни кесиш; ж - ариқ очиш, пушта ва жўяк ҳосил қилиш. Ағдариб хайдаш -деганда ерни вертикал текислик бўйлаб қуйи ва устки тупроқ қатламларининг бир-бирига нисбатан ўрнини алмаштириш тушунилади. Тупроқ қатламини 180 0 га айлантириш одатда ботқоқ ерларни \ узлаштиришда қўлланилади. Қатламни 135 0 гача ағдариш ағдариб ҳайдаш дейилади. Тупроқнинг чимли устки қатламини қисман қирқиб эгат тубига ташлаш ерни маданий ҳайдаш дейилади. Тупроқ палахсаларини ағдариб ҳайдашда қатламлаб ҳайдаш усули қўлланилади. Бунда устки қалам ағдариб ўз жойида қолади, иккинчи ва учинчи қуйи қатламлар жойларини алмаштиради. Тупроқни юмшатиш даражаси юмшатилган қатлам қалинлигининг юмшатишгача бўлган қалинлигига нисбати билан ифодаланади. Тупроқ юмшатилган бу нисбат 1 дан катта бўлади. Тупроқ қатламани зичлашда аксинча, 1 2 а а  1 бўлади. Зичлаш натижасида тупроқнинг капилярлик хусусияти ортади ҳамда биологик активлиги пасаяди. Тупроқни ағдариш жараёнида тупроқ заррачалари, ўғит ва микроэлементлар ўзора жой алмашинади. Натижада тупроқнинг унумдорлиги ошади. Тупроқ усутки қатламини текишлаш уруғларнинг бир текисда экилишини, намликнинг бир текис тарқалишини ҳамда машина трактор агрегатларининг иш шароитини яхшилашга имкон беради. 3. ПЛУГ ИШ ОРГАНЛАРИНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА ИШЛАШ УСЛУБЛАРИ Плуг - бу ерга асосий ишлов бериш, яъни шудгорлаш учун мўлжалланган техник воситадир. Плуглар вазифаси, қўлланиладиган тортг и чларни тури, трактор билан агрегатланиш усули, корпусларнинг конструкцияси ва сони, шудгорлаш технолог и яси бўйича таснифланади. Вазифаси бўйича плуглар икки гуруҳга бўлинади: умумий ишларга мўлжалланган ва махсус. Умумий ишларга мўлжалланган плуглар - далачили к да фақат тошлар билан ифлосланмаган, эскидан ҳайдалиб келинадиган ерларда ишлатилади. Махсус плугларга - тошли тупроқлар, тўқайзор-ботқоқликлар, плантациялар, боғлар, ўрмонлар ва токзорлар учун мўлжалланган ҳамда ярусли плуглар к и ради. Қўлланиладиган тортгичнинг турига қараб от (ҳайвонлар), трактор ва канат билан тортиладиган плугларга бўлинади. Отлар билан тортиладиган плуглардан - тракторли плуглар билан шудгорлашни иложи бўлмаган кичик майдоиларда фойдаланилади. Канат билан тортиладиган плуглар - тракторни ҳаракатланиши қийин бўлган далаларда (масалан, тоғли жойларда ва ботқоқ ерларда) қўлланилади. Тракторлар билан агрегатлаиадиган плуглар - шудгорлаш учун асосий замонавий шудгорлаш қуроллари ҳисобланиб, улар энг кўн қўлланилади. А грегатлаш усули бўйича тракторлар билан агрегатланадиган плуглар - осма, ярим осма ва тиркама плугларга бўлинади. Осма плуглар - тузилиши бўйича содда ва энг кам массага эга. Улар билан далаларга ишлов берилганда катта бўлмагаи кенгликдаги бурилиш йўлакчаси талаб қилинади. Аммо осма плуглар транспорт ҳолатида тракторга катта буриш моменти ҳосил қилади ва дала рельеф и га яхши мослашмайди. Ярим осма плуглар - осма плугларга нисбатан кичик солиштирма қаршилиги, аммо катта бурилиш радиуси билан тавсифланади. Транспорт ҳолатида плуг массас и шнг бир қисмини тракторнинг орқа ғилдираклари кабул қилади. Тиркама плуглар - конструкцнясига кўра учта ғилдирак ва тиркагич билан таъминланган. Улар дала рельефига яхши мослашиб бошқа плугларга Нисбатан етарли даражада равон ва турғун ҳаракатланади ва ерни сифатли шудгорлайдн. Замонавий тиркама плугларга махсус ишларга мўлжалланган плуглар (ярусли, боғлар ва бугазор-ботқоқликлар учун ва бошқа) кирадн. Корпусларининг коиструкцияси бўйича плуглар лемехли, дискли, комбинациялашган (мужассамлашган), ротацион ва чизельли плугларга бўлинади. Корпус. Ер ҳайдаш сифати плуг корпусининг конструкцияси ва шакли билан аниқланади. Корпуслар тузилишига кўра ағдаргичли, ағдаргичсиз, кесувчи, кўмиб кетувчи ҳамда дискли турларга бўлинади. Ағдаргичли корпус билан жиҳозланган плуг ерни қисман ёки тўлиқ ағдариб ҳайдайди. Корпус таянчга маҳкамланган лемех, ағдаргич ва дала тахтасидан иборат. Баъзи корпусларда тупроқни тўлиқ ағдариш учун ағдаргичга узайтиргич уланади. Иш вақтида корпус лемехнинг тиғи ва дала тахтасининг кетинги остки сирти эгат тубига тегиб сирпанади. Дала тахтаси лемех ва ағдаргичнинг сиртига таъсир этувчи тупроқ босимидан ҳосил бўладиган ёнаки кучларга бардош бериб, корпуснинг ҳайдалмаган майдон томонга силжишига йўл қўймайди. Умумий ишларга мўлжалланган плугларга қамраш кенглиги 25, 30, 35 см, махсус плугларга 45, 50, 60, 70 ва 100 см бўлган корпуслар ўрнатилади. ЯРИМ ОСМАЛИ ПЛП-6-35 ПЛУГИ: 1-чимқирқар; 2-корпус; 3-осма; 4-кетинги ғилди-рак; 5-тирсакли ўқ; 6- етаклагич; 7-гидро-цилиндр; 8-дискли пичоқ; 9-бўйлама балка; 10-таянч ғилдираги; 11-тиркаш мосламаси. Ағдаргич пичоқ ёки лемех билан қирқилган тупроқ қатламини кўтаради, майдалайди, айлантиради ва ёнига ағдаради. Ағдаргич иш сиртининг кўкраги ва қаноти бўлади. Ағдаргичнинг кўкрагига дуч келган қатлам кўтарилади ва қанотга узатилади. Қанот қатламни айлантириб ағдаради. Иш юзасининг шаклига қараб ағдаргичли корпуслар цилиндрсимон, маданий винтли ва ярим винтли бўлади. Республикамизда асосан маданий ва ярим винтли ағдаргичлар ишлатилади. Маданий корпуслар тупроқ қатламини ағдариб, яхши майдалайди, шунинг учун ҳам улар олдиндан суғориладиган қўриқ ва бўз ерларни шудгорлашда ишлатилади. Ярим винтли ағдаргич тупроқ қатламларини тўла ағдаради, лекин деярли майдаламайди. Корпус қирққан тупроқ қатламини эгатга тўлиқ ағдариши учун ярим винтли ағдаргичга узайтиргич перо ўрнатилади. МАДАНИЙ КОРПУСЛАР: Палахсани яхши увалайди ва қониқарли ағдаради. Улар эскидан ҳайдалиб келинган ва ёпишмаган тупроқларни шудгорлаш учун қўлланилади. Маданий корпусларга нисбатан палахсани яхши ағдаради, аммо уни ёмонроқ увалайди. Бунақа корпус ёпишқоқ ва чимзор тупроқларни ҳайдашга мўлжалланган плугларга ўрнатилади. ЯРИМВИНТСИМОН КОРПУСЛАР : Исканали корпус оғир тупроқли ва юмшоқ ерларни шудгорлашда ишлатилади. Дала тахтаси ёнига ўрнатилган искана лемех вазифасини бажаради. Искананинг тупроққа санчиладиган учи лемехдан 2-3 см олдинга чиқиб туради ва корпуснинг тупроққа киришини таъминлайди, шунингдек лемехни тошларга дуч келганда синишдан сақлайди. ВИНТСИМОН КОРПУСЛАР : П алахсани юмшатмасдан тўлиқ ағдарилишини таъминлайди ҳамда анғиз ва чимни яхши парчаланиши учун қулай шароит яратади. Улар кўп йиллик ўтларни ҳайдашда, яйловзорларни тубдан яхшилашда ва қўриқ ерларни биринчи марта ҳайдашда қўлланилади. Чуқур юмшатувчи корпус оғир тупроқли ерларни ҳайдашда фойдаланилади. Қатламни чуқурроқ ҳайдаш учун асосий корпуснинг стойкасига параллелограммли механизм ёрдамида шарнирли маҳкамланган чуқурлатгич ўрнатилади. Чуқурлаткич ҳайдалаётган қатлам остини юқорига чиқармасдан ва ҳайдалма қатламга аралаштириб юбормасдан юмшатиш учун ишлатилади. Ҳайдалма қатлам ости юмшатилгандан сўнг унга ҳаво, сув ўтиши ва ўсимлик илдизларининг таралиши осонлашади. ОСМА ПЛН-5-35 ПЛУГИ: 1-чимқирқар; 2-корпус; 3-қулф; 4-бороналар учун тиркама; 5-рама; 6- дисксимон пичоқ устуни; 7- дисксимон пичоқ; 8-таянч ғилдираги; 9-тиркаш мосламаси; 10-бўйлама балка; 11-кўндаланг балка; 12-кронштейн; 13- чимқиқар кронштейни. Плуг корпусининг иш қисмларига лемех ағдаргич, ағдаргич пероси, дала тахтаси ва корпус стойкалари киради. Лемех тупроқ қатламини горизонтал текисликда қирқади ва уни ағдаргичга узатади. Чимқирқарнинг корпуси лемех, ағдаргич ва стойкадан иборат. Чимқирқарнинг лемехи ва ағдаргичи стойкага яширин каллакли, каллагининг ости квадрат шаклли болтлар билан маҳкамланади. Чимқирқар лемехи трапециясимон шаклида бўлиб, пўлатдан ясалади. Лемехнинг тиғи 20-35 мм кенгликда термик тобланади ва бўшатилади. Устки томондан 40 0 бурчак остида чархланади. Чимқирқар асосий корпуснинг олдида раманинг грядилларига тутқич ва хомут ёрдамида маҳкамланади. Чимқирқарнинг фиксатор киргизиладиган бир неча тешиги бўлади. Плугларда трапециясимон, исканасимон ва ўзи чархланадиган лемехлар ишлатилади. Ағдаргич пичоқ ва лемех билан қирқилган тупроқ қатламини кўтаради, майдалайди, айлантиради ва четга ағдаради. Тупроқ палахсалари тупроқнинг ҳолати ва типига қараб ўз шаклини сақлаши ёки уваланиши мумкин. Чимқирқар плуг асосий корпуслардан ўлчамларнинг кичиклиги ва дала тахтасининг йўқлиги билан фарқ қилади. Тошлоқ ерларни ҳайдашда плугга пружинасимон сақлагичли чимқирқарлар маҳкамланади. Бундай чимқирқар тўсиққа учраганда кўтарилади, тўсиқдан ўтгандан кейин пружина таъсирида яна иш ҳолатига қайтади. ЧИМҚИРҚАР : П лугнинг ҳар бир корпуси олдига ўрнатилади. У тупроқ қатламини юқориги чим босган қисмини корпуснинг дала кесими томонидан 10…12 см қалинликда ва корпус қамров кенгилигини 2/3 қисмигача кенгликда қирқади ва олдинда кетаётган корпус эгати тубига ағдариб ташлайди. Чимқирқар лемехнинг товони тумшуғига нисбатан 5-10 мм баланд ўрнатилади. Лемехнинг тиғи шундай ўрнатилганида чимқирқар белгиланган чуқурликда равон ишлайди. И К К И Я Р У С Л И Т И Р К А Л М А П Я - 3 - 3 5 П Л У Г И : 1-кетинги ғилдирак; 2- кетинги ғилдирак механизми; 3- рама; 4-дала ғилдираги механизми; 5-эгат ғилдираги механизми; 6-эгат ғилдирагини ярим ўқи; 7-гидросистема; 8-тиркама; 9-эгат ғилдираги; 10- дала ғилдираги; 11-устки корпус; 12-пастки корпус. Эгат четининг бузилмаслиги учун чимқирқар лемехи ва ағдаргичнинг шудгор қилинмаган томони вертикал ҳолатда бўлмай, шудгор томонга 5-10 мм оғиб туради. Чимқирқар лемехнинг тумшуғи асосий корпус лемехнинг тумшуғидан плугнинг ҳаракат йўналиши бўйлаб 30-35 см оралиқда туриши лозим. Чимқирқарнинг ўртача ҳайдаш чуқурлиги 8-12 см. Ер 10 см дан саёз хайдалганда чимқирқар ишлатилмайди. Тупроққа асосий ишлов берувчи машина-плуглар корпуслар тузилишига кўра ағдаргичсиз, кесувчи, сурилма исканали, комбинациялашган ҳамда дисксимон турларга бўлинади. АҒДАРГИЧСИЗ КОРПУС: Т упроқни яхши юмшатади. Лемех билан қирқилган ва қисман уваланган палахса кенгайтиргич сирти бўйича маълум баландликка кўтарилади, сўнра эса эгат тубига тушади ва зарбадан қўшимча майдаланади. Ағдаргичсиз корпус шамол эрозиясига учрайдиган ерларнинг тупроқ қатламини ағдармай чуқур ҳайдаш- юмшатиш учун ишлатилади. Бундай корпус ишлаганда лемех тупроқ қатламини кесади, кенгайтиргич уни кўтариб, эгат тубига ташлайди. Бундай ҳайдашда тупроқ қатлами аралашмай яхши юмшайди. КЕСИК КОРПУС: Ҳайдов қатлами катта бўлмаган кулранг тупроқларга ишлов бериш учун мўлжалланган. Корпуснинг лемехлари палахсани икки қисмга бўлади. Лемех билан кесилган палахсанинг кулранг қисми у бўйича кўтарилиб, лемехлар орасидан ўтади ва эгат тубига айланмасдан тушиб қўшимча уваланади. Лемех билан кесилган палахсанинг маданийлашган юқори қисми ағдаргичга узатилади. Ағдаргич бу қатламии айлантиради, юмшатади ва қуйи қатлам устига ағдаради. СУРИЛМА ИСКАНАЛИ КОРПУС: Қ аттиқ соз ва тошли тупроқларни шудгорлаш учун мўлжалланган. Искананинг ўткир пастки учи лемех тиғидан олдинга 20...30 мм чиқиб, лемехнинг тумшуғи лом (тошларга учраганда) вазифасини бажаради ва корпусни тупроққа яхши ботишини таъминлайди. Кесик корпусли плуг тупроқ қатламини ағдариб 4-5 см пасайтиради. Корпусда икки хил (пастки, юқори) лемех бор. Пастки лемех билан кесилган тупроқ қатлами айланмасдан лемехлар орасидан ўтиб, юмшайди. Тупроқнинг юқори лемех билан кесилган қатлами ағдаргичга узатилади. Ағдарилган ва майдаланган тупроқ қуйи қатлам устига ташланади. Бундай корпус тупроқ қатламини чуқур юмшатувчи махсус корпус дейилади. КОМБИНАЦИЯЛАШГАН КОРПУС : О ғир ва илдиз мевалилар экилган тупроқларни шудгорлаш учун мўлжалланган. Корпус ағдаргичнинг кесилган каноти ўрнида ўрнатилган ротор билан жиҳозланган. Ротор кесилган корпус шаклида қилинган бўлиб, унинг ҳосил қилувчиларига парраклар беркитилган. У тракторнинг қувват олиш валидан ҳаракат олиб айланади, натижада қисқартирилган ағдаргичдан чиқадиган палахсани парраклари билан майдалайди ва уни эгатга ирғитади. ДИСКСИМОН КОРПУС: Суғориладиган ерлар ва қуруқ оғир ёки ўта нам тупроқларни шудгорлаш учун қўлланилади Тошли ерларни ҳайдашда плугларга бурчак олгич ўрнатилади. У чимқирқар вазифасини бажаради, лекин тупроқ устки қатламини кенглиги бўйича эмас, балки фақат бурчакни кесади. Бурчак кескич кичик ағдаргичдан иборат бўлиб, корпуснинг стойкасига махкамланади. Унинг пастки бурчаги ағдаргичнинг иш сиртига зич ёпишиб туради. Плугнинг дастали ёки дискли пичоғи тупроқ палахсаларини асосий массадан ажратиш чизиғи бўйлаб вертикал текисликда кесиш, тоза ва текис эгат ҳосил қилиш учун хизмат қилади. Плугга пичоқ ўрнатилганда тупроқ палахсалари яхши айланади, ўсимлик қолдиқлари чуқур кўмилади, плуг турғун харакатланиб, унинг ер хайдаш чуқурлиги бир хилда бўлади. Дастали пичоқ - плантаж, ўрмонбоп, бутабоп ва тўқайбоп плугларга ўрнатилади. Бундай плуглар ишлаганда пичоқ тупроқ қатламини ва майда илдизларни қирқади, дарахтларнинг йўғон ва кучли илдизларини ер бетига чиқаради. Дискли пичоқ - одатда тоши бўлмаган ерларни хайдашда қўлланилади. Дискли пичоқ тиғ ва дискадан иборат. Махсус ишларга мўлжалланган баъзи плугларга дастали эгри пичоқ ўрнатилади. Унинг учи асосий корпус лемехининг тиғидан 3-4 см баланд туриши керак. Пичоқ шундай ўрнатилганида тупроқ қатламини лемехдан илгарироқ кесади ва плуг корпусининг тумшуғи қатламнинг қирқилмаган қисмини босиши натижасида турғун харакатланади. ЭКИШ ОЛДИДАН ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИ Экин экиш олдидан ерга ишлов берилганда тупроқ майдаланади, майда кесакли тупроқ қатлами пастки нам қатламларни қуришдан сақлайди ва уруғларни униб чиқишига қулай шароит яратади. Эрни экиш олдидан текислашда уруғ тушадиган қатламда майда кесакли тупроқ хосил бўлиши керак. Устки юмшоқ қатлам унаётган уруғларни яхши қизишига намини нормал сақлашга имкон беради. Бундан ташқари бегона ўтларни йўқотишга ёрдам беради. Кузда етарли даражада ёғингарчилик бўлган шўрсиз зоналарда ерларнинг устки қатлами бороналанади. Агар бахорда ёғингарчилик кўп бўлса далалар қайтадан бороналанади. Мерч ерлар чизел-культиватор ёки дискли оғир бороналар билан юмшатилади. Етарли даражада ёғингарчилик бўлмайдиган шўр ерлар нам йиғиши учун қишда қўшимча суғорилади. Бахорда майдонлар етилишига қараб танлаб бороналанади. Ерлар тўла етилганидан кейин ёппасига ишлов берилади. Экишдан олдин майдонлар чизекультиватор ёки дискли оғир борона киритилади кейин текисланади. Шўри ювилган ерларга ишлов бериш эрта бахорда – бороналашдан бошланади: тупроқ етилиши билан чизел-культиваторлар ишлатилади, сўнг далалар сифатли молаланади. Ерни экин олдидан ишлашда қуйидаги машиналардан фойдаланилади. 3БЭС-1,0 ва 3БТУ-2, ўрта ва оғир турдаги тишли бороналар, УКПГ, КЗУ-0,3 ва ЧКУ-4 чизел-культиваторлари, ВДТ-22, БДТ-2,5А, БДНТ-2,2 дискли оғир бороналар, МВН-2,8 айлана мотигалар ва бошқалар ишлатилади. Тракторларга улаш учун С-11, СБ-12 тиркаш мосламалари ишлатилади. ҚЎЗҒАЛМАС ТИШЛИ БОРОНАЛАР ( енгил, ўрта, оғир) кўпинча плуг ёки култиватор билан ишлов берилгандан кейин тупроқнинг юқори қатламларини юмшатиш, экишдан олдин дала юзасини текислаш, кесаклар ва қатқалоқни парчалаш, сочиб экилган уруғлар ва ўғитларни кўмиш, бегона ўтларни йўқотиш, беда экилган ерларда ва ўтзорларда ўғитларни кўмиш учун қўлланилади. Тишли ва дискли бороналар. Тишли бороналар ернинг устки қатламини майдалаш, паст-баландни текислаш, бегона ўтларни илдизи билан суғориш, қатқалоқни йўқотиш учун ишлатилади. Тишли бороналарнинг иш органлари ерга 5-7 см, айрим ҳолларда 10 см гача ишлов беради. Борона тишларининг ерга ботиши битта тишга тўғри келадиган борона массасига қараб улар оғир, ўрта ва енгил типларга бўлинади. Оғир бороналар оғир тупроқли ерларни чуқур бороналаш, енгил бороналар енгил тупроқларни юзароқ бороналаш учун ишлатилади. Пахтачилик зоналарида чигит экишдан олдин ўртача ва оғир, уруғи юза экиладиган сабзавот ҳамда бошқа экинларни экишдан олдин енгил бороналар ишлатилади. ТЎРСИМОН БОРОНАЛАР тупроқ юза қатламини юмшатиш билан бир вақтда бегона ўтларни йўқотиш, қатқалоқни парчалаш, донли ва чопиқ қилинадиган экинларнинг жўякларини текислаш учун мўлжалланган. махсус тўрсимон бороналар қандли лавлаги экинларини сийраклаштириш учун қўлланилади. тўрсимон бороналар рельефга яхши мослашади ва тупроқ юзасига текис ишлов беради. ЗБЗС-1,0 тиркалма борона пахтачилик зоналарида кенг тарқалган. Бундай борона ёрдамида энсиз қамровли агрегат тузиб, кичик майдонларни катта тезликда бороналаш мумкин. БСО-4 тўрсимон осма борона ерни устки қатламини майдалаш, бегона ўтларни ва ер устидаги қатқалоқни йўқотиш ҳамда пуштага экилган картошка экинларини бороналашда ишлатилади. Айниқса, уруғларни униб чиқиши учун қулай шароит яратади. ШЛЕЙФЛИ БОРОНАЛАР эрта баҳорда юмшатилган шудгор юзасини текислаш ва тупрокда намликни сақлаш учун қўлланилади, айниқса, уларни сабзавот экинлари ва лавлаги экишга тупроқни тайёрлаш учун қўллаш мақсадга муво - фиқдир. Дискли оғир бороналар. Пахтачиликда тиркалма БДТ-2,2 ёки БДТ-2А ҳамда ўрнатма БДНТ-2,2 бороналардан фойдаланилади. БДТ-2,5А дискали борона пахтачиликда кенг ишлатилади. Улар 30-40 кН синфли тракторларга тиркалади. Батареядаги (ҳар биридан олтитадан) дисклар рамага маҳкамланган подшипникларда айланувчи квадратли ўққа ўрнатилган. Боронанинг олдинги секциясидаги батареянинг йўналиш бурчаги орқага, батареядаги дисклар қабариқ томони ичкарига (боронанинг бўйлама ўқига) қараб, орқадаги секцияда батареянинг йўналиш бурчаги олдинга, дисклар қабариқ томони ташқарига қаратиб ўрнатилади. Дискларнинг йўналиш бурчагини ўзгартириш учун олдинги секцияда батареяларнинг ташқи учлари ички учларига нисбатан тортқилар ва винтли механизм ёрдамида бурилади. Кейинги секцияда батареяларнинг ички учлари ташқи учларига нисбатан худди шундай механизм билан бурилади. Дисклар йўналиш бурчаги 0 дан 18 0 гача ростланади. Машина транспорт ёки иш ҳолатига винтли механизм билан ўтказилади. Иш бошлашдан олдин дискли бороналар кўтариш механизми ёрдамида керакли чуқурликка мосланади ва дискларнинг йўналиш бурчаги ўзгартирилади. Тупроқ ҳолатига қараб дискларнинг йўналиш бурчаги ўзгартирилади: енгил ва юмшоқ ерлар учун камайтирилса, қаттиқ, оғир ерлар учун оширилади. Тиркаманинг баландлиги ўзгартирилиб, раманинг горизонтал жойлашишига эришилади ва дисклар бир хил чуқурликда ишлайдиган қилинади. Дискли борона-ўрнатма БДНТ-2,2 -таянч ғилдираксиз ва кўтариш механизмларисиз ишлатилади. Икки батарея битта рамага маҳкамланади. Дискларнинг йўналиш бурчаги батареяларни маҳкамловчи болтларнинг рама тешикларидаги жойини алмаштириш йўли билан ўзгартирилади. Рамада иккита яшик ўрнатилган. Уларга юк ортиб, боронанинг юриш чуқурлиги ростланади. Боронанинг ишлаш кенглиги 2,2 м бўлиб, Т-4А ва Т-100МГС тракторлари билан ишлатилади. БДН-3 ўрнатма дискли борона шудгорнинг устки қатламини 10 см чуқурликда юмшатиш, ўсимлик илдизларини юқорига чиқариш учун хизмат қилади. Борона МТЗ-80 ва МТЗ-82 тракторлари билан ишлатилади. Дискли батареялар тўққизта ботиқ дисклар, иккита сирпаниш подшипниги, олтита шипилькадан иборат. БДТ-7 дискли оғир борона - шудгорланган чўл ерларнинг устки қатламини юмшатиш ҳамда оғир тупроқли ерларга ҳосил йиғиштириб олингач ишлов беришда ишлатилади. Борона билан ишлаш чуқурлиги батареянинг йўналиш бурчагини 12, 15, 18 0 ўзгартириб ростланади. Чизел-култиваторлар. Чизел-култиваторлар – механик таркиби жиҳатидан оғир тупроқли ерларни 10 см чуқурликда юмшатиш учун ишлатилади. Чизел-култиваторлар билан тупроқ 10-15 см, айрим ҳолларда 25 см чуқурликда юмшатилади. Шўри ювилган ва эгатлар очиб қўшимча суғорилган ерларни юмшатиш ҳамда бироз нишаб ерларни текислашда чизель-культиваторлардан фойдаланилади, тупроқни қўшимча юмшатиш зарурияти бўлганда чизель-культиваторларга тишли бороналар уланади. Кўкламда ҳайдалган ерларга ишлов беришда баъзан чизель- культиватордан фойдаланилади. Бунда чизелнинг панжалари катта-катта кесакларни юқорига олиб чиқади, мола бу кесакларни эзиб, майдалаб кетади. Чизел-култиваторнинг иш органлари ағдарма юмшатгичлардан ва ўқ- ёйсимон универсал панжалардан иборат. ЧКУ-4 гидрофикацияланган чизель-культиватор- Т-4А тракторларига тиркаб ишлатилади.Унинг асоси тўғри бурчакли рамадан иборат бўлиб, унга иш органлари ЧК-3,0 чизель-культиваторидаги каби уч қаторга поғонасимон қилиб маҳкамланган бўлади. Керак бўлган иш органлари бир хил ўлчамда ўрнатилади. Раманинг кетинги қисмига, тарелка-қирғичсимон типдаги ўғит сепиш аппаратлари ўрнатилиб, ер бир йўла ўғитланади. Чизелларда турли қаторларга қўйилган панжаларнинг юриш чуқурлигидаги фарқ 30 мм дан ошмаслиги керак. Бунинг учун рама кронштейнининг остидан чиқиб турувчи панжалар стойкасининг баландлиги ўлчанади. ЧКУ-4 МАРКАЛИ ТИРКАМА ЧИЗЕЛ- К УЛТИВАТОР-ЎҒИТЛАГИЧ : 1-юмшатувчи панжа; 2- рама; 3-чуқурликни соз-лаш механизми; 4-гид-роцилиндр; 5- ўғитлаш аппарати; 6-осма; 7-мола; 8-борона; 9- сошник; 10-ўғит ўтказгич. КФГ-3,6 фрезали культиватор-юмшатгич - кузда ва баҳорда ҳайдалган, шўри ювилган ҳамда катта-катта кесакли ерларнинг тупроқ қатламини ағдармасдан юмшатиш учун ишлатилади. Шу қатори экишдан олдин ерни юза қисмини сифатли қилиб тайёрлашда ҳам фойдаланилади. Агрегатланиши осма бўлиб, Т-4А ва Т-150 тракторларига қўшиб ишлатилади. Бу культиваторни тошлоқ ерларда ёки шамол эрозияси бўладиган зоналарда қўллаш мумкин эмас. КФГ-3,6 ФРЕЗАЛИ КУЛТИВАТОР 1-рама; 2-редуктор; 3-карданли вал; 4-оралиқ вал; 5-ён редуктор; 6-пичоқ; 7-ўқёйсимон панжа; 8-таянч ғилдирак; 9 ва 10-кожух; 11-таглик; 12-бармоқ; 13-ҳалқа КФГ-3,6 культиватор-юмшатгичининг рамаси пайвандланган конструкциядан иборат бўлиб, унинг олдига ерни чуқур юмшатиши учун устунчаларга панжаралар ўрнатилган. Раманинг орқа қисмига йиғма конструкцияли фрезали барабан маҳкамланган. Шунингдек, рамага культиваторнинг таянч ғилдираклари, фрезали барабаннинг узатмалари ўрнатилган. КФГ-3,6 фрезали культиватор-юмшатгич ЧКУ-4,0 чизель- культиваторидан қуйидаги афзалликка эга, яъни тупроқ яхшироқ майдаланади ва экиш учун қулай шароит яратади. Айланма мотигалар. Айланма осма МВН-2,8 мотигаси экишдан олдин ва чигит униб чиққандан кейин қатқалоқларни юмшатишда ишлатилади. Мотига Т-28ХЧМ тракторига ўрнатилади. Мотига уч секцияли рама, брус ва олтита батареядан иборат. Иш органлари шахмат шаклида, Хар бири 14 тадан иккита параллел ўққа эркин ўрнатилган махсус игнали дисклардан иборат. Дисклар тишларнинг ер билан тишлашиш ҳисобига айланади. Мотиганинг тишлари ҳар бир ишланаётган 1 м 2 да 150 марта санчилади. Дискнинг эркин думалаши натижасида ернинг қатқалоғи ва йирик кесаклар чангимасдан майдаланади. Дискларнинг чуқурлигини ошириш учун мотига устига юк ортилади. Фойдалани лган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов «Дехқончилик тараққиёти-фаровонлик манбаи». Тошкент., 1994 йил. 2. Э. Ойхўжаев, Х..Қўшназаров. «Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини механизациялаш», Тошкент., 1988 йил. 3. А.И.Комилов, Қ.А.Шарипов ва башқалар. Трактор ва автомобиллар. Тошкент «Талқин» 2003 й.(лотин алифбосида). 4. М. Шоумарова, Т.Абдуллаев «Қишлоқ хўжалик машиналари».Тошкент. «Ўқитувчи». 2002. 5. Ў.Қўчқаров. Олий ўқув юртларига «Трактор ва автомобиллар» фанидан агрономик мутахассислигига оид қўлланма. Тошкент 1997. 6. В.И Родичев., Г.И Родичева Трактор ва автомобиллар. Т.1984 й. 7. А. Гуревич, С. Сорокин «Трактор ва автомобиллар» Т. Ўқитувчи-1980 й. 8. Ф.М.Маматов «Қишлоқ хўжалик машиналари». Қарши. «Ўқитувчи». 2008.

Похожие

Ерга асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари
Экиш олдидан ерга ишлов бериш машиналари
Тупроққа асосий ва махсус ишлов бериш плуглари
Тупроққа ишлов бериш усуллари
Тупрокка асосий ишлов бериш машиналари