Картошкачиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Картошкачиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Картошкачиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари Режа: 1.Картошкачиликнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти 2.Картошкачиликнинг ривожланиши, ҳозирги аҳволи ва истиқболи 3.Картошкачиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари

1. Картошкачиликнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти Картошка экиннинг асосий маҳсулоти-картошка фойдаланиш турлари жиҳатидан универсал маҳсулот ҳисобланади. Унинг таркибида 70-80% сув, қолган қисмида крахмал, оқсил, ёғ, «С» ва «В» гуруҳи таркибига кирувчи витаминлар шунингдек, ҳар хил моддалар, калий, фосфор ва бошқа ўнлаб моддалар бор. Картошкадан асосан хушхўр тўйимли озиқ-овқат шаклида фойдаланилади, уни меъёр даражасида истеъмол этиш инсон томонидан истеъмол этиладиган кўпгина маҳсулотларни яхши ҳазм бўлишига ҳам ёрдам беради. Европа ва Лотин Америкаси мамлакатларида ўсимликчилик озиқ- овқатлар баланси таркибида картошка дон маҳсулотларидан кейин иккинчи ўринда туради. Ўзбекистонда ҳам аҳолининг картошкага бўлган талаби ва уни қондириш даражаси кузатилиб борилмоқда. Картошкани қайта ишлаш жараёнида крахмал ва спирт олинади. Улар асосан ширинлик ва алкогол ичимликлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади. Картошка туганакларидан 25 фоизгача крахмал олинади. Бир гектар картошка ҳосилидан ғалла экинларига нисбатан 3-4 марта кўпроқ спирт олинади. Бундан ташқари 1 тонна картошкадан спирт олиш учун қайта ишлаш жараёнида 1500 л барда олинади ва чорвачиликда озуқа шаклида фойдаланилади. Картошкадан чўчқаларни озиқлантириш ўта сифатли гўшт ишлаб чиқаришга имконият яратади. Суғориладиган ерларда эртаги ва кечки навларидан 2 марта ҳосил олиш, аҳолининг картошкага бўлган талабини тақвим йил давомида барқарор таъмин этишга шароит яратади ва ҳ.к. Ўзбекистонда картошкачиликни интенсив ривожлантириш ер, сув, меҳнат ва бошқа ресурслар потенциалидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга шароит яратади.

2.Картошкачиликнинг ривожланиши, ҳозирги аҳволи ва истиқболи Ўзбекистонда картошкачиликни ривожлантириш тарихи тахминан 130 йилга тенг, унинг уруғи Лотин Америкаси мамлакатларидан Россияга, Россиядан Ўзбекистонга келтирилган. Картошка биологик хусусиятига кура ўртача иқлим +20 дан ошмаган иссиқликда самарали ривожлантирилади. Ўзбекистон иқлими кескин континентал ва қурғоқчил минтақадир. Ҳаво ва тупроқнинг ўта иссиқлиги картошка ўстириш учун ноқулайлик туғдиради. Бундай шароит фотосинтезни секинлаштиради, оқибатда картошканинг тугиш ва илдиз системасини ривожлантиришига ва ниҳоят, унинг ҳосилдорлигига ва сифатига салбий таъсир қилади. Ёз ойларида меъёрдан ортиқча қуёш нури ҳосил тўпланишига салбий таъсир курсатади. Республика олимлари суғориладиган майдонларда картошкадан юқори ҳосил олишнинг комплекс технологик, селексия ва уруғчилик ва бошқа масалаларининг назарий ва услубий асосларини, бинобарин тармоқнинг самарадорлигини ошириш учун шароит яратдилар. Тахлиллар шуни кўрсатадики картошкачиликнинг ривожланиш даражаси айрим тарихий даврларда кескин тафовут этади(1-жадвал). жадвал Ўзбекистонда картошкачиликнинг айрим тарихий даврлар буйича асосий ишлаб чиқариш кўрсаткичлари. Йиллар Экин майдони, минг га. Ялпи картошка ҳосили, минг тонна Гектаридан ҳосилдорлик, ц/га Аҳоли жон бошига, кг 1913 6,6 46,2 70,0 10,6 1940 23,6 113,7 48,0 17,0 1960 28,6 165,0 57,0 19,6

1990 41,8 336,4 80,0 16,4 2000 52,0 729,8 128,0 30,0 2004 61,7 804,8 131,9 30,8 1990 йилгача тарихий даврларда ялпи картошка ҳосилининг кўпайиши, асосан унинг экин майдонини кенгайтириш ҳисобига эришилди. 1990 йилда 1913 йилга нисбатан ялпи маҳсулот 7.3 марта кўпайган, мос равишда экин мойдони 6,3 марта кенгайтирилган, гектаридан ҳосил эса 14,3 фоизга ўсган, холос. 1940 ва 1960- йилларда 1913 йилга нисбатан гектаридан ҳосилдорлик 31,4 ва 18,6 фоизга паст бўлган. Аҳоли жон бошига ишлаб чиқарилган картошка 1990 йилда аҳолининг ҳақиқий истеъмол қилган ҳамда уруғлик учун фойдаланилган картошканинг ярмидан кўпроғи СССР умумдавлат фонди ҳисобига таъминланган. Ўзбекистоннинг мустақил ривожланиш йўлларида картошкачиликни тезроқ ривожлантириш мақсадида унинг экин майдони кенгайтирилди ва ҳосилдорлиги оширилди. 2000 йилда 1990 йилга нисбатан картошка ялпи ҳосили қарийб 2,2 марта кўпайди, мос равишда унинг майдони 24,4 фоизга кенгайтирилди, ҳосилдорлик эса 47,5 фоизга ошди. Аҳоли жон бошига картошка ишлаб чиқариш 2000 йилда 1990 йилга нисбатан қарийб 83 фоизга кўпайди. Аммо жон бошига товар ҳамда уруғлик картошка етказиш минимум меъёрий талабга нисбатан 2 марта камдир. Истиқболда республика жон бошига 50 кг товар ҳамда 10 кг уруғлик зарур. Жаҳон бозорларидан аҳоли истемоли учун картошка сотиб олиш тармоқнинг самарадорлигини оширмайди. Чунки транспорт харажатлари ҳамда маҳсулотнинг нобуд бўлиши кўпаяди. Иссиқ иқлим шароитида картошка биологик хусусиятларини қисқа муддатларда кескин пасайиши ва алмаштиришни зарурлигини ҳисобга олиб жаҳон бозорларидан суперэлита ва элита навли уруғлар сотиб олиб келинмоқда. Картошкачиликни жадал ривожланиши асосан уруғликка куп жиҳатдан боғлиқ эканлигини инобатга олиб, республикани табиий иқлим ҳамда тупроқ

ҳолатини узига ҳосилдорли хусусиятларини инобатга олиб юқори сифатли уруғ етиштириб берадиган махсус уруғчилик хужаликларини ташкил этиш ва уларни тула қонли ривожланиши учун давлат томонидан имтиёзлар берилишини тақозо этади. Бу мақсадга қўшимча сарфланган маблағ картошка ҳосилдорлигини ошиши ҳамда сифатини сақлаш ҳисобига тўлиқ қопланади. Буни селекционер олимларнинг тажрибаси кўрсатмоқда. 3.Картошкачиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари Охирги йилларда картошка ишлаб чиқариш ва сотишни эркин амалга ошириш, хосилдорликни ошириш имкониятларидан фойдаланиш натижасида тармоқнинг рентабеллик даражаси кўпчилик, айниқса шаҳарлар атрофида жойлашган корхоналарда, бозор иқтисодиёти қонунлари талабларига мос равишда ошиб бормоқда. Бу ютуққа одатда эркин ва шартнома баҳоларининг кўтарилиши ҳисобига эришилмоқда. Аммо кўпчилик ширкат ва фермер хўжаликларида 1ц картошка ўртача тўлиқ таннархининг кўтарилиши кузатилмоқда. Бундай ҳол асосан жаҳон бозоридан сотиб олинадиган уруғлар баҳоларининг кескин ошиши ҳисобига содир бўлмоқда. Бундан ташқари картошкани экиш, қатор орасини юмшатиш, ҳосилни йиғиб олиш ва бошқа жараёнлар қўл билан ишлатиладиган воситалар билан бажарилмоқда. Натижада тармоқда меҳнат унумдорлиги паст даражада қолмоқда. Картошканинг таннархи касалликлар ва зараркунандаларга қарши курашга сарфланадиган харажатлар ҳисобига ҳам ошмоқда . Охирги йилларда Колородо қўнғизининг картошка пайкалларида кенг тарқалиши натижасида ҳосилдорлик пасаймоқда ва унинг сифати ёмонлашмоқда. Зараркунандага қарши қиммат баҳоли химикатлардан фойдаланиш кутилган натижаларни бермаётир. Юқори ва сифатли ҳосил олиш ҳамда арзон картошка ишлаб чиқариш учун қуйидаги имкониятлардан фойдаланишга алоҳида этибор бериш лозим:

-Енгил қумоқли механик таркибига эга ўтлоқ, ўтлоқ–бўз тупроқларда, дарё ёнбағри участкаларида, тоғли ва тоғолди зоналарда яхши ўсиб, юқори ҳосил берадиган навларни экиш; -Сувга талабчанлигини ҳисобга олиб 400-500 м.куб ҳажмида 7-8 марта суғориш, уни асосан кечаси амалга оширишга эришиш; -Бундай ерларга гектарига 30-40 тонна ярим чириган гўнг, 250-300 кг аммофос ва 160-200 кг калий сулфат ёки калий тузи солиниб, 30см чуқурликда ҳайдалишини таъминлаш; -Усув даври 69-70 кунда тезпишар ва ўртапишар навлар (Зарафшон, САНТЭ, Ромона, Марфона ва бошқалар)ни экиш; -Баҳорда ҳамда кузда экиладиган уруғларни экиш олдидан 100 л сувда 5-6 кг ТМТД билан бирга 2 грамм каҳрабо кислотаси ҳамда 4 кг аммофос қўшиб ивитиб экиш ҳисобига ҳосилдорликни 11-16 фоизгача ошириш; -Ҳар гектарга 3-3,5 тонна уруғлик туганаклар экилишига, экиладиган туганакларнинг вазни эса 30-80 грамм бўлишига, уларни тупроқнинг 6-7 см чуқурлигига экиш, қотқолоқни тез ёриб қисқа муддатда тўла кўчат олиш имкониятига эга булиш. -Энг прогрессив усул ҳисобланган уруғни пушта устига экишни жорий қилиш; -Уруғликнинг асосий қисмини уруғликка ихтисослашган хўжаликларда тайёрлаш ва уни замонавий омборларда сақлаш; -Картошка ишлаб чиқаришда оила пудрати асосида пул ва натура шаклида гарантияланган меҳнат ҳақини жорий этиш; -Товар маҳсулотларни эркин, ва шартнома, яъни бозор иқтисодиётининг қиймат, талаб ва таклиф қонунлари талаблари асосида ташкил топган баҳоларда сотиш ва ҳ.к. «Картошкачиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари» мавзуси буйича топшириқ.

Топшириқнинг мазмуни 1.Картошка экин майдонининг жами экин майдонларидаги салмоғи ва ҳосилдорлиги аниқлансин. 2.Картошкачиликнинг асосий ва ёрдамчи маҳсулотлари уртасида харажатларнинг тақсимланиши таркиби ва 1 ц. асосий маҳсулотнинг таннархи аниқлансин. 3.Картошка ишлаб чиқаришда жами харажатларнинг моддалари буйича таркиби аниқлансин. 4.Картошкачиликда меҳнат унумдорлиги ва маҳсулотнинг меҳнат сиғими аниқлансин. 5.Сотилган картошканинг тулиқ таннархи, уртача баҳоси ва рентабеллиги аниқлансин. жадвал Картошка экин майдонининг жами экин майдонларидаги салмоғи ва ҳосилдорлиги Экин тури Экин майдони Ҳосилдорлик, ц/гаГектар Жамига нисбатан, % Картошка Жами 100 жадвал Картошкачиликда харажатларнинг таркиби ва 1 ц. асосий маҳсулотнинг таннархи Экин тури Жа ми хара жат, сум Асосий маҳсулот миқдори, ц. Маҳсулотга олиб борилган харажатлар 1 ц. Асосий маҳсуло тнинг таннарх иАсосий ёрдамчи суми жамиг а нисба тан,% суми жамига нисба тан,% Кар тошка

жадвал Картошка ишлаб чиқаришда жами харажатларнинг моддалари буйича таркиби Экин тури Жа ми хара жат, сум Асо сий маҳ сул от миқ дор и, ц. Шу жумладан 1 ц. асосий маҳсулотга,сумМеҳнат ҳақи ажратмалари билан Моддий ва бошқа сарфлар Меҳнат ҳақи ажратма лари билан Моддий ва бошқа сарфларсуми жамиг а нисба тан,% суми жамиг а нисба тан,% Карт ошка жадвал Картошкачиликда меҳнат унумдорлиги ва маҳсулотнинг меҳнат сиғими Экин тури Ялпи олинган ҳосил, ц. 1 ц маҳсулотга сарфланган бевосита меҳнат харажатлари, к/соати 1центнер. маҳсулотга туғри келган бевосита меҳнат харажатлари, к/соат 1 к/соати- га ишлаб чиқарил- ган асосий маҳсулот, кг Картошка жадвал Сотилган картошканинг тулиқ таннархи, уртача баҳоси ва рентабеллиги Маҳсулот тури 1 центнернинг тулиқ таннархи, сум 1 центнернинг уртача сотиш баҳоси 1 центнерга фойда(+), зарар (-), сум Рентабеллик (+),зарарлик (-),% Картошка

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

Похожие

Боғдорчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Токчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Қорамолчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Сабзавотчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Қуйчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари