Мойли уруғларни қайта ишлашдаги тайёрлов операциялари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Мойли уруғларни қайта ишлашдаги тайёрлов операциялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

М ойли уруғларни қайта ишлашдаги тайёрлов операциялари Режа: 1. Мағиздан қобиғни ажратиш зарурлиги. 2. Мойли уруғларнинг хусусиятлари ва уларни чақиш методлари 3. Чақилган маҳсулотни сепарация қилиш.

Мойли уруғларни чақиш ва қобиғини мағзидан ажратиш Мағиздан қобиғни ажратиш зарурлиги. Технологик нуқтаи назардан ёғли уруғлар икки қисмдан: мағиз ва қобиқдан иборат. Баъзи ёғли уруғлар масалан, пахта чигити, каноп, канакунжут ва шунга ўхшашлар фақатгина уруғлик устида қобиғи бўлади, баъзи бир мойли уруғлар масалан, писта, ер ёнғоқ, соя ва шу каби уруғ устидаги қобиқдан ташқари мағиз устида юпқа уруғ пардасига ҳам эга бўлади. Қайси турдаги уруғлик бўлишидан қатъий назар барча мойли уруғларнинг устки қобиғи лўзга атан лади, фақат пахта чигитнинг қобиғи эса шелуха деб номланади. Қобиғ ва мағиздаги таркибий моддалар миқдори турличадир.Уруғлар қобиғида асосан, клетчатка ёки целлюлоза кўп бўлиб, улар билан бир қаторда, аммо камроқ миқдорда юқори молекулали углеводородлар, мумли моддалар, янада озроқ миқдорда оқсил ва сув бўлади. Мағизда эса асосий керак бўлган моддалар ёғлар, оқсиллар, фосфатидлар, витаминлар ва кўпчилик ёғ билан эргашиб юрувчи бошқа моддалар туради. Қобиғда мойнинг миқдори жуда кам бўлиб, бу мойлилик ботаниқ мойлилик дейилади. Масалан, пахта чигити қобиғининг ботаниқ мойлилиги 0.5-0.6 %, писта уруғиниг ботаниқ мойлилиги 2-3 % атрофида бўлади. Вахоланки, юқорида кўрсатилган уруғларнинг мағизлари мойлилиги пахта чигити мағизи учун 34-38%, писта уруғи мағзи учун 60-65% ни ташкил қилади. Бу рақамлардан кўриниб турубдики ҳар қандай мойли уруғнинг мойи асосан мағизда бўлиб, қобиғда эса ниҳоятда кам. Агарда мойли уруғлар қобиғи ажратилмай қайта ишланса, бу ҳолда олинаётган ўсимлик мойи таркибида қобиқ таркибида бўлган юқори малекулали углеводлар, мум моддалар кўпаяди. Бу ҳол олинаётган ўсимлик мойини сифатини бўзилишига ва айнан кислота сони ошишига, рангининг юқорилаб кетишига ҳамда мойнинг лойиқаланишига олиб келади. Улардан ташқари қобиқ ажратилмаган холда уруғлик қайта ишланса, технологик жараёнда қўлланилаётган машиналарнинг бир қисм маҳсулдорлиги мойи ниҳоятда кам бўлган қобиқни янчиш, пресслаш, экстракция қилиш ва бошқа жараёнлар учун сарфланади.

Умуман олганда бутун бир цехнинг махсулдорлиги сусаяди. Юқорида изоҳланган фикрларни назарда тутиб имконият борича махсимал равишда қобиғини мағиздан ажратиш кераклиги эътиборга сазовордир, лекин баъзи бир мойли уруғларнинг қобиғини ажратиш анча мушкул ёки технологик нуқтаи назардан мумкик эмасдир. Буларга индов (рапс), каноп уруғи, кунжут, кунори ва ўсимлик уруғлари киради. Аммо кунгабоқар, пахта, ер ёнғоқ, канакунжут ва шунга ўхшаш ўсимлик уруғлари киради. Аммо кунгабоқар пахта чигити, ерёнғоқ, канакунжут ва шунга ўхшаш уруғларни қайта ишлаш жараёнида албатта, қобиғини мағзидан ажратиш йўли билан олиб борилади. Мой олиш технологиясида бу жараён бажариш учун уруғларни чақиш ёки кесиш йўли билан бажарилади.Ҳосил бўлган маҳсулотни тўла чақилган ва кесилган бўлса рушанка (чақилма) деб аталади. Тўла чақилмаган мойли уруғларни эса недорушка деб аталади. Бу икки турдаги маҳсулотнинг бир биридан фарқ уларпнинг таркибидаги чақилма қолган бутун уруғлар миқдори билан белгиланади. Кунгабоқар уруғи учун тўлиқ чақилган маҳсулотга қуйидагича талаб қўйилади, қисман чақилмаган ва чақилган уруғлар миқдори 25% дан ошиб кетмаслиги лозим. Оқшоқ миқдори 15% дан кўп эмас ва ниҳоятда майдаланган мағиз миқдори мойли чанг деб аталиб, унинг миқдори 15% дан ошмаслиги керак. Пахта чигитидан олинган чакилган маҳсулотлар биринчи чакилишдан сўнг бутун чигитларни сони 30% дан ошиқ бўлмаслиги керак, иккинчи чақилишдан сўнг эса 0.8% дан ошмаслиги керак. Ингичка толали пахта чигити эса қайта ишланганда бир мартаба чақилади ваҳосил бўлган маҳсулотдан чақилмай қолган бутун чигитларнинг миқдори 20-25 % миқдорида бўлиши мумкин. Мойли уруғларнинг хусусиятлари ва уларни чақиш методлари Ёғли уруғларнинг хусусиятлари уларнинг механиқ қаттиқлиги, эластиклиги ва пластлиги билан белгиланади. Уруғларнинг механиқ қаттиқлиги деб, шундай кучга айтиладики қайсики, бу куч таъсирида ёғли

уруғ чақилиши ёки синиши лозим. Уруғларнинг эластиклиги ёки пластиклиги эса қобиқнинг биологик ва марфалогик тўзилишига боғлиқ. Масалан; кунгабоқар уруғининг қобиқ толачалари уруғнинг ўзунлиги бўйича йўналган бўлиб, қобиққа ўта эластик хусусият беради. Чигитни оладиган бўлсак, унинг қобиқ толачалари бетартиб ва чамбарчас боғланганлиги учун қобиқ ўзига хос эластикликка эга ва унинг механиқ қаттиқлиги ниҳоятда юқоридир.Уруғнинг эластик ва пластиклиги унинг намлигига ҳам бир миқдорда боғлиқдир. Нам ошиши билан уруғ қобиғининг эластиклиги камайиб, пластиклик хусусияти ортади. Шунинг учун мойли уруғнинг ҳусусиятини ҳисобга олиб, уларни чақишда турли методлар қўлланилади.Кунгабоқар уруғи ўта мўрт бўлгани учун бу турдаги уруғлар учун уруш методлари билан чақилади. Махсус чақувчи аппарат (бичерушка) ёрдамида чақилганда чақилаётган уруғликка бетартиб равишда бир неча марта машина куракчалари уруш йўли билан чақилади. Бошқа турдаги марказдан қочма куч асосида ишлайдиган чақувчи машина ёрдамида уруғга фақат бир марта катта тезликдаги уруш йўли билин чақилади. Пахта чигитига келсак, унинг қобиғи жуда қаттиқ бўлганлиги учун уруш усули қўл келмайди. Бу холда кесиш ёки кесиш ёки қисман эзиш йўли билан чигит чақилади. Мевали ўсимликлар доналари эса маълумки ниҳоятда қаттиқ улар учун эса катта босим остида сиқиш ёки тўқмоқли чақувчи машиналар ёрдамида уриш усули билан чақилади. Пахта чигити учун асосий чақиш машиналари ўрта толали пахта чигити учун дискли чақиш машинаси, Ингичка толали пахта чигити учун эса валикли ёки пичоқли чақиш машиналари ишлатилади. Уруғларнинг эластиклигига намлик таъсир кўрсатганлиги туфайли чақилаётган уруғларнинг намлиги чақиш жараёни учун оптимал бўлиши лозим. Оптимал намлик намлик кунгабоқар уруғи учун 6-8 % ни, пахта чигити учун эса 9-11% ни ташкил қилади. Агарда чигит учун намликни ядро бўйича олинса 1-3 навлар учун 8.5-9.5 %, 4-нав учун 9.5.-10.5 % бўлиши керак. Агарда пахта чигитининг намлиги кўрсатилган миқдордан кам бўлса, эластиклик ошиши хисобига чақилиш осонлашади, лекин

тчақилган маҳсулот таркибида мойли чангнинг миқдори ошиб кетиб ажратиб олинаётган шелуха билан мўлжалдагидан ошиқроқ мой йўқотади. Агарда намлик юқори бўлса, чигитнинг платиклиги ошиб, чақиш жараёни ёмон кетади ва чақилмай эзилиб қолган чигит эса шелуха таркибига ўтиб, унинг мойлилигини ошириб юборади. Демак, бу холда бир қисм мой йўқолади. Чақилган маҳсулотни сепарация қилиш. Маълумки чақилган маҳсулот таркибида озгина бутун уруғлар, йирик ва майда қобиқ ёки шелуха бутун ва оқшоқ мағиз, ҳамда ниҳоятда майдаланиб кетган мағиз- мойли чанг бор. Шартли равишда мойли чанг деб, 1 мм элакдан ўтган мағизнинг майда фракцияси тушинилади. Демак, чақилган маҳсулот бир неча турдаги кампонентлардан иборат бўлганлиги сабабли, энди асосий мақсад маҳсулотдан тўлиқ равишда мағизни ажратиб олинади. Бу мақсадда қуйдаги прнициплардан фойдаланилади; 1) маҳсулот компанентларининг турли размерларига эга бўлганлиги сабабли уларни турли катталикдаги элакларда элаш усули.2) маҳсулот компанентларининг аэродинамик хусусиятларига асосланиб, уларни ҳаво сепараторларида ажратиш усули. Пахта чигитидан ташқари деярли боқа барча ёғли уруғлар учун бу иккала принцип комбинацион холда ишлатиладива ишлатиладиган машинанинг номи аспирацион вейка (ҳаво оқимида шопириш усули билан ишлайдиган машина) М1С-50, М2С-50, Р1-МСТ билан белгиланади. Пахта чигитига келсак, бу уруғ учун асосан, чақилган маҳсулотни элакли машиналар ёрдамида мағиз ва қобиққа ажратилади ва элакли тебранувчи машинадир. Пахта чигити учун қулайдир. Ингичка толали пахта чигити учун эса, мағиздан қобиқни ажратиш учун қисман аэродинамик шароитда ишловчи машина пурифайер ишлатилади. Ўрта толали пахта чигитини чақиш ва сепарация қилишнинг технологик схемаси.

------1´------- Чигит ------ 4 ´ ----- Шулха ------2´------- Чақилма ------5 ´ ------ Ярим чақилма ------3 ´ ------- Мағиз Пахта чигитини чақиш ва ажратиш цехининг технологик схемаси

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1. В.М. Копейковский, С.И. Данильчук, Г.И. Гарбузова и др. Технология про изводства растительных масел. – М:, Легкая и пищевая промышленность, 1982. 2 . Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров. – Л.: ВНИИЖ, Т.1, кн.1, 1975-725 с.; кн.2, 1974-591 с.; Т. VI , кн.2, 1989-558 с. 3 . Голдовский А.М. «Теоретические основы производство растительных масел» М. Пищепромиздат. 1958 г. 5. Y . Q о dirov , Yog ’- moy mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi . Kasb - hunar kollejlari uchun o ’ quv qo ’ llanma . T .: “ Sharq ”, 2007-240 b . 6 . Б.Н. Чубинидзе, Х.В. Поронян, А.В. Луговой и др. Оборудование предприятий масло-жировой промышленности. – М:, Агропромиздат, 1985. 7 . У .Ҳ. Ҳалимова, Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси. – Т.: “Ўқитувчи”, 1982. 8. Белобородов В.В. «Основные процессы производства растительных масел» М. Пиш. пром. 196 с. 478 9. Леонтьевский К.Е. «Производство растительных масел» М. Пишепромиздат 1956. 10. Гавриленко И.В. «Маслоэкстракционное производства» М. Пишепромиздат , 1960. с. 244

Похожие

Мойли уруғларни тозалаш

Мойли уруғларни ва уларнинг мағзини янчиш

Мойли уруғларни қабул қилиш, қуритиш, сақлаш ва тозалаш

Мойли экинлар

Мойли экинлар. Кунгабоқар экини