Кириш. Пестицидларни таснифланиши ва токсикология асослари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Кириш. Пестицидларни таснифланиши ва токсикология асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Кириш. Пестицидларни таснифланиши ва токсикология асослари Ўсимликларни кимёвий ҳимоя қилиш воситалари фанини ўрганиш қишлоқ хўжалиги учун юқори малакали бакалавр мутахассислар тайёрлашда муҳим аҳамиятга эга. «Ўсимликларни кимёвий ҳимоя қилиш воситалари пестицидлар тўғрисидаги фан бўлиб, уларнинг физик-кимёвий ва заҳарли хоссаларини, қўлланиш жараёнларини, зарарли организм ва ташқи муҳит омилларига таъсирини ўргатади. Шунингдек бўлажак мутахассисга зарур бўлган пестицидни танлай олиш, хўжаликни пестицидга бўлган талабини аниқлаш йўлларини, ҳимояланиш воситаларини ва пестицидлар билан ишлаш ва қўллаш жараёнини, жадал технология асосида ўсимликдан мўл ҳосил олиш учун ўсимликларни ҳимоя қилиш кимёвий усулидан мохирона фойдаланиш йўлларини ўрганади. «Ўсимликларни кимёвий ҳимоя қилиш воситалари» курсининг асосий вазифаси ҳозирги замон пестицидларнинг тўғри қўллай олиш, уларнинг зарарли организм ва маданий ўсимликларга таъсир этиш механизмларини, пестицидларни самарали ва хавсиз қўллаш усулларини ўргатишдан иборат. Ўсимликларни кимёвий ҳимоя қилиш воситаларини асослари фанини яхши ўрганиш учун, албатта бошқа фанлар билан алоқадор бўлган фанларни яхши билиш зарур органиқ ва анорганиқ кимёлар, физика, ўсимлик ва ҳайвонлар физиологияси, фитопология, микробиология, энтомология, ўсимликларни биологик усулда ҳимоя қилиш ва дехқончилик, ботаниқа, ўсимликшунослик, агрометрология фанларидан етарли билимга эга бўлиш керак. Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган барча пестицидлар ҳам инсон ва иссиқ қонли ҳайвонларига маълум бир шароитда заҳарли бўлганлиги сабабли, ишлаганда шахсий ва жамоа хавфсизлигига эътибор бериш шарт.

Пестицидларнинг физик-кимёвий ва таксикологик хоссаларини қўллаш хусусиятларини, биологик муҳитдаги ҳолатини ва шу каби муҳим масалаларни пухта билиб олиш-улардан хавфсиз ва тўғри фойдаланишнинг асосий омилидир. Инсон тараккиётининг барча босқичларида аҳолини нози-неъматлар билан таъминлаш асосий масаладир. Бунда ўсимликларни зарарли организмлардан (зараркунанда касаллик, бегона ўтлардан) ҳимоя қилиш асосий омиллардан хисобланади. Хамдустлик мамлакатларида зарарли организмлардан келадиган зарар ўртача 26% ни ташқил этади. Юқорида келтирилган маълумотлардан хулоса қилиб, зарарли организмлардан ўз вақтида кўраш олиб бориш нақадар муҳим аҳамиятга эга эканлигини кўрсатди. Олимларимизнинг хисоб китобларига караганда, зарарли организмларга ўз вақтида олиб борилган кўраш чоралари туфайли ҳар йили, ҳамда ҳамдўстлик мамлакатлари хўжаликларида, 17 миллион дон, 14 миллион тонна канд, лавлаги, 10 миллион тонна картошка, 3 миллион тонна сабзавот, 15 миллион тонна пахта ва бошқа маҳсулотлари сақлаб колинади. Республикамиз иқлим шароити зарарли организмни ривожланишига айниқса зараркунандаларни ривожланишига яхши таъсир этади. Шароити юқори: масалан ўргимчакана 18-20 кана, 4-6 карадрина, кўсак курти 3-4, ўсимлик бити 16-17 маротаба коларадо кунгизи 3-4 авлод беради, бўларга қарши ўзига хос усулларни ишлаб чиқиш ва ундан самарали фойдаланиш, ҳосилдорликни сақлаб қолишдаги муҳим тадбирлар. Асримизни 70-80 йиллар давомида, олимларимиз томонидан маданий ўсимликларни ҳимоя қилишни уйғунлашган тизими ишлаб чиқарилди ва жорий қилинди. Бу тизим ҳар-бир ўсимлик учун алоҳида бўлиб, турли минтақалар табиий шароити хисобга олинган ҳолда тузилган. Бу тадбирларнинг энг мукаммал, уйғунлашган (интеграл) бу сўз лотинча бўлиб (тиклаш,тўлдириш) демакдир. Уйғунлашган ҳимоя қилиш қуйидаги тадбирларни ўз ичига олади:

1. Ташкилий хўжалик 2. Агротехник 3. Механиқ 4. Физик 5. Карантин 6. Биологик 7. Кимёвий Ташкилий хўжалик тадбирларига бўш ётган ерларни ўзлаштириш, экинзорларни кенгайтириш, тут дарахтларини алоҳида майдонларга кўчириш ва х.к. Агротехник тадбирларга: чидамли навларни танлаб экиш, алмашлаб экиш, тупроққа ишлов бериш, ўсимлик қолдиқларини йўқотиш, яхоб суви бериш, ягоналаш, чеканка, ўғитлаш, оптимал муддатларда экиш, ҳосилни йиғиштириб ва бошқалар киради. Биологик усулининг моҳияти зарарли организмларга қарши тирик жониворларни ёки уларнинг ҳаётий маҳсулотлари бўлган моддасини қўллашдан иборат. Ҳозирги пайтда биологик кўраш усулига катта эътибор берилмоқда. Бу усулнинг асосий афзаллиги атроф муҳит учун деярлик зарарсизлигидир. Бироқ битта биологик кўраш усули билан зарарли организмларга қарши кўраш масалаларини тулик хал қилиб бўлмайди. Кимёвий кўраш усули зарарли организмларга қарши кимёвий кўраш воситалари пестицидларни қўллашга асослпанган бўлиб. Бу усулнинг асосий устунлиги зарарли организмларга қарши киска муддатларда ўз самарасини кўрсатишидир. Бундан ташқари кимёвий кўраш воситаларини ташиш қўллаш ишлари тула механизация ёрдамида бажарилади, сақлаш ва ташиш осондир. Аммо пестицидларни қўллаш албатта экологик муаммоларни инобатга олган ҳолда олиб борилиши лозим. Шу муносабат билан кейинги йилларда пестицидлар ассортиментига ва уларни қўллаш усулларига анча ўзгартиришлар киритилди. Кимвий кўраш воситаларидан бундан кейинги фойдаланиш ҳам экологик муаммоларни эътиборга олган ҳолда олиб борилиши лозим.

Пестицидлар рўйхати жуда тез суратлар билан ортиб бормоқда. Ҳозирга қадар бутун дунёда 10000 га яқин пестицидлар ишлаб чикилади ва бўлар қишлоқ хўжалик зараркунандаларига қарши ишлатилади. Пестицидларни ўрганишни осонлаштириш мақсадида уларни қуйидаги таснифларга бўлиб ўрганилади: 1.Пестицидлар келиб чиқишига кўра қуйидагича таснифланади: а) аноорганиқ моддалардан олинадиган пестицидлар: (симоб фтор, олтингугурт, мис бирикмалари, хлоратлар ва боротлар). б) органиқ моддалардан олинадиган пестицидлар, бўлар жуда катта гуруҳни ўз ичига олади. в) ўсимликлардан олинадиган пестицидлар (пиретринлар, фитонцидлар ва бошқа). г) микробиологик жониворлар (бактериялар, замбуруғлар ва вируслар) дан олинадиган пестицидлар. 2. Пестицидлар кимёвий таркибига кўра қуйидагича таснифланади: 1. Фосфорорганиқ пестицидлар (карофос, фосфамид, фозолон ва бошқалар). 2. Хлорорганиқ пестицидлар (дилор, ГХЦГ ва бошқалар) 3. Сунъий пиретроидлар (амуш, децис, декометрин ва бошқалар). Тио-, дитиокарбамин ва карбамин кислоталар ҳосилаларини сақлаган пестицидлар. (карбин, бетанал, эптам, тиллам 5. Фенолларнинг нитраҳосилаларини сақлаган пестицидлар (ДНОК, акрекс, каратан ва бошқалар). 6. Минерал мойлар (30, 30а). 7. Симобнинг органиқ бирикмалари (гранизан). 8. Мачавина ҳосилалари. 9. Симм- триазинлар ва хоказо.

ва бошқалар). Пестицидларнинг зарарли организмларга кўра қуйидагича таснифланади: 1. Акариидлар (atarus - кана) 2. Инсектицидлар (insecta - ҳашарот) 3. Овицидлар (jvum - тухум) 4. Ларвицидлар (Larva - личинка,кур 5. Афицидлар (aphis - битлар) 6. Нематицидлар ( nemog- нематод) 7. Лимацидлар (Limg - шилимшик куртлар) 8. Зооцидлар, родентицидлар (zoon - ҳайвон) 9. Маллюскацидлар - малюскаларга қарши. 10. Альгицидлар (algig - сув ўтлари) 11. Арборицидлар (arbore - дарахт) 12. Бактерицидлар (Bacteria - бактерия) 13. Фунгицидлар (fungus - замбруг) 14.Гербицидлар (nerba - ўт) 4. Пестицидлар, зараркунандалар организмига кириш усулига кўра қуйидагича таснифланади: 1. Меъда ичак орқали таъсири - улар озиқа билан киради. 2. Тери катлами орқали. (кантакт таъсир) 3. Фумигантлар - нафас йўли орқали. (қонга сурилади) 4. Системали таъсир этувчи пестицидлар (интоксикантлар) деб ҳам аталади. (сурувчилар). ГХЦГ. - контакт, меда-ичак БИ-58 контакт-сестем. 5. Пестицидлар зарарли организмларга таъсир қилиш хусусиятларига кўра қуйидагича таснифланади. 1. Ёппасига таъсир килувчи пестицидлар - бу гуруҳга барча тирик органимни ўлдира оладиган пестицидлар киради. (бу танламайди).

2. Танлаб таъсир килувчи (скелектив) пестицидлар. Бу бир турдаги организмни ўлдиради, бошқа организмга таъсир қилмайди. 3. Аттрактантлар - ўзини таъми ёки хиди билан тирик организмни ўзига жалб этиш хусусиятига эга. 4. Репеллентлар - ўзларнинг таъми ёки хиди билан тирик организмни чучитиш қобилиятига эга бўлган. 5. Хеместерилянтлар - ҳашаротларни жинсий органларини стерилидация килувчи пестицидлар. 6. Феромонлар - бўлар ҳашаротлар организмида ишлаб чиқарилган пестицид гуруҳига оид бўлиб иккинчи жинсий ўзига жалб килади. 7. Ингибиторлар - хўжайралар томонидан ишлаб чиқарилган пестицидлар гуруҳига оид кимёвий моддалардир, бўлар таъсирида феромонлар сусаяди ёки тирик мавжудотнинг ҳаёт фаолияти пасаяди. 8. Гормонлар-организм эндокрин безлари томонидан ишлаб чиқарилиб, унинг ичига қуйилувчи ва ҳаёт фаолиятини бошқаришда муҳим роль, урни тутувчи модда. 9. Антифидантлар-ҳашаротларни иштахаларини сусайтирувчи пестицидлар. 10. Дефолиантлар-ўсимликлар баргини туқилишини тезлатувчи пестицидлар. 11. Десикантлар - ўсимликларни илдизи билан куритувчи пестицидлар. 12. Ретардентлар - ўсимликларни ўсишини сусайтиради. 13. Кимёвий иммунизаторлар - ўсимлик организмида моддалар алмашинувини жараёнининг ўзгартириши хисобига, маҳсулотларнинг ортиши ва шу билан бирга зарарли организмларни ривожланишига нокулай шароит тугдирувчи пестицидлар. 6. Пестицидларни қўлланиш жойларига кўра қуйидагича таснифланади. 1. Ўсимликларга ишлов бериш учун мулжалланган пестицидлар. 2. Уругларни ёки экиш материалларини ишлов берадиган пестицидлар. 3. Омборхона, тегирмон ва иссиқхонада ишлашга

4. Тупроқни дезинфекция қилишга мулжалланган пестицидлар.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

Похожие

Пестицидларни таснифланиши.

Пестицидларни қўллашнинг физик ва кимёвий асослари

Пестицидларни селектив таъсирчанлиги ва уларга зарарли организмларнинг чидамлилиги ва. Қўллашнинг физик ва кимёвий асослари

Пестицидларни селектив таъсирчанлиги ва уларга зарарли организмларнинг чидамлилиги

Агрономик токсикологик асослари