Ўсимликларни карантин зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ўсимликларни карантин зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

195.5 KB

Ўсимликларни карантин зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари Режа: 1. Дуккакли экинларнинг карантин зараркунандалари 2. Ғўзадаги карантин зараркунандалар ғўза куяси, осиё ғўза тунлами, миср ғўза тунлами. Уларнинг зарари, морфологияси, биологияси, аниқлаш усуллари. 3. Кўчатларда учрайдиган зараркунандалар калифорния қалқондори, бошқа қалқондорлар, шарқ мева қурти, америка оқ капалаги, комсток қурти, ток филлоксераси. 4. Мевали дарахтлардаги Ўзбекистонга ўтиш хавфи бор хашаротлар билан танишув 5. Цитрус экинларининг карантин зараркунандалари.

Дуккакли экинларнинг карантин зараркунандалари Хитой уруғхўри Хитой уруғхўри - Calosobruches chinensis L тури , донхўр қўнғизлар оиласи – Demestidae ва қаттиқ қанотлилар- Coleoptera туркумига мансуб ҳашарот ҳисобланади. Буюк Британия, Греция, Италия, Франция, Афғонистон, Бирма, Ҳиндистон, Индонезия, Эрон, Хитой, Туркия, Лаос, Покистон, Сурия, Япония, Миср, Кения, Сенегал, Судан, Куба, Мексика, АҚШ, Ямайка, Австралия давлатларида тарқалган. МДҲ да ҳисобга олинмаган. МДҲнинг Европа қисмида, Кавказда ва Марказий Осиёга тарқалиб, муҳитга мослашиб зарар етказиши мумкин. Соя, мош, ловия, оддий нўхат, хашаки дуккаклилар, нут ва бошқа ўсимликларни зарарлайди. Даладаги экинларни зарарлайди, асосан кучли зарарланиш омборхоналарда кузатилади. Мош дуккагини деярли тўлиқ ичини еб фақат пўсти (қобиғи) қолади. Имагоси қизғиш-жигар ранг, қисқа овалсимон, деярли тўғри бурчакли, узунлиги 2,5 мм, эни 1,6 мм. Эркакларининг мўйловлари тароқсимон узун бўлади. Урғочиларини мўйловлари эса аррасимон қизғиш-қорамтир рангда. Устки қаноти узайган

тўртбурчакли оч-жигар рангда. Пигидийси (кет қисми) тик, оқ майда тукчалар билан қопланган. Тухуми овалсимон 0,4х0,6 мм янги қўйилган тухумлар шаффоф. Личинка чиққандан кейин тухум қобиғининг ранги кўнғир бўлади. Личинкаси оқ, узунлиги 4 мм гача 1 ёшда уч жуфт 2 бўғимли оёғи булади. Пўст ташлагандан кейин личинкалар йўғон букилган оёқсиз ҳолда бўлади. Ғумбагининг узунлиги 2,5 мм, сарғиш-оқ рангда, эркин типда. Ривожланиши тўхтовсиз равишда бўлади. Қўнғизлар ҳаётининг давомийлиги қ ртача 12 кундан 36 кунгача бўлади. Урғочи қўнғизлар уруқ уруққа (донга, дуккакка) ёки пишган дуккакларга ўртача 60 та тухум қўяди. Тухумларини дуккакка ёпиштириб, дона-дона қилиб қўяди. Бир дуккак ёки донга 30-60 тагача тухум қўйиши мумкин. Битта донда бир неча личинка ривожланиб, ҳамда имаго бериши мумкин. Личинкалар 3 марта пўст ташлайди ва зарарлаган уруғ ичида ғумбакка айланади. Ғумбакдан қўнғизлар чиққандан кейин қобиғ синиб, тушиб кетади. Ҳамма босқичларини ривожланиши ҳароратга боғлиқ бўлиб, 45 кундан 196 кунгача чўзилиши мумкин. Қишда ривожланиш 3-4 ойга чўзилади. Бир йилда Хитой уруғхўр қўнғизи (донхўри) АҚШда 6-8 та, Тайванда 10 та авлод беради. Хитой уруғхўр қўнғизи ҳамма ривожланиш фазаларида уруғлик ва дуккаклари орқали тарқалади. Ғўзадаги карантин зараркунандалар Пахта куяси Пахта (ғўза) куяси - Pectinophora gossypiella saund ., оила- ўмизқанотлилар – Gelechiidae , туркум-танга қанотлилар – Lepidoptera , синф– ҳашаротлар- Insecta , русча номланиши: Хлопковая моль, латинча номланиши: Pectinophora gossypiella saund , ўзбекча номланиши: Пахта (ғўза )куяси Ғўзанинг энг хавфли карантин ҳашароти ҳисобланиб, у Европада - Кипр, Греция, Италия, Македония, Руминия, Испания, Туркия, Югославия. Осиёда - Афғонистон, Бангладеш, Камбоджо, Хитой, Ҳиндистон, Индонезия, Эрон, Ироқ, Исроил, Япония, Иордания, Шимолий Корея, Жанубий Корея, Лаос, Малайзия, Мьяна, Покистон, Филиппин, Саудия Арабистони, Шри Ланка, Сирия, Тайвань,

Тайланд, Вьетнам, Яман. Африкада - Алжир, Ангола, Бенин, Буркино Фасо, Бурунди, Камерун, Марказий Африка, Чад, Кот Де Вуар, Египет, Эфиопия, Гана, Кения, Либия, Мадагаскар, Малавия, Мали, Мавритания, Мароко, Мозамбик, Нигер, Нигерия, Руанда, Сенегаль, Сейшела, Сьерра-Леоне, сомалия, Судан, Танзания, Того, Тунис, Уганда, Заир, Зимбабве. Америкада - Антигуа Барбуда ороли, Аргентина, Багама ороли, Барбадос, Боливия, Бразилия, Карибекс, Колумбия, Куба, Доминика, Доминикан Республикаси, Гренада, Гвателупа, Гална, Гаити, Ямайка, Мартиния, Мехико, Монсерат, Парагвай, Перу, Пуерто Рико, Санти Лучия, Китс-Невис, Винсенти, Тринидад Тобаго, АҚШ, Уругвай, Венесуела, Вирджиния. Океанияда - Австралия, Фижи, Полинезия, Янги Каледония, Шимолий Мореана, Папуа, Янги Гвинея, Шарқий Самоа ва Ванутуда тарқалган. МДҲ давлатларида рўйхатга олинмаган. Капалаги Gelechiidae оиласига мансуб ўта зарарли хавфли ҳашарот. Осиё, Африка, Жанубий Америка ва Австралия давлатларида, шунингдек Афғонистон, Эрон, Туркия давлатларида бошқа давлатларга нисбатан кенгроқ тарқалган. Пахта экиладиган ҳудудларга тез мослашиб кетиш қобилиятига эга. Ғўзанинг барча маданий ва ёввойи навларини ҳамда гулхайридошлар оиласига кирувчи, шунингдек каноп, бамия ўсимликларини кучли зарарлайди. Зарари: Ғўзанинг барча генератив органларини - шона, гул, кўсак, уруғ ҳамда толага зарар келтиради. Зарарланган шона, гул ва бошқа органлар бандидан қуриб бошлайди ва тўкилиб кетади. Ҳар бир ўсимлик органига 2-3 тадан личинкалари ўрнашиб олади ва уни ўсишдан тухтатади, натижада пахта толаси яроқсиз ҳолга келади ёки ўсимлик органлари бутунлай нобуд бўлади. Зарарланган уруғлар тўлиқ ривожланмайди, унувчанлиги камайиб кетади. Ташқи кўриниши: Капалаги қанотларини ёзганда 15-20 мм катталикда. Олдинги қанотларини ранги оч-жигарранг тусда, устида кичкина қора доғлари бор. Қанотларининг ранги ўзгарувчан ва қирраси тиниқ-рангсиз. Орқа қанотлари,

олдинги қанотларига нисбатан кенгроқ. Қанотлари эркагида оддий ва урғочисида уч қатор кўринишга эга. Қорин қисмининг охирида сарғиш - жигарранг туклари бор. Эркаги ва урғочиси бир-биридан генеталияси ва илгаклари билан фарқ қилади. Тухуми: Чўзинчоқ - овалсимон, узунлиги 0,4-0,6 мм, эни 0,2- 0,3 мм, қобиғи камалаксимон, марваридсимон - тиниқ оқ рангда. Личинкаси: Танасининг ранги оч жигарранг, қизғиш чизиқли сегментлардан иборат. Янги тухумдан чиққан личинкалар рангсиз, узунлиги 1 - 2 мм, етук личинкалари - қизғиш рангда, узунлиги 12-15 мм, сохта оёқларида 15-17 дона илгакчалари бор. Личинкалар узоқ вақт диапауза ҳолатида туриш қобилиятига эга бўлиб ноқулай шароитларда ҳам ҳаётчанлигини сақлаб қолади. Ғумбаги: Катталиги 10 мм, жигарранг тусда, қорин қисмида қисқа илгаксимон эгилган ўсимтаси бор. Биологик хусусиятлари: Личинкаси дала шароитида - тўкилган кўсаклар, уруғлар, ғўза пояси ва бошқа ўсимлик қолдиқларида қишлайди. Хитойлик энтомологларнинг маълумоти бўйича дала шароитида фақат 0,75% личинкалар қишлайди, қолган 99% личинкалар омборхоналарда, уруғларда, пахта тозалаш заводларида, ёғ заводлари омборхоналарида, пахта хом ашёси ва уруғликлар сақланадиган жойларда, жин аппаратидан чиққан чиқиндиларда, пахтани тозалагандан кейинги чиқитларда, тараларда қишлаб қолади. Личинка ривожланиш давомида 3 марта пўст ташлайди ва 4 ёшни ўтайди. Биологик хусусиятлари бўйича личинка узоқ муддат, яъни 2-2,5 йилгача

диапаузада бўлиши мумкин. Бу муддат давомида личинкалар ноқулай об-ҳаво шароитларига мослашиб, ҳаётчанлигини сақлаб қолишга имконият яратилади. Қишлаб чиққан личинка ғумбакларидан ҳаво ҳарорати 200С бўлганда, имаголар чиқади. Капалаклар 14-20 кун яшайди. Уруғланган урғочи капалак 1 та ва ундан кўпроқ тухумни шона, гул, кўсакларга қўяди, ҳаёти давомида жами 500 дона уруғ қўяди. Уруғлардан 3-12 кун деганда личинкалар чиқади. Тухумдан чиққан личинкалар ўсимликларнинг ўша жойини кемиради, озиқланиш давомида кўсакдаги толани сифатини бузади ва ҳосилдорликка катта зарар келтиради. Личинкалар 9 кундан 30 кунгача озиқланиб ривожланади. Озиқланиб бўлгандан сўнг тупроқ ёки ўсимлик қолдиқлари орасига кириб, баъзан кўсак ёки уруғ ичида юпқа ўргимчак тўрисимон пиллага ўралиб олади. Адабиётларда ушбу ҳашарот пахтанинг 20-80% гача ҳосилини йўқотиши тўғрисида маълумотлар келтирилган. Личинкалар пилла ўраш давомида, келажакда капалак учиб чиқиши учун кўсак ёки уруғларда юмалоқ тешикча ҳосил қилади. Пахта куяси Египет давлатида 5-6, Хитойда ва Юннань провинциясининг жанубида 4-5 та насл беради. Ушбу ҳашарот уруғлар, кўсак, каноп, бамия, пахта хом ашёси, пахта ва каноп толаси, транспорт воситалари, таралар, пахта ва каноп чиқиндилари, зарарланган майдондан олинган тупроқ, пахта ва канопдан қилинган материаллар, газламалар орқали тез тарқалади. Карантин кураш чора-тадбирлари: 1. Карантин остидаги материалларни сифатли текширув ва экспертизадан ўтказилади. 2. Ўзбекистон Республикаси ҳудудига пахта куяси тарқалган давлатлардан уруғлик чигит, каноп, пахта хом ашёси ва бошқаларни киритишга зарур ҳолларда фақат Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини бош давлат инспекциясининг рухсати билан амалга оширилади. 3. Илмий тадқиқот мақсадлари учун кам миқдорда уруғлик чигит, каноп уруғи ва бошқа раъногулдошлар оиласига кирувчи ўсимликларни ҳамда уларни

уруғларини киритиш рентгенография қилиниб, бром-метил билан зарарсизлантирилиб, импорт карантин рухсатномаси олингандан сўнг интродукцион карантин питомникларида яширин зарарланганликни аниқлаш учун экишга рухсат этилади ва текширув хулосаларига асосан тажрибалар давом эттирилиши мумкин. 4. Транзит бўлиб ўтаётган юқорида номлари келтирилган юклар албатта зарарсизлантирилиши лозим. Зарарсизлантириш тартиби юкни жўнатиш манзили ва муддати бўйича белгиланади. 5. Мазкур ҳашарот билан зарарланган ўсимлик қолдиқлари ва чиқиндилар ёқиб юборилади. 6. Импорт уруғлик пахталарни қайта ишлашидан чиққан чиқиндиларни иссиқхоналарни иситиш учун ёки қайта ишлаш учун енгил саноат фабрикаларига жўнатилиши мумкин. 7. Импорт маҳсулотларни юмшоқ материалларда қадоқлаб, пахта етиштирувчиларга жўнатиш таъқиқланади. 8. Пахта ва каноп толасидан тайёрланган одеял, ёстиқ, қўғирчоқ ва бошқа маҳсулотлар зарарсизлантирилиши даркор. 9. Ҳар йили Афғонистон ва Эрон давлатлари билан чегара ҳудудлардаги пахта экувчи хўжалик далалари, ғўзалар, пахта қабул қилиш масканлари ва заводлари ўсимликлар карантини давлат хизмати томонидан текширилиши лозим. 10. Пахта куяси аниқланган тақдирда, чегара масканидаги ўсимликлар карантини давлат инспекторлари, карантин остидаги юкларни текширишдан ташқари, импорт маҳсулотлар сақланаётган омборхоналар, терминаллар, ҳамда ёз мавсумида ҳар ойда 3-5 км масофадаги ҳудудларни карантин текширувидан ўтказишлари керак. 11. Уруғлар экишдан олдин албатта зарарсизлантирилиши лозим. 12. Пахта даласига вегетация даврида тавсия этилган инсектицидлар билан ишлов берилиши лозим.

Осиё ғўза тунлами Тур-Осиё гуза ту нлам и- Spodoptera litura Fabr . оила-тунламлар- Noctuidae , туркум–танга қанотлилар– Lepidoptera Осиё ғўза тунлами ғўза, маккажўхори, помидор, бақилажон, сабзи, карам, картошка, нўхат, беда, буғдой, атиргул, хризантема ва бошқа ўсимликларни зарарлайди. Қуртлар ғўза барглари ва кўсакларига кучли зарар етказади. Ҳиндистонда тамаки ҳосилини 25-50% гача пасайтирган. Малайзияда батат ўсимлигини 75% гача зарарлаган, бунда 1 га ердаги Осиё ғўза тунлами қуртлари сони 1,5-28 мингтагача бўлган. Қанотларини ёзганда 35-40 мм. Олдинги қанотлари чўзиқ-тўқ кулранг рангда, очиқ рангдаги йўл-йўл ва каттароқ буйраксимон до ғ лари б о р. Ол д қанот и учла р ида қ о ра нуқ т алар б ор. Ор қ а қа н отлари о қ, ялти р оқ. Тух у ми оч с арғиш р ангда, думало қ , устки қисми садафд а й. Ту х умини 2 -3 тада н қилиб , бир-би р ига тегиб тург а н ҳолд а қўяди. Қурт и 6 ёшн и ўтайд и , янги чиққан қ у ртлар о ч яшил рангда. Кўк р ак ва с о хта оё қ лари т ў қ жига р ранг, узунли г и 1,3 мм, ох и рги ёш д аги қур т лар оч жигар ранг. Қо р ин сег м ентлар и ни 1 ва 8- чи с и қора доғли, бошқа с егмент л арга н и сбатан узунро қ . Доғл а р тар т ибсиз ш аклда. Боши т ў қ жига р ранг б ўлиб, о қ чокси м он чиз и қ ўтг а н. Ол д кўкра к қалқ о нчаси т ўқ оқ нуқтал а ри бо р . Кўкр а к оё қ лари қо р ин оёқ ч алариг а нисбатан тўқр о қ. Ғум б аги ёнғ о қ пўс т ига ўх ш аш ра н г узу н лиги 1 9 мм га ч а. Се г ментла р ида 6 ж уфт на ф ас теш и кчалар и бор. Ёзда бутун р ивожла н иши у ч ун 33- 3 5 кун ў тади, л и чинкал а р 6 ё шни ў тайди. Бир м а всумд а 4 ав л од бе р ади. У р уғланг а н ур ғ очилар 2500 т а гача ту х ум қў я ди. Ту х умлари н и 200- 6 00 тад а н қи л иб барг л арга қ ў яди. Капа л аклар у чиб уз о қ масо ф ага миг р ация қ и лади. Кўч а тлар, с абзаво т мева л ари, ғ ўза к ў саклар и орқа л и тар қ алади.

Миср ғўз а тунлами Тур - Миср ғўза ту н лами - S podopt e ra Littor a lis Bais d . оила – тун л амлар- N octuidae , турку м -танга қ анотли л ар- Lepi d optera Миср ғўза т унлам и ғўза, к артош к а, макк а жўхор и , тама к и, карам, соя, атиргу л ва дук к аклила р ни зара р лайди. Мис р да бир н еча йи л лар бу т унлам т аъсири д ан 75 % гача ғ ў за ҳо с или йў қ отилган. Миср ғ ўза тупл а ми: 1- к апалаги . 2- Миср ғўза тун л ами ғум б аги. 3- О сиё ғўза тунлами ғумбаги.

Адабиётлар: 1. Karimov I. A. «O'zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. O’ zbekiston, 1997. 2. Baratov P . Tabiatni muhofaza q ilish. T.Oqituvchi, 1991. 3. Biologik xilma-xillikni saqlash milliy strategiya va harakat rejasi . T.1998. 4. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi. Nasaf, 2003. 5. T o’ xtayev A. Xamidov A . Ekologiya asoslari va tabiatni muxofaza q ilish. T. O’qit. 1997. www.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Лавлаги экинлари зараркунандалари ва уларга қарши кураш

Ғўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари

Дон экинлари зараркунандалари ва уларга қарши кураш

Ғўзанинг касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари

Боғ дарахтлари зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари