Fermer va dehqon xo’jaliklarni boshqarishda asr xududnii rejalashtirish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Fermer va dehqon xo’jaliklarni boshqarishda asr xududnii rejalashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

Fermer va dehqon xo’jaliklarni boshqarishda a sr xududnii rejalashtirish Reja: 1. Yer xududini rejalashtirish. 2. Fermer xo’jaligi yerining tuzilishi. 3. Qo’rg’o chalar xududnii tashkil etish 4. Qishloq xo’jalik yerlari va almashlab ekish xududnii tashkil etish. 5. Eroziyaga qarshi ekologik tadbirlar.

Adabiyotlar: 1, 6, 7, 8. Tayanch iboralar; Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini tashkil etish, fermer xo’jaligi xududnii tashkil etish, fermer xo’jaligida qo’rg’onchalarni joylashtirish, almashlab ekishni tufi o’zlashtirish, maxsus apmashlab ekish, ferma yenidagi almashlab ekish, xo’jalikning suvdan foydalanish rejasi, eroziyaga qarshi tavsiya etilgan tadbirlar, qo’rg’onchalar xududnii tashkil etish. 1. Yer xududnii rejalashtirish. O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi Vazirligi, Qishloq xo’jaligi failari akademiyasi va«O’zmevasabzavotuzumsaioat» uyushmasi 1996 yilda iashr ettirgan «Qishloq xo’jaligi bo’yicha amaliy tavsiyalar» da yerdan foydalanish va unga egalik qilishning turli tumai barcha shakllari uchun yer xududnii tashkil etishda amal qilinishi lozim bo’lgan eng maqbul qator yullar Zayoi qilingan.Xozirgi davrda xududni to’g’ri tashkil etishning dastlabki asosi - yerda muvaffakiyatli xo’jalik yuritish uchun qulay shart-sharoitlarni ta‘mnilaidir. Bu asos shaxsning erkni ishlab chiqarish va ijodiy mehnatga kobillik orqali, erkni soxiblik qilishini, jamoat extiyojlari kabi shaxsiy extiyojlarni xam qondirishda bu mehnat iatijalariga munosabat shakllari va usulldrpni tailashni ko’zda tutadi.Ammo mutaxassislar kayd etishayotganidek, bu masalini xal etishda ayrim kamchiliklar bor. Masalai, biroi fermer xo’jaligi uichllik maqbul bo’lmagan yer uchastkasini oldi. Fermer soxibligi uchun yerning xuquqiy xujjatlar to’g’ri rasmiylashtirilishidagi to’siqlar bartaraf lildi. Meliorativ va tabiatni muxofaza qilish tadbirlarni utkazishda yordam ko’rsatish, qishloq xo’jaligini o’zlashtirish boskichida turgan fermerlarni yer uchastkasi uchun to’lovlardan ozod etish, ularga xududni tartibga yeolish uchun imtiyozli kreditlar berish masalalari xamisha xam xal etilmadi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining tashkil etishning ikknichi asosi-erga egalik kiluvchilarga xam, yerdan foydalaiuvchilarga xam xo’jalshsni reitabelli yuritishga yordam beruvchi iqtisodiy imkoniyatlarni yaratnidir. Mutaxassislar xisoblaydilarki,

agar ajratilgan yer o’z unimdorligi, texiolegik xususiyatlari va joylashgan urniga kura barqaror reitabellikka erishish imkonini bermasa, uida byudjet mablaglaridan ushbu xudud uchun o’rtacha folde miqdorida badal ko’zda tutilishi kerak. Xududni tashkil etishning ksynigi asosiga tabiatni ekologik tsuxofssh qilish talablari yerni suv va xavo eroziyasidan muxofaza qilish kiradi. Tuproq shurlanishlarni, suv bosimnii, botkoklanishini, ikknichi bor shurlanish, kakrashini, ishlab chiqarish chiknidilari, kimyoviy va radiaktiv moddalar bilan ifloslanishini bartaraf etish, shuningdek, buzilgan ish olib borish srni salbiy tabiiy xodisalar va zaxarli aitropogei ta‘sirlardan muxofaza kmlishga qaratilgan boshqa choralarni amalga oshirish zarur. Bundan tashqari, fermer xo’jaligi va boshqa xo’jaliklar xududish. p.i.sil etishning muxim asoslaridan biri xo’jalik yuritish ob‘ektiga iktpsodiy, biotexnik, ekologik, iqlimiy va qishloq xo’jaligi mehnatining xilma xil boshqa shart-sharoitlariga muvofik keluvchi murakkab tizim sifatida karashga kompleks munosabatining zarurligi xisoblanadi. Bu tartibning ch o’zilishi soxaviy va tor maxkamachilik qarorlari birikuviga tusknilik qiladi. Iatijada salbiy okibatlar yo’zaga keladi. Yer tuzish va yerlarni melioratssh.lash tadbirlari aloxida-aloxida loyixalanayotgan ayniqsa, tokat qilib bo’lmaydi. Chuioichi, «O’zdavsuvxo’jaligi» va «O’zdavertuzish» tashkilotlari bo’lnimalarining roziligi olnimagan loyixaviy xulosalar davlatga xam, yerlai foydalaiuvchiga xam kimmatgatushadi. 2. Fermer xo’jaligi yerining tuzilishi. Fermer xo’jaligiga ajratilgan yer yaxlit, qulay kurinishli (koifiguratsiya), tabiiy va suiiy to’siqlar bilan bo’lnimagan, uichya kapa bo’lmagan saxiga ega bo’lishi kerak. Ajratilgan yer shu xududtsagi boshqa yer eagalari, shaxsiy xovli egalari va yerdan umumiy tarzda foydalanayotgan maifaatiga daxl kilmasligi lozim. Yer tuzilishi-xo’jalikni tuzishda yer xududnii tashkil etishning asosidir. U yerdan samarali foydalanishga, tuproq unimdorligini oshirishga qaratilgan va maxsulot birligiga mehnat va moddiy xarajatlarni kamrok sarflaigan xolda ekologik sof

qishloq xo’jalik maxsulotlari yetishtirish uchun sharo.l >.ra. 1.1.1.1 yuialtirilgan. Yer tuzish xo’jaliklararo bo’lganidek, xo’jalik ichida xam bo’ladi. Xo’jaliklararo yer tuzish xisobiga yer uchastkalarining xajmi, ularni yerdan foydalaiuvchilar o’rtasida taksimlash, chegaralarni belgilash va boshqa.tr xakidagi masalalar xal qilinadi. Ichki xo’jalik tuzilishi qo’rg’onchalarni, ishlab chiqarish va turar joy bniolarni joylashtirish, almashlab ekishni tashkil etishga, bog’lar, pichanzorlar va yaylovlar bilan baid maydonlarni belgilashga, melioratsiya va gidrotexnika nishootlarni, yul kurilishini loyixalashtirishga, shuningdek, tuproq eroziyasining oldnii olish va ekologik talablarga amal qilish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirishga yuialtirilgan 3. Qo’rg’onchalar xududnii tashkil etish. Fermer xo’jaligi qo’rg’onchalarni joylashtirishda iqtisodiy jxagdan maqsadga muvofiklik va ishga tegishli qulaylik yaratish iuktai nazaridan kelib chiqiladi. Bunday qaror qabul qilish uchun fermer amalga oshirish imkonit ega bir necha usullarni kurib chikishimiz mumkni. Deylik, o’ziga 50 gektar yer ajratilgan fermer qo’rg’onchasini kuyidlgi variantlardan biri bo’yicha joylashtirishni muljallaydi: 1. ajratilgan yer uchastkasini burchagiga; 2. er uchastkasining bir tarafidan o’rtasiga; 3. ixcham kurinishga ega yer uchastkasining markaziga; 4. joylashtirilgan qo’rg’onchadan ichki tomoi buylab kvadratli u chastka yer massivining markaziga. Xisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki, qo’rg’oncha birnichi variant bo’yicha uni barpo etish muljallanayotgan joydan dala o’rtasigacha roppa-rosa 484 m, ikknich‘ variant bo’yicha 326 m va turtnichi variant bo’yicha 285 m o’zoklilda joylashtiriladi. Anglashilyaptikp, agar boshqa omillar ta‘sir ko’rsatmasa, qo’rg’onchani yer uchastkasining o’rtasiga joylashtirish xakidagi qaror ma‘qulroqdir.

Bu variant bo’yicha dehqonchilik ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun mehnat va boshqa vositalar kam sarflanadi, yuk tashish va texnika vositalarni ular foyDalaniladigan yerga olib kirish xarajatlari kamayadi. Eng muximi fermerning o’z yeri va mulknii iazorat qilish va kuriklash vazifasi engillashadi. Qo’rg’onchani joylashtirishda uning sog’liq uchun zararsiz bo’lgan ouv manbalari yakniligi, mollar xaydab kiritiladigan va yirik yullarga o’zokligini, bo’lishi mumkni sel oqimi va toshqindan xavfsizligi kabi omillarni xam xisobga olish zarur. Texiologik jixatdan o’zaro bog’liq yoki bir xil axamiyatga ega pshlab chiqarish vositalarni qo’rg’oncha yonida joylashtirish, yanada ma‘kuli, birlashtirib kurish zarur. Bu maydonlar bnio kamrok maydonii egallashini, kurilish ashyolari tejalishini ta‘mnilaydi. Mnieral o’g’itlar, zaxarli kimeniy moddalar va ieft maxsulotlari omborlarni chekkarokka joylashtirish, udarni xam ozuqa saklanadigan joylar kabi yogniga qarshi ishoichli vositalar bilan jixozlash zarur. 4. Qishloq xo’jalik yerlari va almashlab ekish xududnii tashkil qilish. Yer va almashlab ekish xududlarni tashkil qilish muxim axamnil kasb etadi. U qishloq xo’jalik yerlari tarkibini, almashlab ekish miqdorp va turlarni, ularga asosli joylashtirish bo’yicha choralarni o’z ichiga oladp. Fermer xo’jaligiga ajratilgan yer ikki guruxga qishloq xo’jalik orlari va qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi uchun foydalaniladigan yerlarga bo’linadi. Qishloq xo’jalik yerlari-bu ko’p yillik dov- daraxtlar, pichanzorlar va yaylovlar baid etgan xaydaladigan yerlardir. Boshqa turdagi yerlarga binolar, yullar, xavzapar, botkokliklar, urmo n lar va boshqalar kiradi. Qishloq xo’jaligi iplab chiqarishida xaydaladigan yerlar va ko’p yillik dov- daraxtlar muxim axamiyat kasb etadi. Shuning uchun fermer ay nan ularga uta e‘tibor bilan karashm kerak. Almashlab ekishni to’g’ri o’zlashtirish agrotexnika talablariga asoslanadi. Bu talablar zaxarli ximikatlarni kullamasdan mul va barqaror xooil yetishtirilishini,

tuproq unimdorligida ijobiy jixatlar oshishini, begoia utlar soni kamayishini, iatijada ekologik sof maxsulot yetishtirilishpni kafolatlaydi. Tasnifga muvofik almashlab ekish dalali, yem-xashak maxsus almashlab ekishlarga bo’linadi. Dalali almashlab ekishda xaytsaladigan yerlarning yarmidan ko’pi donli va texnik ekinlar, shuningdek, kart boshqa bo’ladi. 5. Yem-xashakka almashlab ekish maydonlarining yarmidan ko’progiga yem- xashak ekinlari joylashtirilishini ko’zda tutadi. Maxsus almashlab ep.shda maxsus shart-sharoit va agrotexnikani talab etuvchi qishloq xo’jalik ekinshri ustiriladi. Bunday ekinlar sirasiga sabzavot, poliz ekinlari, tamaki va boshqa ekinlar kiradi. Bundan tashqari yem-xashakli almashlab ekish xam joylashgan urniga, ::lm ekinlar tarkibiga kura shart qilib kuyilgan ferma yonidagi almashlab ekpsh shirali, kuk va silosbop ozikalar. pichan-yaylovli almashlab ekish pichan uchun bir yillik va ko’p yillik utlar, shuningdek, ayrim do n li va texnik zinlar ustirishni ko’zda tutadi. Almashlab ekishning turlarni, xillarni va kullanish kulamnii belgilashda qishloq xo’jalik yerlari tarkibini belgilashdagi kabi fermer xo’jaligidagi xaydaladigan yerlarning ixtisoslashuvi va xajmidan, uimig tabiiy va iqtisodiy imkoniyatlaridan, joylashgan yerdan, mollarni bokish usullari va boshqa omillardan kelib chiqiladi. Chunonchi, O’zbekistonning ko’plab tumanlarida tabiiy omillar vegetltsiya davri davomiyligiga ta‘sir egadi. U yoki bu qishloq xo’jaligi emshini parvarishlash imkoniyati shuiga bog’liq. Bu almashlab ekish turlari va xillarningnia emas, balki ishlab chiqarishning umumiy xususiyatlarni, u,1.pi ixtisosi yuialishini xam belgilaydi. Boshoqli don ekinlari yetishtiriladigan maydonlarni sezilarli darajada kengaytirish almashlab ekishni sifat jixatidan yangi, ekologik jixat.tai maqsadga muvofik asosda o’zlashtirish vazifasidan kelib chikadi. 'L|di mutaxassislarning fikriga kura, qishloq xo’jalik ekinlarni go’za bilan kegma-ket almashlash usuli yoki oddiy navbatlab ekish usuli yetakchi bo’lib qolishi kerak. Qishloq xo’jalik ekinlarni

tuproqning unimdorlik darajaskni saklashga erishish imkonini beruvchi ilmiy asoslaigan navbatlab ekish ka:ta e‘tibor topadi. Shunday qilib, qishloq xo’jalik yerlari va almashlab ekish uchun yer tashkil etishda, fermer qabul qilingan ixtpsoslashuvi xisobga olib yer u yoki bu >k:1;yu jixatidan maqsadga muvofik tarchda ajratilishiga erishishi lochim. Tashkil etilayotgan dehqon va fermer xo’jaliklariga yer avvalo ko’p yillik o’simliklar (bog’lar, mevachorlar va boshqalar) uchun ajratiladi. Shundan keyni yer xo’jalikning ixtisosiga qarab sabzavotli yem-xashak ekinlarni almashlab ekish zarurligi uchun ularni tomorqa yakniidagi unimdor iam maydonlarga joylashtirish kerak. Boshqa xaydalma yerlarda fermer dala almashlab ekishni kullashi mumkni. Almashlab ekish xududnii tashkil etishda almashlab ekish dalalari, dala yullari, sug’orish tarmoqlari va ixota daraxtlari va xokazolarni tashkil ?lish tarzida tushuniladi. Xo’jalikning suvdan foydalanish rejasi suvdan foydalaiuvchilartjg xammasini, jumladan, fermer, dehqon va tomorqa xo’jaliklari xisobga olnigan xolda tuziladi. Almashlab ekishni tashkil chtish va belgilashda sug’orish suvinipg eng 1:am miqdori ko’zda tutilishi kerak. U limitdan olib ketgan xollarda sug’orish tashkiloti beriladigan suvni kamaytirish huquqiga ega. 5. Eroziyaga qarshi ekologik tadbirlar. Qishloq xo’jalik yerlari va ekish maydonlarining maqbul tarkibpni asoslashda, almashlab ekish tartibini ishlab chikish va o’zlashtirishda shamol va suv eroziyasiga, tuproqning ifloslanishiga qarshi kurash choralariga katta e‘tibor berilish kerak. Eslatib utish kerakki, tuproqning kiska muddag ich.1D*a yuvilib ketgan unimdor katlami ui yillar mobaynida tiklanishi mumkni.

SHu bois sug’oriladigan yerlarni kengaytirishgnia emas, balki ularni asrab- avaylash xam shart. Afsuski, mutaxassislar kayd etayotganidek, loyixa-smeta xujjatlarida eroziyaga qarshi tadbirlarni utkazish xamisha xam ko’zda tutilmayapti, e‘tiborga olniganda xam juda sekin amalga oshirilmoqda. Xisob kitob ma‘lumotlariga karaganda, faqat shu sababga kura, respublikamiz bo’yicha keynigi 25 yil mobaynida 26,5 ming gektar yer qishloq xo’jalik oborotidan chiqarildi, shuningdek, anchagnia maydonlarda tuproq unimdorligi keskni yomoilashadi. SHamol eroziyasiga keltirayotgan zarar xam oz emas. Kuchli shamollar tuproqni uchirib ketmoqda, uni kuritmoqda, o’simliklarni, ayniqsa, unib chikish va rivojlanishining dastlabki boskichlarida zararlab, xatto iobud etib, ekishni qayta utkazish zaruratini tugdirmoqda. Bunday xol Markaziy Faryuia, Kukoi xududi tumailari va boshqa ayrim xududlarning yerlari uchun xos. Tuproqda suv va shamol eroziyasidek uta xavfli jarayonii pasaGpirish eroziyaga qarshi tavsiya etilgan tadbirlar va agrotexnik usullar-ixota daraxtzorlar yaratishga, kumlarni to’sish kiyaliklarni terrasallsh. sug’oriladigan dalalar xajmnii ma‘kul darajagacha akmaytirishga, suyurish texiologiyasini takomillashtirish va sug’orish to’g’ri tashkil etilipm usgidan iazoratni kuchaytirishga, tuproqni ximoya etuvchi almashlab ekishlarni yerga ishlov berish va qishloq xo’jalik ekinlarni ustirish ishning tuproqni xpmoya kiluvchi texiologiyalarni joriy etishga, tuproqning yemirilishi (erodiyalatai) turlicha bo’lgan dalalarni o’g’itlash tizimnii tabakalashtirishga yordam beradi. Bu tadbirlar aniq tabiiy-iqlim sharoiti bilan bog’liq bo’lishi ia bunda xar bir tumaida tuplaigan tajriba xisobiga olinishi kerak. boshqa xo’jaliklardagi kabi xar bir fermer xo’jaligida eroziyaga qarshi tadbirlar yerdan va suvdan to’liq va unimli foydalanishni, eroziya jarayoilari xalokatli okibatlarining bartaraf etilishi va oldi olinishini ta‘mnilovchi tadbirlarni oqilona tashkil etish asosida amalga oshirilishi kerak. Ular yerni karta shurlanishdan, kurishdan, suv bosishdan, saioat chiknidilari

a boshqa chiknidilar bilan zararlanishdan ximoya qilishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim. Dala atrofida ixota daraxtzorlari barpo etish xam o’ziga xos axamiyat klsb etmoqda. Aniqlanganki, atrofi ixota daraxtlari bilan uralgan shamol kuchlp xududlardagi kumli, kumoq va o’rta kumoq tuproqlarda ixotalar 150-250 m. ogir sozli tuproqlarda-250-300 shamol o’rtacha tumailarda 200-400 m dsirasmda bo’lishini ta‘mnilash tavsiya etiladi. Fermerning ekologik tadbirlardan maqsadi ekologik sof maxsulo:, atrof-muxitni zararli kimyoviy, organiq va boshqa ta‘sirlardan ximoya qilishdpr. E‘tiborga olish kerakki, axoli sonining o’sishi va qishloq xo’jalikdan sabzavot, poliz maxsulotlari, kartboshqa va boshqa maxsulotlar yetishgmrishga yuialtirilishi munosabati bilan ko’p yillar davomida paxta yetisht irilgan katta maydonlardan eidi sabzavot va boshqa ekinlar ustirish uchun foydalanilmoqda. Ammo paxta yetishtirish texiologiyasida mnieral o’g’itar va o’simliklarni ximoya qilishning uta zaxarli, kimyoviy moddalar yuqori me‘yorda kullanilishiga yul kuyilmasligi, bunda ximikatlarni ishlatishning sabzavot ekinlari uchun ma‘kul, ilmiy asoslaigan me‘yorigaamal qilish kerak. Atrof-muxit muxofaza qilish maqsadida, mutaxassis taasiya etishayotganidek, fermerlar biogumuslarni yanada kengrok kullash, shuningdek, mikroo’g’itlarni, nitrifikatsiya nigibatorlarni va mnieral o’g’itlarllsh tarkibida ftor, xlor va boshqa turlarni kullash xisobiga azotli o’g’itdardan foydalanish koeffitsieitini oshirish yullarni topishlari kerak. Fermerlar tomonidan tuproq eroziyasiga qarshi va tabiatni muxofaza qilish bo’yicha puxta uylab amalga oshirilgan tadbirlar faqat xozirgp davrda muvaffakiyatli xo’jalik yuritishnignia emas, balki kelajakda xam sa.marali ishlab chiqarish faoliyati ko’rsatish uchun mustaxkam asos yaratilishpga imkoi beradi.

Похожие

Dehqonchilik tizimini rivojlantirish

Fermer xo’jaligida mehnat munosabatlari

Tayyorlov tashkilotlari bilan kontraktatsiya shartnomalari

Kirish Qishloq xo’jligi o’quv fanining maqsadi va vazifalari

SHartnoma to’g’risida umumiy qoidalar, tushunchalar va uning shartlari