Innovatsiya. donni qayta ishlashda innovatsion texnologiyalar - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Innovatsiya. donni qayta ishlashda innovatsion texnologiyalar

Загружено в:

27.10.2022

Скачано:

0

Размер:

25.455078125 KB

Innovatsiya. donni qayta ishlashda innovatsion texnologiyalar Reja: 1. Sanoatni rivojlanishida fan-texnikaning o’rni 2. Innovatsion texnologiyalar 3. Ishlab chiqarishdagi integratsiya jarayonlari 4. Donni qayta ishlashda innovatsion texnologiyalarning faoliyati

1. Sanoatni rivojlanishida fan-texnikaning o’rni Fan – bu taraqqiyotni anglatadi. Ilm-fanni rivojlantirmay Vatan kelajagi to’g’risida gapirish qiyin. Hozirgi davrning eng muhim o’ziga xos xususiyatlaridan biri bu milliy iqtisodiyotning barcha sohalarda chuqur keskin o’zgarishlar, hosil qilayotgan fan va texnikaning shiddatli rivojidir. Fan-texnika taraqqyoti – bu, juda murakkab va ko’p qirrali jarayon. U ijtimoiy va shaxsiy hayotning hamma tomonlarini o’z ichiga oladi. Shu sababli ham fan-texnika taraqqiyoti harakatdagi jarayon hisoblanadi. Texnika taraqqiyotining asosini fan, ilmiy bilimlar tashkil etadi. Xo’sh, fan nima? Fan – inson faoliyatining ma’lum sohasi. U shunday sohaki, voqea-hodisalar haqidagi bilimlar yaratiladi va ular nazariy nuqtai nazardan bir yo’lga solinadi. Fan – ijtimoiy fikrlash va bilishning shakllaridan biridir. Fan yoki ilm – bu, o’qish, o’rganish va hayotiy tajriba asosida fikrlanadigan bilim va malakalar majmuasidir. Uning asosiy vazifasi, avvalo, voqea va hodisalarni, shu jumladan, texnik va texnologik hodisalarni tasvirlash, tushuntirish, oldindan aytib berish, bashorat qilishdan iborat. Texnika – bu, eng tor ma’noda mehnat quroli, mehnat vositasi. Keng ma’noda esa, u ishlab chiqarish vositalari, texnologiya usullarini, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish shakllarining yig’indisidir. U ishlab chiqarish kuchlarining eng faol elementi hisoblanadi. Texnologiya (yunoncha «techue» – san’at, mahorat, uddalash va logiya) – ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulot olish uchun ishlatiladigan xomashyo, material yoki yarimfabrikatlarning holati, xossasi va shakllarini o’zgartirish, ularga ishlov berish, tayyorlash usullari majmuyidir. Fan-texnika taraqqiyoti juda murakkab jarayon bo’lib, ijtimoiy va shaxsiy hayotning barcha tomonlarini qamrab oladi. Fan va texnikani bir-biridan faqat shartli ajratib ko’rish mumkin. Aslida esa ular yonmayon turadi. Shu sababli «Fan-texnika» atamasi ko’p ishlatiladi.

Fan-texnika taraqqiyotining asosini ilmiy bilimlar tashkil etadi. Ilm va bilim asosida yangi texnika va texnologiya yaratiladi, eskilari esa takomillashadi. Fan-texnika taraqqiyoti – bu, mehnat vositalarini, ishlab chiqarishning eng yangi xomashyosi va materiallarini, yoqilg’i va energiyaning, texnologik jarayonning, boshqarishning, mehnatni texnik jihatdan qurollantirish va hammasini yangidan yaratishni o’z ichiga oladi. Ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo’lgan ishlovchilarning umumiy ma’lumotini, mahoratini uzluksiz sistematik rivojlantirish va takomillashtirish ham fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va ahamiyati bilan chambarchas bog’liqdir. Yuqorida keltirilgan fikr va mulohazalar umumjamiyat miqyosida, xalq xo’jaligi, uning tarmoqlari, korxona (firma)larda va tashkilotlar miqyosida xam hisobga olinishi mumkin. Fan-texnika taraqqiyotining vazifasi quyidagilardan iborat: 1) tejamkorlikni amalga oshirish (vaqtni, xomashyo va materiallarni, yoqilg’i, elektr energiyasi va h.k. larni tejash); 2) ishlab chiqarish jarayonlarini osonlashtirish, mehnatni yengillashtirish; 3) mehnatning mazmuni va xarakterini o’zgartirish; 4) ishlab chiqarishning ijtimoiy va iqtisodiy samaradorligini yanada yuqori darajaga ko’tarish. Fan va texnikaning ijtimoiy-iqtisodiy vazifa ularning rivojlanishi hisobga olinmasdan turib hal qilinishi mumkin emas. Buyuk davlatni qurish, iqtisodiy o’sishni izchil olib borish, ishlab chiqarish taraqqiyotini tezlashtirishni ilm-fansiz mutlaqo tasavvur qilib bo’lmaydi. O’zbekiston Davlatining fan-texnika siyosati davlat va nodavlat tashkilotlari, mehnatkashlar jamoalari iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy va tarbiyaviy chora- tadbirlarining, harakatlarining tizimi bo’lib, bular fanni rivojlantirish uchun, uning yutuqlarini yangi texnika va texnologiyada mujassamlashtirish hamda ana shu negizda mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarini sifat jihatidan og’ishmay

takomillashtirib borish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgandir. Fan- texnika siyosatining mohiyati ana shundan iborat. Bozor iqtisodiyoti sharoitida fan-texnika siyosati umumdavlat siyosati sifatidagina samarali amalga oshirilishi mumkin bo’lib, butun tarkibiy qismlari, shuningdek, uni amalga oshirishda ishtirok etuvchilarning butun faoliyati strategik maqsadga bo’ysundirilgan. Fan-texnika taraqqiyotining mazmuni va maqsadlarini davlat iqtisodiy siyosatining mushtarak (umumiy) vazifalari, shuningdek, bozor iqtisodiyotining u yoki bu bosqichi aniq tarixiy sharoitlari belgilab beradi. Fan-texnika rivoji darajasining, bu borada hal etiladigan vazifalarni chuqur ilmiy umumlashtirish asosida davlat fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlarini ta’riflaydi hamda ularni amalga oshirish uchun optimal shart-sharoitlarni ta’minlovchi tadbirlar ishlab chiqadi. O’nlab ilmiy tadqiqot institutlari va oliy o’quv yurtlari, yuzlab loyiha- konstruktorlik tashkilotlari tadqiqotlar olib bormoqdalar, yangi texnika va texnologiyalarni yaratmoqdalar. Hozirgi ilmiy tadqiqot institutlari eng mukammal texnika bilan jihozlangan va yuksak malakali ilmiy kadrlar qorishmasidan iboratdir. Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojini yuqori darajaga ko’tarish fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishni yanada izchil, yanada qat’iyat bilan olib borishni talab etadi. Ayni chog’da ilmiy-texnika rivojining yutuqlarini ishlab chiqarishda ro’yobga chiqarish mexanizmini takomillashtirish hozirgi bosqichda fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishning hal qiluvchi omili ekanligi davlat siyosatining eng muhim qoidasi hisoblanadi. Ana shu mexanizmni takomillashtirish fan- texnika taraqqiyotini tashkil etish va boshqarish, rejalashtirish va bashoratlash, mablag’ bilan ta’minlash va rag’batlantirish kabi elementlarni o’z ichiga oladi. Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari

Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida fan-texnika taraqqiyotining uchta asosiy yo’nalishidan foydalanish mumkin: a) an’anaviy yo’nalish; b) zamonaviy yo’nalish; d) istiqbolli, ustuvorlik yo’nalishlar. An’anaviy yo’nalishga elektrlashtirish, mexanizatsiyalash, qisman avtomatlashtirish, kimyolash kiradi. Zamonaviy yo’nalishga elektronizatsiyalash, kompleks mexanizatsiyalash, kompleks avtomatlashtirish (robotlashtirish, kompyuterlashtirish), atom energetikasini jadal rivojlantirish, yangi materiallarni ishlab chiqarish va ularga ishlov berish, hozirgi davr talabiga javob beradigan texnologiyalarni qo’llash, undan foydalanishda texnologiyaning ekologiyaga salbiy ta’sirini kamaytirish, imkoni bo’lsa butunlay yo’qotish yo’llari kiradi. Afzallik, ustuvor yo’nalishlarga quyidagilar kiradi: – elektronizatsiyalash, biotexnologiya va nanotexnologiyani keng joriy etish, iqtisodiy informatikani ko’paytirib, rivojlantirib, ishlab chiqarishni to’la axborotlashtirish, fundamental fanlar bo’yicha izlanishlarni kuchaytirish; – yangi, ilg’or (progressiv) texnologiyalarni joriy etish; – texnika va texnologiya, elektr energiyasi va yoqilg’ilarning, xomashyo va materiallarning eng yangi turlarini yaratish; – mavjud mashina va mexanizmlarni, asbob-uskuna hamda jihozlarni modernizatsiyalash. 2. Innovatsion texnologiyalar Bozor iqtisodiyotiga kirib borish munosabati bilan ilm-fan sohasiga juda ko’p atamalar, tushunchalar kirib kelmoqda. Masalan, «Nauxau», innovatsiya, lizing, texnopolis, venchur, injinering, tender nanotexnologiya va h.k.lar.

“Nau-xau» – bu, texnik, tashkiliy-iqtisodiy, tijorat bilimlari va tajribaning yig’indisi bo’lib, almashish predmeti hisoblanadi. «Nauxau» tipidagi axborot (informatsiya) raqobatli ishlab chiqarishning, savdoning omili sifatida ro’y berishi mumkin. «Nau-xau»ning eng xarakterli, tavsifiy tomoni – bu, texnik bilimlarning yangiligida aniq, ishlab chiqarish va tijorat vazifalarini bajarish uchun foydaliligidadir. Uni amalga oshirishda shartnoma tuziladi: har xil chizmalar, loyihalar, smeta (bo’ladigan kirim-chiqim hisobi), texkartalar, metodikalar (biror narsaga o’rgatish usullari), formulalar (shartli belgilar bilan ifodalangan matematik miqdorlar), texnik ma’lumotlar va h.k. tanishtiriladi. Eksporter bu ma’lumotlarni yetkazib beradi, importer esa qabul qilib oladi. Innovatsiya – kiritilgan yangilik, ixtiro. Yangilikni joriy etish: birinchidan, texnika va texnologiya avlodlarini almashtirishni ta’minlash uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag’lar bo’lsa; ikkinchidan esa, ilmiy-texnika yutuqlari va ilg’or tajribalarga asoslangan yangi texnika va texnologiyalar. Ixtirochilikning rivojlanishi, biror yo’nalishdagi yirik ixtiro va kashfiyotlar maydonga kelishi innovatsiyaning muhim omillari hisoblanadi. Nanotexnologiya – ilm fanning noyob qirrasi, yangi texnologiyalar yaratish tamoyillarini radikal o’zgartirish. Nanotexnologiyaning besh yo’nalishi mavjud: 1) nanoenergetika; 2) nanokibernetika; 3) nanomeditsina; 4) nanoelektronika; 5) nanomateriallar. Fan-texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yo’nalishlaridan biri ishlab chiqarishni elektrlashtirishdir. Elektrlashtirish deganda elektr energiyasini yetarli darajada ishlab chiqarish, uni kerakli joylarga uzatish va undan keng foydalanish jarayoni tushuniladi. Uning moddiy asosini elektroenergetika tarmog’i tashkil etadi. U elektr energiyasi ishlab chiqaradigan jihozlarni (elektrostansiyalarni), iste’molchilarga uni yetkazib beruvchi jihozlarni (podstansiyalarni) va elektr uzatkichlarni o’z ichiga oladi. Elektr energiyasi har turli stansiyalarda ishlab chiqariladi: – suv bilan ishlaydigan elektr stansiyalar (GESlar); – issiqlik elektrostansiyalari (IESlar);

– atom elektrostansiyalari; – quyosh elektrostansiyalari; – shamol va boshqa elektrostansiyalar. Ekspertlarning dalolat berishlaricha, keyingi yuz yillikning o’rtalarida sayyoramizda energiya ishlab chiqarish hozirgi darajadan o’n baravar ortadi. Bunday o’sishni qayta tiklanmaydigan organik yoqilg’i yordamida ta’minlash mumkin emas. Shu sababli, energetika muammosi eng jiddiy jahonshumul muammolardan biriga aylanmoqda. Hozirgi vaqtda, jahon energetikasi asosan organik yoqilg’idan foydalanishga asoslanadi. Umuman, energetika balansida neft va gazning ulushi taxminan 50 foizni, ko’mir 35 foizni tashkil etadi va atigi 15 foizi atom elektrostansiyalari, gidroenergetika va boshqa manbalar ulushiga to’g’ri keladi. Biroq insonning energetika iste’moli shu qadar tez sur’atda o’smoqdaki, organik yoqilg’i kabi an’anaviy energetika resurslarining zaxiralari navbatdagi yuz yillikdayoq yetarli bo’lmay qoladi. Shu sababli insoniyat oldida yangi energiya manbalarini egallashdek dolzarb vazifa turibdi. Hozirgi paytda quyosh, atom (og’ir elementlarning bo’linishi) va yadro energetikasi (yengil yadrolarni termoyadroviy sintez qilish) ana shunday manbalar hisoblanadi. Yer sathiga yetib keladigan quyosh energiyasining umumiy miqdori insoniyat ehtiyojlarini qondirish uchun batamom yetarlidir. Buning yana bir afzalligi ancha arzonga tushadi. Olimlarning hisoblariga qaraganda, XXI asrning o’rtalariga borib, butun dunyoda jon boshiga elektr iste’mol qilish 3-4 baravar ortadi. Buni qanday ta’minlash mumkin? Organik yoqilg’ini ishlab chiqarishni kamaytirish kerakmi yoki yo’qmi? Albatta, bu savolga javob topish kerak. Bu muammoni hal etish olimlar va mutaxassislar oldiga katta vazifalar qo’yadi. Atom energetikasining afzalliklari va kamchiliklari AESlarning yemirilishi juda murakkab vaziyatni keltirib chiqaradi.

Avariya paytida radioaktiv moddalar ajralib chiqa boshlashi katta hududning radioaktiv zararlanishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, AESlarni barpo etish xavfsizlik bilan bog’liq bo’lgan prinsipial yangi omilni keltirib chiqaradi. Bu omil naqadar jiddiy ekanligini esa Chernobil AESidagi avariya yaqqol ko’rsatdi. Basharti, termoyader energetikasi mavjud bo’lganda, u barcha mezonlar bo’yicha yetakchi o’rinni egallagan bo’lar edi. Hali u yaratilgani yo’q, shunchaki talab, xolos. Murakkab texnikaviy va texnologik vazifalar hal etilishi lozim. 3. Ishlab chiqarishdagi integratsiya jarayonlari O’zining axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalari infratuzilmasini shakllantirgan mamlakatlargina global iqtisodiyotga kirib borishi mumkin. Sanoati rivojlangan mamlakatlar axborot-kommunikatsiyalari bozorini tahlil etish shuni ko’rsatadiki, yangi texnologiyalardan keng miqyosda foydalanish iqtisodiy o’sish, mehnat unumdorligi va sifatini yuksaltirish, aholi bandligini ta’minlash hamda jahon bozori bilan kechadigan integratsiya jarayonlarini tez sur’atlarda amalga oshirishga katta imkoniyat yaratib bermoqda. Ushbu an’analarni mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining barcha tarmoqlarida ham kuzatish mumkin. O’zbekistonda axborot-kommunikatsiyalar bozori shakllanishining barcha huquqiy va me’yoriy hujjatlari mavjud. Izchillik bilan rivojlanib borayotgan ushbu tarmoqqa chet el sarmoyalarini jalb qilish va qo’shma korxonalar ochish uchun barcha shart-sharoitlar yetarli. Ana shu shart-sharoitlardan sanoat ishlab chiqarishida keng foydalanish uning samaradorligini oshirishga katta imkoniyatlar yaratib beradi. Elektronizatsiyalash deganda ishlab chiqarish jarayonlarida elektronikadan keng foydalanish, ya’ni ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan axborotni kompyuterlarda yig’ish, o’tkazish va ishlash tushuniladi. Elektronikaning makro va mikro turlari mavjud bo’lib, uchar sanoat ishlab chiqarish boshqaruvida alohida o’rin tutadi. Ayniqsa, lahzali biznes borasida juda qo’l keladi.

Mexanizatsiyalash – bu, qo’l mehnatini mashina mehnati bilan almashtirishdir. U ikki xil bo’ladi: a) kichik mexanizatsiyalash; b) kompleks mexanizatsiyalash. U ishlab chiqarishni avtomatlashtirishga zamin tayyorlaydi. Avtomatlashtirish – ilgari inson bajaradigan, boshqarish va nazorat qilish vazifalari asboblar, avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklanadigan mashinali ishlab chiqarishni rivojlantirish jarayoni. Avtomatlashtirish jarayonida inson faqat operatorlik vazifasini ado etadi. Sanoat ishlab chiqarishini avtomatlashtirishdan maqsad mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlar sifatini yaxshilash, ishlab chiqarishning barcha resurslaridan foydalanishning optimal sharoitini yaratish. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishning uch turi, ya’ni qisman (ayrim ishlab chiqarish operatsiyalarinigina avtomatlashtiradigan), kompleks va to’la xillari mavjud. Bugungi kunda kompyuter va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiyalar tarmoqlarini, ma’lumotlar uzatishni, Internet xizmatlarini kirib borishni rivojlantirish va zamonaviylashtirish respublikamizda ustuvorlik kasb etmoqda, bu o’rinda 2002-yilning 30-mayda imzolangan «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to’g’risida»gi Farmon alohida ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu hujjatta muvofiq Respublikada kompyuterlashtirish va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish sohasidagi vazifalarni muvofiqlashtiruvchi kengash tuzilgan. Bu kengash zimmasiga mazkur sohani rivojlantirishning zamonaviy xalqaro tendensiyalari va mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish strategiyasiga mos keluvchi ustuvor yo’nalishlarini belgilash, bu borada dasturlar, loyihalar, me’yoriy-huquqiy hujjatlarning ishlab chiqilishi hamda ekspertizadan o’tkazilishini tashkil etish, malakali kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, jumladan, mutaxassislarni chet ellarda o’qitish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish kabi muhim vazifalar yuklatilgan. Unda «real iqtisodiyot tarmoqlarida, boshqaruv, biznes, fan va ta’lim sohalarida kompyuter va axborot texnologiyalarini keng joriy etish, turli har xil qatlamlarining zamonaviy kompyuter va axborot tizimlaridan keng barhamand bo’lishlari uchun shart-sharoitlar yaratish» belgilab qo’yilgan.

Fan-texnika taraqqiyotining samaradorligini baholash Yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish uchun uning iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligini aniqlash kerak. Shu sababli yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish asosida xalq xo’jaligida, jumladan, sanoat ishlab chiqarishida yuqori ko’rsatkichlarga erishish uchun texnik chora-tadbirlarning qaysi biri foydali ekanligini aniqlash zarur. Texnik tadbirlarning asosiy guruhlari quyidagilardan iborat: 1) mashina va mexanizmlar, jihozlar va asboblarning yangi hamda takomillashgan turlari va konstruksiyalari; 2) xomashyo, materiallar, yoqilg’i va energiyaning yangi turlari; 3) texnologik jarayonlarning yangi va takomillashgan turlari; 4) mahsulotning kimyoviy va fizik xossalarini, parametr va assortimentlarini yaxshilash; 5) texnologik jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomat- lashtirish; 6) jihozlarni modernizatsiyalash; 7) bino va inshootlarning yangi tiplarini yaratish; 8) mehnatni tashkil etish va boshqarishning yangi va takomillashgan usullari; 9) ixtirochilik va ratsionalizatorlik takliflari. Korxonalar, tarmoqlar va tarmoqlararo komplekslarda ishlab chiqarish sur’atini tezlashtirish, mahsulot hajmini ko’paytirish, uning sifatini oshirish, ishlab chiqarishning foydaliligini ko’tarish uchun fantexnika tarqqiyotini jadallashtirish kerak. Bu ish ma’lum choratadbirlarni amalga oshirish hisobiga bo’lishi mumkin. Chora-tadbirlar albatta, samarali bo’lishi kerak. Uni hisobga olmasdan, baholamasdan fan-texnika bo’yicha tadbirlar ishlab chiqarishga joriy etilmaydi. Fan-texnika taraqqiyoti tadbirlari iqtisodiy samarasini hisoblash tartibi uslubiy qo’llanmalarda izohlab berilgan. Ularga quyidagilar kiradi:

1) kapital qo’yilmalarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash bo’yicha namunali (tipovaya) metodika; 2) xalq xo’jaligida yangi texnika, ixtirochilik va ratsionalizatorlik tavsiflaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi; 3) korxonalar va ishlab chiqarish birlashmalari boshqaruvining avtomatlashtirilgan tizimining iqtisodiy samaradorligini hisoblash metodikasi; 4) boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimi samaradorligini; 5) mehnatni ilmiy tashkil etish, ya’ni MIT bo’yicha tadbirchoralarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash metodikasi; 6) atrof-muhitni muhofaza etish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun sarflangan xarajatlarning iqtisodiy samarasini aniqlash uchun vaqtinchalik metodika. Undan tashqari, tarmoq vazifalari, ilmiy tekshirish institutlari, loyiha tashkilotlari, oliy o’quv yurtlari ham metodik materiallar tayyorlashlari mumkin. Texnika taraqqiyoti, avvalo, yangi texnikani yaratish orqali amalga oshiriladi, ro’y beradi. Shu sababli yaratilgan va joriy etilayotgan texnika samarali yoki samarasizligini bilish, demak, samarani o’lchash va baholash kerak. O’zbekiston Respublikasi juda katta fan-texnika salohiyatiga ega. Bu yerda: O’zbekiston FA va 400 dan ortiq ilmiy tadqiqot muassasasi tashkiloti bo’lib, ularda fan-texnika taraqqiyotining fundamental va amaliy muammolari tadqiq qilinadi, xususan, sanoat ishlab chiqarishiga uning ilmiy-texnika bazasini mustahkamlash borasida ilmiy va amaliy yordam ko’rsatiladi. Sanoatiga xorijiy mamlakatlarning fan va texnika sohasidagi tajribalarini olib kelish hamda ularni joriy etish masalasiga juda katta e’tibor berilmoqda. Keng ko’lamda globallashuv jarayoni kechayotgan bugungi kunda olimlarning yutuqlari tijoratlashib bormoqda va hozirgi paytda dunyo bozoridagi eng qimmat mahsulot turlaridan biriga aylanmoqda. 4. Donni qayta ishlashda innovatsion texnologiyalarning faoliyati

Innovatsiya — kiritilgan yangilik, ixtiro. Yangilikni joriy etish birinchidan, texnika va texnologiya avlodlarini almashtirishni ta’minlash uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag’lar bo’lsa, ikkinchidan esa, ilmiy-texnika yutuqlari va ilgor tajribalarga asoslangan yangi texnika va texnologiyalar. Ixtirochilikning rivojlanishi, biror yo’nalishdagi yirik ixtiro va kashfiyotlar maydonga kelishi innovatsiyaning muhim omillari hisoblanadi. Yangilikning yangiligi texnologik parametrlar, shuningdek bozor pozitsiyalari bo’yicha baholanadi. Shuni hisobga olgan holda innovatsiyalar tasnifi yaratilmoqda. Texnologik parametrlarga qarab, innovatsiyalar mahsulot va jarayonga bo’linadi. Mahsulot yangiliklari yangi materiallar, yarimtayyor mahsulotlar va butlovchi qismlardan foydalanish, shuningdek, asosiy mahsulotlarni olishni o’z ichiga oladi. Texnologik innovatsiyalar deganda ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullari (yangi texnologiyalar) tushuniladi. Ular korxonada yangi tashkiliy tuzilmalarni yaratish bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Iqtisodiy sohadagi innovatsion faoliyatning tarkibi – bu material ishlab chiqarishda innovatsiyalarni yaratish va tarqatish. Bu ilmiy va ishlab chiqarish sohasining o’zaro bog’liqligini anglatadi, ularning o’zaro bog’liqligi natijasida jamiyatning texnik va iqtisodiy ehtiyojlari amalga oshiriladi. Yuqori texnologik sohalarni rivojlantirish bilan innovatsiyalarning ahamiyatini oshirish iqtisodiy o’sish uchun shart-sharoitlarni ta’minlashning muhim omilidir. Innovatsion jarayon – bu yangi mahsulot yaratish uchun intellektual ishlarning kombinatsiyasi. Yangi mahsulot texnik, ishlab chiqarish va tijorat xususiyatlarida ifodalanishi mumkin. Jarayonga yangi jihozlarning kiritilishi uning ish faoliyatini sezilarli darajada yaxshilash resurslarni tejaydigan yangi uskunalarni ishlab chiqarish, mavjud yechimlar va texnologiyalarni rivojlantirishning asosiy tendensiyalarini hisobga olgan holda qurilmalarni eng yaxshi jahon standartlari darajasida amalga oshirishga imkon beradi. Yangiligi, amaliy qo’llanishi, foydali tomoni, ixtirochilik bosqichi bo’lgan va texnik doirasidan ma’lum bo’lmagan texnik yechim ixtiro deb e’tirof etiladi. O’simlik mahsulotlarini qayta ishlash uchun resurslarni tejaydigan va ekologik toza texnologiyalarga asoslangan.

Innovatsion uskunalarni yaratish energiya sarfini kamaytiradi va moddiy resurslarni sezilarli darajada tejaydi. Mamlakatning oziq-ovqat bozorini barqarorlashtirishga, aholini yuqori sifatli ozuqaviy don mahsulot bilan ta’minlashga innovatsion texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi. Buning uchun donni qayta ishlash uchun mavjud uskunalar va texnologiyalarni takomillashtirish zarur. Ishlab chiqarishdagi xarajatlar foizni innovatsion texnologiyalar yordamida kamaytirib, tayyor mahsulotlar sifatini va korxona rentabelligini oshirish har bir korxonani asosiy maqsadi bo’lishi kerak. Moddiy va ma’naviy eskirgan texnologiyalarda qimmatli xomashyodan samarali foydalanish ta’minlanmoqda. Energiya xarajatlarini yuqoriligi, tayyor mahsulot sifati darajasi iste’molchilarni qoniqtirmasligi va assortimentlarini kamligi ishlab chiqaruvchilar uchun yangi innovatsion texnologiyalarni korxonalarda qo’llash raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqishni ta’minlaydi. Bu texnologik uskunalarning yetarlicha yuqori samaradorligi, xomashyoni tayyorlash va ularni qayta ishlash bo’yicha texnologik jarayonlarning murakkabligi, birlashtirilgan va moslashuvchan bo’lmaganligi bilan izohlanadi, bu esa qayta ishlangan hosilni shu uskunada almashtirishga imkon bermaydi, ma’lum bir sifatli tayyor mahsulotni olish, talab va o’ziga xoslikni hisobga olgan holda undan ommaviy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun ham yuqori darajadagi ozuqaviy va biologik ahamiyatga ega bo’lgan tibbiy va profilaktika maqsadida yangi avlod mahsulotlarini yaratish uchun don bazasidan oqilona foydalanishni talab qiladi. Tayyor mahsulotdagi donning tabiiy ozuqaviy qiymatini maksimal darajada saqlagan holda donli ekinlarni un va yormalarga qayta ishlashning zamonaviy texnologiyalarini ishlab chiqish yangi avlod oziq- ovqat mahsulotlarini yaratish uchun don mahsulotlarini olish muammosini hal qilishning bug’doy donini qayta ishlashdan oldin tozalash va qayta ishlash mikroorganizmlar tarkibining pasayishiga olib keladi. Mikrobiologik tahlil natijalariga ko’ra, innovatsion uskunalar yordamida tozalash, don tarkibidagi mikroorganizmlar tarkibini an’anaviy texnologiyalarga nisbatan ikki baravar

kamaytiradi va donning boshlang’ich mikroflorasini 4 baravar va ishlab chiqarilgan unning kul tarkibini 4 ga kamaytiradi. Bug’doy donini innovatsion uskuna yordamida maydalashga tayyorlash maydalash moslamasi tashqi undagi qobiqni samarali ravishda olib tashlashga imkon beradi, unning biologik qiymatining oshishi shundan dalolat beradi. Un va don mahsulotlarining bugungi rivojlanish darajasi an’anaviy variantlarga ko’proq mos keladi va bu turli iste’molchilar ehtiyojlarini qondirish uchun mo’ljallangan yangi assortimentni ishlab chiqish masalasini samarali hal qilishga imkon bermaydi. Mavjud me’yorlarga ko’ra, bug’doy va javdar unining navlari sifat o’zgarishiga qarab un asosida qandolat mahsulotlari ishlab chiqarish imkoniyatini cheklaydi. Maxsus xususiyatlarga ega unning keng assortimenti talab qilinadi: oqsilli, kraxmalli, tarkibida biologik ahamiyatga ega organik va mineral moddalar, boshqa ekinlardan olinadigan un (arpa, jo’xori, guruch va boshqalar), individual foydalanish yoki tayyorlash uchun zarurdir. Don va unni qayta ishlash mahsulotlaridan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada oshirish, don xomashyosini chuqur qayta ishlash jarayonlarini takomillashtirish, yangi un, don mahsulotlari va ma’lum tarkibiy hamda sozlanadigan xususiyatlarga ega bo’lgan aralashmalardan foydalanish texnologiyalarini ishlab chiqish muhim rol o’ynaydi. Don, donni qayta ishlash va donni qayta ishlash uchun tejamkor texnologiyalarni ishlab chiqish, oqsil, mikroelementlarga boy sog’lom oziq-ovqat mahsulotlarining assortimentini yaratish uchun don mahsulotlaridan foydalanish dolzarb vazifa hisoblanadi. Shu munosabat bilan tadqiqotning asosiy maqsadlaridan biri donni un tarkibiga qayta ishlash uchun resurslarni tejaydigan texnologiyalarni ishlab chiqish bo’lib, ular yangi avlod mahsulotlari: non mahsulotlari, un, qandolat mahsulotlari uchun to’liq asos bo’lib xizmat qilishi mumkin. Donni begona aralashmalardan tozalash 93%, intensiv ishlov berish orqali kuldorlikni 0,09–0,11% tushirib singan donlar miqdorini 1,0% oshirmaslik, boshoqli ekinlarni birinchi bosqichida oqlash koeffitsiyentini 90–95%ga oshirish,

donga suv bilan ishlov berish va namlash jarayonida boshoqli ekinlarning turiga qarab, innovatsion texnologiyalarni yaratish masalalari dolzarbligicha qolmoqda. Donlarga ishlov berishni zamonaviy texnologiyalarni yaratish negizida tayyor mahsulot tarkibida tabiiy ozuqaviy qiymatlarni yuqori darajada saqlab qolish, yangi avlod oziq-ovqat mahsulotlarini yaratish muhim omil hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Трисвятский Л . А . « Хранения зерна » М - Москва K олос . 1975. 2. Трисвятский Л.А. «Хранения зерна» М-1986. 3. Трисвятский Л.А., Шатилов И.С. “Товароведение зерна и продуктов его переработки” М –“Kолос”, 1992. 4.Боуманс Г.«Еффективност обработки и хранения зерна М.: Kолос, 1983. 5.М.А Телемгатор. «Обработка и хранение зерна» М.: Kолос, 1984. 6.М. Абдуллаев., Г. Закладной «Дон захиралари зараркунандалари ва уларга карши кураш профилактик чоралари» Т. «Шарк» 2001й. 7.Бутковский В.А. Мукомолное производство. М. “Kолос”, 1993 8.Вредители и болезни зерна и зернопродуктов при хранении.

Похожие

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar marketingi

Dunyo va respublika miqyosida g’alla yetishtirish tendensiyalari, uni saqlash va qayta ishlash tarixi

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatni boshqarishni takomillashtirilish

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligi