O'simliklarni karantin zararkunandalari va ularga qarshi kurash usullari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

O'simliklarni karantin zararkunandalari va ularga qarshi kurash usullari

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

164 KB

O`simliklarni karantin zararkunandalari va ularga qarshi kurash usullari Reja: 1. Dukkakli ekinlarning karantin zararkunandalari 2. G` u zadagi karantin zararkunandalar g`o`za kuyasi, osiyo g`o`za tunlami, misr g`o`za tunlami. Ularning zarari, morfologiyasi, biologiyasi, aniqlash usullari. 3. Ko`chatlarda uchraydigan zararkunandalar kaliforniya qalqondori, boshqa qalqondorlar, sharq meva qurti, amerika oq kapalagi, komstok qurti, tok fillokserasi. 4. Mevali daraxtlardagi O`zbekistonga o`tish xavfi bor xasharotlar bilan tanishuv 5. Sitrus ekinlarining karantin zararkunandalari.

Dukkakli ekinlarning karantin zararkunandalari Xitoy urug`xo`ri Xitoy urug`xo`ri - Calosobruches chinensis L turi, donxo`r qo`ng`izlar oilasi – Demestidae va qattiq qanotlilar-Coleoptera turkumiga mansub hasharot hisoblanadi. Buyuk Britaniya, Gretsiya, Italiya, Fransiya, Afg`oniston, Birma, Hindiston, Indoneziya, Eron, Xitoy, Turkiya, Laos, Pokiston, Suriya, Yaponiya, Misr, Keniya, Senegal, Sudan, Kuba, Meksika, AQSH, Yamayka, Avstraliya davlatlarida tarqalgan. MDH da hisobga olinmagan. MDHning Yevropa qismida, Kavkazda va Markaziy Osiyoga tarqalib, muhitga moslashib zarar yetkazishi mumkin. Soya, mosh, loviya, oddiy no`xat, xashaki dukkaklilar, nut va boshqa o`simliklarni zararlaydi. Daladagi ekinlarni zararlaydi, asosan kuchli zararlanish omborxonalarda kuzatiladi. Mosh dukkagini deyarli to`liq ichini yeb faqat po`sti (qobig`i) qoladi. Imagosi qizg`ish-jigar rang, qisqa ovalsimon, deyarli to`g`ri burchakli, uzunligi 2,5 mm, eni 1,6 mm. Erkaklarining mo`ylovlari taroqsimon uzun bo`ladi. Urg`ochilarini mo`ylovlari esa arrasimon qizg`ish-qoramtir rangda. Ustki qanoti uzaygan to`rtburchakli och-jigar rangda. Pigidiysi (ket qismi) tik, oq mayda tukchalar bilan qoplangan. Tuxumi ovalsimon 0,4x0,6 mm yangi qo`yilgan tuxumlar shaffof. Lichinka chiqqandan keyin tuxum qobig`ining rangi ko`ng`ir bo`ladi.

Lichinkasi oq, uzunligi 4 mm gacha 1 yoshda uch juft 2 bo`g`imli oyog`i buladi. Po`st tashlagandan keyin lichinkalar yo`g`on bukilgan oyoqsiz holda bo`ladi. G`umbagining uzunligi 2,5 mm, sarg`ish-oq rangda, erkin tipda. Rivojlanishi to`xtovsiz ravishda bo`ladi. Qo`ng`izlar hayotining davomiyligi q rtacha 12 kundan 36 kungacha bo`ladi. Urg`ochi qo`ng`izlar uruq uruqqa (donga, dukkakka) yoki pishgan dukkaklarga o`rtacha 60 ta tuxum qo`yadi. Tuxumlarini dukkakka yopishtirib, dona-dona qilib qo`yadi. Bir dukkak yoki donga 30-60 tagacha tuxum qo`yishi mumkin. Bitta donda bir necha lichinka rivojlanib, hamda imago berishi mumkin. Lichinkalar 3 marta po`st tashlaydi va zararlagan urug` ichida g`umbakka aylanadi. G`umbakdan qo`ng`izlar chiqqandan keyin qobig` sinib, tushib ketadi. Hamma bosqichlarini rivojlanishi haroratga bog`liq bo`lib, 45 kundan 196 kungacha cho`zilishi mumkin. Qishda rivojlanish 3-4 oyga cho`ziladi. Bir yilda Xitoy urug`xo`r qo`ng`izi (donxo`ri) AQShda 6-8 ta, Tayvanda 10 ta avlod beradi. Xitoy urug`xo`r qo`ng`izi hamma rivojlanish fazalarida urug`lik va dukkaklari orqali tarqaladi. G`o`zadagi karantin zararkunandalar Paxta kuyasi Paxta (g`o`za) kuyasi-Pectinophora gossypiella saund., oila-o`mizqanotlilar – Gelechiidae, turkum-tanga qanotlilar – Lepidoptera, sinf– hasharotlar- Insecta, ruscha nomlanishi: Xlopkovaya mol, latincha nomlanishi: Pectinophora gossypiella saund, o`zbekcha nomlanishi: Paxta (g`o`za )kuyasi G`o`zaning eng xavfli karantin hasharoti hisoblanib, u Yevropada - Kipr, Gretsiya, Italiya, Makedoniya, Ruminiya, Ispaniya, Turkiya, Yugoslaviya. Osiyoda - Afg`oniston, Bangladesh, Kambodjo, Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Eron, Iroq, Isroil, Yaponiya, Iordaniya, Shimoliy Koreya, Janubiy Koreya, Laos, Malayziya, Myana, Pokiston, Filippin, Saudiya Arabistoni, Shri Lanka, Siriya, Tayvan, Tayland, Vyetnam, Yaman. Afrikada - Aljir, Angola, Benin, Burkino Faso, Burundi, Kamerun, Markaziy Afrika, Chad, Kot De Vuar, Yegipet, Efiopiya, Gana, Keniya, Libiya, Madagaskar, Malaviya, Mali, Mavritaniya, Maroko, Mozambik, Niger, Nigeriya, Ruanda, Senegal, Seyshela, Syerra-Leone, somaliya, Sudan, Tanzaniya, Togo, Tunis, Uganda, Zair, Zimbabve. Amerikada - Antigua Barbuda oroli, Argentina, Bagama oroli, Barbados, Boliviya,

Braziliya, Karibeks, Kolumbiya, Kuba, Dominika, Dominikan Respublikasi, Grenada, Gvatelupa, Galna, Gaiti, Yamayka, Martiniya, Mexiko, Monserat, Paragvay, Peru, Puyerto Riko, Santi Luchiya, Kits-Nevis, Vinsenti, Trinidad Tobago, AQSH, Urugvay, Venesuyela, Virdjiniya. Okeaniyada - Avstraliya, Fiji, Polineziya, Yangi Kaledoniya, Shimoliy Moreana, Papua, Yangi Gvineya, Sharqiy Samoa va Vanutuda tarqalgan. MDH davlatlarida ro`yxatga olinmagan. Kapalagi Gelechiidae oilasiga mansub o`ta zararli xavfli hasharot. Osiyo, Afrika, Janubiy Amerika va Avstraliya davlatlarida, shuningdek Afg`oniston, Eron, Turkiya davlatlarida boshqa davlatlarga nisbatan kengroq tarqalgan. Paxta ekiladigan hududlarga tez moslashib ketish qobiliyatiga ega. G`o`zaning barcha madaniy va yovvoyi navlarini hamda gulxayridoshlar oilasiga kiruvchi, shuningdek kanop, bamiya o`simliklarini kuchli zararlaydi. Zarari: G`o`zaning barcha generativ organlarini - shona, gul, ko`sak, urug` hamda tolaga zarar keltiradi. Zararlangan shona, gul va boshqa organlar bandidan qurib boshlaydi va to`kilib ketadi. Har bir o`simlik organiga 2-3 tadan lichinkalari o`rnashib oladi va uni o`sishdan tuxtatadi, natijada paxta tolasi yaroqsiz holga keladi yoki o`simlik organlari butunlay nobud bo`ladi. Zararlangan urug`lar to`liq rivojlanmaydi, unuvchanligi kamayib ketadi. Tashqi ko`rinishi: Kapalagi qanotlarini yozganda 15-20 mm kattalikda. Oldingi qanotlarini rangi och-jigarrang tusda, ustida kichkina qora dog`lari bor. Qanotlarining rangi o`zgaruvchan va qirrasi tiniq-rangsiz. Orqa qanotlari, oldingi qanotlariga nisbatan kengroq. Qanotlari erkagida oddiy va urg`ochisida uch qator ko`rinishga ega. Qorin qismining oxirida sarg`ish - jigarrang tuklari bor. Erkagi va urg`ochisi bir-biridan genetaliyasi va ilgaklari bilan farq qiladi .

Tuxumi: Cho`zinchoq - ovalsimon, uzunligi 0,4-0,6 mm, eni 0,2-0,3 mm, qobig`i kamalaksimon, marvaridsimon - tiniq oq rangda. Lichinkasi: Tanasining rangi och jigarrang, qizg`ish chiziqli segmentlardan iborat. Yangi tuxumdan chiqqan lichinkalar rangsiz, uzunligi 1-2 mm, yetuk lichinkalari - qizg`ish rangda, uzunligi 12-15 mm, soxta oyoqlarida 15-17 dona ilgakchalari bor. Lichinkalar uzoq vaqt diapauza holatida turish qobiliyatiga ega bo`lib noqulay sharoitlarda ham hayotchanligini saqlab qoladi. G`umbagi: Kattaligi 10 mm, jigarrang tusda, qorin qismida qisqa ilgaksimon egilgan o`simtasi bor. Biologik xususiyatlari: Lichinkasi dala sharoitida -to`kilgan ko`saklar, urug`lar, g`o`za poyasi va boshqa o`simlik qoldiqlarida qishlaydi. Xitoylik entomologlarning ma’lumoti bo`yicha dala sharoitida faqat 0,75% lichinkalar qishlaydi, qolgan 99% lichinkalar omborxonalarda, urug`larda, paxta tozalash zavodlarida, yog` zavodlari omborxonalarida, paxta xom ashyosi va urug`liklar saqlanadigan joylarda, jin apparatidan chiqqan chiqindilarda, paxtani tozalagandan keyingi chiqitlarda, taralarda qishlab qoladi. Lichinka rivojlanish davomida 3 marta po`st tashlaydi va 4 yoshni o`taydi. Biologik xususiyatlari bo`yicha lichinka uzoq muddat, ya’ni 2-2,5 yilgacha diapauzada bo`lishi mumkin. Bu muddat davomida lichinkalar noqulay ob-havo sharoitlariga moslashib, hayotchanligini saqlab qolishga imkoniyat yaratiladi. Qishlab chiqqan lichinka g`umbaklaridan havo harorati 200S bo`lganda, imagolar chiqadi. Kapalaklar 14-20 kun yashaydi. Urug`langan urg`ochi kapalak 1 ta va undan ko`proq tuxumni shona, gul, ko`saklarga qo`yadi, hayoti davomida jami 500 dona urug` qo`yadi. Urug`lardan 3-12 kun deganda lichinkalar chiqadi. Tuxumdan chiqqan lichinkalar

o`simliklarning o`sha joyini kemiradi, oziqlanish davomida ko`sakdagi tolani sifatini buzadi va hosildorlikka katta zarar keltiradi. Lichinkalar 9 kundan 30 kungacha oziqlanib rivojlanadi. Oziqlanib bo`lgandan so`ng tuproq yoki o`simlik qoldiqlari orasiga kirib, ba’zan ko`sak yoki urug` ichida yupqa o`rgimchak to`risimon pillaga o`ralib oladi. Adabiyotlarda ushbu hasharot paxtaning 20-80% gacha hosilini yo`qotishi to`g`risida ma’lumotlar keltirilgan. Lichinkalar pilla o`rash davomida, kelajakda kapalak uchib chiqishi uchun ko`sak yoki urug`larda yumaloq teshikcha hosil qiladi. Paxta kuyasi Yegipet davlatida 5-6, Xitoyda va Yunnan provinsiyasining janubida 4-5 ta nasl beradi. Ushbu hasharot urug`lar, ko`sak, kanop, bamiya, paxta xom ashyosi, paxta va kanop tolasi, transport vositalari, taralar, paxta va kanop chiqindilari, zararlangan maydondan olingan tuproq, paxta va kanopdan qilingan materiallar, gazlamalar orqali tez tarqaladi. Karantin kurash chora-tadbirlari: Karantin ostidagi materiallarni sifatli tekshiruv va ekspertizadan o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasi hududiga paxta kuyasi tarqalgan davlatlardan urug`lik chigit, kanop, paxta xom ashyosi va boshqalarni kiritishga zarur hollarda faqat O`zbekiston Respublikasi O`simliklar karantini bosh davlat inspeksiyasining ruxsati bilan amalga oshiriladi. Ilmiy tadqiqot maqsadlari uchun kam miqdorda urug`lik chigit, kanop urug`i va boshqa ra’noguldoshlar oilasiga kiruvchi o`simliklarni hamda ularni urug`larini kiritish rentgenografiya qilinib, brom-metil bilan zararsizlantirilib, import karantin ruxsatnomasi olingandan so`ng introduksion karantin pitomniklarida yashirin zararlanganlikni aniqlash uchun ekishga ruxsat etiladi va tekshiruv xulosalariga asosan tajribalar davom ettirilishi mumkin. Tranzit bo`lib o`tayotgan yuqorida nomlari keltirilgan yuklar albatta zararsizlantirilishi lozim. Zararsizlantirish tartibi yukni jo`natish manzili va muddati bo`yicha belgilanadi.

5. Mazkur hasharot bilan zararlangan o`simlik qoldiqlari va chiqindilar yoqib yuboriladi. Import urug`lik paxtalarni qayta ishlashidan chiqqan chiqindilarni issiqxonalarni isitish uchun yoki qayta ishlash uchun yengil sanoat fabrikalariga jo`natilishi mumkin. Import mahsulotlarni yumshoq materiallarda qadoqlab, paxta yetishtiruvchilarga jo`natish ta’qiqlanadi. Paxta va kanop tolasidan tayyorlangan odeyal, yostiq, qo`g`irchoq va boshqa mahsulotlar zararsizlantirilishi darkor. Har yili Afg`oniston va Eron davlatlari bilan chegara hududlardagi paxta ekuvchi xo`jalik dalalari, g`o`zalar, paxta qabul qilish maskanlari va zavodlari o`simliklar karantini davlat xizmati tomonidan tekshirilishi lozim. Paxta kuyasi aniqlangan taqdirda, chegara maskanidagi o`simliklar karantini davlat inspektorlari, karantin ostidagi yuklarni tekshirishdan tashqari, import mahsulotlar saqlanayotgan omborxonalar, terminallar, hamda yoz mavsumida har oyda 3-5 km masofadagi hududlarni karantin tekshiruvidan o`tkazishlari kerak. Urug`lar ekishdan oldin albatta zararsizlantirilishi lozim. 12. Paxta dalasiga vegetatsiya davrida tavsiya etilgan insektitsidlar bilan ishlov berilishi lozim. Osiyo g`o`za tunlami Tur-Osiyo guza tunlami-Spodoptera litura Fabr. oila-tunlamlar-Noctuidae, turkum–tanga qanotlilar–Lepidoptera Osiyo g`o`za tunlami g`o`za, makkajo`xori, pomidor, baqilajon, sabzi, karam, kartoshka, no`xat, beda, bug`doy, atirgul, xrizantema va boshqa o`simliklarni zararlaydi. Qurtlar g`o`za barglari va ko`saklariga kuchli zarar yetkazadi. Hindistonda tamaki hosilini 25-50% gacha pasaytirgan. Malayziyada batat o`simligini 75% gacha zararlagan, bunda 1 ga yerdagi Osiyo g`o`za tunlami qurtlari soni 1,5-28 mingtagacha bo`lgan. Qanotlarini yozganda 35-40 mm. Oldingi qanotlari cho`ziq-to`q kulrang rangda, ochiq rangdagi yo`l-yo`l va kattaroq buyraksimon dog`lari bor. Old qanoti uchlarida qora nuqtalar bor. Orqa qanotlari oq, yaltiroq.

Tuxumi och sarg`ish rangda, dumaloq, ustki qismi sadafday. Tuxumini 2-3 tadan qilib, bir-biriga tegib turgan holda qo`yadi. Qurti 6 yoshni o`taydi, yangi chiqqan qurtlar och yashil rangda. Ko`krak va soxta oyoqlari to` q jigar rang, uzunligi 1,3 mm, oxirgi yoshdagi qurtlar och jigar rang. Qorin segmentlarini 1 va 8-chisi qora dog`li, boshqa segmentlarga nisbatan uzunroq. Dog`lar tartibsiz shaklda. Boshi to` q jigar rang bo`lib, oq choksimon chiziq o`tgan. Old ko`krak qalqonchasi to`q oq nuqtalari bor. Ko`krak oyoqlari qorin oyoqchalariga nisbatan to`qroq. G`umbagi yong`oq po`stiga o`xshash rang uzunligi 19mm gacha. Segmentlarida 6 juft nafas teshikchalari bor. Yozda butun rivojlanishi uchun 33-35 kun o`tadi, lichinkalar 6 yoshni o`taydi. Bir mavsumda 4 avlod beradi. Urug`langan urg`ochilar 2500 tagacha tuxum qo`yadi. Tuxumlarini 200-600 tadan qilib barglarga q o`yadi. Kapalaklar uchib uzoq masofaga migratsiya qiladi. Ko`chatlar, sabzavot mevalari, g` o`za ko`saklari orqali tarqaladi . Misr g`o`za tunlami Tur - Misr g`o`za tunlami - Spodoptera Littoralis Baisd. oila – tunlamlar-Noctuidae, turkum-tanga qanotlilar-Lepidoptera Misr g`o`za tunlami g`o`za, kartoshka, makkajo`xori, tamaki, karam, soya, atirgul va dukkaklilarni zararlaydi. Misrda bir necha yillar bu tunlam ta’siridan 75% gacha g` o`za hosili yo` qotilgan. Misr g`o`za tuplami: 1- kapalagi. 2- Misr g`o`za tunlami g`umbagi. 3-Osiyo g`o`za tunlami g`umbagi .

Adabiyotlar: 1. Karimov I. A. «O'zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. O’ zbekiston, 1997. 2. Baratov P . Tabiatni muhofaza q ilish. T.Oqituvchi, 1991. 3. Biologik xilma-xillikni saqlash milliy strategiya va harakat rejasi . T.1998. 4. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi. Nasaf, 2003. 5. T o’ xtayev A. Xamidov A . Ekologiya asoslari va tabiatni muxofaza q ilish. T. O’qit. 1997. www.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Don zararkunandalari va ularga qarshi kurash

Tut ipak qurti kasalliklari, zararkunandalari va ularga qarshi kurash

Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Pomidor kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Lavlagi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari