Himoyalangan yerda ko`chat yetishtirish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Himoyalangan yerda ko`chat yetishtirish

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

574 KB

Himoyalangan yerda ko`chat yetishtirish Reja: 1. Ko`chat uslubi va ko`chat yetishtiishning umumiy usullari 2. Ochiq yer uchun ko`chat ishlab chiqarish

Ko`chat uslubi va ko`chat yetishtiishning umumiy usullari Ko`chat yetishtirish uslubi va uni ahamiyati. O`simliklarni ko`chat orqali o`stirishning mohiyati, ular hayotining birinchi boshlanish davrida, oziqa va namlik yetarli bo`lgan, kichik oziqlanish maydonida, sun’iy iqlimli sharoitda o`sadilar, so`ng ochiq yoki himoyalangan yer inshootlariga ko`chirib o`tqazilishidan iboratdir. Ko`chat deb, doimiy o`sish joyiga ko`chirib o`tqazishga mo`ljallangan lekin, hosil beruvchi organlari hali shakllanmagan yosh niholga (maysaga) aytiladi. Uni issiqlik tartiboti bo`yicha ochiq dalada yetishtirish imkoniyati bo`lmalganligi sababli himoyalangan yerda o`stiriladi. Ochiq yerdagi sabzavot ekinlarining yarmidan ko`pi va himoyalangan yerda taxminan 90 foizi ko`chat bilan ekiladi. Ko`chat uslubini o`suv davrining oxirida katta oziqlanish maydonini talab qiladigan va zaruriyat bo`lganda erta mahsulot olish uchun mo`ljallangan ekinlarda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Ko`chat uslubi odatdagicha urug`larni to`g`ridan-to`g`ri yerga ekishga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ko`chat odatda 30-80 kun mobaynida o`stiriladi. O`simlik rivojlanishidagi erishilgan ilgarilash erta hosil olish imkonini beradi. Erta olingan hosilni yuqori baholarda sotish qo`shimcha daromad olishni ta’minlaydi. Ilgarilash tufayli ko`chat uslubi o`suv davrini cho`zish imkonini beradi. Bu o`simlik

hosildorligini oshiradi va o`suv davri uzoq davom etadigan, ammo issiqlik yetishmaydigan, hamda urug`dan ekilganda hosilni to`liq to`play olishga sharoit bo`lmaydigan shimoliy mintaqalarda issiqsevar ekinlarni yetishtirishga va u yerdagi sabzavotlar turini boyitishga imkon yaratadi. Ko`chat uslubi o`simlik hayotining boshlarida yerga bo`lgan ehtiyojini kamaytiradi. O`simliklarni oziqa, namlik, issiqlik, yorug`lik va boshqa omillar bilan yaxshiroq ta’minlash, hali zaif nihollarni zararkunandalar, kasalliklar, begona o`tlardan yaxshiroq himoya qilish, ularga qarshi kurashda mehnat sarfini kamaytirishi mumkin. Ko`chat uslubida urug` sarfi doimiy joyga ekilganga ko`ra 3-7 marta kamayadi. Himoyalangan yer sharoitida o`simliklarni ko`chat orqali yetishtirish mahsulot chiqish davrini uzaytirib, sun’iy yoritish manbalaridan iqtisodiy tomonidan samarali foydalanishga imkoniyat yaratadi. Sabzavotchilikda ko`chatdan o`stirilgan o`simliklarni, ko`chatsiz o`stirilgan xuddi shunday o`simliklarga nisbatan o`sishi va rivojlanishida oldin ketishi - ilgarilash deyiladi. Ilgarilashni o`simlikning doimiy o`sish joyiga ekilgan vaqtdan boshlab belgilanadigan yoki nihollar chiqishidan doimiy joyiga o`tqazilgunigacha o`tgan kunlar yoki chin barglarining soniga ko`ra ifodalanadigan yoshi bilan aralashtirmaslik kerak. Ilgarilashni ko`chat qilib ekilib doimiy joyida ildiz otgan o`simlikni xuddi shu tur va navdagi ko`chatsiz uslubda o`stirilgan o`simlik bilan qiyoslab fikr yuritiladi. Ilgarilash kattaligini ko`chat ekilgan yoki urug` sepilgan kundan to birinchi hosilni yig`ishgacha o`tgan kunlar soniga ko`ra belgilanadi. Ilgarilashning davomiyligi doimo ko`chat yoshining davomiyligidan kam bo`ladi, chunki ko`chatsiz o`stirilgan ekinlar yaxshi yoritilgan sharoitlarda rivojlanadi, ildiz tizimi zararlanish ta’sirini o`zida o`tkazmaydi, ochiq yer sharoitlariga yaxshi moslashgan bo`ladi. Ammo ko`chatlarni o`stirishda ekin o`stiriladigan inshootlarni qurishga hamda uni yetishtirishga ko`p mablag` va mehnat sarflashga to`g`ri keladi. Ko`chatlar ko`chirib o`tqazilganida ularni ildiz tizimini zararlanishi uni o`sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi. Bunda o`q ildizi bo`lmagan, deyarli chuqur tushmaydigan, ildiz

tizimi rivojlanadi va o`simlikning noqulay sharoitga hamda kasalliklarga, ayniqsa viruslariga chidamligi kamayadi. Tannarxini yuqoriligiga qaramay ko`chat uslubi iqtisodiy jihatdan o`zini oqlaydi va u sabzavotchilikda keng miqyosda qo`llaniladi va ayrim hollarda u siz sabzavotlarni yetishtirish mumkin emas. Ko`chat yetishtirishning usullari va texnikasi, ko`chatidan yoki ko`chatsiz o`stirish uslublarini aqliy ravishda to`g`ri tanlash sabzavotchilik iqtisodi uchun muhim ahamiyatga ega. Ko`chat yetishtirish usullari. Ko`chatlar ilgari ko`pincha biologik usulda isitiladigan parniklar va ko`chatxonalarda yetishtirilgan. Hozirgi kunda ochiq yer uchun ko`chatlar asosan isitiladigan plyonkali issiqxonalarda, tomorqa va dala hovlilarida esa plyonkali isitiladigan kichik issiqxonalarda plyonkali parniklarda yetishtiriladi. Himoyalangan yer uchun qishki-bahorgi aylanishda ko`chatlar isitiladigan qishki oynavand yoki plyonkali issiqxonalarning ko`chat bo`limida yetishtiriladi. Boshqa aylanishlar uchun ko`chatlar maxsus shu maqsad uchun moslangan inshootlarda yetishtiriladi. Chet eldagi mamlakatlarining yirik issiqxona kombinatlarida himoyalangan yerlarning barcha aylanishlari uchun ko`chatlar maxsus issiqxonalarda yoki ko`chat bo`limlarida to`g`ridan-to`g`ri tuproq ustida (so`kchaksiz) yetishtiriladi, bu maydonni iqtisod qilish va mexanizatsiyadan foydalanish imkoniyatini ta’minlaydi. Yirik sabzavotchilik xo`jaliklarida ochiq yerga ko`chatlarni tayyorlash uchun issiqxona (asosan plyonkali), plyonkali qurilma va sovuq ko`chatxonalardan tashkil topgan ko`chat-sabzavot komplekslari bunyod etilmoqda, u yerlarda oldin ochiq yer uchun ko`chat, so`ng sabzavotlar yetishtiriladi. Ko`chat ikki xil uslubda: ko`chirib o`tqazib, ko`chirib o`tkazmay o`stiriladi. Ko`chirib o`tqazish usuli doimiy joyiga ko`chirib o`tqazilganda ildizlar shikastlanishga chidamli bo`lgan (karam, pomidor, qalampir, oddiy piyoz, porey piyozi, salat) o`simliklar uchun qo`llaniladi. Maysalarni ko`chirib o`tkazmasdan (pikirovkasiz) ko`chatlarni yetishtirish uslubini (bodring, qovoqcha, patisson, qovun, tarvuz, baqlajon) va kichik oziqlanish maydonida o`stiriladigan (salat, piyoz kabilar) ekinlar uchun qo`llash maqsadga muvofiq bo`ladi. Ko`chirib o`tkazish uslubi bilan o`stirishda urug` qalin sepiladi va u unib chiqqandan so`ng 1-2 chin bargi hosil bo`lganida oziqlanish maydonini kattaroq berib, inshoot

tuprog`iga yoki oziqali kubiklarga va tuvakchalarga ekiladi. Yosh maysani ko`chirib o`tkazish pikirovka (siyraklab ko`chirib o`tkazish), ko`chirib o`tkaziladigan yosh nihol maysa, ularni qalin ekilgan joyi esa maysazor deyiladi. Maysalar yerga oldindan taxtacha yoki qoziqcha yoki tishli marker bilan belgilab qo`yilgan egatcha yoki chuqurchalarga pikirovka qilinadi (pikirovka “pika” so`zidan olingan) (rasm ). Pikirovka qilib ko`chat o`stirishda mehnat sarfi 1,2-1,5 marta oshadi. Maysalarni pikirovka qilishga tayyorlash davrida issiqxona maydonini tejashga (2-3 hafta), zaif va kasallangan o`simliklarni chiqitga chiqarishga hamda popuk ildiz tizimini hosil bo`lishiga imkon beradi. Bu usul bilan ko`pincha ertagi ekinlarning ko`chatlari yetishtiriladi. Agar ko`chat ko`chirib o`tqazilmasdan (pikirovkasiz) yetishtirilsa, ularga yetarli oziqlanish maydoni berib yoki tuvakcha va kubiklarga urug`lar to`g`ridan-to`g`ri ekiladi va nihollar unib chiqqanidan so`ng ochiq maydonga yoki issiqxonaga ekilgunicha o`sha yerda o`stiriladi. O`rtagi va kechki ekinlarni shuningdek, qovoqdoshlarning ko`chati pikirovkasiz yetishtiriladi. Ko`chat yetishtirishning asosiy 2 usuli mavjud: tuvakchasiz va tuvakchali. Tuvakchasiz o`stirishda urug`larni ekish yoki pikirovka qilish bevosita inshoot yerida amalga oshiriladi. Ko`chatni tuvakchasiz o`stirish oson va arzon. Ammo ko`chatni ko`chirib olishda ildizning ko`p qismi tuproqda qolib ketadi va boshqa yerga ko`chirib ekilganda u tutish va o`sishda kechikadi. Tuvaksiz ko`chatlarni yetishtirishda urug` plyonkali issiqxona tuprog`i egatlariga turli xildagi parnik seyalkalari bilan ekiladi.

Seksiyalari 6 metrli issiqxonalarda eni 1,6 m li uchta keng egatlar olinadi va eni 0,4 m bo`lgan to`rt yo`lka qilinadi yoki eni 2,0 m dan ikkita keng egatlar qilinib, 3 yo`lka qoldiriladi. Tuvakchali ko`chatlar oziqali kubiklarda yoki 5, 6, 8, 10 sm hajmli tuvakchalarda yetishtiriladi. Oziqali kubiklar mavjud komponentlarga turli tarkibdagi oziq aralashmalaridan tayyorlanadi. Tuvakchalar uvalanib ketmasligi uchun aralashmaga yangi 5% mol go`ngi yoki boshqa yopishqoq moddalar qo`shiladi. Ularni IGT-10 dastgohida presslab, shuningdek, torfdan suyuq aralashma tayyorlab qoliplarga quyiladigan yoki gidrotorfli uslublar bo`yicha tayyorlanadi. Chet el zavodlarida torfobloklar (plitalar), tabletka va disk shaklidagi briketlar ishlab chiqarilmoqda. Urug` yoki maysa kubiklarning chuqurchasiga ekiladi. Ko`chatlar doimiy o`sadigan joyiga oziqali kubikchalari bilan ekiladi. Tuvaklar ichi bo`sh idish bo`lib, u oziq kubiklar uchun qo`llaniladigan aralashma bilan to`ldiriladi, ammo mol go`ngi qo`shmaydi. Tuvakchalar ildiz teshib o`tadigan va o`tmaydigan turli materiallardan tayyorlanadi. Chet el davlatlarining torf sanoati yuqori torf va sellyuloza aralashmasidan tayyorlangan, dalaga ekilgandan keyin ma’lum muddatdan so`ng o`z xususiyatini yo`qotadigan yelimlovchi moddalar qo`shilgan, ichi bo`sh tuvakchalar ishlab chiqarmoqda. Ular bo`sh stakancha yoki uyali bloklar ko`rinishida tayyorlanadi. Bunday tuvakchalar tuproqda tez parchalanib ildizning o`sishiga qarshilik ko`rsatmaydi (rasm ).

a, b - tubli va tubsiz plastmassali ichi bo`sh tuvakchalar; v - ichi bo`sh torf tuvakchasi; g - polietilen qopcha; d - ichi bo`sh torfli blok; ye - plastmassali blok; j, z - torfli kubik va tabletka; i - torfoplita (torfli blok). Chet ellarda bunday tuvaklar mahsus turdagi qog`oz va plastmassalardan tayyorlanib, ko`chat daladagi doimiy joyga ko`chirib ekilgandan so`ng oson parchalanib ketadi. Ko`chatni paperpot qog`oz tuvaklarda ishlab chiqaradigan avtomat liniya alohida qiziqish uyg`otadi. Bu liniyada 1 ming dona tuvaklarni substrat bilan to`ldirish va uni zichlash, urug`ni ekish va uni ustidan yopish uchun sarflanadigan xarajatlar hammasi bo`lib 0,16 odam soatni tashkil etadi. Qo`lda ekilganda ko`chat o`stirish uchun ba’zan polietilen qopcha va yenglar, sopol va polimer materiallardan tayyorlangan tuvakchalardan foydalaniladi. Lotok yoki

kasseta ko`rinishidagi qattiq plastmassadan tayyorlangan uyali bloklar ham (40-70 uya) qo`llaniladi. Ekishda ulardagi ko`chatlar tuprog`i bilan olinadi. Tuvakli ko`chatlar kuchli rivojlangan ildiz tizimiga ega, ko`chirib o`tkazilganda to`liq saqlanadi, ekilgan ko`chatning tuproqdan oziqlanishi tuvak tarkibidagi oziq moddalar tufayli yaxshilanadi. Tuvakli ko`chat o`sishida to`siqlarning yo`qligi tufayli 12- 14 kun oldin hosilga kiradi. Bunda hosildorlik 20-30% ortadi. Tuvakli ko`chatlarni odatda mahsulotni ertaroq olish uchun yoki ko`chirib o`tkazishga moil bo`lmagan qovoqdosh ekinlar uchun yetishtiriladi. Peterburg sabzavotkorlari ko`chat o`stirishning konteyner usulidan foydalanadilar. Konteyner xizmatini 40×30×7 sm o`lchamdagi, yashiklar o`taydi. Konteynerlarga 40 dona diametri 5,5-6 sm li kubiklar quyiladi yoki keyinchalik kubiklarni qirqib olish uchun pulpa (suyuq aralashma) quyiladi. Yashiklar issiqxona yeriga zich qo`yilib, uni eni bo`yicha har 2,5-3 m da yo`lka qoldiriladi. Ko`chatli konteynerlar ekishga 7-10 kun qolganda chiniqtirish uchun issiqxonadan chiqariladi. Inshootlar ko`chatdan 7-10 kun oldin bo`shaydi va ikkinchi aylanish ekinlarini o`z vaqtida ekishga kirishish mumkin. Ko`chatlarni joyidan olish va tashish osonlashadi. Ko`chatlar dalaga urintirmasdan olib boriladi, ildiz tizimi yaxshi saqlanadi. Bundan tashqari, ayrim sabablarga ko`ra ekish kechiksa bunday ko`chatlar so`lib qolmaydi. Shuningdek ko`chatni plyonkada o`stirish ham qo`llanilmoqda. Odatda tuproq aralashmasi yoki oziqali kubiklarda o`stirilgan ko`chatlarning ildizi juda tez tuproqqa kiradi, ular saralanib olinayotganda ildizning ma’lum bir qismi uziladi. Agar tuproq aralashmasi yoki oziqa kubiklari ostiga plyonka to`shalsa, ko`chat baquvvat va g`uj ildiz tizimini hosil qiladi va ochiq dalaga ekilganda tezda tutib, o`z rivojlanishida ildamligini yaxshiroq saqlab qoladi . Ochiq yer uchun ko`chat ishlab chiqarish Yetishtirishni umumiy usullari . Ochiq yerga sabzavot ekinlari ko`chatlarini barcha ekin o`stiriladigan inshootlarda yetishtiradilar. Ko`chatlarni sanoat asosida ishlab chikarish vazifalari va uslublariga plyonkali issiqxonalar yaxshiroq mos keladi.

Plyonkali issiqxonalarda ko`chatlarni shamollatish va chiniqtirish yetarli bo`lganda tezroq rivojlanadi va ularni parniklarda yetishtirilgandagiga qaraganda 10- 12 kun oldinroq ekish mumkin. U ochiq yerda o`stirilganda xayotchan bo`ladi. 1 ga ochiq yerga (55-60 ming dona) ko`chat yetishtirish uchun 150-200 m2 plyonkali issiqxonalar zarur. 1 ga plyonkali issqxonani 10 sm qalinlikda tuproq aralashmasi bilan to`ldirish uchun 1000 m3 qorishma zarur. 1 m2 maydondan chiqadigan maysalar 2500-3000 donani, oziqlanish maydoniga ko`ra chiqadigan ko`chat soni 100 - 400 donani tashkil qiladi. Ochiq yer uchun ko`chatlarni yetishtirishda substrat sifatiga muhim e’tibor beriladi. U mexanik tarkibiga ko`ra yengil, namlik va havoni o`tkazuvchan, rN neytralga yaqin, kasallik va zararkunandalardan xoli bo`lishi kerak. Substrat tarkibida 40% organik moddalar, 10-15% gumus, zichligi 0,9-1,0 g/sm3, nam hajmi 70-75%, g`ovakliligi 58-61%, havosi 12-20% bo`lishi kerak. Oziq moddalarning miqdori 100 g da: azot - 15-25, fosfor - 20-30, kaliy - 25-35 mg ni tashkil qilishi kerak. Tuzlarning umumiy konsentarsiyasi 0,9-1%, xlor esa - 0,007%. O`zbekistonda ochiq yerga ko`chatlar yuqori sifatli dala yeri (40%), chirindi (40%), oldindan kompostirilangan qirindi, sholi shuluxasi yoki qumdan (20%) tashkil topgan tuproqlarda yetishtiriladi. Ammo 1 m3 mazkur aralashmaga quyidagi miqdorda mineral o`g`itlar qo`shiladi (g): ammiakli selitra - 300, qo`shsuperfosfat - 400, ammoniy sulfati - 400, kaliy sulfati -400-500, mis kuporosi - 1,5, nordon ammoniy molebden - 3, marganets sulfat -2,25, natriy sulfati - 0,7, sink sulfat - 0,7. Yetishtirish muddatlari va texnologiyasiga qarab sabzavot ekinlarini ko`chatlari ertagi (ertagi oddiy va gul karam, ertagi pomidor), o`rtagi (o`rtagi karam, bodring, poliz ekinlari, o`rtagi pomidor, qalampir, baqlajon), kechki (kechki karam, pomidorni ertapishar navlari takroriy ekin uchun) bo`ladi. Ertagi ko`chatlarni issiq parniklarda va isitiladigan issiqxonalarda; o`rtagilari - yarim issiq parniklarda, isitilmaydigan va xatarli vaziyatlarda qo`shimcha isitish vositalari bilan ta’minlangan plyonkali issiqxonalarda; kechkilari - ochiq egatlarda yetishtirib olinadi. Oziqali kubiklarni tayyorlashda aralashmaga yopishtiruvchi modda sifatida 5% suyuq mol go`ngi qo`shiladi. Urug` ekilgan yoki pikirovka qilingan tuvakli

ko`chatlarni joylashtirib chiqilgandan so`ng, tuvakchalarni orasi o`zini tayyorlashda ishlatilgan aralashma bilan to`ldiriladi. Ilgarilash va ko`chatlarni tannarxiga urug` ekilgandan boshlab uni unib chiqishigacha o`tgan vaqtni qisqartirish ta’sir etadi. Shuning uchun urug`larni namlash, undirib olish va chiniqtirish usullaridan keng foydalaniladi. Chiniqtirish, ko`chatlarni ochiq ko`chatxonalarda va plyonkali inshootlarda yetishtirilganda ayniqsa, samaralidir. Urug`larni dastlab yirik va o`rtacha fraksiyalarga ajratib saralanadi, 15-20% maydalari chiqitga chiqariladi. Saralangandan so`ng ular zararkunanda va zamburug` sporalariga qarshi qizdiriladi. Buning uchun 25-35°S haroratda bir sutka davomida yaxshilab quritilgan karam, bodring va pomidor urug`larini 3-3,5 soat davomida 50-55°S da qizdiriladi. Agarda urug`lar yuzida kasallik qo`zg`atuvchi va zararkunandalar bo`lmasa ekiladigan urug`lar qizdirilmaydi, ammo kasalliklarga chalinishi oldini olish uchun ularni zararsizlantiruvchi moddalar bilan ishlanadi. Virusli infeksiyaga qarshi bodring va pomidor urug`lariga ikki muddatda termik ishlov beriladi, u himoyalangan yerlarga ko`chatlarni tayyorlashda izohlangan. Ekiladigan maydon hajmiga ko`ra urug`larni ekish qo`lda yoki ekish seyalkalar yordamida bajariladi. Maysazorga urug`lar sochma yoki qatorlab qo`lda ekiladi. Qatorlab ekilganda tuproq tekislanadi va bir oz zichlanadi, so`ng planka (yog`ochli) marker (xashkash) bilan chuqurligi 1-1,5 sm li jo`yaklar olinadi. Bu jo`yaklarga bir- biridan 0,5-1 sm oraliqda urug`lar terib chiqiladi. Urug`larning usti mayda oziq aralashmani g`alvir orqali o`tkazib 0,5-1 sm qalinlikda ko`miladi. Marker izlariga ekilganda urug`larni xaskashning orqa tomoni bilan ko`mish mumkin. Ochiq yerga ko`chatlarni yetishtirishda urug`larni ekish muddatlari uni dalaga o`tkazish muddatlari, yetirishtirish davomiyligi va foydalaniladigan inshootlarning turlariga ko`ra aniqlanadi. Plyonkali issiqxonalarda yetishtirish davomiyligi qisqaroq bo`lganligi tufayli urug` ekishni 10-12 kun kechroq boshlaydilar. Urug`ni ekish me’yorlari ularni yirikligi, o`simliklarni oziqlanish maydoni va ko`chatlarni yetishtirish usullariga bog`liq (1-jadval).

Ochiq yerga ko`chatlarni yetishtirish texnologiyasi nafaqat sog`lom, balki chiniqqan va ochiq yer sharoitiga tayyor bo`lgan (moslasha oladigan) o`simliklarni ta’minlab berishi kerak. Ko`chat davrida issiqqa talabachanligi bo`yicha sabzavot ekinlari uch guruxga bo`linadilar: sovuqqa chidamli - kunduzgi eng maqbul harorat quyoshli kunda - 14- 18°S, kechasi - 6-10°S (barcha karam turlari); issiqqa o`rtacha (mo`tadil) talabchan (bosh piyoz, poreyo piyozi, salat, seldir) - eng maksimal harorat quyoshli kunda - 16- 18°S ga yaqin, bulutli kunda - 14-16°S, kechasi 12-14°S; issiqni talab qiluvchilar (pomidor, qalampir, baqlajon, bodring, poliz) - eng qulay harorat pomidor uchun kunduzgi quyoshli havoda - 20-24°S, bulutlida - 16-18°S, kechasi - 10-12°S, qalampir va baqlajon uchun - kunduzgi quyoshli havoda - 22-28°S, bulutli havoda - 18-20°S, kechasi - 20-22°S, poliz ekinlari uchun esa - 2-3°S dan baland . Ko`chatlarni yetishtirish uchun keltirilgan harorat tartiboti doimiy emas. Ko`chatlarni o`stirish jarayonida u o`zgarishi mumkin. Masalan, urug` ekilgandan so`ng nihollarni tez va qiyg`os unib chiqishi uchun birinchi, ikkinchi guruh o`simliklari va pomidor uchun haroratni - 20-25°S artofida, qalampir, baqlajon va qovoqdoshlar oilasiga kiruvchilar uchun - 25-30°S atrofida saqlab turiladi. Nihollar

paydo bo`lgach, ular cho`zilib ketmasligi uchun haroratni karam uchun 6-10°S ga pasaytiriladi, ituzumguldoshlar uchun 12-15°S, qovoqdoshlar uchun - 15-17°S darajada 4-7 kun saqlanadi. Harorat, shuningdek ko`chat ekilishidan 10-15 kun oldin ularni chiniqtirish maqsadida ham pasaytiriladi: sovuqqa chidamlilarni 6-8°S gacha, issiq talablarni 12-14°S gacha, poliz ekinlarini 15-18°S gacha. Ekishdan bir necha kun oldin qoplama avval kunduzi, so`ngra kechasiga ham to`liq ochib tashlanadi. Ko`chat yetishtirishda yorug`likni yaxshi o`tishi uchun qoplamani toza xolatda saqlash kerak. O`zbekistonda tabiiy yoritilish sifati va uni jadalligi yetarli, ammo ba’zan ertagi pomidorni yetishtirishda qo`shimcha yoritishni qo`llash foydalidir. Ko`chat sifatiga substraat namligining tartiboti ta’sir etadi. Nihollar yoppasiga paydo bo`lgan davrda (yoki pikirovka davrida) ko`chatlarni chiniqtirish o`tkazishdan oldin substratni maqbul sug`orish oldi namligi karam uchun 55-65% NV ga va pomidor uchun 55-60% NV ga tengdir. Ko`chatni namlik bilan ta’minlashni ko`paytirish ortiqcha xarajatlarga va uni nozik bo`lishiga olib keladi, kamayishi esa - ertagi, ba’zan umumiy xosilni kamaytiradi. Ko`chat xaftada 1-2 marta muntazam sug`oriladi. O`suv davomida ikki marta qo`shimcha oziqlantiriladi: birinchisi - pikirovkadan so`ng 10-20 kun o`tgach; ikkinchisi - birinchisidan 10-15 kundan keyin o`tkaziladi. Havoning eng maqbul nisbiy namligi bosh karam, ituzumguldoshlar va poliz ekinlari uchun - 60-70%, gulkaram, bodring va sabzavot qovoqchalari uchun - 70-80%. Ochiq yerga ekishga bir necha kun qolganda havoning nisbiy namligi kamaytiriladi. Bu ko`chatlarni qurg`oqchilikka chidamliligini oshirishga imkon beradi. Namlik xuddi havo harorati singari shamollatish orqali kamaytiriladi, sug`orish orqali esa oshiriladi. Shamollatish nafaqat harorat va havo namligini kamaytiradi, balki uni xarakat qilishini ham ta’minlaydi, bu esa to`qimalarni mexanik pishiq va qayishqoq qiladi . Ochiq yerga tayyorlanadigan ko`chatlarni parvarish qilish kompleksiga kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashish ham qiradi. Tayyorgarlik davrida kasalliklarga qarshi olib borilgan bino, tuproq va urug`larni zararsizlantirishdan tashqari ko`chatlarni parvarishlash jarayonida shamollatish, yumshatish va qo`shimcha tuproq solish tadbirlari

olib boriladi hamda mineral oziqlantirish tartibiga rioya qilinadi. Soxta un shudringga qarshi ko`chatni 1% li bordo suyuqligi (0,2 l/m2) bilan purkaladi yoki oxak bilan (pushonka) changlanadi. Strik va qora songa qarshi pomidor ko`chatlari 1 m2/100 ml hisobida kaliy permanganati purkaladi. Ko`chatlar zararkunandalariga qarshi insektitsidlar bilan ishlov beriladi. Ekishga tayyor ko`chat sog`lom, yaxshi chiniqtirilgan, kattaligi bir xil, poyasi to`g`ri, so`lish belgilarisiz bo`lishi kerak. Ko`chatning kattaligi: ilidiz bo`g`imidan to barglar oxirigacha 20-25 sm (kamida 15 sm) barglar soni karamda 5-7, pomidorda 6-8, bodring va boshqa qovoqdoshlarda 3-5 ta bo`lishi kerak. Poyaning yo`g`onlgi karamda 4-5, pomidorda 6 mm. Mexanik xususiyati qayishqoq, ko`chat tarkibida namlik 87-92% bo`ladi. Saralab olishda ildiz tizimini mumkin qadar saqlab qolishga erishish ko`chatning yaxshi tutib ketishiga olib keladi. Ko`chat tayyorlashda oziq kubiklari parchalanmasligi kerak. Tuvaksiz ko`chat albatta tuprog`i bilan olinishi kerak. Dalada qo`shimcha oziqlantirish sonini kamaytirish uchun sug`oriladigan suv bilan mineral o`g`itlar beriladi. Tuvaksiz ko`chat saralab olinishidan 2-3 soat oldin takror sug`oriladi. O`simlik dalada zararlanishining oldini olish uchun ko`chatga zaxarli ximikatlar bilan ishlov beriladi. Tanlab olish vaqtida ko`chatlar kattaligiga ko`ra saralanadi, kasallangan, zaif, bo`yiga ortiqcha cho`zilib ketgan, uchki kurtakka ega bo`lmaganlari chiqitga chiqariladi. Saralab olishda ekish uchun zahiraga qoldiriladi: tuvaklilardan 2-3%, tuvaksizlardan 5-7%. Tanlab olingan tuvaksiz ko`chatning ildiz tizimi tez quriydi va qisman nobud bo`ladi. Ildizni yaxshi saqlash uchun uni zararsizlantiradigan moddalar qo`shilgan tuproq va mol go`ngidan tayyorlangan qaymoqsimon atalaga botirib olinadi. Olib ketiladigan ko`chat 50 oziq kubiklar yoki 150 tuvaksiz ko`chat sig`adigan standart sabzavot yashiklariga joylashtiriladi. Ekish joyiga avtomashina yoki boshqa transport vositasida olib boriladi. Saqlash va tashish vaqtida ko`chat soyada saqlanadi yoki ustiga matolar yopib panalanadi. Havo ochiq bo`lganda ko`chatni ochiq yerga butun kun davomida ekish mumkin, quyoshli kunda tongi soatlarda va kunning ikkinchi yarmida ekiladi. Ko`chatlar ko`chat

ekuvchi mashinalar yordamida, kichik yerlarga esa qo`lda ekiladi. Ko`chat tuproqqa pastki bargi bandigacha ko`mib ekiladi. Ekish bilan birga uyalab sug`orish (0,3-1 l) amalga oshiriladi. Ko`chat sabzavot yetishtiruvchi komplekslari bo`lgan yirik sabzavotchilik xo`jaliklarida tuvakli ko`chatlar ishlab chiqaradigan liniyalaridan foydalaniladi. Ba’zi ko`chat-sabzavotchilik komplekslarida ko`chat yetishtiruvchi «Blok-o mattik» tizimi qo`llaniladi. U torf aralashtiradigan liniyani (yo`llarni), torf kubiklarini (4x4x4 sm) chiqaradigan va bir vaqtni o`zida urug`ni qadab istadigan blokni, kontenerlar va transport vositalarini o`z ichiga oladi. Uni bir ish kunidagi unumdorligi 350-400 ming dona o`simlikni tashkil qiladi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda tuvakchali ko`chatlarni jadal ishlab chiqarish uchun deyarli yangi usul plastmassa uyali (yacheistiye) kassetalarda yoki plitalarda yetishtirish qo`llaniladi. Uyalarini kattaligi 32,5x32,5 mm, hajmi 1 sm3 mashinalar kompleksi oziq aralashmalarni dastlab termik zararsizlantirib tayyorlab beruvchi va kassetalar uyasini u bilan to`ldiradigan liniyani, aniq ekadigan va urug`ni soladigan mexanizmni, kassetalarni issiqxonada yetishtirish joyigacha tashiydigan va ko`chatlarni ko`chat o`tqazuvchi mashinalarga tayyorlab beradigan trasport vositalarni o`z ichiga oladi. Bu texnologiya avtomat boshqarish tizimi bilan jixozlangan plyonkali issiqxona, mayda dispersiyali sug`orish, oziqlantirish va boshqa mikroiqlim omillari bo`lishi ko`zda tutiladi. Kassetalarni qo`llash 1 m2 dan 600-750 dona yuqori sifatli ko`chat chiqishini ta’minlaydi. Yetti xizmatchilardan iborat, bunday liniyaning ishlab chiqarish unumi (bir smenadagi), 550-800 ming kassetani tashkil qiladi . Ayrim sabzavot ekinlari ko`chatlarini yetishtirish xususiyatlari . Karam - O`zbekistonda ertagi (dalaga fevral oxiri - mart boshlarida ekiladi), o`rtagi (aprel oxiri - mayning boshi) va kechki (iyun oxiri - iyul boshlari) karam yetishtiriladi. Ertagi karam ko`chatlari yilning eng sovuq vaqtida o`stiriladi, shu bois ular uchun isitiladigan oynavand yoki plyonkali issiqxona yoki issiq parniklardan foydalaniladi. O`rtagi karam ko`chatlari isitilmaydigan plyonkali issiqxonalarda, sovuq parnik va ko`chatxonalarda hamda

vaqtincha plyonkali pana joylarda, kechki karam ochiq dala egatlari va ko`chatxonalarda yetishtiriladi. Ertagi va o`rtagi karam ko`chatlari tuvaksiz usulda issiqxonalarda yetishtirilganda tuproqqa ishlov berishdan oldin uni 1 m2 ga: 20-25 kg chirindi yoki kompost, unga 25-30 g ammiakli selitra, 50-60 g superfosfat, 15-20 g kaliy sulfat qo`shib solinadi. Tuvakli ko`chatlar uchun issiqxonaning tabiiy yeri chopiladi, tekislanadi va unga oziq kubiklari yoki tuvakchalar o`rnatiladi. Parniklarda maysalar uchun tuproq bioyoqilg`i ustiga 10-12 sm qalinlikda, ko`chat uchun 15-18 sm qalinlikda solinadi. O`zbekiston Sabzavot-poliz ekinlar va kartoshkachilik ilmiy tadqiqot insituti ko`chatni sholi shulxasida yetishtirish usulini ishlab chiqqan. Oziq aralashmasiga 1,5-2 sm qalinlikda namlangan sholi shulxasi solinib unga urug` sepiladi, so`ngra uning ustigan ham 1,5-2 sm qalinlikda namlangan shulxasi solinib va tekislash taxtasi bilan zichlanadi. Pikirovka qilinadigan parniklarga sholi shulxasi 7-8 sm qalinlikda solinadi. Bu usul sodda va ko`chatni ildiz chirish kasalligi bilan zararlanishdan asraydi. Issiqxonalarda ko`chatlar yetishtirishda ham uni qo`llash mumkin. Ertagi karam ko`chatlarini olish uchun urug` parniklarga dalaga ekishdan 65-70 kun, isitiladigan plyonkali issiqxonalarga esa - 50-55 kun oldin sepiladi. Toshkent va Samarqand viloyatlarida ertagi karam ko`chatlarini olish uchun urug`ni parniklarga 20-30 dekabrda, plyonkali isitiladigan issiqxonalarga yanvar boshlarida ekiladi. Fargona vodiysida 10 kun oldin, Xorazm va Qoraqalpogistonda 20 kun keyin ekiladi. Urug`dan ungan ko`chatlarni bir vaqtda pikirovka qilmaslik uchun urug`lar 10-15 kun davomida ekiladi. 1 ga ochiq yerga ekiladigan karam ko`chatlari tayyorlash uchun 400 g I klass urug` ekilishi kerak. Ekishdan oldin urug` teshigi 1,0-1,5 mm elakda saralanadi va dorilanadi. Ertagi karam ko`chatlari ko`pincha pikirovka qilib o`stiriladi. Shuning uchun 1 m2 dan 2000-2500 maysa olishni mo`ljallab urug`lar qalinroq sepiladi. Buning uchun 1 m2 issiqxona yeriga 10-12 g yoki parnikning 1 rom ostiga 15-20 g urug` sepiladi. Urug` sochma usulda sepiladi. Urug`lar ustidan 1 sm qalinlikda tuproq aralashmasi sepiladi. Urug`dan ungan maysalar, issiqxonada nixollar paydo bo`lgach 10-12 kundan keyin va parniklarda 15-18 kundan keyin pikirovka qilinadi. Tanlab olishdan oldin ko`chatlar

yaxshilab sug`oriladi. Maysalar 6x6, 7x7 sm oziq maydonga yoki shu hajmidagi oziq kubiklariga pikirovka qilinadi. Pikirovkadan so`ng 2-3 kun qorongilatib havoning namligi yuqori darajada saqlanadi. 1 ga yerdagi karam ko`chatini pikirovka qilish uchun 100-150 odam-soat sarflanadi. Shuning uchun plyonkali issiqxona maydonlariga ega bo`lgan xo`jaliklarda karam ko`chatlari pikirovkasiz o`stiriladi. Buning uchun urug`lar 6x6, 6x5 sm oziq maydoniga aniq ekiladi. Qo`lda ekilganda 1 m2 yuzaga 3 g urug`, seyalka bilan ekilganda 5,5 mm uyali ekish apparatlaridan foydalaniladi. Pikirovka qilingan ko`chatlarni parvarish qilish harorat tartibotini sozlash, muntazam shamollatish, sug`orish, qo`shimcha oziqlantirish, kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashdan iborat bo`ladi. Havoning nisbiy namligi 65-75% saqlanadi. Issiqxonalarda harorat tartiboti isitish va shomallatish orqali parniklarda - matlar yopish va shamollatish orqali sozlanadi. Plyonkali issiqxonalarda, ayniqsa, quyoshli kunlarda haroratga ehtiyot bo`lish, 20°S dan oshib ketmasligini kuzatib borish kerak. Ko`chatlar kam, ammo to`yintirib sug`oriladi. Har sug`orishdan so`ng shamollatiladi. Ko`chatlarni asosiy joyiga ekishga 20-25 kun qolganda shamollatish kuchaytiriladi. Ertagi karam ko`chatlari mineral o`g`itlar ertimalari bilan ikki marta oziqlantiriladi. Birinchi oziqlantirish pikirovka qilingandan keyin 10 kun o`tgach, ikkinchisi - ekishdan 10 kun oldin o`tkaziladi. Birinchi oziqlantirishda 1 litr suvga 0,5 g ammiakli selitra, 2 g superfosfat va 2 g xlorli kaliy qo`shilgan; ikkinchisida tegishlicha - 1,8 va 4 g eritmasidan foydalaniladi. Eritma 1 m2 yerga 6-7 l sarflanadi. Ko`chat oziqlantirilganidan so`ng toza suv bilan to`yintirib sug`oriladi. Mineral azot o`rnida mol go`ngi (1:8) yoki suv aralashtirilgan sharbatdan (1:4) foydalanish mumkin. Ko`chat pikirovkasiz o`stirilganda qo`shimcha tuproq solishi qo`llaniladi. Ekishga 10-15 kun qolganda ko`chatlarni chiniqtirish boshlanadi. Chiniqtirish avval kunduzi kuchli shamollatishdan boshlab, so`ngra kechasi ham o`tkaziladi. Ko`chat ekilishidan 5-7 kun oldin faqat kunduzi emas, balki kechasi ham ochiq holda qoldiriladi. Buning uchun issiqxonalarda plyonka, parniklarda romlar olinadi hamda sug`orish to`xtatiladi .

O`rtagi karam ko`chatalri isitilmaydigan inshootlarda yetishtirladi. Ekishdan 20-25 kun oldin qoplamasi olinadi. O`stirish davomiyligi qisqaradi. Shuning uchun ko`chat tannarhi arzon. Odatda u pikirovkasiz, oziq kubiklarsiz o`stiriladi. Urug`lar ko`chatni dalaga ekishdan 40-45 kun oldin sepiladi. Siyrak ekilish tufayli ko`chatga ehtiyoj kamroq bo`ladi, shuninng uchun urug` sarfi 350 grammgacha kamaytiriladi. Pikirovkasiz o`stirilganda 1 m2 joyga 2-3 g urug` sepiladi. O`rtagi karam ko`chati, ertagi karam ko`chati bilan bir xil parvarish qilinadi. Ammo o`stirish vaqtiniing qisqaligi tufayli sug`orish, qo`shimcha oziqlantirishlar soni kamayadi. Sug`orish zarur bo`lganda o`taziladi. O`rtagi karam ko`chatini o`stirishda zich joydagi ko`chatlar qo`lda yagana qilinadi. Kechki karam ko`chatini o`stirishda urug`lar mayning ikkinchi yarmida, ekilishidan 30-35 kun oldin sepiladi. U yozgi yuqori haroratlarda o`sadi, shuning uchun yopqichlarga ehtiyoj bo`lmaydi. Doka, bo`yra, qamich bordon bilan pana qilib salqinlash yaxshi natija beradi. Ular ortiqcha quyosh radiatsiyasi va qizib ketishdan asraydi. Kechki karam ko`chatlarini yetishtirish uchun unumdor tuproqli maydonlar tanlanadi va ular oldindan tayyorlanadi. Erta bahorda 1 m2 maydonga 40-50 kg chirindi, 15-20 g ammiakli selitra, 30-40 g superfosfat va 20-25 g xlorli kaliy solinadi. Urug` parnik yoki sabzavot seyalkalari bilan egat yoki marzalarga lentali ko`p qatorli usulda lentadagi qatorlar orasi 6-13 sm, qatordagi o`simliklar orasi 3-8 sm qilib ekiladi. Lentaning eni 0,6-1,2 m, lentalar o`rtasidan o`tish yo`lkalari qoldiriladi. Urug`ni ekish me’yori 2-3 g/m2. 1 ga ochiq yerga karam ko`chati yetishtirish uchun 300 g urug` sepiladi. Jo`yaklarda yetishtirilganda lentaning eni toraytiriladi, lentalar orasidagi oraliqdan sug`orish ariqlari olinadi. Marzali pollarda yetishtirilganda suv oqizib sug`oriladi. Pollar yuzi chirindi bilan mulchalanadi. Qalin joylar yagana qilinadi. Ikkita chinbarg chiqarganda mineral o`g`itlar bilan oziqlantiriladi. Kechki karam ko`chatlari 4-5 barg chiqarganda ekiladi. Pomidor. Ertagi navlar O`zbekistonning markaziy mintaqalarida aprel boshlarida, o`rtagilari - aprel oxirida ekiladi. Ertagi pomidor ko`chatlari ertagi karam maysalaridan bo`shagan, isitiladigan issiqxona yoki issiq parniklarda yetishtiriladi. Ertagi karam

ko`chatlaridan bo`shagan isitilmaydigan issiqxona va yarim issiq parniklarga ko`chatlar pikirovka qilinadi. Mamlakatimizning markaziy mintaqalarida urug`lar isitiladigan issiqxonalarda fevralni o`rtalarida, ekishdan 50-55 kun oldin, parniklarga esa oy boshida (ekishdan 50-65 kun oldin) sepiladi. Pomidor ko`chatlarini yetishtirish uchun karam ko`chati bilan bir xil tuproq aralashmasidan foydalaniladi. 1 m 3 tuproq aralashmasiga 40 g ammiakli selitra, 100 g superfosfat va 65 g kaliy sulfat qo`shiladi . 1 ga ochiq yerga ko`chat tayyorlash uchun 300-400 g urug` ekiladi. Ko`chat pikirovka qilib o`stirilganda urug` yashiklarga yoki issiqxona va parnik yeriga ekiladi. Ekish me’yori 8-10 g/m2. Urug` sochma yoki qatorlab 1 sm chuqurlikka ekiladi. Urug`lar ekishdan oldin saralanadi va himoyalangan yerlar uchun ko`chatlarni yetishtirish bo`limida izohlangan ekish oldi tayyorgarlik usullarida o`tkaziladi. Urug` ekilgach, nihollarning tez unishi uchun u iliq suv bilan yengil sug`oriladi. O`sishdan orqada qolgan maysalar ammiakli selitra (10 l suvga 5-10 g) bilan qo`shimcha oziqlantiriladi. Nisbiy namlikning ortiqcha oshishga yo`l qo`ymaslik uchun parnik va issiqxonalar shamollatiladi, havo bulutli kunlarda ham rom va darchalar ochiladi. Havoning o`rtacha namligi 50-60% ni tashkil qilishi kerak. Nihollar paydo bo`lgandan keyin 15-18 kun o`tgach, maysalar pikirovka qilinadi. Pikirovkani kechiktirmaslik kerak, chunki bu ko`chatlarning dalada tutishi va hosildorligini pasaytiradi. Pikirovka 6x6, 7x7 sm oziqlanish maydoniga qilinadi. Pikirovkadan 10 kun o`tgach va ekishga 10 kun qolganda qo`shimcha oziqlantiriladi. O`g`itlar me’yori birinchi oziqlantirishda (g/l): ammiakli selitra - 0,5; superfosfat - 4,0; xlorli kaliy - 12; ikkinchisida -1, 8, 4. Bir m2 yerga 6-7 l eritma sarflanadi. Keyingi parvarishlash sug`orish, yumshatish, o`toq qilish, shamollatish va qo`shimcha oziqlantirish o`tkazishdan iborat bo`ladi. Ekishga 10-15 kun qolganda chiniqtirish boshlanadi. Pomidor o`simligi ko`chatlarini cho`zilib o`sib ketishining oldini olish uchun 3- 4 chinbarg chiqargan bosqichidan boshlab ingibtor eritmasi bilan 8-10 kun oraliqda 2-3 marta purkaladi. Eritma konsentratsiyasi preparat bo`yicha 0,05-0,10%. Har bir

o`simlikka 5 ml beriladi. Saralab olishdan oldin ko`chat 0,5-1% bordo suyuqligi bilan purkaladi, bu uning barg va mevalarning dalada o`sish vaqtida kasalliklarga chidamligini oshiradi. Erta hosil olish uchun ko`chatning bo`yi 20-25 sm, poyasi yo`gon, 7-9 barg va 1-2 to`pgulga ega bo`lishi kerak (rasm ). rasm . Ekishga tayyor, pomidor ko`chati Ommaviy muddatlarda ekish uchun pomidor ko`chatini yetakazib berish uchun uni vaqticha plyonkali pana joylarda yetishtirish mumkin. Maysalar martning ikkinchi o`n kunligida, quyosh radiatsiyasi yetarlicha, tonnellardagi sutkalik o`rtacha harorat parniklardagidan 0,5°S, ochiq yerdagidan 1,6°S yuqori bo`lgan vaqtda pikirovka qilinadi. Bu yerdagi yoritilish parnikdagidan ham yaxshi. Ommaviy muddatlarga yetiladigan pomidor ko`chatlari pikirovka qilinmay o`stiriladi. Buning uchun har m2 ga urug` ekiladi. Ekish mashinalari bilan ekilganda 5 mm teshigi bo`lgan disklardan foydalaniladi. Baqlajon va qalampir. Bu ekinlarning ildiz tizimi ko`chirib o`tkazilishga moyil emas. Shuning uchun ularning ko`chatlarinii oziq kubiklarda urug`ini bevosita unga ekib yetishtirish ma’qul. Ammo o`stirishning boshqa usullari ham qo`llaniladi . Baqlajon va qalampir ko`chatlari ochiq yerga aprelning oxiri - mayning boshlarida ekiladi. Urug`larning sust unishini nazarda tutib baqlajon va qalampir urug`lari ommaviy

ekish muddatlarga rejalashtirilgan pomidor urug`laridan bir xafta oldin (fevral oxiri - mart boshlarida) ekiladi. Urug`ning ko`chat bo`lgunicha 50-60 kun o`tadi. 1 ga ochiq yerga ko`chat olish uchun 600 g baqlajon urug`i va 800-1000 g qalampir urug` talab qilinadi. Pikirovka qilib yetishtirishda urug`ni ekish me’yori: qalampir - 20-25, baqlajon - 15-20 g, pikirovkasiz: qalampir - 5-6, baqlajon - 5 g. Ko`chat pikirovkasiz o`stirilganda urug` qatorlab ekiladi, ularni oralari 6-10 sm bo`ladi. Qatordagi masofa 1 m2 joyga 500 dona qalampir va 350 dona baqlajon ko`chati ketadigan qilib ekiladi. Pikirovkali ko`chatlar yetishtiriladigan bo`linsa qalampir uchun 5x5 sm, baqlajon 6x6 sm oziq maydoni beriladi. Qalampir va baqlajon ko`chatlari uchun harorat pomidorga qaraganda biroz yuqoriroq (2-3°S ga) bo`lishligini talab qiladi. Havoning nisbiy namligi 60-75%. Ko`chatlarni chiniqtirish davrida harorat tashqaridagiga yaqin bo`lishi kerak. Qalampir va baqlajon ko`chatlari pomidorga qaraganda namga talabchanroq, ammo uni ortib ketishini ham yoqtirmaydi. Nihollar paydo bo`lishidan to chiniqtirishgacha sug`orish oldi namlikni 65-70% NV da saqlash kerak. Hammasi bo`lib 5-6 marta sug`oriladi. Sug`orish me’yori 12-13 l/m2. Chiniqtirish va ko`chatni tanlab olishdan oldin ko`chat yana bir marta sug`orilib, namlik har bir sug`orishda to`liq dala nam sigimigacha yetkaziladi. O`simliklarning noqulay sharoitlarga chidamliligini oshirish uchun sug`orish suvlariga (10 g suvga 2-3 g) kaliy qo`shiladi. Ko`chirib o`tkazishga tayyor qalampir ko`chatining balandligi 18-20 sm, 8-9 barg, yer ustki qismini vazni 6-7 g, ildiz vazni 0,6-1 g; baqlajon ko`chatining balandligi 18-20 sm, barglari 5-6 ta, yer ustki qismi vazni 10-12 g, ildizi 0,6-1 g bo`lishi kerak. Bodring. Bodring ko`chati tonnel tipidagi usti vaqtincha plyonka bilan panalangan yerlarga va ba’zi hollardagina ochiq yerga ekish uchun yetishtiriladi. Ko`chat panalangan joyga mart boshida, ochiq yerga esa - ikki xafta keyin ekiladi. Ko`chat 20-30 kunlik yoshda o`tkaziladi. Qoplama tagiga urug`lar fevral oxiri - mart boshida ekiladi. Ko`chatlar karam ko`chatidan bo`shagan parniklarda, plyonkali yoki oynavand issiqxonalarda yetishtiriladi. Bodring ko`chati ildiz tizimining zararlanishiga bardoshsizdir. Shuning uchun uning urug`i bevosita oziq kubiklariga ekib o`stiriladi (rasm ).

Kubiklarni tayyorlashda oziq aralashmasi organik qismining tarkibi boshqa sabzavot ekinlari ko`chatlarini yetishtirishga o`xshaydi. Mineral o`g`itlar aralashmaga quyidagi miqdorda qo`shiladi (1m3 aralashmaga, kg): ammiakli selitra - 0,5-1,3, superfosfat - 1-6 va kaliy sulfat - 0,5-1,5. Oziq kubiklarining kattaligi 6x6x6 yoki 8x8x8 sm. Undirilgan urug`lar tegishli tayyorgarlikdan so`ng 1-2 tadan kubiklarga ekiladi. Zaif rivojlangan ko`chat to`liq mineral o`g`itlar bilan 2-3 marta oziqlantiriladi. Qo`shimcha oziqlantirishda foydalaniladigan oziq eritmasining aralashmasi 0,5% dan oshmasligi kerak. 1 m2 joyga mineral o`g`itlar quyidagi hisobda: 10 g ammiakli selitra, 30 g superfosfat va 10-15 g kaliy xloridni 10 l suvda eritib beriladi. So`nggi marta oziqlantirish ekishga 5-6 kun qolganda o`tkaziladi. Har bir oziqlantirishdan so`ng o`simlik toza suv bilan sug`oriladi. Agarda bodring ko`chati ochiq yerga ekishga tayyorlansa, uni ekishdan 5-7 kun oldin chiniqtirish boshlanadi. Plyonka ostiga ko`chat 3-4 barg chiqargan bosqichda, ochiq yerga esa 2-3 barg chiqarganda ekiladi .

Adabiyotlar: 1. Бакиев А., Камалов М., Сагдуллаев Н. Возделывание ранних овощей в теплицах и под пленкой. Ташкент, Узбекистан, 1973, 58 с. 2. Бакурас Н.С. Выращивание рассады и овощей в теплицах. Ташкент, Мехнат, 1989, 138 с. 3. Бакурас Н.С., Камбаров Р.С. Выращивание рассады и овощей в пленочных теплицах. Ташкент, ФАН, 1979, 104 с. 4. Бакурас Н.С., Луценкова К.К. Тепличное овощеводство Узбекистана. Ташкент. Мехнат, 1985, 164 с. 5. Брызгалов В.А., Советкина В.Е., Савинова Н.И. и др. Овощеводство защищенного грунта. Москва, Колос, 1995, 352 с. 6. Доценко М. Как привить огурец на тыкву. Способы прививки огурца на тыкву и кабачок. «Овощи и овощные культуры». www.vsp.ru/podvorie/20 11. 7. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Овощеводство защищенного грунта. Ташкент, Укитувчи, 1982, 440 с. 8. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Сабзавот экинлари ва уларни етиштириш технологияси. Тошкент, Ўзбекистон, 1997, 342 б.

Похожие

Himoyalangan yer sabzavotchiligining ahamiyati, holati va rivojlantirishi

Issiqxonalarda ko`chatlarni yetishtirish sharoitlariga talabi, ularni issiqxonalarda yaratish va sozlash uslublari

Dala ihota o`rmonzorlarini barpo etishda tuproqqa ishlov bеrish va ko`chat o`tkazish

Meva va rezavor meva o`simliklarini ko`paytirishni biologik asoslari va meva ko`chatlarini yetishtirish

O’zbekistonda foydalaniladigan himoyalangan yer inshootlari