Сут гигиенаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сут гигиенаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Сут гигиенаси Режа: 1. Сутни санитария-гигиена ҳолатини тавсифлайдиган кўрсаткичлар. 2. Сутни микроблар билан ифлосланиш манбалари ва уни олдини олиш. 3. Сутдаги инсон хаёти учун хавфли бўлган аралашмалар 4. Сут соғиб олишни ветеринария – санитария қоидалари. 5.Сутнинг сифатига бўлган давлат андозасининг талаби. 6. Мастит ва уни олдини олиш тадбирлари.

Таянч иборалар. Термофил, мезофил, психрофил, болгар таёқчиси, пишлоқ таёқчаси, ацидофил таёқчаси, ичак таёқчаси, редуктаза, сутнинг синфи, бензидин намунаси, индикатор, бактериал намуна, хлорамин, трозилин, дезмол, бирламчи ва иккиламчи микроблар, антибиотик, пестицид, инсектицид, радиоактив изотоп, афлатоксин, ювувчи, дезинфекцияловчи моддалар, мастит, тенологик хусусият. Сутнинг санитария – гигиена ҳолати қўйидаги кўрсаткичларга; механик аралашмалар билан ифлосланиши (тозалик гуруҳи), микроблар билан ифлосланиши, микроблар характери, кислоталиги – (нордонлиги), соматик хужайралар сони кабиларга қараб бахоланади Сутнинг тозалик гуруҳи. Сутдаги механик аралашмаларнинг (жун, хашак, гўнг, қум ва ҳ.к.) кўплиги, ферманинг анти – санитария ҳолатидан ва сутни сақлаш ва ташиш жараёнини нотўғри ташкил қилинганлигини билдиради. Бактериялар билан ифлосланиши (синфи). Бу кўрсаткич сутни санитария ҳолатини тавсифлаб, у редуктаза намунаси орқали аниқланади ва тўртта синфга бўлинади. АҚШ да сутнинг таркибидаги микроблар сонига қараб уни А ва Б синфга ажратади. А-синф истеъмол учун яроқли сут бўлиб унда микроблар – (100 минг/мл-гача), Б-синф (1млн/мл-гача) қайта ишланиб сут маҳсулотлари тайёрланади. Микроблар характери. Бу кўрсаткич сутни уюш хусусиятига қараб аниқланади. Сут таркибидаги турли микроблар ўзига хос фермент ишлаб чиқаради, сутни ачитади.Натижада уюшга олиб келади. Сутни уюган қисмига қараб микроблар характери аниқланади. Кислоталиги – нордонлиги. Сутнинг санитария – гигиена ҳолатини тавсифлайдиган асосий кўрсаткичдан бири нордонлик бўлиб, градус

тернерда ифодаланади. Сутни нордонлиги деб, 100 мл сут таркибидаги кислотани нейтраллаш учун сарфланган 0,1 нормал калий ёки натрий ишқорининг сарфига айтилади. Сутнинг нордонлиги сифатини белгилаб, яхши сутда 16-18 о Т, (1820 о Т)гача бўлиши мумкин. Сутни соғиш вақтида, ҳамда дастлабки ишлаш, ташиш ва сақлаш жараёнларида унга турли микроблар тўшади. Микробларни тўлиқ тушмаслигини олдини олиш жуда қийин. Сутни микроблар билан ифлосланиш манбалари қўйидагилар; сигир елини, тери ва жун қопламаси, молхона ҳавоси, сут идишлари, сузувчи мато ва аппаратлар, озуқа, ҳашоратлар, тўшама, молхона хизматчилари ва бошқалар киради. Сигир елини. Сигир елини сутни микроблар билан ифлолайдиган асосий манбалардан ҳисобланади. Агар соғишдан олдин сигир елинига ишлов берилмаса сутга жуда кўп миқдорда микроб тўшади. Агар сигир елинига соғишдан олдин ишлов бериш вақтида дезинфекцияловчи моддалар қўлланилса, микроблар миқдори 30 мартага камаяди. Сочиқ 4-5 та сигир елини артилгандан сўнг, сув эса ҳар 2-3 та сигир елини ювилгандан сўнг алмаштирилиши зарур. 10 л сувга (40-45 о С) 15-20 г хлорамин солиниб, елинга ишлов берилса мақсадга мувофиқдир. Дастлабки улуш сутда (сўрғич) микроблар сони навбатдаги улуш сутга қараганда 40 марта кўп бўлади. Бундай сут умумий сутга қўшилмайди. Зарарсизлантириб бузоқларга ичирилади. Тери ва жун қопламаси. Сигир териси ва жун қопламасида миллиардлаб микроблар мавжуд. Айниқса ёғ кислотали ва ичак таёқчалари кўп бўлади. Булар сут ва сут маҳсулотларини сифатини пасайишига олиб келади. Молхона ҳавоси. Молхона супирилгандан сўнг ва сигирлар озиқлантирилгандан сўнг молхона хавосида жуда кўп миқдорда микроб тўпланади. Улар чанг билан қўшилиб, сутга тўшади ва тез кўпаяди. Шунинг

учун сигирларни соғиш жараёни йиғиштириш ва озиқлантиришдан олдин ёки 1-1,5 соат кейин амалга оширилиши мақсадга мувофиқ хисобланади. Сут идишлари, филтрловчи матолар. Идишлар, сузувчи мато ва аппаратлар микроблар манбаи хисобланади. Улар яхшилаб чайқалади кейин дезинфекцияловчи моддаларда охирида яна иссиқ сувда ювиб қуритилиши керак. Озуқа. Озиқлантириш типи ўзгарса, озуқа сифати ёмон бўлса ичкетар касали юзага келади. Озуқа тайёрлаш ва тарқатишни тўғри ташкил этиш керак. Акс ҳолда молхонани санитария ҳолати ёмонлашиб, сутни сифатини пасайиши учун имконият яратилади. Ҳашорат. Молхонада доимий равишда ҳашоратлар, айниқса чивин кўплаб бўлади. Улар орқали сутга турли микроблар тушиши мумкин. Шунинг учун молхона ойнасига парда тутилади. Молхоналар дезинфекцияланиши лозим. Тўшама. Молхонадаги тўшама таркибида кўплаб ёғ кислотали ва ачитувчи микроблар бўлади. Шунинг учун тўшамалар ўз вақтида алмаштирилиши лозим. Хизматчилар. Молхонада ишловчи барча ходимлар доимий равишда врач кўригидан ўтиб туриши лозим. Инфекцион касалликка чалинган ходимларнинг фермада ишлаши ман этилади. Улар шахсий гигиенага амал қилиши керак. Сут билан иситма, дезинтерия, қорин тифи касалликлари тарқалиши мумкин. Шунинг учун чорвадорлар доимий равишда медицина кўригидан ўтиб туриши керак. Шундай қилиб, сутда фойдали ва турли касалликларни чиқарувчи микроблар бўлиши мумкин. Зооинженер бу микроорганизмларни сутга тушиш манбаини билиб, уларни бартараф этиши керак. Сутда антибиотиклар, пестецидлар, радиоактив моддалар, афлотоксинлар бўлиши мумкин. Турли дори-дармонлар ҳам учраши мумкин. Улар инсон ҳаёти учун хавфли ҳисобланади. Сутга бундай моддалар ҳар хил

касалликка чалинган сигирларни эмлаш ва даволаш вақтида ўтиши мумкин. Агар соғин сигирлар гербицидлар, пестицидлар билан ишлов берилган яйловларда боқилса ёки таркибида шундай моддалар мавжуд бўлган озуқалар билан боқилса, улар сутга ўтиши мумкин. Бундай сутнинг фермада соғилган сутга қўшилиши қатъий таъқиқланади. Елинда сут ҳосил бўлишида сут безлари билан бир қаторда тананинг бошқа аъзолари ҳам қатнашади. Безларнинг фаол ишлаб туришида, айниқса, марказий нерв ва ошқозон – ичак системаси органлари, қон айланувчи аъзолар ҳамда ички секреция безларининг аҳамияти катта. Елинда сутни ҳосил бўлиши нерв ва гуморал тизимлар томонидан бошқарилади. Эндокрин омиллардан энг муҳим аҳамиятга молик бўлгани гипофиз гармонидир. Сут соғиб олинаётган пайтда, елин сўрғичларига қўл тегиши билан сут безлари таъсирланади ва натижада нервлар орқали бош миянинг гипоталамус қисмига хабар келади ва у нейрогармон ишлаб чиқариб, гипофизга етказади. Бу ўз навбатида гипофизнинг олдинги қисмидан пролактин гармонининг ажралиб чиқишига ва қонга ўтишига ўз таъсирини кўрсатади. Қон орқали елинга ўтган пролактин гармони, сут безларида сут секрециясини тезлаштиради. Гипофизнинг орқа қисмидан окситоцин гармони ажралиб чиқади ва сут ажралиш жараёни бошланади. Сигир сутининг таркибида, қон плазмасининг таркибидагига қараганда шакар 90 – бараварга, ёғ – 20, калций – 14, калий – 9 бараварга кўп. Оқсил эса 2, натрий 7 бараварга кам. Қон плазмасининг таркибидаги оқсил, ёғ ва қанд сут таркибидаги оқсил, ёғ ва қанд моддаларига ўхшамайди. Демак, бу моддалар сут безлари томонидан синтез қилинади. Витаминлар, ферментлар, гармонлар ва минерал моддалар қон плазмасидан тўлалигича сутнинг таркибига ўтади. Сут таркибида казеин, албумин ва глобулин оқсиллари мавжуд. Казеин фақат сут таркибида учрайди. Албумин эса қон таркибидаги албуминдан катта фарқ қилади. Бу оқсиллар сут безларида синтез қилинади. Глобулин оқсилини қон плазмасидан тўғридан – тўғри ўтади деган фикрлар мавжуд.

Сут ёғининг ҳосил бўлиш манбаи қон плазмасининг нейтрал ёғи ва ёғ кислоталари ҳисобланади. Сут шакари сут безларида синтез бўлади. Шундай қилиб, сут таркибидаги турли моддалар сигир елинида синтезланади ёки тўғридан тўғри сутга ўтади. Бу моддаларни сақлаб қолган ҳолда сигирларни соғишни тўғри ташкил қилиш, зоотехникнинг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади. Фермада сигирларни соғиш жараёни қийин ва маълум малакани талаб қилади. Бу жараённи амалга оширишда ветеринария – санитария қоидаларига риоя қилиш, сутни санитария-гигиена ҳолатини яхшилаб қолмасдан, бундай сут инсон ҳаёти учун ҳам хавф тўғдирмайди. 1мл тоза сут таркибида 500 минггача микроблар бўлиши мумкин (бунда касаллик тарқатувчи микроблар мустасно), паст навли сутда 500мингдан ортиқ. Агар сигирлар яхши парваришланса ва барча санитария-гигиена қоидаларига амал қилинса, сутга тушадиган бактерияларни кескин камайтириш мумкин. Юқори сифатли сут соғиб олиш учун соғишнинг барча қоидаларига риоя қилиш ва ҳайвонларни сақлаш шароитига эътибор бериш керак. Фермадаги барча ишчилар, айниқса сут билан алоқадор шахслар маълум қоидаларга амал қилишлари зарур; шахсий санитария дафтар тутиши, махсус кийим бўлиши, қўллари ва тирноқлари тоза бўлиши шарт. Сутни микроблар билан ифлосланишини камайтириш учун молхонани доимий равишда назорат қилиш, сут идишлари ва соғиш аппаратлари тоза ва қуритилган бўлиши керак. Россия ВСИТИ маълумотларига кўра, саноат асосидаги камплексларда сутни микроблар билан ифлосланишининг 90%дан ортиғини, сут идишлари, соғиш қурилмаларини, сут йўллари, совутгичларни ва сақлаш жойларини антисанитария ҳолати юзага чиқарар экан. Агар бу хўжаликларда сут идишлари ва соғиш аппаратлари яхши ювилиб ва дезинфекция қилинса, сутдаги бактериялар сонини 9-10 минг мартагача камайтириш мумкин.

Турли сут идишлари ва аппаратларини ювиш ва дезинфекциялаш учун махсус кукун (ун) симон моддалардан фойдаланиш зарур. Улардан эритма тайёрланиб фойдаланилади. Бу кимёвий моддалар ювувчи (дезмол, А, Б, В типли кукунлар, калций сода), дезинфекцияловчи (хлорли оҳак, калций гипохлорид) ва ювувчи дезинфекцияловчи (Збручь, ДПМ-2) моддаларга бўлинади. Ювувчи моддаларнинг ишқорли ва кислотали турлари мавжуд. Ювувчи модда сифатида сульфонал НП-3, калцийли ва каустик сода, метасиликат натрийлардан фойдаланиш мумкин. Улар 50-71 о С сувда эртилиб 0,15-0,5 % эритма ҳолида ишлатилади. Якка ҳолда ишлатилганда бу моддаларни фойдаси нисбатан камдир. Шунинг учун ювувчи моддаларни аралашмаси А,Б,В турларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Улар 40-60 о С сувда эритилиб, 0,5-0,6% эритмасидан фойдаланилади. Дезмол – 0,5% эритмаси 50-60 о С сувда эритилиб ишлатилади. Ювувчи дезинфекцияловчи ДПМ-2 моддаси 10 о С сувда эритилиб ишлатилади. Дезинфекцияловчи моддалар турли идиш ва аппаратлар ювилгандан сўнг ишлатилади. Улар идишлардаги микробларни ўлдиради. Одатда гипохлорид натрий, гипохлорид кальций, хлорли оҳаклар ишлатилади. Ишлаб чиқарилаётган хомашё сут давлат андозаси талабларига тўлиқ жавоб бериши керак. Бундай сут фақат соғлом сигирлардан соғилган ва хўжалик барча инфекцион касалликлардан ҳоли бўлиши керак. Сут соғиб олингандан сўнг сузилиб, 2 соат ичида совутилиши лозим. Сутчилик саноати корхоналарига топширилаётган сутнинг ҳарорати 10 о С ва хўжаликни ўзида қабул қилинганда 6 о С бўлиши керак, зичлиги 1,027 г/см 3 дан паст бўлмаслиги шарт. Сутнинг таркибида: микробларни нобуд этувчи ва нейтралловчи (антибиотиклар, аммиак, сода, Н 2 О 2 ва бошқалар) моддалар бўлмаслиги керак. Сутда оғир металлар ва бирикмалар, аммиак, афлатоксинлар (М 1 ) ва

пестицидлар миқдори медицина вазирлиги йўриқномаларида белгиланган кўрсаткичлардан юқори бўлмаслиги керак. Хомашё сут давлат андозалари талабларига жавоб беришига қараб уч навга; олий, 1 ва 2 навларга бўлинади. Хомашё сутдан болалар озиқ-овқати ва стерилланган сут маҳсулотлари ҳамда пишлоқ тайёрлашда олий ва I навли сут ишлатилади. Уларнинг таркибида соматик хужайраларнинг миқдори 500 минг/см 3 кўп бўлмаслиги керак. Бундай сут давлатга қабул қилинганда устама нархлар бўйича қабул қилинади. Давлатга топширилаётган сут таркибидаги ёғ ва оқсил кўрсаткичи бази кўрсаткичларга тенглаштирилиб қабул қилинади. Шундай қилиб, Давлат андозаси етиштиралаётган сутга қўйидаги талабларни қўяди: Сут таркибида касаллик тарқатувчи микроблар ва инсон ҳаёти учун хавфли моддалар бўлмаслиги; Биологик тўла қийматли ва кимёвий таркиби мақсадга мувофиқ бўлиши; Маълум технологик хусусиятларга эга бўлиши керак.

Адабиётлар: 1. Хоменко В.И. Гигиена получения и ветсанконтрооль молоко по государственному стандарту. Киев. Урожай. 1990. 2. Акмалхонов Ш.А. ва бошқалар. Сут соғувчилар учун қўлланма. Тошкент. Ўқитувчи. 1989. 3. Мадисон В.Л. ва бошқалар. Спровочник бригадира отделения дойного стада. М. Россельхозиздат. 1981

Похожие

Сут қўшимча маҳсулотлари

Чорва молларининг сут махсулдорлиги

Сут йуналишидаги қорамоллар селекцияси

Сут консервалари ишлаб чиқариш жараёни

Машинада сут согиш ва сутга дастлабки ишлов бериш курилмалари