Давлат нав синаши - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Давлат нав синаши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100 KB

Давлат нав синаши Давлат нав синашнинг асосий вазифаси селекция эришган ютуқлардан самарали фойдаланиш, яратилган янги навларни ҳар томонлама, узил-кесил баҳолаш ҳамда уларнинг экиладиган районларни аниқлаш. Давлат нав синаши селекция билан боғлиқ бўлмаган мустақил тармоқдир. Унинг асосий вазифаси синалаётган барча нав ва дурагайларни узил-кесил ҳар томонлама тўғри ва аниқ баҳолаб, ҳосилдорлик ҳамда махсулот сифати каби қимматли белгилари бўйича энг яхши ҳисобланган навларни, дурагайларни районлаштириш Давлат реестрига киритиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат. Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги қошидаги Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссияси томонидан Давлат нав синаши амалга оширилади. Унинг таркибида республикамизнинг барча тупроқ-иқлим зоналарда (вилоятларда) навсинаш станциялари ва навсинаш шахобчалари (участкалари) иш олиб бормоқда (масалан, Самарканд вилояти Пастдарғом туманида қишлоқ хўжалик экинларини нав синаш станцияси жойлашган). Ҳар бир нав синаш станцияси, участкаси тупроқ-иқлим шароити бир хил, типик бўлган 4-8 маъмурий туманга хизмат қилади. Улар одатда илғор хўжаликларда ташкил этилади. Нав синаш шахобчаси (станцияси)га доимий фойдаланиш учун 40 гектардан 100 гектаргача ҳайдаладиган ер ажратиб берилиб, техника ва ишчи кучи билан етарли даражада таъминланади. Нав синалаётган майдонларда ерни ишлаш, экиш, ўғитлаш, суғориш, экинни парвариш қилиш ва ҳосилни йиғиб олиш каби агротехника тадбирларни ўз вақтида ва сифатли ўтказишни таъминлаш зарур. Навсинаш шахобчасининг

далаларида ер тузиш ишларини, тупроқ таркибини ўрганиш ва хусусий алмашлаб экиш жорий этилади. Синалаётган навлар бир хил ўтмишдошлардан кейин жойлаштирилади. Барча синалаётган навлар тупроқ унумдорлиги, ер юзаси, ўтмишдошлар, агротехника ва бошқа тадбирлар бўйича таққослаш мумкин бўлган тарзда жойлаштирилади. Давлат нав синаш шахобчалари (станциялари) бир неча хилга бўлинади: комплекс станциялари, дала экинлари бўйича, сабзавот ва картошка экинлар, субтропик экинлар, тут, шоли, тамоки, махсус энтомо-фитопатологик нав синаш ва агротехник тадбирлар бўйича нав синаш участкалари. Комплекс нав синаш станцияларда бир неча экинлар – ғўза, донли экинлар, сабзавот, картошка ва бошқа экинлар синалиши мумкин. Навсинаш шахобчалари ва станциялари суғориладиган ва лалмикор шароитларда ташкил этилади. Ўзбекистондаги айрим навсинаш шахобчаларида ғўза навларининг вилт касаллигига чидамлилиги аниқланади. Вилоятларда жойлашган нав синаш участкаларига маъмурий ва методик раҳбарликни вилоят нав синаш инспекцияси олиб боради. Кейинги йилларда Республикамизда комплекс нав синаш станциялари ташкил қилинмоқда. Нав синаш шахобчаларида қишлоқ хўжалик экинларининг навлари Давлат нав синаш комиссияси томонидан тасдиқланган ва умум қабул қилинган услуб асосида синалади. Синалаётган навлар мазкур минтақада районлаштирилган ва кенг тарқалган нав билан (стандарт) таққосланади. Ҳар бир делянканинг майдони одатда 100-200 м. кв бўлади, қайтариқлар сони 4-6. Ҳар бир нав Давлат нав синашида камида 3 йил мобайнида синалади. Бу нав синаш билан бир вақтда нав 2-3 йил давомида ишлаб чиқариш нав синашдан ҳам ўтади. Бу иккала нав синашда стандарт навдан устун бўлиб чиққанлари районлаштиришга (Давлат реестрига киритишга) тавсия этилади.

Яратилган янги навлар селекцион муассаса ёки селекционер томонидан қуйидаги шартлар бўйича Давлат нав синашига қабул қилинади: 1. Ҳосилдорлиги шу зонада районлаштирилган навдан юқори бўлса ва махсулотнинг сифати ҳам стандартдан паст бўлмаса; 2. Районлаштирилган навга нисбатан махсулот сифати ва бошқа хўжалик- биологик белгилари бўйича устун бўлиб, ҳосилдорлиги стандартдан кам булмаса; 3. Янги нав шу нав яратилган илмий-тадқиқот муассасанинг ўзида ўтказилган 3 йиллик танлов (конкурс) нав синаш ва 1-2 йиллик ишлаб чиқариш нав синашдан мувоффақиятли ўтган булса; 4. Янги навни Давлат нав синашига топширишда унга тегишли номлар берилган бўлса; а) Навни Давлат нав синашига қабул қилиш ҳақида ариза; б) Навни Давлат нав синаш комиссиясига тавсия этувчи илмий-муассасаси илмий кенгашининг қарори; в) Янги навнинг Давлат нав синаш комиссиясининг махсус варақасига ёзилган ҳамда навни тавсия этувчи муассасанинг муҳри босилган батафсил таърифи; г) Нав таърифи ёзилган ҳужжатга унинг гули, меваси асл нусхаси (0,5 кт уруғ ва 15 дона бошоқ ёки рўвак); д) Махсулот сифатини аниқлаш учун навнинг 2-4 кт уруғи; Янги навни Давлат нав синашига топширишда селекцион муассаса ёки селекционер маълум миқдода бу навнинг уруғини жамғариб қўйган бўлиши керак. Янги нав Давлат нав синашига қабул қилингач, нав синаш комиссияси селекционерга қайси Давлат нав синаш участкасига, қанчадан уруғ юбориш кераклиги тўғрисида ёзма равишда хабар юборади. Давлат нав синаш участкалари ўзидан чангланувчи ўсимликлар янги навининг уруғини селекционердан фақат биринчи йил олиб, кейинги йиллар ўзлари етиштирган ҳосилдан уруғ сифатида фойдаланадилар.

Четдан чангланувчи ўсимликлар навининг уруғини Давлат нав синашига селекционер ҳар йили ўзи юбориб туриши лозим ёки бирор нав синаш шахобчасида шу навлар уруғларини кўпайтириш ташкил этилади. Ҳар бир нав синаш участкаси барча синалмаган навлар бўйича ўзининг хусусий уруғ ва эҳтиёт фондларини барпо этади. Давлат нав синаш шахобчаси ҳар йили асосий ва ишлаб чиқариш нав синашларидан олинган маълумотлар бўйича йиллик ҳисобот тузади. Синаш натижалари дастлаб нав синаш участкаси жойлашган туман хўжаликлар мутахассислари ва раҳбарлари кенгашида, кйин эса вилоят миқёсида, дала экинлари вилоят нав синаш инспекцияси томонидан чақириладиган агрономлар кенгашида кўриб чиқилади. Бу кенгаш кейинги йилда навларни районлаштириш лойиҳасини ишлаб чиқади ва эски навларни ишлаб чиқаришдан олиб ташлаш тўғрисида таклиф тайёрлаб Республика Давлат нав синаш комиссиясига киритади (юборилади). Сўнгги ҳал қилувчи қарорни эса Республика қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги қошидаги қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссияси чиқаради. Унинг қарори асосида Республика қишлоқ ва сув хўжалиги вазирининг буйруғи билан дала экинлари навларини районлаштириш (Давлат реестрига киритиш) режаси тасдиқланади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги 1998 йил 2 феврал 29 сонли 1 чи иловада Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Давлат комиссияси 1 нчи сонли қарори Ўзбекистон Республикасининг «Селекция ютуқлари тўғрисида» ги ва «Уруғчилик тўғрисида» ги қонунлари ижросини таъминлаш мақсадида Республика ҳудудида экишга тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат реестри ва эксперт комиссия Низомларига асосланиб Давлат комиссияси Республика ҳудудида экишга тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат реестрини юритиш 1998 йил 21 январ кунидан бошлаб ташкил қилинсин деган. Шу билан бирга – ҳозирги кунгача Республикада районлаштирилган қишлоқ хўжалик

экинларининг навлари ҳамда дурагайлар бундан кейин Республика ҳудудида экишга тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат реестрига киритилган ҳисобланади. Шу қарорда яратилган янги навларни донли экинлар бўйича Давлат реестрига киритиш, илгари районлаштирилган навлар ва дурагайларни экишини бошқа вилоятларда ҳам кенгайтириш, давлат реестридан чиқариш бўйича, истиқболли навлар ва дурагайларни юқори репродукция уруғларини республикага киритишга рухсат этилсин деб қарор қилинган. Бу қарор асосида: а) Давлат реестрига қуйидаги навлар киритилган: Ғўзанинг - Шараф 75 – Хоразм, Наманган, Андижон ва Жиззах вилоятларида экишга тавсия этилсин, Буғдойнинг – Улуғбек 600 – Самарқанд вилоятининг суғориладига ерларида кузги муддатда экиш, Добрая – Сурхандарё вилоятининг суғориладиган ерларида кузги муддатда экиш, Маккажўхорининг – Қора сув 350 АМВ дурагайи Самарқанд, Сурхандарё ва Хоразм вилоятларида асосий экин сифатида экиш. Картошканинг Пикассо, Диамант, Романо, Марфона, Кондор, Кардинал, Ирга, Колия, Орлик, Лотос, Перкос навлари республиканинг картошка экадиган вилоятларида, Қанд лавлагининг, Гина, Лена, Ромео, Кресус, Флора навлари – Қорақалпоқистон республикаси ва Хоразм, қисман Тошкент, Сирдарё, Фарғона ва Андижон вилоятларида экиш тавсия этилган. б) Қуйидаги илгари районлаштирилган навлар ва дурагайларни экишини бошқа вилоятларда ҳам кенгайтириш – Ғўзанинг «Юлдуз» – Андижон ва Бухоро вилоятларида,

С – 6532 – Сурхандарё вилоятида, Ан – Ўзбекистон – 4 – Наманган ва Жиззах вилоятларида, Арпанинг – Айкор ва Болғали – Республика бўйича суғориладиган ерларида кузги муддатда экиш. в) Қуйидаги навлар Давлат реестридан чиқарилсин деган: Буғдойнинг Сете Церрос 66, Стандарт 85, Бахт, Чарачылчиг – Республика бўйича, Арпанинг – Шолпан, Байшешек, Циклон, Тритикаленинг – Бахадур, Маккажўхорининг Перекоп ТВ дурагайи, Луч 630 МВ дурагайи республика бўйича ва картошканинг Берлихинген – Бухоро, Қашқадарё, Сурхандарё вилоятлари, Приекульский ранний – Республика бўйича Давлат реестридан чиқарилсин деган. г) Қуйидаги навлар ва дурагайлар истиқболли деб ҳисоблансин: Ғўзанинг Термиз 32 ва Навбаҳор – Сурхандарё вилоятида, Арал –1 – Қорақалпоқистон Республикасида; Буғдойнинг Макуз 3 нави – Самарқанд вилоятининг суғориладиган ерларида кузги экиш муддатда, Арпанинг Хонакох (Параллелум 59) нави Самарқанд, Сурхандарё, Фарғона вилоятларининг суғориладиган ерларида кузги экиш муддатда, Соянинг Т – 8902 ва кунгабоқарнинг Ермак навлари – республика бўйича такрорий экин сифатида дон учун экишга рухсат берилган. Ўзбекистон селекциячи олимлар томонидан қишлоқ хўжалик экинларининг янги-янги навлари яратилиб давлат нав синашдан ўтмоқда. Масалан, кейинги йилларда ғўзанинг 150 дан зиёд янги навлари Давлат синовидан ўтказилди ва улардан энг яхши 18 та нави Давлат реестрига киритилиб республикамиз

вилоятлари хўжаликларига – ишлаб чиқаришга тавсия этилди. (Ўзбекистон ғўза навлари. Тошкент 2001 йил. И. Жўрабеков, Т. Холтаев, Э. Ғаниев, Р. Буриев, Э. Зикрияев, А. Салимовлар хайаъти тахрири остида) Бу чиқарилган, чоп этилган китобда янги ғўза навларининг муаллифлари, районлаштирилиши ва морфологик, биолигик ва хўжалик белги ва хусусиятлари келтирилган. Давлат реестрига киритилиб 2001 йилда ¡збекистон ҳудудида экишга рухсат этилган ғўза навлари қуйидагилардир: С – 4727. Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Страумал Б.П., Тишин А.К., Кузнецова А.Я Харзутум турига мансуб. 1961 йилдан Қорақалпоқистон Республикаси ва Жиззах вилояти бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-120 см. пирамидасимон. Пояси тукланган, яшил, ётиб қолмайди. Барги ўртача катталикда, 3-5 бўлакчали. Гули ўртача катталикда, оч- яшил рангда, кўсаги йирик, думалоқ, яшил рангда, яхши очилади. Хосили тўкилмайди. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 120 г. Вегетация даври 115 (Чимбой НСШ) – 121 кун (Хужайли НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,0 - 5,9 г. Тола чиқиши 36,2–36,9%. Вилт билан касалланиш даражаси 8,8 % гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,5 – 4,9, тола узунлиги (ИН i ) 1,07 –1,13 дюйм, тола узунлиги (код) 33-35, нисбий узилиш кучи 26,0-30,0 гс/текс. Ҳосилдорлиги Қорақалпоқистон Республикасидаги нав синаш шохобчаларида пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги гектарига 23,7 (Хужайли) ва 35,1 ц (Чимбой).

2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик гектарига 44,6 ц, 30 сентябрдаги теримда ҳосилдорлик 35,1ц ташкил қилган. Республика бўйича экин майдони 71,9 минг гектар. Тошкент 6. Ўзбекистон Республикаси ўсимликлар экспериментал биологияси илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Мирахмедов С.М., Сеноедов В.П., Холходжаев Т.,Ҳидяев Х., Ахмеджанов А. Хирзутум турига мансуб. 1981 йил Наманган, Сирдарё, Фарғона вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-110 см. Ҳосил шохлари ихчам ва калта бўлиб, кийғос ҳосилга кирган пайтда пояси ётиб қолишга мойил. Кўсаги ўртача катталикда, яхши очилади, ҳосили тўкилмайди. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 115г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги Фарғона вилояти нав синаш шохобчаларида 32,8 (Боғдод), 38ц (Охунбобоев). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 44,4ц., 30 сентябрдаги теримда – 35,4ц. Вегетация даври 111 (Чиноз НСШ), 117 кун (Боғдод НСШ). Кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,7 – 5,7г. Тола чиқиши 35,6 – 36,3%. Вилт билан касалланиш даражаси 2,9 (Мингбулоқ НСШ), 59% (Охунбобоев НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,4 – 4,8, тола узунлиги (ИН i ) 1,09 –1,15 дюйм, тола узунлиги (код) 35-37, нисбий узилиш кучи 27,4-31,0 гс/текс.

Республика бўйича 48,9 минг гектар майдонида экилган. АН-Баяут 2. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг ўсимликлар экспериментал биологияси илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Содиқов С.С., Абдуллаев А., Қўчқоров Т.К., Одилов С., Хирзутум турига мансуб. 1983йилдан Жиззах, Навоий, Сирдарё, Тошкент вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 90 -100 см. пирамидасимон. Пояси яшил, ўртача тукланган. Барги ўртача катталикда, тўқ яшил рангда. Кўсаги йирик, яхши очилади. Хосили тўкилмайди. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 120 г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 31,3 (Чиноз НСШ), 48,2ц (Пскент НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлиги 44,6ц., 30 сентябрдаги теримда – 37,4ц. Вегетация даври 114 (Юқоричирчиқ НСШ), 118 кун (Жиззах НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,0 – 6,1г. Тола чиқиши 34,7 – 35,5%. Вилт билан касалланиш даражаси 4,1 (Навоий НСШ), 31,4% (Жиззах НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,5 – 4,9, тола узунлиги (ИН i ) 1,07 –1,11 дюйм, тола узунлиги (код) 34-36, нисбий узилиш кучи 27,6-30,4 гс/текс. Республика бўйича 182,2 минг гектар майдонида экилган. Юлдуз. Ўзбекистон Республикаси ўсимликлар экспериментал биологияси илмий текшириш институтида яратилган. Муаллиф: Жалилов О.Ж., Хирзутум турига мансуб.

1989 йилдан Қорақалпоқистон Республикаси, Бухоро, Қашқадарё, Сурхандарё Сирдарё, Хоразм вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-110 см. тупи пирамидасимон, яшил рангда, тукланган, ётиб қолишга мойил. Барги ўртача катталикда, яшил рангда. Гули ўртача, доғсиз, кўсаги йирик, думалоқ, силлиқ, учи бироз чўзиқ ва юлдузчали. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 110г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 34,5 (Шахрисабз НСШ), 42,4ц (Ғиждувон НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 44,2ц., 30 сентябрдаги теримда – 38,0ц. Вегетация даври 104 (Шеробод НСШ), 130 кун (Ҳужайли НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,1 – 5,9г. Тола чиқиши 37,1 – 38,1%. Вилт билан касалланиш даражаси 1,0 (Гурлан НСШ), 59% (Ғиждувон НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,3 – 4,7, тола узунлиги (ИН i ) 1,05 –1,13 дюйм, тола узунлиги (код) 34-36, нисбий узилиш кучи 25,7-29,7 гс/текс. Республика бўйича 88,9 минг гектар майдонида экилган. Бухара 6. “Пахта” илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг Бухоро пахтачилик тажриба станциясида яратилган. Муаллиф: Баталов А. М. Хирзутум турига мансуб. 1990 йилдан Бухоро, Қашқадарё, Навоий, Сурхандарё, вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 80 - 110 см. тупи пирамидасимон, пояси кам ёки ўртача тукланган, яшил рангда. Ҳосил шохлари 1,5 – 2 тин. Кўсаги тухумсимон бир оз чўзиқ, думалоқ. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 122 - 128г.

Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 31,5 (Шахрисабз НСШ), 51,7ц (Қоракўл НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 38,9ц., 30 сентябрдаги теримда – 29,2ц. ташкил қилган. Вегетация даври 119 (Қоракўл НСШ), 127 кун (Шахрисабз НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,9 – 7,4г. Тола чиқиши 35,5 – 36,3%. Вилт билан касалланиш даражаси 1,0 (Қоракўл НСШ), 9,8% (Ғиждувон НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,2 – 4,6, тола узунлиги (ИН i ) 1,09 –1,13 дюйм, тола узунлиги (код) 35-36, нисбий узилиш кучи 25,6-32,0 гс/текс. Республика бўйича 246,6 минг гектар майдонида экилган. С – 9070. Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Попов П.В., Минко Д.Г., Саидахмедов М., Трибунский А.Н., Сукуров М.П. Хирзутум турига мансуб. 1990 йилдан Бухоро, Жиззах, Навоий, Самарканд, Сирдарё, вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 90-100 см. пирамидасимон, пояси кам тукланган. Барги 5 бўлакли. Гули оч-сариқ, доғсиз. Кўсаги думалоқ, учи тумтоқ, юзаси силлиқ. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 117 - 121г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 41,4 (Ғиждувон НСШ), 42,5ц (Самарқанд ДНСС). Вегетация даври 115 (Ғиждувон НСШ), 123 кун (Самарқанд ДНСС). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,7 – 6,5г. Тола чиқиши 35,7 – 35,8%. Вилт билан касалланиш даражаси 13,0 (Ғиждувон НСШ) гача

«Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,4 – 4,8, тола узунлиги (ИН i ) 1,07 –1,13 дюйм, тола узунлиги (код) 35-36, нисбий узилиш кучи 27,8-30,0 гс/текс. Республика бўйича 26,4 минг гектар майдонида экилган. С – 6530. Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Автономов В.А., Саидахмедов М., Шерматов А., Эгамбердиев А.Э., Хосиятулина Ф.А. Хирзутум турига мансуб. 1993 йилдан Қашқадарё, Наманган, Самарқанд Сурхандарё, Тошкент, Фарғона вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 110-115 см. йирик пирамидасимон, 1-3 ўсув шохи ҳосил қилади. Пояси кам тукли ҳосил шохи 1,5 тип. Биринчи ҳосил шохи 6-7 бўғинда пайдо бўлади. Барги 3-5 бўлакли, доғсиз, шона барглари майда, 9-13 тишли. Кўсаги чўзинчоқ, тухумсимон, усти саёз чуқурчали. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 110г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 28,7 (Навоий НСШ), 47,9ц (Қоракўл НСШ). Вегетация даври 115 (Охунбобоев НСШ), 130 кун (Каттақўрғон, Навоий НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,8 – 6,4г. Тола чиқиши 34,7 – 36,9%. Вилт билан касалланиш даражаси 1,0 (Қоракўл НСШ), 50,1% (Охунбобоев НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,3 – 4,7, тола узунлиги (ИН i ) 1,07 –1,13 дюйм, тола узунлиги (код) 35-37, нисбий узилиш кучи 26,0 - 30,0 гс/текс. Республика бўйича 28 минг гектар майдонида экилган.

Наманган 77. Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий текшириш институтининг Қизил-Ровот тажриба хўжалигида яратилган. Муаллифлар: Автономов В.А., Саидахмедов М., Шерматов А., Эгамбердиев А.Э. Хирзутум турига мансуб. 1994 йилдан Жиззах, Қашқадарё, Наманган, Сурхандарё, Тошкент, Фарғона вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-110 см. йирик, 1-2 ўсув шохи ҳосил қилади. Пояси ўртача тукланган. Барги 3-5 бўлакли, ўртача катталикда. Гули сариқ рангда. Кўсаги ўртача, думалоқ – чўзинчоқ учли. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 100 - 110г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 31,4 (Жиззах НСШ), 45,6ц (Қоракўл НСШ). Вегетация даври 109 (Шеробод НСШ), 131 кун (Жиззах НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,5 – 6,4г. Тола чиқиши 37,2 – 38,9%. Вилт билан касалланиш даражаси 1,2 (Каттақўрғон НСШ), 52,7% (Охунбобоев НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,3 – 4,7, тола узунлиги (ИН i ) 1,08 –1,12 дюйм, тола узунлиги (код) 35-36, нисбий узилиш кучи 26,5 - 30,7 гс/текс. Республика бўйича 74 минг гектар майдонида экилган. Акдарья – 5. “Пахта” илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг Самарқанд тажриба таянч пунктида яратилган. Муаллифлар: Ибрагимов Х., Плотников П.Н., Дубоносов Б.А., Бонке А.П. Хирзутум турига мансуб. 1998 йилдан Қорақалпоқистон Республикаси, Қашқадарё ва Самарқанд вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган.

Тупининг бўйи 100-120 см. пирамидасимон, ҳосил шохлари 1-2 тинга мансуб. Пояси яшил, кузга бориб қизил-жигарранг тусга киради Барги ўртача катталикда, 3-5 бўлакли, тўқ яшил рангда. Гули ўртача, оч сариқ рангда, доғсиз. Кўсаги йирик тухумсимон, калта тумшуқли. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 121г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 36,8 (Каттақўрғон НСШ), 46,5ц (Самарқанд НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 44,0ц., 30 сентябрдаги теримда – 37,3центнерни ташкил қилган. Вегетация даври 116 (Каттақўрғон НСШ), 121 кун (Самарқанд ДНСС). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 6,0 – 6,3 г. Тола чиқиши 35,4 – 35,5 %. Вилт билан касалланиш даражаси 9,0 % гача (Самарқанд ДНСС) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,4 – 5,0, тола узунлиги (ИН i ) 1,05 –1,11 дюйм, тола узунлиги (код) 35-37, нисбий узилиш кучи 26,0 - 30,0 гс/текс. Республика бўйича 37,1 минг гектар майдонида экилган. Акдарья – 6. “Пахта” илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг Самарқанд тажриба таянч пунктида яратилган. Муаллифлар: Ибрагимов Х., Ибрагимов Ш.,Плотников П.Н., Дубоносов Б.А., Абдурахмонов Э. Хирзутум турига мансуб. 2000 йилдан Қорақалпоқистон Республикаси, Андижон, Наманган, Навоий, Самарқанд вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-120 см. пирамидасимон шаклда, ҳосил шохлари 1,5 тинга мансуб. Барги ўртача катталикда, 3-5 бўлакли, яшил рангда. Гули ўртача, сариқ

рангда, доғсиз. Кўсаги йирик тухумсимон, калта тумшуқли. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 121г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 38,1 (Каттақўрғон НСШ), 44,5ц (Самарқанд НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 45,5ц., 30 сентябрдаги теримда – 33,9 центнерни ташкил қилган. Вегетация даври 117 кун (Каттақўрғон НСШ), 128 кун (Хужайли НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,0 – 6,0 г. Тола чиқиши 35,1 – 36,9 %. Вилт билан касалланиш даражаси 2,3 % гача (Самарқанд ДНСС) ва 33% (Жиззах НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,3 – 4,7, тола узунлиги (ИН i ) 1,05 –1,11 дюйм, тола узунлиги (код) 35-37, нисбий узилиш кучи 26,0 – 29,8 гс/текс. Республика бўйича 98,1 минг гектар майдонида экилган. Омад. Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уруғчилиги илмий ишлаб чиқариш бирлашмасида яратилган. Муаллифлар: Ким Р.Г., Омонтурдиев А. Эгамбердиев А.Э., Ахмедов К., Пулатов М., Алимухамадов А., Исроилов М., Муратов У., Узоқов Ю., Хасанов С., Хирзутум турига мансуб. 1999 йилдан Самарқанд, Тошкент, Фарғона вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 70-90 см. пирамидасимон шаклда, пояси кучсиз тукланган, ҳосил шохлари 1,5 типга мансуб. Барги ўртача катталикда, 3-5 бўлакли, оч яшил рангда. Гули ўртача катталикда, оч-қаймоқ рангли. Кўсаги йирик, узунчоқ

тухумсимон шаклда, тумшуқли, усти текис, пахтаси тўкилмайди. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 123 г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 33,3 (Охунбобоев НСШ), 44,6ц (Самарқанд НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 46,9ц., 30 сентябрдаги теримда – 39,7 центнерни ташкил қилган. Вегетация даври 110 кун (Охунбобоев НСШ), 128 кун (Самарқанд ДНСС). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,9 – 6,1 г. Тола чиқиши 35,1 – 36,4%. Вилт билан касалланиш даражаси 1,5 % гача (Каттақўрғон НСШ) ва 32,9% (Охунбобоев НСШ) гача. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 4,4 – 4,8, тола узунлиги (ИН i ) 1,07 –1,15 дюйм, тола узунлиги (код) 34-37, нисбий узилиш кучи 26,2 – 32,4 гс/текс. Республика бўйича 28,8 минг гектар майдонида экилган. АН – 402. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг ўсимликлар экспериментал биологияси илмий текшириш институтида яратилган. Муаллифлар: Назиров Н., Жониқулов Ф., Дадажонов Ж., Қамбаров. Хирзутум турига мансуб. 2000 йилдан Андижон ва Фарғона вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-110 см. пирамидасимон шаклда. Пояси яшил, кучсиз тукланган. Барги ўртача катталикда, 3-5 бўлакли, оч яшил рангда. Кўсаги тухумсимон. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 121г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 30,5 – 44,6ц.

Вегетация даври 124 - 128 кун. Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 4,6 – 6,1г. Тола чиқиши 35,1 – 35,8%. Вилт билан касалланиш даражаси 55 % гача “Пахтасаноатилм” маркази натижаларига кўра толасининг физик-механик хусусияти 6 тинга мансуб, штапел узунлиги 32,0 мм, чизиқли зичлиги 174 мтекс, нисбий узилиш кучи 24,9 гс(текс), микронейр кўрсатгичи 4,6. Республика бўйича 21,7 минг гектар майдонида экилган. Термез 31 . Пахта” илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг Сурхондарё филиалида яратилган. Муаллифлар: Творогова А.А., Авлиякулов Н.Э.,Ибрагимов Ш.И. Барбадензе турига мансуб. 1998 йилдан Сурхондарё вилояти бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 100-120 см. устункасимон (конусовидной формы) шаклда. Пояси яшил, куёш таъсирида жигар ранг билан аралаш. Барги 3-5 бўлакли, йирик, яшил рангда бўлиб чуқур кесимли. Гули оч-симон рангда, антоциан доғли, гул чанглари (чангдонлари) сариқ. Кўсаги ўртача, тухумсимон ёки тухумсимон-конуссимон бўлиб ўткир тумшуқли, усти зич майда чуқурчали. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 117г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 41,0ц (Шеробод НСШ). Вегетация даври 121 кун (Шеробод НСШ). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 2,8г. Тола чиқиши 32,9%. Вилтга чидамли. «Сифат» маркази маълумотига кўра тола сифати кўрсаткичлари: микронейр 3,7 – 4,5, тола узунлиги (ИН i ) 1,28 –1,32 дюйм, тола узунлиги (код) 41-42, нисбий узилиш кучи 33,0 – 38,6 гс/текс. Республика бўйича 20,3 минг гектар майдонида экилган.

Шараф 75. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг “Биолог” илмий ишлаб чиқариш бирлашмасида яратилган. Муаллифлар: Одилхўжаев Э.Н., Жуманиязов М.Ж., Факиров Н.Р., Абдуллаев А.А, Мухамеджанов М.В. Хирзутум турига мансуб. 1998 йилдан Андижон, Жиззах, Наманган, Хоразм вилоятлари бўйича Давлат реестрига киритилган. Тупининг бўйи 110-120 см. сиқиқ (стяжной формы) шаклда, ҳосил шохлари 1 тип. Пояси яшил, кам тукли. Барги ўртача 3-5 бўлакли, тўқ яшил рангда. Гули ўртача оч-сариқ рангда, доғсиз. Кўсаги ўртача катталикда, юмалоқ-чўзинчоқ кичик тумшуқли, усти текис, очилиши кучли. 1000 дона чигитнинг оғирлиги 99г. Пахтанинг ўртача ҳосилдорлиги 24,0ц (Жиззах НСШ), 46,5ц. (Қоравул НСШ). 2000 йил Пскент нав синаш шохобчасида юқори агротехника шароитида умумий ҳосилдорлик 42,9ц., 30 сентябргача бўлган теримда ҳосилдорлик 35,2 центнерни ташкил қилган. Вегетация даври 109 кун (Шеробод НСШ), 128 кун (Самарканд ДНСС). Битта кўсакдаги пахтанинг оғирлиги 5,3г. Тола чиқиши 35,0-37,8%. Вилт билан касалланиш даражаси 40,0 % гача (Қўрғонтепа НСШ) “Пахтасаноатилм” маркази натижаларига кўра толасининг физик-механик хусусияти 5 типга мансуб, штапел узунлиги 32,2 мм, чизиқли зичлиги 168 мтекс, нисбий узилиш кучи 25,9 гс(текс), микронейр кўрсатгичи 4,5. Республика бўйича 4,4 минг гектар майдонида экилган. 1996 йил 30 августида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси биринчи чақириқ 6 нчи сесиясида қабул қилинган “Селекция ютуқлари тўғрисида” ги қонунида селекционер томонидан яратилган ўсимлик нави – “селекция ютуғи” деб қабул қилинган

Селекция ютуғининг эгаси “патент эгаси” бўлиб унинг мулк ҳуқуқини ҳимоя ҳужжатига (патент ёки гувоҳномага) асосланади. Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш давлат комиссияси селекция ютуқларидан хўжаликда фойдаланиш соҳасидаги давлат сиёсатини амалга оширадилар, талабномада кўрсатилган селекция ютуқларининг ҳимояга лаёқатлиги экспертизани ўтказадилар. Ўзининг ижодий меҳнати билан ўсимлик навини яратган жисмоний шахс ўсимлик навининг селекциячиси деб ҳисобланади. Башарти, навни яратишда бир неча жисмоний шахс иштирок этган бўлса, уларнинг ҳаммаси селекциячи деб ҳисобданади. Патент идораси патент эгаси бўлмаган ҳар бир селекциячига муаллифлик ҳуқуқини шунингдек селекция ютуғидан фойдаланганлик учун патент эгасидан мукофот олиш ҳуқуқини тасдиқловчи селекциячи гувоҳномасини беради. Селекция ютуғи, янги нав бир неча марта кўпайтирилгандан кейин ёки алоҳида цикл бўйича кўпайтирилган тақдирда кўпайтиришнинг ҳар бир цикли охирида унинг асосий белгилари ўзгаришсиз қолса, у барқарор ҳисобланади (“Селекция ютуқлари тўғрисида”ги қонун 11 модда). Селекция ютуғи (навнинг)нинг талабнома топширувчи таклиф этган ва Патент идораси томонидан қабул қилинган бўлиши лозим. Селекция ютуғининг номи селекция ютуғига мос бўлиши, қисқа бўлиши, шу ёхуд шунга яқин ботаник турлаги мавжуд селекция ютуқларининг номидан фарқланиб туриши керак. Селекция ютуғининг номи фақатгина рақамлардан иборат бўлиб қолмаслиги, селекция ютуғининг хусусиятлари, келиб чиқиши, аҳамияти ҳақида, селекциячининг (селекциячиларнинг) шахси ҳақида янглишишларга сабаб бўлмаслиги, инсонпарварлик ва ахлоқ қоидаларига зид бўлмаслиги керак.

Ўсимлик навининг номи Давлат реестрида қайд этилиши билан бир вақтда унга ҳимоя этиладиган ўсимлик нави тўғрисида маълумотлар киритиб қўйилади. Селекция ютуғига бўлган ҳуқуқ патент ёки гувоҳнома билан тасдиқланади. Масалан, Самарқанд қишлоқ хўжалик институти селекционер олимлари томонидан қишлоқ хўжалик экинларининг бир неча юқори ҳосилли яхши сифатли навлари яратилган бўлиб, давлат нав синашидан мувоффақиятли ўтгандан кейин Давлат реестрига киритилган. Булардан картошканинг эртапишар юқори ҳосилли Зарафшон нави, буғдойнинг Шердор, Улуғбек – 600, Ўзбекистон – 1, Ўзбекистон – 2, арпанинг Афросиёб, Темур навлари Давлат реестрига киритилиб, муаллифлик гувоҳномалари берилган ва Ўзбекистонда катта майдонларга экилиб келинмоқда. Бу экинларнинг бир неча навлари ҳозирги вақтда давлат нав синашини ўтмоқда. Патентнинг, гувоҳноманинг амал қилиш муддати селекция ютуғи Давлат реестридан рўйхатга олингандан эътиборан 20 йилни, ток ёғочбоп, манзарали, мевали дарахтлар ва ўрмон ўсимликлари, шу жумладан уларнинг пайвандтаглари учун 25 йилни ташкил этади. Патент ва гувоҳноманинг амал қилиш муддати патент эгасининг илтимосномасига биноан кўпи билан ўн йилга узайтирилиши мумкин. Селекция ютуғининг патенти ёки гувоҳномасига бўлган ҳуқук, шунингдек уларни олиш ҳуқуқи мерос бўлиб ўтади. Патент идораси патент ёки гувоҳнома бериш тўғрисида қарор қабул қилганидан кейин селекция ютуғи (навни) Ўзбекистон Республикаси Селекция ютуқлари давлат реестрида рўйхатга олади. (қарор мисол қилиб кўрсатилсин.) Шундай қилиб янги нав яратилиб давлат реестрида рўйхатга олинганда у ёки бу минтақада ёки Республика миқёсида нав алмаштириш ўтказилади, яъни эски нав ўрнига янги нав киритилади (районлаштирилади). Янги навнинг уруғчилиги ташкил қилинади.

Похожие

Селекция жараёнини ташкил этиш. Дав¬лат нав синаши. Янги навларни давлат реестрига киритиш

Нав алмаштириш ва нав янгилаш

Нав ва уруг назорати

Нав ва уруг назорати

Сабзавот экинлари систематикаси нав ҳақида тушунча