Тупроққа ишлов беришнинг технологик асослари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Тупроққа ишлов беришнинг технологик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB

Тупроққа ишлов беришнинг технологик асослари Режа: 1. Тупроқнинг физик ва технологик хусусиятлари. 2. Технологик жараёнлар ва операциялар. 3. Тупроққа ишлов берувчи сиртларнинг технологик хусусиятлари.

Экин экиладиган тупроқ оддий соз тупроқдан ўзининг таркиби, қаттиқлиги, таркибидаги чириндилар миқдори, яъни унумдорлиги билан фарқ қилади. қишлоқ хўжалиги машиналари фақат унумдор тупроққа ишлов беради. Унумдор тупроққа ишлов бериш усулини танлаш учун унинг технологик хоссаларини билиш лозим. Бу хоссаларнинг асосийлари қуйидагилардан иборатдир: тупроқнинг қаттиқлиги, структураси, жилвирлик хусусияти, ёпишқоқлиги, намлиги, ишлов беришга солиштирма қаршилиги, ишқаланиш хусусиятлари. Тупроқнинг қаттиқлиги унга бегона жисм (машина ишчи қисми, ғилдираги ва х.к.) ларнинг ботишига, эзишга кўрсатадиган қаршилигидир. Тупроқнинг қаттиқлиги уни деформациялашда сарфланадиган куч (қувват) нинг миқдорини ва ишлов берадиган ишчи қисм қандай материалдан тайёрланишини ва қандай шаклда бўлишини белгилайди. Тупроқнинг қаттиқлиги махсус ўлчаш асбоби ёрдамида аниқланади (1- а расм). Ўлчаш асбоби шток 1 , пружина 2, дастак 3 , учлик (плунжер) 4 ва тирак 5 лардан иборатдир. Пружина қаршилигини енгиб дастакни қўл билан пастга босганда, таянч майдони S аниқ бўлган учлик ерга ботади. Тупроқнинг қаттиқлик даражасига қараб пружинанинг сиқилиб қисқариши ҳар хил бўлиб, расм. Тупроқ қаттиқлигини ўлчаш асбоби. унинг ми қ дорига мос бўлган куч ани қ ланади ва қ огоз тасмага диаграмма кўринишида (1- a расм ) ёзилади . Диаграмма ординатаси Y пружинанинг сиқилиш миқдорини , аб c циссаси эса , учликнинг тупроққа ботиш чуқурлигини билдиради . Пружинанинг сиқилиш калибри K n ( нғсм ) белгили

бўлса , тупроқнинг учлик ботишига қаршилик кучи Р қ K n Y ҳисоблаб топилади . Тупроқнинг қаттиқлиги  ( нғсм 2 ) қуйидагича ҳисобланади :S P   (1) бу ерда , S - тупроқ қа ботадиган учлик тагининг майдони , см 2 . (1) формуладан  нинг аниқланган қиймати асбоб учлигининг ерга ботадиган қисми майдонига , яъни учликнинг шаклига бо ғ лиқлиги келиб чиқади . Шу сабабли ҳар хил ўлчамли учликлар билан аниқланган қаттиқлик миқдорини ўзаро солиштириб , таҳлил қилиш ўринли бўлмайди . Тупроқни таърифлашда , унинг эзилишга қаршилигини тўлиқроқ э ғ алла йдиган бошқа кўрсаткичдан ҳам фойдаланиш мумкин . Тупроқнинг қаттиқлигини ўлчайдиган юқоридаги асбоб учлиги эзган тупроқ ҳажми V қ S ( см 3 ) топилади ва ҳар бир см 3 ҳажмли тупроқни эзишга қаршилик кучини билдирадиган , пропорционаллик коэффициенти , тупроқнинг ҳажмий эзилишга қаршилик коэффициенти q ( нғсм 3 ) аниқланади . V P q (2) V нинг миқдори  га ухшаб тупроқнинг таркибига , намлигига , ҳажмий зичлигига бо ғ лиқдир : шудгорланган ерда q қ 1...2 нғсм 3 , шудгорланмаган ерларда q қ 5...10 нғсм 3 , машиналар юриб зичлаган ерларда эса q қ 50...90 нғсм 3 . Тупроқнинг структураси унинг таркибидаги органик модда чириндиларининг миқдори билан биргаликда , экилган экиннинг ҳосилдорлигини таъминлайдиган омилларнинг биридир . Унумдор тупроқда майда кесакчаларнинг йириклиги 0,25...10 мм бўлгани маъ қул ( энг яхшиси 2...3 мм ), чунки бундай тупроққа ишлов беришда улар яхши уваланиб юмшайди , экин илдизининг яхши ривожланишига имкон беради . Унумсиз тупроқ 0,25 мм дан майдароқ чангсимон заррачалардан тузилган бўлади .

Шунинг учун у намликни қониқарли сақламайди , унда фойдали аэроб микроорганизмлар ривожланиши учун керакли ҳаво бўлмайди , унинг ишлов бераётган машина қисмларига кўрсатадиган қаршилиги катта бўлади . Чангсимон заррачалар тупроқнинг сув ва шамол таъсирида нурашига мойиллик кўрсатиб , экологияни ёмон ҳолатга келтириши мумкин . Шу сабабли тупроққа ишлов берганда кесакчаларнинг ортиқча эзилишига , кукунлашишига йўл қўймаслик керак . Тупроқнинг шудгорлашдаги солиштирма қаршилиги ( нғсм 2 ) унинг энг муҳим технологик хусусиятларидан бўлиб , шудгорлашга сарфланадиган энергия миқдорига кучли таъсир этади . У тупроқнинг таркиби , зичлиги ва намлиги ҳамда плугнинг хоссаларига ( корпус сиртининг геометрик шакли ва ўлчамлари , массаси , лемех ўткирлиги , тирак тахта ва ғ илдиракларнинг ҳолати , тракторга уланиш тартиби , иш тезлиги ва б .) бо ғ лиқдир . Уни аниқлаш учун алоҳида олинган в қамров кенглигидаги корпусни а чуқурликда тупроқда судраб ҳаракатлантириш учун сарфланадиган Р кучи динамометр билан ўлчанади ваab P k  (3) кўринишда аниқланади . Бу ердаги  қ 0,7 замонавий плугларнинг ўртача фойдали иш коэффициенти . У ҳар йили экин экиладиган дала тупроғининг хоссалари маълум чуқурликкача деярли бир хил бўлади ва унинг қаршилиги k ( а нинг миқдори ўзгарса ҳам ) шу чуқурлик оралиғида чизиқли қонун билан ўзгаради . Янги ўзлаштирилаётган ерларда эса k ботиқ эгри чизиқ қонуни бўйича ўзгаради . Муайян дала шароитида солиштирма қаршилик k, асосан , тупроқнинг намлигига боғлиқдир . Масалан , « етилган » тупроқнинг ( нам лиги 16 - 18 %) солиштирма қаршилиги минимал бўлса , куриб « ўтиб кетган » тупроқнинг намлиги (5 - 6 %) қаршилиги 2 баробар ортиши мумкин . Бундай ер плуг билан ҳайдалса , йирик кесаклар ҳосил бўлиб , уларни кейинчалик майдалаш

учун ўта кўп ҳаражатлар қилинади . Намлик миқдори меъёридан ошса ҳам , тупроқнинг қаршилиги ортади , чунки нам тупроқ корпус сиртига ёпишиб , унинг сирти силлиқлигини дағаллаштиради . Тупроқ билан тупроқнинг ишкалан иш коэффициенти тупроқ билан пулат орасидагидан катта бўлганлиги сабабли қаршилик кўпаяди . Суғориладиган ерларда экин етиштиришда , экинларнинг қатор оралиғига бир неча маротаба ишлов бериш , касалликларга қарши курашиш каби ишларни бажаришда трактор ғилдираклари тупроқни зичланишга олиб келади . Бундай зичланган ерларни шудгорлашда тупроқнинг солиштирма қаршилиги ошиб кетади . Тупроқнинг ёпишқоқлиги ҳам катта аҳамиятга эгадир , чунки ёпишқоқ тупроқ плуг корпуси , культиватор тиши , сеялка эккичларига ёпишиб қолиб ҳаракат вақтида ишчи қисм устидан тупроқ қатламининг сирпаниб ўтишида қаршиликни ошириб юборади . Ёпишқоқ тупроқ машина ғилдираклари ишини ҳам қийинлаштиради . Тупроқнинг ёпишқоқлик хусусияти , асосан , унинг таркибига ҳамда намлигига боғлиқдир . Тупроққа ишлов беришнинг технологик операциялари ва жараёнлари Ҳар қандай агрегат ишчи қисмининг тупроққа ишлов беришдаги якуний таъсирини технологик жараён , унинг таркибий қисмларини эса технологик операция дейилади . Масалан , ерни плуг билан шудгорлашда тупроқ палахсасини ағдариш , юмшатиш , аралаштириш каби операциялар бажарилади . Бошқа қуроллар таъсирида эса зичлаш , текислаш , бегона ўтларни кесиш , пушта ясаш , жўяк олиш каби жараёнлар бажарилади . Ағдариш — тупроқ палахсасининг пастки ва устки қатламларини бир - бирига нисбатан ўзгартиришдир . Ботқоқлик ва чим босган ерларда палахсани горизонтал ўқ атрофида 180° га буриб, тўлиқ тўнтарилади (расм). Ҳар йили шудгорланадиган, яъни маданийлаштирилган ерларда эса палахсани 130°...140° гача буриб ағдарилади (расм).

Айрим вазиятларда, масалан, палахсадаги таркиби турли хил бўлган қатламларнинг жойини ўзаро алмаштириб, тупроқнинг унумдорлигини оширишда ёки бегона ўтларни чуқур кўмиб йўқотишда кўп ярусли шудгорлашдан фойдаланилади (расм). Бу усулда палахсани яхлит кўринишда эмас, балки бир нечта қатламларга бўлиш, агроном тайинлаган тартибда уларнинг жойларини алмаштириб шудгорлаш ишлари бажарилади. расм. Тупроққа асосий ишлов бериш схемаси Юмшатиш — яхлит қатламни кесакчаларга майдалаб, тупроқнинг ковакларини кўпайтиришдир. Бунда тупроқнинг дастлабки ҳажми кўпайиб, ҳаво ва сувнинг ҳаракатланиши яхшиланади. Зичлаш — юмшатишга тескари жараён бўлиб, унинг натижасида тупроқдаги коваклар камайиб, капилляр каналлари тикланади ва сувнинг буғланиши кучаяди. Текислаш — дала юзасидаги нотекисликларни йўқотиб, уруғни сифатли экиш, кейинчалик эса бир текис суғориш учун шароит яратишдир. Шундай қилиб, маълум тартибда бажарилган бир нечта операциялар технологик жараённи ташкил қилади. Кўпинча, машинанинг битта ишчи қисми муайян технологик жараённи бажаради. Масалан, шудгорлаш

технологик жараёнини бажараётган плуг корпуси тупроқ палахсасини тубидан ва ён томонидан (шудгор девори бўйлаб) кесиб олади, ағдаради, юмшатади ва аралаштиради. Ерни шудгорлаш, чуқур юмшатиш, ангиз ва чимли дала юзасини саёз юмшатиш, культивациялаш, тирмалаш, зичлаш, фрезалаш каби технологик жараёнлар кенг тарқалган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. В.Шумахер. «Физика почвы» Москва 1864 г. 2. Панков. «Тупрокшунослик» Тошкент. «Укитувчи» наш. 1959-1963 й. 3. Н.А.Качинский «Физика почвы» Москва 1965й. 4. Л.Турсунов. «Тупрок физикаси» Москва. 1989й. 5. А.А.Роде. «Почвенная влага». Москва. 1952 г.

Похожие

Тупроққа ишлов бериш усуллари

Тупрокка механик ишлов беришнинг максади, вазифалари ва асослари

Тупроққа асосий ва махсус ишлов бериш плуглари

Тупроққа механизмлар ёрдамида ишлов бериш, ташиш, жойлаш

Кишлок хужалик махсулотларига товар ишлов беришнинг ахамияти