Кўк нўхат-фойдаланиши, тарихи, систематикаси ва биологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Кўк нўхат-фойдаланиши, тарихи, систематикаси ва биологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Кўк нўхат-фойдаланиши, тарихи, систематикаси ва биологияси Режа : 1. Фойдаланиш 2. Экинининг тарихи. 3. Систематикаси 4. Биологияси

1.Фойдаланиши. Кўк нўхат-қимматбахо фойдаланиши турли хил бўлган дўқкакли дон экини.Кўк нўхат энг аввало сабзавот экини сифатида унинг дони ва хали пишмаган уруги ва дуккаги озиқ-овқатга ишлатилади. Махсулотнинг хазм бўлиши ва калорияси юқори. Кўк нўхат махсулотларининг ширинлилик сифатлари унинг кимёвий таркиби билан боглиқ. Ўртача АСВ га %: сув-9-15, оқсил-18-35, БЭВ -46-60, 0,6-1,5-ёг, 2-10 клетчатка, 2-4 кул.Кўк нўхат дуккакли экин сифатида туганак бактерияларнинг симбиози сабабли тупроқда биологик азот йигади ёки тўплайди. Оқсилнинг миқдори ўзгарувчан бу ўз навбатида генотипга ва парваришлашга боглиқ. Кўк нўхат оқсилнинг қиммати ундаги алмаштириб бўлмайдиган аминокислоталарнинг мавжудлигига боглиқ бўлганлиги сабабли нўхатнинг дони ва озиқалар юқори хазм қилинади. Кўк нўхат атмосферадан азотни мустахкамлагани ва тупроқда ангиз қолдиқлари куринишидаги органик моддаларни туплаши сабабли агротехник ахамиятга эга.Бўлардан ташқари нўхат биологик турлитуманлиги туфайли ангизга, бахорда, ўриб оладиган ва оралиқ экин сифатида экилиши мумкин. 2.Тарихи. Олимларнинг маълумотларига кўра кўк нўхатнинг келиб чиқиш марказлари бўлиб Жанубий-Гарбий Осиё, яъни Афгонистон, Хиндистон, Кавказорти, Эфиопия хисобланади. Н.И.Вавиловнинг гурухлаш бўйича бу Ўрта Осиё, Аббисин, Олдосиё ўсимлик турларини шакллантириш марказлари. Археологик топилмалар кўк нўхатнинг келиб чиқиши ва тарқалишига йўл кўрсатиб турибди. Неолит даврида бугдой, арпа ва тариқ билан тенг холатда нўхат хам экилган.(Бу 20 минг йил илгари бўлган)Хитойга нўхат бизнинг эрамизгача бўлган 1 асрда Хиндистондан олиб келинган. Биринчи бўлиб нўхатни Колумб Изабелла оралида эккан (1). Россия худудида нўхат бизнинг эрамизгача бўлган III - II минг йилликларда экилиб келинган. 18 – асрдан бошлаб нўхат дала ва сабзавот экини сифатида экилиб келинади.

1994 йили ФАО маълумотларига кўра нўхат 15 млн.га майдонда экилиб, хосилдорлиги 2-5 т/га ни ташкил қилган.. 3.Систематикаси. Маданий турига ўтишда-узун нўхат ва қизил- сариқ турлари орқали кириб келинди. Мутация ва табиий чатиштиришлар натижасида жуда катта майдонларда турли хил популяцияларнинг бошланиши руй берди. Тог олди ва воха шакллари экма кўк нўхатни берди. Чиройли кўк нўхат- P . formosum Alef қизил-сариқ кўк нўхат - P . Fulvum Sibth . et . Sm . Сирия кўк нўхати - P . syriaceum Lehm . Экма кўк нўхат- P . sativum L .-Кўп шаклли тур, қишловчи шаклллари кушилганда хам.Пояси ингичка ва йугон, буш, ётиб колувчан, баъзан тик туради. Бўгин оралиқлари ўзун ва калта. Ўсимликнинг бўйи 20 см дан 300 см гача бўлади. Аъзан шохланади.Ёнбарглари йирик, ярим юраксимон четлари тишли. Барглари 1-4 жуфт баргчалари билан мумловча билан тугайди, кушпатсимон баргли. Баргларининг шакллари, чўзинчоқ, хаммаси четда ва тишсимон.Гул чиқарадиган жойлари култиклари утирадиган ва ўзун. Гулларнинг сони 1 дан 11 гача. Дўқкаклари 3-15 см яхшиланган, кандли, пергамент қаватсиз, утмас ва ўткир бошчаси билан, қисқа эгилган тумшуги билан, пишганда яхшиланган шакллари ёрилиб кетади. Уруглари думалоқ асосан силлиқ ёки тиришган. 4.Биологик хусусиятлари Ташқи мухит омилларига муносабати.Ёруглик. Кўк нўхатнинг кўпчилик навлари фото даврий реакциясига қараб узун кун ўсимликларига киради, лекин қисқа кунликлари, нейтрал шакллари хам учраб туради. Жуда таъсирчан даврлари дуккакларнинг шаклланиши, пишиши ва уругнинг пишиши.Ўсимликларнинг фото даврий реакцияси бахолаш учун одатда униб чиқиш-гуллаш даврларида кузатувлар олиб борилади. Агар узун кун шакилларини ёругликда суткалаб ушлаб турилганда улар жуда репродуктив даврларга ўтади.

Иссиқлик. Кўк нўхат иссиқни кам талаб қилади.Уругни сув ва хаво яхши бўлганда 1-2°С хароратда униб чиқади. Лекин бундай хароратда майсалар 12-20 кундан кейин пайдо бўлади. Харорат 18-25°С бўлганда 3-5 куни майсалар пайдо бўлади. Вегетатив органларнинг шаклланиш ва ривожланиши учун 12-16°С харорат мақбул хисобланади.Хаво харорати 25°С дан юқори бўлганда униб чиқиш ва ўсиш жараёни секинлашади 35°С дан кейин эса тўхтайди.Кўк нўхатнинг майсалари қисқа муддатли хаво хароратининг пасайишинги яхши ўтказади яъни-4, -6 °С. Тошкент вилоятида нўхатнинг хамма биотиплари кўзда экилганда пишиб етилиши мумкин (1). Генератив органларнинг шаклланиши ва гуллаш даврси 6-7°С хароратда ўтиши мумкин. Енератив органларнинг шакилланиши учун энг қулай харорат бу 16-20°С, дўқкакларнинг ривожланиш ва доннинг тўлишиши учун 22-16°С. 26°С дан юқори харорат хосилнинг сифати ва миқдорига салбий таъсир кўрсатади. Озиқа. Кўк нўхатнинг асосий хусусиятларидан бири бу туганак бактериялар билан симбиоз хисобига хаводаги азотни олишидир. Компонентларнинг симбиоз хаёти учун симбиоз шартли равишда (облигает) яъни кислородсиз шароитида деб бўлмайди, лекин биргаликда физиологик тизимини намойиш этади.Хаводан олинган азотнинг карииб 75% ўсимлик томонидан ўзлаштирилади, 25% эса туганакларда қолади.Нормал холатда хаводаги азотни олиш учун махсус шароитлар талаб қилинади, (намлик,аэрация,тупроқ реакцияси). Гуллаш давридан бошлаб туганакларнинг миқдори ўзгаради яъни камая бошлайди.Азот ўсимликка бутун амал даври жараёнида ўтиб туради.Азот оқсиллар таркибига киради ва яна нуклеин кислоталар, хлорофилл, фосфалия таркибига хам киради. Азот етарли бўлган шароитда ўсимликлар яхши ўсади, барг сатхи кўпаяди.Азотнинг кўп миқдори эса ўсимликнинг амал даврини ўзайтиради, ётиб қолиши мумкин, касалликларга чидамсиз бўлади.

Фосфор илдиз тизимининг ўсишини ва туганак бактерияларнинг фаоллигини стимуляция қилади. Фосфор ўсимликнинг ер усти қисмида маъдан ва органик бирикмалар куринишида бўлади. Сув. Ўсимлик нормал фаолият кўрсатиши учун танасида, тўқсимон ва хужайраларида сув таъминоти яхши бўлиши керак.Сув ўсимликнинг тана қисмида эркин ва боганган ёки хужайра биоқоллоидлари ушлаб турадиган холатда бўлади.Умумий сув миқдори (эркин,боганган) нўхат навларининг хужайларида 80-87 % гача етади.. Тупроқ. Кўкн ўхат маданийлаштирилган, хар хил типдаги унумдор тупроқларда, нейтрал реакцияси 6,8-7,4. Нейтрал тупроқларда, қумоқ ва қумда яхши ривожланади. Огир, зич ва нордон тупроқлар нўхат учун яроқли эмас.Бундай тупроқларда илдиз чуқур кетмайди ва қўнгрбошсимонлар олдида устунлигини йўқотиб куяди. Шуртоб ва қумоқ тупроқлар хам яроқсиз. 4.Ўсиш ва ривожланиш. Экиш-униб чиқиш даврининг давомийлиги намлик ва хароратни бир хил шароитларида бир-биридан кенг фарқ килмайди. Харорат 10 С ва намлик етарли бўлганда 8-10-кунда униб чиқади, 10-12°С-бўлганда эса 13-15-кун, 18-20°С-бўлганда 5-9-кунлар униб чиқади.Паст хароратда қийгос униб чиқиш камайиб у 3-10 кунга камаяди. Ўртача суткалик харорат билан ва экиш униб чиқиш даврининг давомийлиги корреляция коэффициенти r қҚ- 0,309 Ўртача суткалик хароратининг йигиндиси экиш униб чиқиш даврида 150,5-170,8 °С ни ташкил қилади..

Адабиётлар : 1.Макашева Р.Х.-"Горох" - Л.Колос, 1973, 312 с. 2.Г.С.Посўпанов-Растениеводство-М.Колос, 1997,с221-225 3.Х.Атабаева,З,Умаров,Х.Буриев и др - Растениеводство (на ўзб яз.) ,Т.Мехнат, 275 с..

Похожие

Бугдой-фойдаланиши, тарихи, систематикаси

Маржумак, фойдаланиши, тарихи, систематикаси, биология

Жўхори- фойдаланиши, тарихи, сиситематикаси ва биологияси

Сули-ишлатилиши, тарихи, систематикаси ва биологияси

СОЯ – фойдаланиш, тарихи, систематикаси, биологияси