Ғалла донли экинларнинг касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ғалла донли экинларнинг касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Ғалла донли экинларнинг касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари Республикамизда ғалла мустақиллигини таъминлаш мақ-садида хар йили 5 миллион тонна ғалла етиштириш режа-лаштирилган. Шу мақсадда хар йили ўрта ҳисобда 1 миллион 340 минг га ерга буғдой экилиб мўл ҳосил олиш чора тадбирлари қурилмокда.Ғалла экарининг ҳосилдорлигини камайишида, махсулот сифатини ёмонлашишда уларда учрайдиган касаллик- лар асосий ўрин эгаллайди. Ғалла экинларида учрайдиган касалликлар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин. Қора куя касаллиги. Занг касаллиги Илдиз чириш касаллиги Фузариоз касаллиги Гельментоспориоз касаллиги Ун шудринг касаллиги Шолининг пирикуляриоз касаллиги. Ғалла экинларининг қора куя касаллиги. Касаллик асосан донли ўсимликнинг бошоғини, қисман поя ва баргини зарарлайди. Касаллик белгиларининг намоён бўлишига кўра 2 хилга бўлинади. Қаттиқ қора куя Чанг қора куя Қаттиқ қора куя касаллигидан зарарланган доннинг ички қисми замбуруғ споралари билан тўлган бўлса у очилиб кетмайди.Бундай донлар ҳосилни йиғиштириш ёки янчиш давридагина парчалаб споралар тарқала бошлайди.Чанг қора куя касаллиги эса спораларнинг вегетация даврида сочилиб туриши билан характерланади.Касаллик қўзғатувчиси:Базиомицетлар синфи- Basidiomicetes .қора куялар тартиби Ustilaginales киради.

Қаттиқ қора куя касаллиги белгилари ўсимликда дон етилиш даврида намоён бўлади. Касалланган бошоқлар шакли кичиклиги, донлар шаклининг нотекислиги, чўзинчоқ шаклда бўлиши билан характерланади. Тош(қаттиқ) қора куя касллигини икки турга мансуб замбуруғ келтириб чиқаради. Tilletia caries ва Tilletia levis турлари спораларнинг шакли билан фарқ қилади. Биринчи тур республиканинг шимолий районларида, иккинчиси жанубий районларда кенг тарқалган.Тош қора куя замбуруғи ривожланиш даврида 2 та босқичда бўлади: Хломидоспора босқичи;Базидияли босқич. Дон ичида тўпланган споралар хламидоспора деб юритилади. Хламидоспоралар уруғ устида, тупроқда, мехнат қуролларида сақланади. Қулай шароитда хламидоспоралардан базидиоспоралар ҳосил бўлиб унинг воситасида уруғ куртакдан ҳосил бўлган пояни зарарлайди. Зарарланган поя бўйлаб замбуруғ мицелийси бошоққа қадар ўсиб боради.Бошоқда гул банди орқали тугунчага келиб у ерда кўп миқдорда хламидоспоралар ҳосил қила бошлайди.Касалликнинг тарқалиши учун тупроқ шароити ва уруғ сифати асосий роль ўйнайди. Тупроқда ҳарорат 8-9 С бўлган шароитда ўсимлик замбуруғ билан тез зарарланади. Чанг қора куя касаллиги- асосан буғдойнинг бошоғини зарарлайди. Касалланган ўсимликнинг бошоғи барг кўлтиғидан чиқишидан олдин зарарланиб, буғдой кипиғи ривожланишдан орқада қолади. Гулнинг тугунча қисми чанг ҳосил қиладиган донга айланади. Касаллик қўзгатувчиси Ustilago tritici . Бу замбуруғ фақат буғдойга мослашган паразит бўлиб, ўсимликни гуллаш даврида касаллантиради. Ҳосил бўлган споралар шамол воситасида тарқалиб соғлом ўсимлик гул тугунчасига кириб келади. Бундай донлар нормаль ривожланиб эндосперм, қалқопча ҳосил қилади. Бундай уруғлар келгуси йилда экилганда спорадан ҳосил бўлган мицелий поя бўйлаб кўтарилиб кўп миқдорда спора ҳосил қилади. Шундай қилиб касаллик иккита вегитация даврида намоён бўлади. Биринчи йил уруғнинг зараланиши ҳосил бўлса, иккинчи йил у спора (чангни) ҳосил қилади.

Касалликнинг тарқалишида юқори намлик ва ҳарорат ( 18-24 С) ўсимликнинг гуллаш даврида юзага келиши кенг имконият беради.Уруғнинг униш давридаги паст ҳарорат, майсанинг униш давридан бошоқ ҳосил қилгунча бўлган даврда курғоқчилик ҳам унинг кенг тарқалишига сабаб бўлади. Маккажўхорининг пуфакли қора куя касаллиги. Бу касаллик маккажўхорининг ер усти аъзоларини-поясини, сўтасини, майсасини зарарлайди. Касалликнинг асосий белгиси зарарланган аъзоларда пуфакчалар ҳосил қилади.Дастлаб бу пуфакчалар кунғир -оқиш ёки бинафша рангда бўлиб, устки тамонидан юпқа парда билан қопланган бўлади.Пуфакча этилгач у қора ранга киради.Бу касаллик тупроққа уруғ экилган кундан бошлаб то уруғ пишб етилган кунга кадар давом этади.Майса вақтида ўсимликнинг илдиз бўғизи ёки илдизи зарарланади.Кейинчалик барги ва пояси зарарланади.Баргда касаллик барг томири орасида ҳосил бўлади.Пояда пуфакчалар шакли йирик, думалоқ, бўғин атрофида ҳосил бўлади.Сўтада эса айрим донлар зарарланади.Касаллик қўзғатувчиси Ustilago zeae замбуруғидир.Замбуруғ мицелийси ўсимликнинг тўқималарида пуфакчалар ҳосил қилади.Пуфакчалар ёрилиб унда етилган споралар тупроққа тушади ва базидийларни ҳосил қилади.Базидийлар куртакланиб кўп миқдордаги конидийларни ҳосил қилади.Бу конидийлар шамол воситасида тарқалиб соғлом ўсимликларни зарарлайди.Пуфакли қора куя касаллиги ҳавода нисбий намлик миқдори камайган вақтларда кенг тарқалади. Касалликка қарши курашнинг асосий мақсади уруғ фондини зарарламасдан сақлаш ва ўстиришини таъминлашдан иборат. Айниқа элита навларини ва биринчи репродукцияларни уруғини тоза сақлаш керак. Қарши кураш чоралари:Уруғ учун экинзорларни апробация қилиш, уруғни зарарсизлантириш, агротехник тадбирларни қўллаш, дизенфекция қилиш, чидамли навларни экиш. Занг касаллиги. Занг касаллиги барча ғалла экинларининг ер усти органларини зарарлайди. Касаллик ўсимлик органларида занг рангидаги ёстиқча шаклида кўзга ташланади. Касаллик қўзғатувчиси базидиомицетлар

синфи, Uredinalas таркиби вакилларидир.Касаллик қўзғатувчилари иккита хужайинли паразит бўлиб дўланада эцидия босқичини, маданий ўсимлик- буғдойда телейтоспорани ҳосил қилади. Занг касаллигининг тарқалишида метереологик шароит асосий роль ўйнайди. Ўсимликнинг зарарланиши вегетациянинг турли даврларида рўй беради. Касалланган ўсимлик баргининг ассимиляцион юзаси камаяди, нафас олиши ва сув буғланиши кўпаяди.Касалланган ўсимлик ўсишдан орқада қолади, дон ва бошоғининг сонини камаяди. Занг касаллиги касаллик қўзғатувчининг турига қараб қуйидаги турларга бўлинади: чизиқли занг - Puccinia graminis , P . graminis f . secalis , P . g . f tritici , P . g . f avenae ;кўнғир занг- Puccinia triticina ; сариқ занг- Puccinia striiformis . Қарши кураш чоралари: агротехник тадбирларни ўз вақтида ўтказиш; оралиқ хужайин экинларини (зирк ва қорақанд)ўз вақтида йўқ қилиш, уруғларни қулай муддатда экиш, уруғларга экишдан олдин микроэлементлар билан ишлов бериш, фосфорли ва калийли ўғитларни қўллаш, ҳосилни эрта йиғиштириш, чидамли навларни экиш. Илдиз чириш касаллиги. Бу касаллик ғалла экинларининг илдизи ва илдиз бўғизида кунғир доғларни ҳосил қилишдан бошланади.Касаллик майса униш даврида илдиз буғизида жигар рангда намоён бўлади. Бундай ўсимлик қуриб қолади. Катта ўсимликларда биринчи бўғингача бўлган жойлар жигар рангда кўринади. Касал ўсимлик ўсишдан орқада қолади ёки бошоқ ҳосил килмайди. Касалланган донлар нимжон, униш кобилияти паст бўлади. Касаллик қўзғатувчиси- Hilminthosporium sativum , Fusarium culmorum замбуруғлари хисобланади. Касаллик тарқалишига нам тупроқ ва ҳаво таъсир кўрсатади. (20-25% ) Бундай шароитда ўсимлик ўсишдан орқада қолиб, озиқ моддалар алмашиши бузилади. Касалликка қарши кураш чоралари: алмашлаб экишга амал қилиш (маккажўхори, кунгабоқар силос учун, дуккаклилар, кўп йиллик ўтлар билан экиш), уруғга экишдан олдин ишлов бериш, микроэлементлар билан ишлов бериш (100г микроэлемент -100 кг донга), фосфорли, калийли ўғитларни

қўллаш, уруғни тупроққа эрта экиш, ҳосилни ўз вақтида йиғиштириб олиш, уруғни тезда қуритиш, тупроқни чуқур хайдаш. Фузариоз касаллиги. Республикамиз шароитида ғалла экинларида энг кўп учрайдиган касалликлар каторидан урин олади. Касаллик туфайли ғалла экинларининг уруғининг унувчанлиги, майсаларнинг қуриб қолиши, буғдойнинг сўлиши ва илдиз чириши кузатилади. Касаллик тарқалган хўжаликларда ҳосил миқдори ва сифати кескин камайиб кетади.Касаллик ғўза ўрнида экилган ғаллазорлада кўп учрайди.Касалликнинг келиб чиқишида Fusarium замбуруғининг бир неча турлари қатнашади.Бу касаллик маккажўхорининг сўтасида, илдизида ва поясида ҳам намоён бўлади. Касалланган ўсимликнинг илдизи бинафша ранг ҳосил бўлиб, унинг устида оқиш мицелий қоплами кўринади. Касаллик қўзгатувчиси F . moniliforme . Қарши кураш чоралари:уруғни экишдан олдин навларга ажратиш, уруғни фунгицидлар билан дорилаш, экинларни ўз вақтида йиғиштириш, уруғни сақлаш шароитини яхшилаш, чидамли навларни экиш.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

Похожие

Галла донли экинларнинг касалликлари ва уларга карши кураш чоралари

Ғўза касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

Ғўза касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

Памидор касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

Картошка касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари