Карамдош экинлар селекцияси ва уруғчиликнинг ху¬сусиятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Карамдош экинлар селекцияси ва уруғчиликнинг ху¬сусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Карамдош экинлар селекцияси ва уруғчиликнинг ху сусиятлари Режа: 1. Карамнинг ботаник ва морфобиологик хусусиятлари 2. Селекциясининг ютуқлари ва йўналишлари 3. Дастлабки материал ва селекция усуллари 4. Уруғчилигнинг хусусиятлари.

Экиладиган барча турлари: Brassicaceal оиласининг Brassica тур кумига мансуб. Карамнинг 7 ботаник тури мавжуд бўлиб, булар қўйидагилар: бош карам, савой карам, гул карам, колраби, барг карам, пекин карам, хитой карам. Мамлакатимизда асосан бош карам, кичикроқ майдонларда эса гул карам экилади. Бош карамни 3 та кенжа тури мавжуд: 1.Ўрта ер денгизи карами (Италия, Сурия, МДҲ да йўқ); 2.Шарқ карами (Кичик Осиё, Эрон, Болқон, Жанубий Марказий Осиёнинг жойдар нав ва популяциялари етиштирилади); 3.Европа карами. Карам биринчи йил вегетатив органдан карам боши, ҳаётининг иккинчи йилида эса репродуктив органлар ва уруғлар ҳосил қилади. Пояси калта (20-50см), ингичка (3.5-5 см), буғим оралиқлари қисқа, 150- 180 та барглар ҳосил қилади. Шу пояга карам ўзаги деб ай тилади. Карам иккинчи йил бўйи 1-1.5 м, 2-3 тартибгача шохлайдиган тўпгуллар билан тугалланадиган поя чиқаради. Навлари барг япроғи, шакли, катта-кичиклиги, юзаси, томирла ниш табиати, четларининг шакли каби белгилари билан фарқ қилади. Карам боши ўсиб жуда катталашадиган ёпиқ ҳолдаги учки кўртакдир. Унинг шакли думалоқ, ясси, конуссимон бўлиб, диаметри эртанги навларда 10- 20 см, кечки навларда 30-45 см гача бўлади. Бош карам совуққа чидамли, ёруғликка, намлик ва тупроқ унум дорлигига талабчан узун кун ўсимлиги ҳисобланади. Вегетатив ҳолатдан – репродуктив ҳолатга ўтиш паст мусбат ҳарорат (2-5 0 С) таъсиридан кейин рўй беради (сақлаш даврида) Гуллаш биологияси. Гуллаш уруғлик ўсимликлар ўтқазилгандан кейин 30- 35 кундан кейин бошланади. Тўпгули 60-80 см узунликда чузиқ шингил бўлиб, унда 150 тагача гул бўлади. Тўпгул пастдан юқорига томон очилади. Об –ҳаво шароити ва ўсимлик ҳолатига қараб тўпгул 15-30 кунгача, ўсимлик эса 25-60 кун гуллаб туради. Ҳар бир гул 3 кун очилиб туради.

жадвал Карам навларининг ўсув даври давомийлиги бўйича гуруҳлари Навлар Майсадан карам боши етилгунча Кўчатлари экилган - дан кейин Тезпи шар 100-120 кун 55-60 Эрта пишар 130-150 75-80 Кечпи шар 170-200 110-140 Гуллари 2 жинсли, ўртача катталикда иккита калта ташқи чангчи ва икки уяли уруғи бўлади. Карам четдан чангланувчи, протогенетик ўсимлик (уруғчиси 3-4 кун чангчидан олдин етилади). Карамда ўзининг чангчиси уруғчисида ўса олмайдиган спорофит система бор. Мевасининг узунлиги 5-15 см келадиган цилиндрсимон ёки ясси ци линдрсимон кўзоқча унда сохта тўсиққа бириккан 25-35 та уруғ бўлади. Карам кўзоқлари сарғиш бўлиб, уруғлари қўнғир рангга кир ганда йиғиштириб олинади. Уруғлари жигаррангдан – қорагача, си фатли уруғлар марказий танага яқин гул чиқарадиган новдаларида кўзоқларда шаклланади. Уруғлангандан то тўла етилгунча 60-75 кун вақт ўтади ва1000 та уруғ масаси 3.0-3.4 граммни ташкил этади. 1 кг уруғда – 280-330 минг дона уруғ бўлади. Ўртача шароитда уруғлар 4-5 йил ўнувчанлигини сақлайди. Нав тозалиги бўйича қуйидаги талабларга жавоб бериши керак. 1 категория – 98%, 2 категория - 97%, 3 категория - 85%, 1 синф тозалиги – 98%, унувчанлиги - 85 %, 2 синф тозалиги – 95 %, унув чанлиги – 60 % кўрсаткичларига камида эга бўлиши лозим. Уруғнинг кандицион намлиги кўпи билан 9%. Селекциясининг ютуқлари ва йўналишлари. Бош карам Ўзбекистонда Х1Х асрнинг иккинчи ярмидан экиладиган бўлади. Шунинг учун халқ селекциясининг маҳаллий навлари йўқ. ХХ аср нинг бошларида шарқий кенжа турга мансуб бўлган Судья, Лику ришка навлари кўп экилган. Ўзбекистон сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институтида 1846

йилда Судья узбек ский нави, 1957 йил Ташкентская –10, Узбекистанская 133 навлари яратилди. Юқоридаги навлардан ташқари Ўзбекистонда қуйидаги хорижий навлар районлаштирилган: кузги экиладиган Апшеранская озимая, Дербентская местная улучшенная ва бошқалар. Эрта кўкламда экиш учун қуйидаги навлар тавсия этилади: Июн ская, Грибовский. Ёзги муддатда экиш учун эса, Ашхабадская нави тавсия этилади. Бош карам селекциясининг асосий йўналишлари қуйидагилар: - касаллик ва зараркунандаларга чидамлилик; - ҳар хил тезпишарлик; - механизацияга мослашганлик; - янги ҳолатда, узоқ сақлашга, қайта ишланган ҳолатда истеъмол учун мос; - таъми (мазаси), озиқалик сифатлари юқори; - ҳаво ҳарорати юқори ва нисбий намлиги паст шаро итга мослик ва бошқалар. Бундан ташқари эртаги карам учун август ойида етиладиган на в-ларни яратиш мақсадга мувофиқ. - Республика шароитида жанубий вилоятларда октябр ой ида очиқ ерларга марказий вилоятларда – плёнка остида экилиб март – апрел ойларида маҳсулот берадиган кузги на влар қимматли бўлиб ҳисобланади. - Қишда узоқ вақт сақлашга яроқли навлар яратиш ҳам селекция нинг вазифаларидан бўлиб ҳисобланади. Селекция учун дастлабки материал ва селекция усуллари. Дастлаб ўзимизда ва хориж маҳаллий навлар орасидан танлаш селекциянинг асосий усул бўлиб ҳисобланган бўлса, кейинчалик эса дурагайлаш се лекцияда дастлабки материал яратиш усули бўлиб хизмат килди. Карам селекциясида навларни чатиштиришда изоляцияланган да лага навбатлашиб экилган карам навларини экиб эркин чанглатиш усули

қўлланилади. Бунда ўсимлик гуллари бичилмайди. Ўзидан чанглатилганда гуллар бичилиб, изоляция қилинади. Оптимал ҳарорат чангланиш учун 10-15 0 С. Гул тумшуқчаси гул очигандан кейин 4 кун уруғланишга мойил ҳисобланади. Селекция учун дастлабки материал полиплоидия сунъий мутаге нез тўқималар экини бўлиб хизмат қилиш мумкин. Лекин ҳозиргача бу усуллардан кенг фойдаланилмаган. Селекциянинг дастлабки босқичида якка оилавий танлаш, охирида оммавий танлаш усулидан фойдаланилади. Карам уруғчилиги. Карам уруғлари олиш учун навга хос, яхши бош урайдиган, қишда сақлашга яроқли, соғлом ўсимликлар танла нади. Озиқ-овқат учун ишлатиладиган карам билан уруғлик карам етиштириш технологиялари ўхшаш. Уруғлик бош карамни 2 усул билан: кўчати билан ва кўчатсиз усулда етиштириш мумкин. Кўчатсиз етиштириладиган уруғлик ўсимликлар калта ўзак чиқарадиган, яхши яшовчан, касалликларга чидамли яхши сақланадиган бўлиши билан ажралиб туриши аниқланган. Кўчатидан уруғлик етиштиришда карам уруғлари республиканинг марказий минтақаларида ўртапишар ва ўрта кечпишар навлар кўчатхоналарга 15-20 майдан бошлаб экилади. Тезпишар навлар бироз кечроқ экилади. Кўчатсиз уруғлик етиштиришда марказий мин тақаларда уруғ июннинг биринчи ўн кунлигида тўғридан тўғри очиқ майдонларга экилади. Республикада экиладиган тезпишар бош карам навлари Европа кенжа турига киради. Уларнинг ҳосилдорлиги пастроқ. Ўсимликлар гуллайдиган пайтда юқори ҳарорат ўсимликларнинг ғовлаб кетишига сабаб бўлади, гуллари майда бўлиб барг япроқларига айланиб кетади. Шунинг учун тезпишар карам навларининг уруғи бизнинг шароитда етиштирилмайди, бошқа давлатлардан олиб келинади. Тоғолди мин тақаларида бу навлардан баъзи йилларда ҳосил олиш мумкин.

Кўчат билан ва кўчатсиз усулда ҳам ўртапишар навлар 70 х 40 – 50, ўртакечпишар навлар 70 х 50 – 60 схемада экилади. Юқори дозадаги азотли ўғитлар сақлашга салбий таъсир этади. Шунинг учун уруғлик ўсимликларга азотли ўғитлар камроқ берилиб, органиқ ўғитлар берилганда ўсимликлар бир марта қўшимча озиқлантирилади. Ёз бўйи уруғлик далалар касалланган ўсимликлардан тозалаб ту рилади, бошқа навлар аралашмаларидан ҳам тозаланади. Уруғлик бош карам ҳаво ҳарорати – 4 0 С гача вақтда йиғиштириб олинади. Уруғликлар лавлаги ковлагичлар ёрдамида йиғиштириб оли ниши ҳам мумкин. Уруғлик карам ўсимлигини йиғиштиришдан олдин карам ёнидаги 2-3 барглар қолдирилиб, қолганлари олиб ташланади. Сўнгра уруғлик ўсимликлар суғуриб олиниб, тозаланиб илдизларини ичкари томонга қаратиб тўп –тўп қилиб тўплаб қўйилади. Уруғлик учун навга хос, типик, соғлом ўсимликлар танланади. 1 м 3 жойда 300-400 кг уруғли ўсимлик ёки 140-160 та уруғли ўсимликларни илдизсиз, ҳолда ҳам сақлаш мумкин, лекин касалланиб чиқади. Уруғлик ўсимликларнисақлаш учун оптимал ҳарорат - 1 0 + 1 0 С ҳисобланади, ҳаво намлиги 90 – 95% бўлиши керак. Уруғлик 2 – 2,2 м қалинликда сақланиши мумкин. Сақлаш даври нинг охирида ҳарорат 5-6 0 С гача кўтарилади. Бунда ўсимликлар гене ратив фазага ўтади. Уруғли ўсимликларни траншеяларда илдизини па стга қаратиб бир қатор қилиб кўмилган ҳолда ҳам сақлаш мумкин. Бунда экиш олдидан ўсимликлар чириган барглардан тозаланади. Экиш кеч ёки эрта баҳорда ўтказилади. Кузда декабрдаги доимий со вуқлар олдидан экилади. Улар тезда ўсиб олади ва қишда уни совуқ ўрмайди. Баҳорда имкони бўлса уруғлик ўсимликлар далага феврал охири - март бошида ўтказилади. Кечикса кўртаклар ўйғониб қолади ва экишда шикастланади. Шудгорлаш билан 40-50 т/га гунг, 70-80 кг Р 2 О 5 , 50-60 кг. К2 О со линади. Эгат олишда 30-40 кг Р 2 О 5 ва беради. Ҳар 70 см да чуқурлиги 30 см гача эгатлар

олинади карам бошлари шаклида бўлса 60-80 см, ўзаклар ҳолидаги уруғлик ўсимликлар экишдан 40-50 см орасига экилади. Экишда карам ўзагининг ҳаммаси тупроққа кўмилиб туриши ке рак. Кеч кузда экилган уруғликлар музламаслиги учун устига 8-10 см қалинликда тупроқ тортамиз. Эрта баҳорда улар 1-2 см қолдирилади. Уруғлик карам бошлари билан экилган бўлса кўртак ёки униб чиқиши учун усти бироз кесиб чиқилади. Парваришлан – чириган баргларни олиб ташлаш, қатор ораларини 2-3 марта культивация қилиш, ўсимликлар тагидаги тупроқни юмшатиб қўйиш ва касаллик ва зарар кунандаларга қарши курашишдан иборат. Гулга киришдан олдин нав софлиги текширилади. Фазовий изо ляцияга риоя қилинмаган далалар брак қилинади. Уруғлар июн – июл ойларида етила бошлайди. Уруғлар бир текис етилмайди. Шунинг учун ҳам тўқилиб кетмаслик учун кўзоқлар сарғайиб уруғлар мум пишиш даврида ҳосил йиғиштирилади. Йиғим 1-2 марта ўтказилади, тупнинг асоси кесиб олиниб кичик боғлар қилиб боғланади. Хирмонда 8-12 кун куритилади. Кейин уруғи янчилади. Намлиги 20- 22% да ба рабан секинроқ айланадиган янчиш аппаратида янчилади. Сўнгра уруғлар 9% намликкача куритилади. Бир тўп экиндан ўртача 40-50 г айримларида 200 г гача уруғ олиш мумкин. Карам уруғи ҳосилдорлиги ўртача 500-800 кг/га. Карамнинг уруғининг кўпайиш коэффиценти юқори бўлиб битта уруғлик карам дан 100-150 га етадиган карам уруғи олиш мумкин.

Адабиётлар руйхати: 1. А. Абдукаримов Д.Т., Сафаров Т.С., Остонақулов Т.Э.. «Дала экинлари селекцияси, уруғчилиги ва генетика асослари». Тошкент., «Меҳнат», 1989 й. 2. Бўриев Х.Ч. «Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги». Тошкент. 1999 й. 3. Бўриев Х.Ч., Бойматов К., Жураев Р., «Мева ва резавор мева экинлари селекцияси ва навшунослиги». Тошкент, «Меҳнат», 2001 й. 4. Веселовский И.А., «Селекция и семеноводство овощных и пло довых культур»., Ленинград., «Колос»., 1965 г. 5. Гусаева И.Н. «Яблоня в вашем саду»., М., изд. МГУ., 1992 г. 6. Кульков О.П., «Физиология и биохимия сезенного развития плодовых в Узбекистане»., Ташкент. «Фан»., 1978 г. 7. Мирзаев М.М., Собиров М.К. «Боғдорчилик»., Тошкент., «Меҳнат»., 1987 й. 8. Прохоров И.А., Потапов С.П. «Практикум по селекции и семе новодству овощных и плодовых культур»., М., «Агропромиздат», 1988 г. 9. Под ред. Озолина Г.П. «Орехоплодные в Узбекистане»., «Тош кент., «Меҳнат»., 1990 г. 10. Селекция и сортоведение плодовых и ягодных культур. (Под редакцией А.С.Татаринцева)., - М., 1981 г. 11. Собиров М., «Томорқа боғдорчилиги»., Тошкент., «Меҳнат»., 1991 й. 12. Трусевич Г.В. «Интенсивно садоводство»., М., «Россельхозиз дат»., 1978 г.

Похожие

Ўзбекистонда помидор селекцияси ва уруғчилиги ху¬сусиятлари

Ёнгокмевали экинлар селекцияси

Сабзавот экинларида нав ва уруғ назорати

Уруғчилик. Уруғчиликнинг вазифалари ва ташкил этиш

Пиёздошлар селекцияси ва уруғчилиги